Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschryvinghe van Leuven.

⁺ LEuven, soo Jacob van Guise, een neerstich ondersoecker der antiquiteyten van Gallia, verklaert; heeft zynen oorspronck, langhen tijdt voor Julius Cesars comste ghehadt van eenen Schotschen Capiteyn ghenoemt Lupe, die de selve stadt na zynen naem Lupesin gheheeten heeft, welcken naem namaels verandert is in Loven. Sommighe willen segghen dat desen naem ghecomen is van het Duytsch woordt Loven, dat is, prysen ende eeren: Want hier werdt in eenen grooten Tempel, die tot Cesars tyden toe ⁺ den Afgodt Mars toegheeyghent was, desen Afgodt ghelovet ende gheeert.

Byv. [Andere houden dat Loven van de geleghentheyt desen naem gekregen heeft. Want daer is aen de Oostzyde der stadt teghen over het casteel eenen heuvel ende bosch die noch ter tijdt Lo-bergh ende Lo-bosch ghenoemt wort. Daer light ock onder een lustich pleyn aen de riviere nae de oude sprake Vên gheheeten, even ghelijck de Hollanders Venen noemen daer zy haren turf uyt kryghen, welck hier oock eertijts pleech uytgegraven te werden. Loven dan, na het segghen van dese, is alsoo genoemt als Lo-Vên, dat is, een hooge plaetse over dit vochtich pleyn hanghende.]

⁺ Andere segghen dat dit volck genoemt is geweest Levaci: andere Grudij. Hoe dat het zy; dit blijft altijdt seecker, dat de stadt van Loven seer oudt is, ende heeft noch een oudt casteel, welck d'inwoonders willen segghen Julius Cesars werck te wesen.

Byv. [Hier is eenen put van wonderlijcke diepte, die met verwonderinghe van de vreemdelinghen ghesien wordt, ende een ghewelfsel onder d'aerde van uytnemende grootte, ende weerdich om sien, 'ten ware dat den toeganck door het invallen eenes muers benomen ware.]

Dese stadt is seer wel gheleghen in een vruchtbare landouwe: met soo soete ende lieffelijcke locht, dat de Wijn binnen, ende buyten op 't veldt wast. De vloedt ghenoemt de Dele loopt door de stadt. Loven is soo groot ⁺ dat de vesten oft mueren van binnen in den omganck meer dan een myle ende een derdedeel bedragen: ende van buyten twee mylen: ende is rondt ghelijck eenen kloot: Is dickmaels wyder ende grooter ghemaeckt: maer d'aller leste stadtmueren werden ghemaeckt in het jaer 1361.

Byv. [Belanghende de grootheydt van Loven, soo en konnen wy hier niet stilswyghende voorby gaen, hoe dat dese stadt ter oorsaecken van seker weddinge, gedaen tusschen den Marquis van Bergen, van Diest, ende de Heere van Wesemale, Baroenen in Brabant, met sommighe andere steden ghemeten is gheweest, in het jaer 1427, door bevel van Philippus Audax. By de welcke bevonden is gheweest die stadt van Loven in den ommeganck lanck te zijn 3691 roeden, elcke roede tot veerthien voeten: ende grooter dan Gent drie roeden, dan Luyck acht, dan Parijs thien, dan Ceulen achthien. Waer uyt blijckt hoe groot verschil daer zy tusschen andere steden, de welcke haer van hare grootheydt roemen.]

Heeft binnen zijn mueren oft wallen seer groote beemden, schoone wijngaerden, lustighe ende ghedrachtighe hoven ende boomgaerden: oock berghen ende dalen, wateren ende andere lieffelijcke gherieffelijckheden: alsoo dat de Ouders wel wijsselijck ende bedachtelijck dese plaetse hebben uytvercoren tot de studie ende Musen. Is oock verciert met heerlijck schoon ghebou van Kercken, Kloosters, ende andere Conventen. De Hooftkercke is Sint Peeters kercke, seer kostelijck ghebout. Het Stadthuys is heerlick ende uytnementlijck gemaeckt: de ghemeyne huysen zijn wel schoon ende goet. Heeft boven allen desen de vermaerde ende vernaemde Hooghe schole in ⁺ allerley vrye consten, wetenschappen ende leeringhen, met meer dan twintich heerlijcke Collegien, seer gheschicktelijck gefondeert ende inghestelt van verscheyden treffelijcke personagien: in de welcke vele hooghgheleerde ende wel gheschickte mannen alle vrye kon-

+ Versierde stichtinghe van Leuven.

+ Mars tot Leuven aenghebeden.

+ Oude namen van Leuven.

+ Grootheydt en wijdde van Leuven.

+ Hooge schole van Leuven.

[p. 50]

sten leeringhen leeren ende verichten. Onder ⁺ dese Collegien zijn vier de treffelijcste, de Lelie, de Borgt, 'tVercken ende de Valckschole: in elcken van desen worden in't ghemeyn geleert de vrye konsten, Philosophie ghenaemt van de gheleerde. Den voorseyden vier is gelijck het vijfste, gheheeten Collegium Trilingue, ⁺ dat is van drie talen, want hier worden in sonderheydt gheleert drie spraken, Latijnsche, Griecksche, ende Hebreeusche. Voorts ⁺ moet ick in't kort verhalen vande overschoone Schole, daer in sonderheydt de Godtheyt, de Gheestelijcke ende Wereltlijcke Rechten, ende de Medicyne, door hooghgeleerde Doctoren gheleert worden: elcke faculteyt heeft heur quartier oft plaetse besonder ende afgescheyden: al onder een huysinghe wel bequamelijck daer toe gheschickt, der ghemeynten toebehoorende. Wt dese Vniversiteyt ofte Hooghe schole zijn gekomen ende komen noch dickwils seer gheleerde, hooch vernaemde ende deuchdelijcke mannen: ghelijck by onsen ⁺ tyden is gheweest Paus Adriaen de seste, geboren van Vtrecht, de welcke eer hy Cardinael werdt, langhen tijdt hadde ghestudeert ende graet gehouden in dese Schole: soo dat hy Schoolmeester is gheworden van Keyser Karel de vijfste. Ende onlancks zijn hoochelijck ⁺ vermaert geweest in dese schole Rouardus Tappaert Doctoor in de Godheydt, Gemma Frisius in de Medicyne ende Mathematijcke, ende Jeremias Triverius in de Medicyne. Nu ter tijdt zijn grootelijck vernaemt in der Godtheyt Petrus Curtius, namaels vercoren Bisschop van Brugge, Joannes Hessels President der Collegien, ende Joannes Hentenius openbaer Leser. In de Gheestelijcke ende Wereldtlijcke Rechten zijn seer groot gheacht Vulmarius Bernardus, Albertus Leonimis, Joannes Wamesius, ende Joannes Ramus ofte Tack, noch een jonck man. In de Philosophie is redelijck vernaemt Joannes Beverensis. In de Medicyne Nicolaus Biesins, ende Guilielmus Tiletanus. In Mathematijcke Cornelius sonde van den voorseyden Gemma Frisius. Voort is ⁺ Cornelius Valerius Professeur der Latijnsche spraecken, Theodorus Langius der Grieckscher, ende Andreas Balenius der Hebreeuscher: al t'samen uytnemende geleerde mannen. Eyndelijck willen wy hier by stellen Wouter Renier, als een seer gheschickt konstenaer in alle Mathematijcsche instrumenten. Dese Hooghe schole is gesticht geweest, ⁺ alsoo men leest, ter beden ende begeerten van den Edeldom des landts, in't jaer 1400, door Hertogh Jan van Brabant, den vierden dies naems, die de selve ten eersten vercierde met seer geleerde mannen, ontboden ende gehaelt van alle kanten ende gewesten, die hy daer na mildelijc loonde ende begaefde met vaste renten ende inkomende goeden: mits oock groote gratie ende privilegie, bevesticht door den Roomschen Paus Martinus den vijfsten dies naems, de welcke tot noch toe vast, gheduerich ende van weerden zijn. Over alle dese privilegien is een Overste ghenaemt Conservator, die de selve onverbrekelijck doet onderhouden. Ende noch onlancks heeft Koninck Philips door't ingheven van den President Viglius, den loon der Professeurs vermeerdert, ende daer toe noch inghestelt sommighe Lessen in der Godtheydt. Dese Hooge schole heeft alleenlijck een Hooft tot eenen Oversten, ses maenden lanck, vercoren van de ghemeyne Vniversiteyt, ende wordt ghenoemt Rectoor: welcken staet ende graet soo ⁺ heerlijck ende hoogh is, dat hem niet alleen de Studenten, maer oock de gantsche Magistraet ende de heele Stadt in grooter eeren ende weerden houdt. Zijn voornaemste officie is, goedt regiment te houden inde Vniversiteyt, ⁺ elcken zynen dienst ende behoorlijckheydt te doen onderhouden: recht te doen onder de Scholieren, ende die te straffen van heur misbruyck. Dit is nu ter tijdt de Hooghe schole alleen, in dese Nederlanden des Konincks over al, sonder eenighe andere gelijcke oft hooghere: Hoe wel dat eer ick dese beschryvinge hadde voleynt, een ander Hooghe schole van ⁺ weghen des Landtsheeren ingestelt ende opghericht is gheweest te Douay in Walsch Vlaenderen.

Byv. [Ende gheduerende de troubelen, zijn oock in de Vereenichde Provincien noch andere ⁺ twee opghericht, de eene tot Leyden in Hollandt, ende de ander tot Franicker in Vrieslandt.]

Van Leuven is gheboren geweest Petrus Rivius, een seer gheleert ende vernaemt man ⁺ inder Godtheydt, die verscheyden weerdighe wercken heeft gheschreven, alsoo Joannes Tritemius vertelt in zyne Cataloge van de seer vermaerde Mannen der Duytscher landen. Oock waren gheboortich van dese stadt Lodewijck Schore, een groot Doctoor, wel vervaren ende behendich in den handel, deshalven hy in den Raedt van State, ende in den Secreten Raedt President is gheweest: Lodewijck van Heylweghen een gheleert ende scherpsinnich man, ende werdt daerom President van Vlaenderen ghemaeckt: Nicolaus Nicolai, ende Adriaen zijn broeder, hier voor ghemeldt: Antonius Morillon, hooghgheleert, groot antiquaris, ende seer vervaren in alle soorten van Simplicien: ende zijn broeder Maximiliaen Proost van Arrien, oock seer gheleert ende groot antiquaris. Nu teghenwoordichlijck heeft dese stadt Jan Hessels voorghenoemt, groot ende vernaemt Theologien, seer scherpsinnich ende kloeck in alle scholastijcke disputatien: Oock zijn nu ter selver steden Peeter Vanderan, treffelijc Doctoor in beyde Rechten: Gheraerdt Caverson Licentiaet, een seer welspreeckende man, ende groot Philosooph: Cornelis Gemma, hier voor vermeldt, wel gheschickt in Medicyne ende Mathematijcke: Jan van Maelcote, Wegheleert, ende Raedtsheere des Conincx in de Cancelrye van Brabant: Steven Craesbeke, oock Wetgheleert ende Raedtsheere ter selver plaetsen, beyde seer gheleerde mannen: Ende Segher Shertoghen, borger van Antwerpen, gheleert in beyde talen, een man van grooten verstande, ende scherpsinnich Astro-

+ Voornaemste Collegien van Leuven.

+ Het Collegie van drie talen.

+ Faculteyten te Leuven gheleert.

+ Paus Adriaen de seste Doctoor van Leuven.

+ Rare persoonen in de Hooge schole van Leuven.

+ Professoren van Leuven.

+ Wanneer ende door wien de Hooge schole van Leuven ghefondeert.

+ Den Rectoor vande Hooghe schole van een yeghelijck gerespecteert.

+ Welck het officie des Rectoors is.

+ Douay in Vlaenderen opghericht tot een Hooghe schole.

+ Mede Leyden ende Franicker.

+ Treffelijcke mannen gesproten van Leuven.

[p. 51]

logien, die ghestorven is na den eersten druck van desen Boeck, ende heef achterghelaten eenen sone Meester Jan, Licentiaet, een jonck man, alreedt grootelijck gheacht ende vernaemt door zijn gheleertheydt, verstandt ende raedt. ⁺ Leuven is voormaels gheweest een Graefschap, (ende soo sommighe willen segghen) een wyle tijdts een Hertoghdom, welck het meeste deel van Brabandt regeerde, alsoo dat de Landtsheeren heuren tytel namen ende ontfinghen van Leuven. Dit heeft soo langhe gheduert, tot dat Godevaerdt met den Baerde de Heerlijckheydt vermeerderende aenghenomen oft wederom ghenomen heeft den tytel van Hertoghe van Barbant oft van Brabandt, ghelijck boven breeder ghemeldt is. ⁺ Ende hoe wel dese stadt van soo hooghen graet schijnt neder ghedaelt te zijn: is nochtans de Hooftstadt des Hertoghdoms, besonderlijck het hooft des eersten quartiers van Brabant: heeft voorganck, voordeel ende voorspreecken voor alle andere steden: gheeft ende ontfangt den eersten eedt van den Landtsheere: gheeft de eerste stemme in alle ghemeyne saken, behalven in de bede tot hulpe ende onderstandt des Landtsheeren, waer in Antwerpen, als meest daer by vercort wesende, overmits heure macht de eerste stemme gheeft. In't kort gheseght, Leuven wordt gheheeten ende is de voornaemste ende outste stadt van Brabant: ⁺ heeft onder haer in sonderheyt Tienen, Leeuwe, Gemblours, Diest, Halen, Sichenen, Jodoigne, Hanut, Landen, ende meer andere steden ende redelijcke plaetsen: waer af een deel heur appel hebben te Leuven, ende van daer in de Cancelrye; een deel ellers, oft in de voorseyde Cancelrye stracks sonder uytstel. Dit zy hier mede ghenoech van Leuven ghesproken: sonder anderssins te beschryven regiment oft policie: Want in de beschryvinghe van Antwerpen; die wy voor een exempel ende reghel van alle andere steden des landts nemen, wordt sulcks ghenoeghsaemlijck verklaert: deshalven wy het werck hier mede korter maecken.

Byv. [Eer wy komen tot de geschiedenissen van Leuven, sullen wy kortelijck sommige dinghen, tot vercieringe deser stadt dienende, verhalen. Leuven heeft acht Poorten, ende negen Marckten. Daer worden gesien op de mueren 53 Torens: onder andere eenen grooten van witte steenen, van alsulcker hooghden, als datmen van daer op eenen klaren dagh die stadt van Antwerpen mach sien, liggende van Leuven acht groote mylen, ghemeynlijck genoemt Verloren Kost. De welcke over seecker jaren begonst te faelgeren, die d'Overheyt der stadt doen tot grooten koste dede repareren ende voorsien. Noch zijn daer derthien Bolwercken: veerthien Watermeulens inde stadt: twaelf straten dweers door de stadt loopende: 140 zydstraten: sesthien steenen Bruggen: twee Sluysen: ende vier gemeyne ⁺ Fonteynen. Tot Leuven veel ongemacx voortijts ghevallen is. Dese stadt wesende een van de machtichste steden van Brabandt, soo dorst zy haer stellen tegen den Prince van Mechelen, door wiens inductie Henricus, een soon des Hertoghs Henrici (wiens moeder was Aleida een dochter van Bourgoignen, na haer mans doodt van heur kinderen weghe de landen regerende) een Religieux gheworden was, als tot de regeringhe onbequaem, de selve transporterende op zijn jongher broeder Joannem: daer die van Leuven niet in en vernoechden. Hielden derhalven hare poorten voor hem ende zyne moeder gesloten: trocken daer beneffens uyt op't quartier van Mechelen, met gheweldt roovende. Maer alsoo zy van den Prince ende zijn gheassocieerde gheslagen werden, zijn zy Joannem voor heur Hertoch voorts aen te bekennen ghedwonghen gheweest.

Ten tyde des Hertoghs Wenteslai die ghetrout ⁺ hadde Joannam de dochter Joannis de derde, is een groote oproer te Leuven opgheresen: om dat die Schout van der stadt, eenen Vischkooper in de gevanckenisse dede houden, die van den Heeren los ende vry gewesen was, 'twelck in deser manieren is ghebeurt. Op eenen tijdt quam die voorseyde Vischkooper met een groote menichte van visschen nae Leuven, wiens wagen niet verre vander stadt in't slijck bleef steeckende, waeromme hy een peerdt nam gaende in de weyde, 'twelck hy in den waghen inspande, om zijn peerden te helpen. In deser manieren heeft hy zynen visch in der stadt ghekregen, ende heeft dat peerdt weder in zijn plaetse gheleydt, daer hy het selve hadde gevonden. Maer in der stadt komende werdt van den Schout Peeter Cotreel ghevangen, die terstont hem opleyde dat hy't peerdt ghestolen hadde, waer uyt veel quaets gheresen is. Want een groot ghedruys van volcke is den Meyer naegheloopen, met ghewelt dringende op't Stadthuys, ende hebben die Schepenen ghevanghen ghenomen, ende andere Heeren ghekoren hebbende, soo heeft den voorseyden Schout al ghedaen wat zy wilden.

Tegen den voorseyden Hertogh die van Leuven haer stelden, soo wanneer hy de Ghemeynte een groote somme geldts afgheëyscht hadde, om te betalen het rantsoen zijnder Edelen, gevanghen sittende by den Hertogh van Gulick, overmits eenen verloren veldtslagh. Hier door ⁺ Hier door rebelleerde dat ghemeyn volck teghen de Heeren, stellende andere in hun plaetse, nae hun believen. Nae dat dit regiment den tijt van drie jaren lanck hadde gheduert, soo werdt binnen Bruyssel omghebrocht den belhamer ende oppersten inventeur der voorgenoemder commotien, die welcke door bevel des Hertoghs te Rade ghekomen was, ende werdt doot gheslaghen van Jan Calsteren, een Edelman. Door wiens ⁺ doot die Leuvenaers rasende, quamen met een furie nae't Stadthuys, ende werpen tot sesthien persoonen toe van de principaelste ter vensteren uyt, in den spiessen der mannen van buyten staende, d'ander werden sonder barmherticheydt deerlijck vermoordt. Dwelck den Hertogh vernemende, soo heeft hy Leuven komen belegghen, op dat hy die stadt ingenomen hebbende, die rebelle corrigeren mochte, het welck ten eynde van seven weken aldus gheschiet is, hy en kondese niet overweldigen, maer zy quamen tot vredehandelinghe: Ende de principaelste van dese beroerte zijn uyt den lande gebannen gheweest: ende een Edelman Jan de Watere onthooft, die de Ghemeynte opgeroeyt hadde. Gheen kleyne tumulte en is oock gheweest ⁺ tot Leuven ten tyden van Vrouw Maria van Bourgoignen, als haer Vader voor Nancy ghebleven was, overmidts de conspiratie der borgheren teghen die Wet, ende die Heeren van der stadt, die welcke soo zy seggen wilden, groote vrienden waren metten Koninck van Vrancrijck, doen ter tijdt vyandt wesende. D'opperste van der conspiratie was een Vleeschhouwer, ghenaemt Pauwels Leunkens, de welcke met

+ Leuven in ouden tyden een Graefschap.

+ Leuven de eerste ende moeder der steden van Brabandt.

+ Plaetsen die van de jurisdictie van Leuven zijn.

+ 'Thervaren van Leuven.

+ Beroerte tot Leuven.

+ Beroerte onder de Leuvenaers.

+ Heeren van Leuven ter vensteren uytgheworpen.

+ Conspiratie oft oproer tegen d'Overheyt van Leuven.

[p. 52]

zijn adherenten den Meyer van der stadt Lodewijck Pinot ghevanghen nam, met noch eenighe overste van der stadt, van meeninghe die te executeren, maer behielden het leven, overmidts aldaer tydinghe quam van de komste Maximiliani bruydegom van Vrouw Maria. Daer beneffens die Prince van Nassouwe met eenen grooten hoop volcks voor Leuven komende, om die commotie en de beroerte der borgheren te stillen, die voorseyde Paulus nam die vlucht in Zeelandt, ende werdt tot Cruyninghen ghegrepen ende onthalst: door de komste des Bruydegoms voort alle tumulten cesserende. Na dien tijdt de stadt in goet welvaren geweest is, door de menichte der Studenten, aldaer groote privilegien ghemetende, de welcke de selve achten te wesen seer ghevioleert, als op den thienden Decembris in het jaer 1568, door commissie van Duc d'Alve, die jonghe Grave van Bueren, Philippus van Nassou, de oudtste sone des Princen van Orangien, aldaer studerende opghenomen, ende in Spangien by den Koninck zynen Peter vervoert werde, teghen den wille van Vader ende Voochden: alwaer hy ten Hove tot den jare 1595 gheweest is, op welcken tijt met den Cardinael Albertus van Oostenrijck, met verlof des Konincx, in Nederlandt weder ghekeert is, tot goet contentement der landen. In't jaer 1176 op Sint Laurens avondt, Leuven by nae heel verbrande met S. Peeters kercke: welcke kercke weder gherepareert, andermael in't jaer 1458 gheheel verbrande: als oock mede in't jaer 1485. Ende in den jare 1489 nam de Peste tot Leuven ende Bruyssel ettelijcke duysenden wech. In het jaer 1572 ⁺ heeft de Prince van Orangien de stadt van Leuven overweldicht, de Hoefpoorte in den brandt gesteken hebbende, waer nae men heeft bestaen te parlementeren. De Ghesanten uyt der stede waren, Jonckheer Olivier van den Tempel, ende Doctoor Eibertus Leoninus, oft anders Longolius, de welcke met alle redelijcke conditien met den Heere Prince tot Parck in het Clooster buyten Leuven gheaccordeert hebben. In't jaer 1578 Leuven met garnisoen der Staten generael tegen het gheweldt der Spanjaerden beset zijnde, die van Leuven deden de selve vertrecken nae Bruyssel, soo wanneer Don Johan ⁺ met zijn gheweldt approcheerde, ende hebben haer alsoo met den selven vereenicht: ende de stadt is met Spanjaerden beset gheweest, die teghen den Grave van Bossu, wesende doen ter tijdt Generael der Staten Legher, uyt quamen, maer werden tot in de grachten van Leuven te rugghe ghedreven.]

+ Leuven accordeert met den Prince van Orangien.

+ Accordeert met Don Johan.