Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschryvinghe van Brabandt in het besonder.

⁺ BRabandt is meestendeels het landt, daer de Atuatici ende Ambivariti woonachtich zijn gheweest, nae de meyninge van Cesar. ⁺ Maer wanneer ende hoe dat het den naem Brabant ghekregen heeft, is seer twyfelachtich ende onseecker. Sommighe schryven dat desen naem ghekomen is van den hooghvermaerden Brenno, hier voor verhaelt, die Roome grootelijck gequelt ende geplaeght heeft: Andere segghen dat Brabant geheeten is van een stadt genoemt Brabant, welcke daer nae ghedestrueert ende verwoest is gheweest: Andere meynen dat dit landt in ouden tyden gheheeten werdt Braecklandt, welck in de Nederduytsche tale beteeckent onghebout landt: gelijck noch hedensdaechs een deel van de Kempen is, gheleghen binnen den selven lande, ende dat daer af naemaels den naem Brabant oorspronck heeft gehadt. Maer veel Schryvers by onsen tyden, schryvende in't ghemeyn van Gallia Belgica, ende in sonderheydt van Brabandt; moghelijck 'tselve nemende d'een uyt des anders schriften; komen al t'samen over een, dat desen naem oorspronck heeft van Salvius Brabon, uyt Arcadien, een van Julius Cesars Capiteynen: ende dat Cesar desen Brabon te houwelijcke heeft ghegheven een van zyne nichten, zijns susters dochter Zwane toegenaemt, hem Heere maeckende van desen lande: welck voorwaer by gheen oude Schryvers gevonden wordt: maer men vindt wel in redelijcke oude schriften, dat Wechembold ⁺

Coninck der Romeynen sekere goeden onder't landt van Gaesbeke ghelegen, twee mylen van Bruyssel der grooter Abdissen van Nivelle ghegheven heeft: ende dat dit instrument aldus luydt: gheleghen in't Graefschap van Brachbantesie. Sommighe gheleerde mannen bevestighen met tamelijck bescheedt, dat Brabandt waerachtichlijck den naem heeft ghecreghen ⁺ van Godevaerdt met den Baerde, ende segghen dat hy, wederom ghewonnen hebbende neder Lotrijck, den tytel van den Grave van Leuven verlaten, ende van zynen bynaem den tytel van't Hertoghdom van Brabandt aengenomen heeft: waer uyt namaels den naem Brabandt ghesproten is. Maer nae dat ick bevinde by verscheyden Schryvers, onder welcke Paulus Emilius een mede is, soo soude den naem Brabandt veel ouder wesen. Jan ⁺ de Maire in zijn Boeck van de Illustratie

+ Caesar lib. 2. 3 & 5. de bello Gallico.

+ Verscheyden meyningen op den naem van Brabandt.

+ Wechembold eenen valschen ende versierden naem.

+ Godevaert met den Baerde gheeft den naem het landt van Brabandt.

+ Iean le Maire. livr. 3.

[p. 48]

van Gallien, houdende de voorseyde Historie van Salvius Brabon voor goedt ende van weerden, vertelt ordentlijck zynen oorspronck der gheboorten ende afcomsten tot Karel Martel toe, segghende voorts, dat hy in eenen seer ouden boeck, ghevonden in Brabandt, ende met der handt gheschreven, ghelesen heeft dit naevolghende Epitaphe oft Grafschrift van den voorseyden Martel:

Ecce Brabantinus Dux quartus in orbe triumphat,
Malleus in mundo specialis Christicolarum:
Dux dominusque Ducum, Regum quoque, Rex fore sprevit:
Non vult regnare, sed Regibus imperat ipse.

Daer na stelt hy het Epitaphe van Pepin des voorseyden Martels sone, ende Karels des Grooten vader, aldus:

Iste Brabantinus Dux quintus Austrasiorum,
Ex Duce sit tandem Rex primus germinis hujus.

Waer uyt in menigherley wyse merckelijck blijckt de oudtheydt, heerlijckheydt ende edelheydt des naems Brabandt. Het mach wel wesen dat Godevaerdt met den Baerde desen naem niet ghegheven, maer alleen den ouden tytel des Hertoghs van Brabant wederom aenghenomen heeft, welcken hy moghelijck achterghelaten hadde, overmidts de redenen hier voor cortelick verhaelt in de materie van Lotrijck. Wy willen het oordeel hier af den vlytighen Leser vry laten: ende sullen voort varen met de beschryvinghe der gheleghentheydt des landts. Soo seg ick dan dat ⁺ Brabandt Noordwaerts de Mase heeft, ende wordt daer met ghescheyden, eensdeels van Ghelderlandt ende eensdeels van Hollandt: Zuydwaerts het landt van Henegouwe, het Graefschap van Namen, ende het Bisdom van Luyck: Oostwaerts wederom de Mase, die't op een ander zyde oock scheydt van Ghelderlandt: Westwaerts eensdeels de Schelde, die't van Vlaenderen deylt, ende paelt eensdeels aen het landt van Aelst.

⁺ Aengaende de grootte ende wijdde, bevinde ick dattet is van lenghde, nemende Zuydwaerts te Gemblours, Noordwaerts tot S. Geertruydenbergh, ontrent tweeentwintich mylen: Ende van breedde, rekenende Oostwaerts te Helmont, Westwaerts tot Bergen, daer't breeder is, vinde ick ontrent twintich mylen. Brabandt heeft een goede ende ⁺ gesonde locht over al: het landt is effen, meestendeels ghedrachtich ende vruchtbaer: hoe wel dat Kempenlandt naetuerlijck onvruchtbaer is: maer arbeydt ende neersticheydt der menschen verbetert dit grootelijck, ende wort door menichte van beesten vruchtbaer ende goedt ghemaeckt. Brabandt is oock begaeft met Meeren oft Zeen, Laecken, staende wateren, ende andere schoone ende profytelijcke watervloeden, waer af de voornaemste zijn de Mase ende de Schelde, hier voor verhaelt ende beschreven. Het is ghenoeghsaemlijck verciert met bosschen ende wouden: waer af de voornaemste zijn, Sonien, Zaventerloo, Grootenhout, Grootenheyst ende Meerdal. Maer 'tis boven al verfraeyt met seer schoone ende vermaerde Steden, Vlecken, Casteelen, Dorpen ende andere treffelicke Heerlijckheden; ende bevinde in dit Hertoghdom sesentwintich bemuerde steden, namelijck ⁺ Leuven, Bruyssel, Antwerpen ende s'Hertoghenbosch, welck de vier hooftsteden zijn: Daer na Tienen, Leeuwe ende Nivelle, de drie cleyne hooftsteden: Voorts Arschot, Berghen, Meghen, Breda, Diest ende Maestricht, steden van seer grooter weerden. Hier na Steenbergen, Liere, Vilvoorden, Gemblours, Joudoigne, Hannut, Landen, Halen, Sichenen, Herentals, Eyndoven, Helmont ende Grave. Daer en boven vinde ick noch achthien kleyne steden, te weten groote vlecken, de welcke ⁺ hoe wel zy met geen mueren oft vesten besloten en zijn, worden niet te min overmits heure andere standen ende ghesteltenissen, voor bemuerde steden gherekent ende ghehouden, ghenietende de privilegien ende vryheden der selver, ende zijn ghenoemt vryheden oft vrye steden: want zy hebben vrye marckten, als Oosterwijck, Oorschot, Turnhout, Hooghstraten, Duffele, Walem, Mercten, Assche, Vueren, Duysborg, Overische, Hulpen, Wavre, Breyne allend, Genape, Gheele, Arendonck ende Dormal. Dorpen met ⁺ klocktoornen; aenghesien dat die niet seer veel in de Kempen en zijn; en worden in alles niet boven seven hondert gherekent: maer onder die veel heerlijcke ende vermaerde, namelijck S. Oydenroye, Bockstel, Roosendael, Huckele, Lillo, Grimberghen, Gaesbeke, Reves, Leefdal, Wesemale, Perwes, Waelhem, Rosselaer, Mol, Santhoven, Putte, Rumst, Bierbeecke, Cranendonck, Cuyck, Boutersem, Jauce, Sombref, Gozelis, Hilverenbeke, Waelwijck ende meer andere die wy laten te noemen om der kortheydt wille. Oock is onder Brabant ⁺ begrepen de Heerlijckheydt van Ravesteyn: maer want dit een besonder lidt is, soo sal hier nae in sonderheydt op zijn plaetse daer af gesproocken worden. Boven allen desen heeft ⁺ dit landt oock overhooghe weerdicheden: als 'tMarckgraefschap des Heylighen Rijcks, het Hertoghdom van Arschot, 'tMarckgraefschap van Bergen, 'tGraefschap van Hooghstraten, 'tGraefschap van Meghen: de Heerlijckheydt van Breda, van Grimbergen, van Ravensteyn: ende den staet van Maestricht, met neghenthien Baneryen, midts rekenende Grimberghen voor twee, ghelijck sommighe willen. Noch hanghen aen Brabant, ende staen onder de justicie der Brabandtsche Cancelryen, 'tHertoghdom van Limborg, de staet van Valckenborg, 'tGraefschap van Dalem, ende de staet van Hertoghen Rode met alle zyne toebehoorten. Van dese treffelijckste ende voornaemste saken sullen wy ter behoorlijcker plaetsen in sonderheyt, soo claer ende kort spreken als ons mogelijck is. ⁺ Sullen daer toe dese naevolgende ordinantie houden, soo wel in de beschryvinghe van Bra-

+ Beschryvinge ende palen van Brabandt.

+ Breedde, lengde ende omloop van Brabant.

+ Locht ende vruchtbaerheydt van Brabant.

+ Steden van Brabandt.

+ Vlecken privilegien van besloten steden ghemetende.

+ Vermaertste Dorpen van Brabandt.

+ Ravesteyn is in Brabandt.

+ Overhooge weerdicheden des landts van Brabandt.

+ Voornemen des Autheurs in dese beschryvinghe.

[p. *6-*7]

LOVANIVM Brabantiarum vrbium caput vnica Musarum aepres tantiβimarum artium sedes optantiβimumque domicilium

[p. 49]

bandt, als van andere naevolghende landen: Ten eersten sullen wy beschryven de hooftsteden, als de heerlijckste leden des landts: ende van de steden ende plaetsen die met hooghe weerdicheydt vereert zijn, als Hertoghdommen, Marckgraefschappen, Graefschappen ende andere Heerlijckheden, elcke nae haren graet ende staet: daer nae andere plaetsen die van soo grooter weerden niet en zijn. Wel is waer dat ick niet en sal volghen de orden van't voorsitten der plaetsen ende harer Heeren: maer beghinnende van Noorden, sal komen nae West: ende voorts treckende door't Zuyden, sal ten lesten Oostwaerts vereynden. Dese selve ordinantie willen wy oock onderhouden in de andere vrye Vlecken oft Vryheden, ende in sommighe treffelijckste Dorpen. Aldus beginnende sullen ten aller eersten ⁺ segghen, dat Hooftsteden gheheeten worden, die de Hoofden zijn van andere Steden, Casteelen ende Dorpen, met ghebiedt ende overheydt: ghelijck de vier voorgenoemde Hooftsteden: waer af elck 'thooft is van een quartier: Dese Hoofden van Brabandt al t'samen, soo te spreken, maecken eenen van de drie Brabantsche Staten: welcke drie Staten zijn ghestelt in Prelaten, Edelen, ende in de vier Hooftsteden. Laet ons nu voort varen tot Leuven.

+ Wat hooftsteden zijn.