Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Ghesteltenissen, Zeden ende Ghewoonheden der Mannen ende Vrouwen in Nederlandt.

Het volck des landts is ghemeynlijck schoon, wel ghemaeckt ende gheschickt van ghelijckmaticheyt: ende boven al Mannen ende Vrouwen hebben seer lustige ende volmaeckte schinckels aen de beenen: zijn oock al t'samen van tamelijcke grootte: maer + sommighe boven de ghemeyn schreve, besonderlijck in Hollandt zijn zy wel groot: ende in Vrieslandt seer groot. Niet te min volgende de alghemeyne meyninghe, gefondeert op de schriften van Cesar, ende andere oude Schryvers, daer en boven de gebeenten der dooden tot verscheyden tyden inde tomben ende graven ghevonden: mach men mercken, dat ter tijt der voorseyder Schryvers, ende oock een wyle daer na, ten minsten totter tijdt van Carolus Magnus, de menschen grooter zijn geweest, dan nu teghenwoordichlijck. Deshalven veel gelooven (boven alle andere meyninghen) dat de verminderinghe van de grootte des lichaems meestendeels is gheschiedt door de vermenginghe van soo veel vreemdelingen die herwaerts over zijn ghekomen ende noch daghelijcx komen, kleynder van persoone wesende. Maer ick geloove mynenthalve dat dit eer geschiedt door den aerdt der spysen ende + maniere des levens hedendaechs, meer dan door eenighe andere oorsaecke. Cesar in zyne Commentarien in het beghinsel des vierden boecks, verklaert seer wel zijn meyninge hier af, met dese woorden: + Quae res, & cibi genere, & quotidiana exercitatione, & libertate vitae, quod à pueris nullo officio aut disciplina assuefacti, nihil omnino contra voluntatem faciunt, & vires alit, & immani corporum magnitudine homines efficit. Dat is te segghen: Welcke saecke, midts oock de maniere van spyse ende daghelijcksche oeffeninghe, ende vryheydt van leven, soo dat zy van joncks af tot gheen diensten oft onderwysinghen ghewent wesende, niet met allen en doen teghen heuren wille, de kracht versterckt, ende de menschen overgroot van lichaem maect. Dit zijn d’eerste geweest uyt Walschlandt ende Duytslandt die tot de kennisse des heyligen Kersten gheloofs zijn ghekomen, ende ‘tselve daer na t'alle tyden best onderhouden, geeert ende bevesticht hebben: alsoo men bevindt by ontallijcke vel gheschriften, ghedenckenissen ende oude instructien: ende blijckt oock wel merc-

kelijck aen soo veel schoone Kercken, Abdyen, Conventen, Kloosters, Gasthuysen ende andere Goodshuysen, die in alle Steden, Vlecken ende Dorpen ende over al ten platten lande met groot inkomende goedt van Godtvruchtighe mannen ende vrouwen des selven landes gesticht ende overvloedichlijck begift ende versien zijn.

Byvoegsel.

[In het jaer 531 die van Actoys door Vedastum Patroon der Abdye binnen Atrecht tot Christum bekeert werden: ende in het jaer 545 het quartier van Doornick hem tot den gheloove begaf door Piatonem ende Chrysolium onderwesen. In het jaer 633 werdt het quartier van de Morini in het geloove onderwesen door Sint Amandt Bisschop van Tongren. In het jaer 714 die beneffens de Schelde heur oock tot het Christen gheloove begaven. Maternus een Apostel gheweest is der Tongeren. Ende in het jaer 690 Willibrordus predickte den Hollanders ende Vriesen, ende in de omligghende quartieren, zijn medegesellen in andere landen ghestiert hebbende.]

 

+ De Nederlanders zijn in d’oorloghe soo te voete als te peerde, ende ter zee als te lande seer dapper ende strijdtbaer: besonderlijck onder vrome Hooftlieden, waer af zy altijdt wel versien zijn: soo dat zy hier mede de woorden van Cesar bevestighen in den eersten boeck der voorseyder Commentarien, daer hy in het ghemeyn de gantsche Natien van Gallia beschrijft, seggende: + Horum omnium fortissimi sunt Belgae. Dat is: De Belgen zijn de sterckste van allen desen. Ende in den tweeden boeck: Solosque Belgas qui patrum nostrorum memoria, omni Gallia vexata, Teutones Cimbrosque intra fines suos ingredi prohibuissent. Welck te seggen is: De Belgen zijn de ghene alleen gheweest die by onser voorvaderen ghedenckenisse, naedemael gantsch Gallia bedorven ende gheschendt was, belet hebben dat de Duytsche ende Cimbren binnen heur landtpalen niet en zijn gekomen. Ende voorwaer zy betoonen wel met der daedt heur strijdtbaerheyt, soo zy t'alle tyden voormaels hebben ghedaen: jae nu noch korts in dese leste oorlogen met veel victorien ende seghen, tegen heur vyanden, tot den jare 1559.

Byvoeg.

[Gelijck de Belgen, alsoo oock met haer ofte onder haer ghetal de Bataviers in grooter eere, by den Romeynen altoos geweest zijn, door hare mannelijcke daden in den krijch. Soo Strabo ghetuycht van eenen Veromyrus met zyne Bataviers, diesghelijcks Cornelius Tacitus van eenen Cariovalda die den Weser met den zynen overswom den vyandt verrasschende. Door den Bataviers ende heur gheassocieerde hebben de Romeynen vele victorien verkreghen, de selve van joncx af ghewent zijnde, te peerde te rennen, te springen, ende te swemmen. Dus waren zy vermaert, in der Romeynen dienst teghen Mathridatem, onder Lucia den Vader Iulij Cesaris, hebbende tot Overste Inathum des Koninckx van Tongeren sone, Karel genoemt. Onder Vespasiano is door den Bataviers victorieur Ierusalem inghewonnen. Door haer Italien den Romeynen onderdaen gheworden is: Duytslandt in ontsach gehouden: ende Britannien daer Iulius Cesar gheenen raedt toe en wist, tot onderdanicheydt ghebracht. Constantino de Groote zy gheen kleyn behulp en waren om het Roomsche Rijck te verkryghen: Iuliano zijn zy by Straesborg teghen den Duytschen strydende, oorsake van victorie gheweest. Hier door waren zy verkoren tot Archiers, Lijfgaerden, ende Arendragers der Keyseren: hier door werden zy vrienden ende broeders der Romeynen ghenoemt: hier door is de gunste Severs teghen heur ghebleken, soo men bevindt uyt oude ghedenckteeckenen by Leyden opghegraven: hier door behielden zy ten tyden Pipini in de Christelijcke Religie onderwesen zijnde, heur oude privilegien van den Keyseren haer verleent. Hier door zijn zy vry van chijns, schattinghe ende tribuyt gheweest by den Romeynen, de welcke haer ontsagen ende vreesden als zy haer opposteerden, gelijck zy deden tegen Caligulam, tyrannelijck regerende, verlatende oock Nero om zyner wreetheydt wille. Ende ten tyden Virellij, die Bataviers onverdragelijcken overlast vanden Romeynen lydende, eenen Claudius Civilis, de principaelste des landts in het Schaeckenbosch op een bancket te samen roepende, vermaendese alle tot mannelijcken wederstandt, de Caninefaten heur ghebueren tot confederatie versoeckende. Onder de selve den wijdtvermaerden Brenno haer Veldoverste verordent, met de hulpe der Vriesen, dorsten terstont de Romeynen in Winterlegher ligghende aentasten, ende heur te velde begheven tegen Vitellium, de welcke weder quam om haer als rebellen te straffen. Maer zy bleven victorieur, ende voerden een langduerighe oorloge, tot dat die Romeynen versoeninghe aenboden, ende haer tot vrienden weder aennamen. De vromicheydt van Claudio Civilis in alles blijckende, soo Cornelius Tacitus ghetuycht in het 5 capit. van zijn vierde boeck: de oorloghe op verscheyden oorden teghen den Romeynen (de Tongren van Vitellio afgheweken zijnde) uytvoerende.]

 

Zy zijn oock seer vervaren ende geschickt ter Zee: seylende ende varende met ontallijcke menichte van schepen over ende weder schier de gantsche Wereldt door.

Byvoegsel.

[De Bataviers in het jaer 1088 als noyt schepen door de Sondt herwaerts gekomen waren, zijn de eerste gheweest die van hier daer door seylden: van natueren soo genegen tot de schipvaert, dat zy bestaen dorven teghen den windt, storm ende ijs aen te seylen. + Ghelijck onlancx in den jare 1594 na het Noorden, twee schepen van Amsterdam, een van Vlissinghen, ende een van Enchuysen uytgeloopen zijn, om te soecken eenen wegh na het Koninckrijcke van China, de Molucken, ende andere landen van Oost Indien. Waer van eenighe den kours hooger nemende wel tot 77 graden hoogh Noordwaerts, hebben veel ijs ende Zeemonsteren in Augusto ghevonden, ende de Havenen namen ghegheven: de andere hebben Eylanden ghevonden, ende die namen ghegheven: ende de Strate (die zy Nassousche Strate ghenoemt hebbende) doorseylende vonden een wyde ende warmer Zee, daer zy het ijs voor haer saghen smelten, ende quamen soo op de custen van Tartarien, ontrent de riviere Oby. Doch alsoo zy geen last om door te varen en hadden, zijn weder nae de Strate gekomen, ende de andere schepen weder gevonden hebbende, t'huys ghekeert. Het naeste jaer zijn wederom seven schepen derwaerts tot den selven eynde ghevaren, de welcke in de Nassousche Strate te veel ijs ghevonden hebben. Ook door contrarie winden quamen zy daer te spade, maer hebben aldaer by den volcke meerder particulariteyten verstaen: waeromme het naeste jaer 96 weder

twee schepen derwaerts ghevaren, om den selven wech te versoecken: waer van het eene nae de 80 graden varende, meynde daer doorghanck te vinden, maer dat schip rechtede niet veel anders uyt, ende quam t'huys. Het ander seylde nae Nova Zembla, alwaer het bevrosen zijnde ende met ijs beset, dat het van daer niet en mochte, de gene die daer inne waren zijn genoodtsaeckt geweest daer een huys te bouwen, ende bleven daer den gheheelen Winter over, daer zy mette koude ende sneeu deerlijck ghequelt werden, soo dat noyt diesgelijcks gehoort en is. Eyndelijck zijn zy met groote pyne, armoede ende koude met twee booten binnen Cola in Laplandt gekomen, ende van daer t'huys. De selve passagie is daer nae doch meermaels ghesocht gheweest, sonder yet uyt te rechten. + Daer zijn oock in het jaer 1595 uyt Hollandt ghevaren drie groote schepen ende een jacht, wonderlijcken wel toegherust, geladen met eenighe coopmanschap ende ghelt, met goede ordonnantie beleyt, ende discipline om te varen nae Oost Indien, lancks Cabo de bonne Esperance, om daer civilen ende eerlijcken coophandel te versoecken, ende niemandt te beschadigen, nochtans ghewapent zijnde om alle gheweldt te wederstaen. De welcke als zy twee jaer ende vier maenden uytgeweest waren, t'huys gekomen zijn weynich uytgerecht hebbende. Niet teghenstaende zijn wederom in het jaer 1598 acht schepen uyt Hollandt derwaerts ghetrocken. Van welcker gevarentheydt ende wederkomste, ende van andere die daer nae derwaerts ghetrocken zijn, en sullen wy hier niet spreken, sendende den Leser tot de boecken die hier van in drucke zijn. De Bataviers hebben oock den Venetianen, in honghers noodt door de Middellandsche Zee, ontset ghedaen. De eerste die van Venegien tot Amsterdam weder quam, was Marten Stevensen van Haerlem. Ende die van Medemblick zijn de eerste geweest die herwaerts uyt Guinea wederkeerden, in het jaer 1596.]

 

Zy zijn soo versekert ter Zee overmidts de gheschicktheydt ende wetenschap, ende oock de stercte ende vastigheydt van heur schepen, dat zy niet alleenlijck ‘theel jaer door ter Zee varen, maer niet tegenstaende groote tempeesten ende ongheweerten, loopen altijdt voort, sonder aen eenighe haven te landen, tot dat zy heur reyse ten eynde volbracht hebben: seer vromelijck strydende tegen alle winden ende stormen, om sonder tijt te verliesen heur reyse eer te doen dan eenighe andere.

Hier hebben eertijdts gheweest, ende zijn nu noch veel Gheleerde mannen, in alle wetenschap ende konste wel gheschickt. De ghemeyne lieden hebben meestendeels wat beginsels in Grammatica: ende konnen schier al t'samen, jae oock de boeren ende landtlieden, ten aller minsten lesen ende schryven. Hebben daer en boven de conste ende wetenschap van ghemeyne spraecken soo ghemeynsaem, dattet te + verwonderen is. Want daer zijnder veel die, hoewel zy noyt buytens landts en hebben geweest, nochtans konnen behalven heur moederlijcke tale, veel vreemde talen spreecken, besonder Fransoys. Welck onder hen seer ghemeyn is: Veel spreken Duytsch, Enghelsch, Italiaens, ende ander vreemde talen. Heurlieder moedersche spraecke, behalven sommighe plaetsen daer men Fransoys ende Duytsch spreeckt, wordt vande vreemdelinghen geheeten + Vlaemsche, ende oock Duytsche, in Latijn Teutonica: welcken naem, soo sommige segghen, ghekomen is van Tuisco, daer Cornelius Tacitus vermaen af maect in ‘t boeck + van de zeden ende gebruycken des Duytschlandts. Ende ghelijck men seght, soo heeft dese Tuisco met zynen naem Teutonia of Duytslandt, ghenoemt de gantsche groote Provincie, die ter tijdt der Romeynen Germania genoemt werdt, hedensdaechs noch ghemeynlijck Almania gheheeten. Soo dat de lieden van dese Belgische landen, hen houden van den eersten oorspronck voor oprechte Teutonici; (alsoo zy oock waerachtichlijck zijn) ende midts dat heurlieder sprake doen ter tijdt der selver ghelijck was, ende nu ter tijdt niet onghelijck en is: noemen noch hedensdaechs heur tale Teutonica, dat is Duytsche.

Byvoegsel.

[De welcke seer wijdt streckt, als van Cales oft Grevelinghe in Vlaenderen, tot Dantzick in Pruysen, ende soo voorder tot Lijflandt, Ryga, Revel ende Narva toe, dat een groote streecke is.]

Welck voorwaer een overvloedighe rijcke tale is van eyghene ende beduydelijcke woorden, seer bequaem om te bevatten ende te scheppen alle woorden ende reden die men wilt: maer seer swaer om te leeren, ende noch veel swaerder om uyt te spreken: soo dat de kinderen selve in het eygen landt gheboren, grootachtich moeten zijn, eer zy de tale vatten ende uytspreken konnen. Ende men houdt voor seker + overmits veel redenen, dat dit schier de selve spraecke is, die in dit landt ghesproken werdt ter tijdt van Iulius Cesar: Ende Cesar selve, + in het beginsel van zyne Commentarien, betoonende dat gantsch Gallia ghedeylt is in drie deelen, te weten, Belgica, Aquitania ende Celtica, spreect dese woorden: Hi omnes lingua, institutis legibus, inter se differunt. Dat is: Dese verschillen al t'samen onder malkanderen in tale, insettinghen ende wetten: soo dat dese tot nu toe onderhouden hebbende dese verscheydenheydt der spraecken van d’ander Gallen, schynen heure oude spraecke onderhouden te hebben. Want zy meer vervreemt wesende van de gemeynschap ende hanteringhe der Romeynen, en hebben heur tale niet soo lichtelijck konnen veranderen oft verderven: ghelijck men merckelijck siet in de veranderinghe van andere talen in Vranckrijck, Spangien ende Italien, welck al metter deadt verdorvene talen zijn uyt de Latijnsche ghetrocken: want zy sonder twyfel ten eersten van de Latijnsche waren verschillende.

Byvoeghsel.

[Die sprake ende tale deser Nederlanden (uytghenomen Artoys, Henegouwe, Namen, Walsch Vlaenderen, ende andere frontieren aen Vranckrijck, de welcke eenighe ghemeynschap in tale met den Fransoysen hebben, hoe wel zy veel van de selve, ende oock onder malkanderen verschillen) is meest Nederduytsch + gheen ghemeynschap met de Fransoische ofte Walsche spraecke hebbende, maer schijnt meer uyt de Hoochduytsce tale oorspronck te hebben, ende eenige ghemeynschap met de Grieksche in de welcke veel woorden in eender prononciatie ende beteeckenisse gevonden werden met ons gemeyne. Maer van eenighe I. Mar-

chantius aengheteeckent zijn, als: γράφειν, welck even het selve is dat wy seggen, graven: γριφοῦν, grapen: κλώθειν, kloten ende klossen: ἰβηρ, yver, στιβεῖν, styven: στενεῖν, stenen: θρηνεῖν, tranen: θὴρ, dier: λίσπα φθογγὴ, lispetonghe: καλαφάτης, kalaphatre: κρέββατον, krebbe: στρόφος, strop: λαμπρὸν, lampres: φῆλος, phiel: κοῖλος, kuyl: φρίζειν, vreesen: βριμάζειν, brimstich: πύργος, burg: κόλπος, kolp: στύλη, style: ὁλκὰς, hulcke: μάνή Dorice, Mane: τήμερον Attice, tameer: κυριακὸν, kircke: ende andere dierghelijcke: de welcke maecken dat wy dit veers van Ovidius lichtelijcker gheloove souden gheven: Graecaque cum Getico mixta loquela sino est.

De Denen ofte Gotthen aenwysende die den Duytschen naestkomen, hoe wel zy van dien, als oock de oude Vriesen in tale veel zijn verschillende. Soo dat de Sweedsche spraecke by den Nederduytschen qualijck kan verstaen werden, overmidts de volmondighe harde uytspraeck: ende dat noch lichtelijcker der Oosterlinghen, Deensche, Saxensche, Transilvaensche, Switsersche tale, by de Nederduytschen verstaen kan werden. Dese alle eenen oorspronck hebben uyt de oude tale, by Goropium Becanum Ombrica ghenoemt, boven alle andere talen uytmuntende, om des herten meyninghe te kennen te gheven. Met de selve talen eenighe ghemeynschap toegheschreven werdt de tale der ghenen, die in Asten beneffens Pontum Euxinum woonen, den uytganck der woorden meest op een e uytgaende, meest daer in ghelijck de Vlaemsche gemeyne prononciatie. Is oock mede van sommighe Scribenten aengheteeckent, datter een tale in Mexico ghevonden wordt, die ghemeenschap heeft met de spraecke van Gent in Vlaenderen. Welck alles afwijst dat het een oude oorspronckelijcke tale is by nae van den beginsel der Wereldt ghebruyckt, ende noch heden wijdt streckende.]

 

+ Daer en boven zijn de inwoonders der Nederlanden groote Cooplieden, verstandich ende vlytich tot alle coopmanschap, soo dat het landt meestendeels op den coophandel ende handtwercken staet: want hier zijn uytnemende konstenaers in alle handtwercken: gelijck wel blijckt aen soo veelderley schoone drayerye, tapisserye, sayen, offetten, half ofsetten, lijnwaet, susteynen, ende ontallijcke andere koopgoeden ende krameryen van alle soorten ende prysen: de welcke van hier niet alleenlijc door heel Europa, maer ooc tot veel plaetsen in Africa, ende meestendeels in Oost ende West Indië, door Spangien ende Portugael daghelijcks ghesonden worden. De Nederlanders + zijn seer arbeydtsaem, neerstich, verstandich, ende begrypich in alle dinghen, nae maeckende al wat zy sien voor doen. Welck Cesar oock aen hen ghemerckt heeft, ende wort noch daghelijcks ghesien aen soo veel vreemde handtwercken, die zy in ‘t landt ghebracht hebben, alsoo dat zy hier nu maecken zyden laecken ende Honghersche op de Oostensche ende Turcksche wyse. Ende die selve schrijft oock Cesar in ‘t sevenste boek: Est summae genus solertiae, atque ad omnia imitanda & efficienda, quae a quoque tradantur, aptissimum: dat is: Dit volck is seer aerdich kloeck ende behendich om na te maecken al wat hen van anderen voor gedaan oft gewesen wordt.

Iae de Nederlanders zijn de eerste vinders gheweest van veel treffelijcke ende noodtlijcke dinghen, soo hier voor ghesegt is. Ick bevinde dat dese oock zijn geweest d’eerste herwaerts het gheberghte, die begonst hebben niet alleenlijck lijnwaetwerck, maer ooc wollewerck ende lakenen van veel soorten te maken: ende hebben de konste van draperye ende + van verwerye in Enghelandt ghebracht. Want ‘tis waerachtich dat d’Enghelsche tot het jaar 1404, ende noch een wyle tijdts daer nae, gekomen zijn met heur vloten ende schepen om laeckenen van hier te voeren: welck zy selve oock niet en ontkennen. Men spreect verre ende wijdt van de laeckenen van dese landen, besonder van de Mechelsche ende Ypersche: jae oock int' boeck van Alfonse de neghenste Koninck van Castille. Ende onse groote Petrarcha in zynen reysboeck van dese landen, wel over twee hondert ende vijftich jaren, schrijft aen den Cardinael Colonna aldus: Et vidi caeteros Flandriae Brabantiaeque popelos lanificos atque textores. Dat is: + Ick hebbe oock ‘tvolck van Vlaenderen ende Brabandt, wollewerckers ende wevers ghesien. Hier zijn oock d’oprechte meesters der + Musijcken, die de selve vermaeckt ende volmaect hebben: want dese konste is hen alsoo aengheboren, dat mannen ende vrouwen natuerlijck op mate singen, met seer goede gratie ende melodye: ende hebbende daer nae de konste by de natuere ghevoeght, maken met stemmen ende allerley instrumenten sulcke proeve ende t'samengeluydt, als elck wel siet ende hoort: ende worden altijdt ghenoech gevonden in alle Hoven der Christelijcker Vorsten. Ende van deser Natien zijn gheweest ontrent desen tyde Ian Tainturier van Nivelle, + waer af hier nae in de beschryvinge van zijn stadt ghesproken sal worden, overmidts zyne uytnemende deuchden: Iosken de Prez, Obrecht Ockegem, Rickefort, Adriaen Willaert, Ian Mouton, Verdelot, Gombert, Lupus Lupi, Courtois Crequillon, Clemens non Papa, ende Cornelis Cams: welcke al overleden zijn: maer de naevolgende leven nu noch: Cypriaen de Rore, Ian de Ciuck, Philips de Monte, Orland de Lassus, Mancicoure, Iosken Baston, Christiaen de Hollander, Iacob de Waet, Bonmarcheaccent, Severin Cornet, Peeter du Hot, Geeraerdt van Turnhout, Hubrecht Waelrandt, Iaques van Berchem by Antwerpen, ende veel andere konstighe meesters der Musijcken, de gantsche wereldt door hooghelijck vermaerdt ende verbreyt met groote eer ende treffelijcken staet.

De inwoonders van dese landen zijn kout + van natueren: in alle dinghen ghesedich ende matich: nemen de fortune ende des wereldts loop wel wyselijck nae den val: sonder hen deshalven seer te beroeren: welck aen heur woorden ende reden wel merckelijc, ende aen heur aensicht ende hooft wel kennelijck is: want heur hayr en verandert ghemeynlijck nemmermeer, dan door uyterste oudtheydt: hoe wel sommighe heeter, branderigher, ende meer van melancolische natuere hen van d’on-

ghenoechte laten overwinnen, onmachtich om die te wederstaen: de welcke haest verlost worden ende sterven vroech.

+ Dit volck is ghemeynlijck niet seer eergierich: want als yemandt van henlieden genoechsaemlijck profijt heeft ghedaen met eerlijck ghewin, ‘tzy met ghemeyne ampten te bedienen, oft met coopmanschap te doen, oft anderssins: soo ontslaet hy hem van de moeyte ende arbeydt, ende begeeft hem tot gemack ende ruste: bestedende een deel des goets aen timmeren ende bouwen, daer zy seer toe gheneycht zijn, ende ooc een deel aen landt, sandt, ende ander inkomen ende renten. Zijn in der minnen spel koudtachtich oft koel, van naetueren wel ghetempert ende matich, seer vergrouwelende het overspel. En zijn oock niet te seer grammoedich ofte woedich: niet te hooveerdich: noch en laten hen van haet ende nijdt niet overwinnen: zijn deshalven in handel ende wandel beleeft, ghemeynsaem, open van herten, ende tot alle dingen vaerdich ende bereedt: seer ghesellich, ende boven al boerdich, boetsachtich ende kluchtich van woorden, maer somtijdts te veel. Hier tegen zijn zy wat ghierich, oft om beter te segghen, seer begheerich ende hebbich: ghemeynlijck oock seer nieusghierich ende lichtveerdich int' gelooven, soo dat zy alle man in alle dingen gheloof gheven, ende deshalven lichtelijck bedrogen worden: laten hen onbedachtelijck in alle handelinghen, al ist dat de selve treffelijck ende ghewichtich zijn, belocken ende bestricken: maer indien zy deshalven yet mercken, soo worden zy seer argwaenich, waentrouwich, kryghel ende eyghensinnich. Zijn oock haestiger ende voorschelligher dan andere: hebben veel te veel kouts ende gheseghs: maecken luttel wercks van heurs even naestens schade: vergheten haest de weldaden, ende dragen luttel liefden tot eenen anderen: maer vergeten daer tegen wel haest schade, spijt ende verdriet hen van anderen aenghedaen: draghen oock luttel haets teghen yemanden: hen houdende in allen desen op d’oude ghewoonte, gelijck Cesar schrijft, na de gheneychtheydt des hemels ende lochts. Hebben daer en boven meestendeels groot misbruyck van te veel te drincken, rapende daer in grootelijck heur ghenoechte: ende drincken deshalven by dage ende by nachte dickwils soo veel, dat boven andere groote ongheschicktheydt die daer uyt volght, hen sware schade gheschiedt aen lijf, gheest ende siele, jae verkorten sonder twyfel hier mede veel + heur leven: want ghelijck Propertius seght: Vino forma perit, vino corrumpiter aetas: dat is: De Wijn die de schoonheyt verdrijft: Maeckt oock dat het leven niet beklijft. Dit bekennen ende belyden zy selve wel, jae lasteren ende berispen de dronckenschap: hoe wel zy overmidts de quade verwortelde gewoonte hen daer af niet en konnen onthouden. Maer zijn hier in eensdeels te ontschuldigen: Want de locht des landts is meestentijdts vochtich ende melancolijck: soo dat zy mogelijck geen beter oft bequamer middel oft ghereedtschap en souden konnen ghevinden om de hatelijcke ende onghesonde swaermoedicheyt te verdryven, dan den wijn ende goeden dranck, gelijck Horatius bewijst, segghende: Vino pellite + curas: dat is: Met wijn onvertsaecht, de sorghe verjaecht. Niet te min zy souden moeten onderhouden het edel spreekwoordt van Terentius: Ne quid nimis: dat is: Niet te veel: ghelijck in der waerheydt nu een wyle tijdts bykants alle treffelijckste ende statelijckste persoonen begonst hebben.

De Vrouwen van desen lande, boven heur + ghemeynlijcke schoonheydt, soo voorseyt is, zijn oock seer ghesedich, vriendelijck ende lieffelijck: want zy beginnen van joncks kindts af, na des landts ghebruyck, vryelijck te verkeeren met eenen yeghelijcken: deshalven zy in handel, spraecke ende alle dingen veerdich, behendich ende koen worden: houden haer niet te min in sulcke vryheydt seer eerlijck ende deuchdelijck: ende gaen niet alleenlijck over ende weder, in de stadt, om haer saecken te beschicken: maer reysen oock over landt, van den eenen ten anderen met luttel geselschaps, sonder eenighe berispinghe. Zy zijn seer sober, besich ende altijdt wat doende, beschickende niet alleenlijck huyswerck ende huyshoudinghe, daer de mans hen luttel niet becommeren:

Byvoeghsel.

[Ende doen al, dat in andere landen de knechten ende slaven doen:]

 

Maer ondervinden haer oock met coopmanschap, + int' coopen ende vercoopen: ende zijn neerstich in de weere met hant ende tonghe in hanteringhen die den mans eyghentlijck aengaen, met alsulcke behendicheyt ende vlyticheydt, dat te veel plaetsen, als in Hollandt ende Zeelandt, de mans den vrouwen alle dinghen laten beschicken.

Byvoeghsel.

[Het welcke by komt dat de mans veel buyten huys zijn in Coophandel, Zeevaert ofte Visscherye.]

Waer door, midts oock de natuerlijck begheerlijckheydt der vrouwen tot heerschappye, zy sonder twyfel veel te seer de meestersse maecken, ende somtijdts boven maten fier, grootsch ende spytich worden. Maer laet ons voorts varen. Aengaende den daghelijckschen cost int' huyshouden, die is sober ende matich. Drincken ghemeynlijck bier, ghemaect van + gesoden en hersoden water, met Spelte ende Haver ghemengt met wat Graens, ende met Hoppencruydt, hier toe wel bereydt: welcken dranck goedt ende ghesondt is den genen die het ghewoon zijn: jae wordt dickwils seer goedt ende ghesondt ghemaect: drincken ooc op sommighe plaetsen veel melcx. Heur ghewoonlijc eten is Rogghen broodt. Elc huysghesin + leght alle jaer int' sout eenen Os ofte twee, ende een Vercken oft twee, nae dat het huysghesin groot ende machtich is: Versien hen ooc met Kaese ende Botter, met Hoenderen, ende wat gesoute visschen, met veel oofts ende fruyts: waer af zy voetsel ende onderhoudt hebben schier ‘theel jaer door, soo dat zy selden ter marct gaen om eenighe dinghen van grooter weerden. Maer gaen somtijdts over de ghemeyne schreve, als op hooge feest-

+ daghen, patroondaghen, oft daghen der heylighen daer zy den naem nae hebben, op Vastelavonden, ende andere, ende bereyden groote bancketten, nooden magen ende vrienden, maken wel overvloedichlijc goede ciere: want zy zijn natuerlijc gheneycht tot vreucht, feeste ende blijdtschap: noch en maecken gheen swaricheyt van te reysen vijfentwintich, dertich oft veertich mylen, jae oock voorder, om ter feesten te wesen: ghelijc ‘theel landt door + t'Somers de groote processien ende omganghen zijn, welcke zy Kermissen noemen: als ooc op bruyloften van vrienden ende maghen, ende dierghelijcke. Kleeden hen wel reynelijc, gheschietelijc, lieffelijc ende lustichlijck. Houden heur huysen suyver, wel gestelt, ende rijckelijck verciert met allerley gherieffelijcken huysraedt, dat men niet meer en soude wenschen. Voorwaer ‘tis eenen lust te sien in de + huysen de groote gheschictheydt, reynicheydt ende overvloedicheydt van huysraedt, meer dan erghens elders ter wereldt. Zijn seer costelijck ende heerlijck in kinderbedden, gheboorten, ende doopsels: hoffelijc in bruydloften, ende uytvaerden: jae in alle feesten ende + handelinghen. Hebben ghemeynlijck in ghebruyck, soo wel de groote Heeren ende Vorsten, als de ghemeyne lieden; ghelijck bycants alle de Natien herwaerts overt' gheberghte; te + vernieuwen den naem van vader ende moeder in heur eerste gheborene kinderen, hoe jonck dat zy oock zijn. Ende d’Edellieden van eenighen graedt, volghende de groote Landtsheeren, houden d’oudtste dochter in meerder + weerde, dan de jongere, hoe wel die niet meer houwelijcx goedt en heeft dan d’andere: soo dat zy dickwils de tweede ende derde dochter te houwelijck besteden aen den genen dien zy d’eerste oft oudtste niet en souden willen gheven, verwachtende voor haer meerder geluck ende hoogher personagie. ‘Tis oock seer loffelijc, dat zy lichtelijc maechschap ende vriendtschap maken (alsoo ick bevinde dat zy ter tijt van Cesar ende lang te vooren hebben gedaen) met d’een ende d’ander van verscheyden steden ende plaetsen des landts, nae dat het te passe comt: sonder henselven te verbinden alleenlijck in heur eygen landtschap: waer uyt veel + goedts ende gheriefs volcht: boven al, want zy veel meer ruymten ende middels hebben om goedt gheluck te vinden: boven dien cryghen zy vrienden ende magen in alle landen, welcke vrede, vriendtschap ende groot gherief by brengt int' ghemeyn ende in sonderheydt: Iae maecken niet alleenlijck maechtschap by houwelijck met die van den lande, maer oock met vreemdelingen, indien zy eenich voordeel daer in weten, oock dicwils sonder dat te aensien. Maer ‘tis schadelijck ende schandelijck datter sommighe seltsame ende onbehoorlijcke houwelijcken worden ghemaectL te weten een jongelinck met een oudt wijf: ende eenen ouden grysaerdt met een jonck vrouwenpersoon, sonder noodt van kinderen: de slechte ende ghemeyne met d’edele, de meester met de maerte, de vrouwe met den knecht.

Het jaer wordt nu ende van ouden tyden + begonst, niet alleen verscheydentlijck van lande te lande, maer oock in een self landtschap: gelijck in Hollandt worden verscheyden stylen gebruyct. Maer te veel plaetsen int' landt wordt den Roomschen style gehouden, te weten den eersten dach Ianuarij, gelijck oock in Zeelandt. In Brabant nemen zy den goeden Vrydach des middachs, niet soo seer ter saecken des doodts, als der ontfanckenissen ons Heeren: want hy is ontfangen gheweest een selven daghe dat hy gecruyst werdt, maer ten verscheyden tyde. In Vlaenderen begint het jaer op den Paeschavont, te twaelf uren, effen nae dat de Priester de Paeschkeersse ghewijdt heeft. Dit zijn de eyghene termynen van den Brabantschen ende Vlaemschen stijl: hoewel ‘tvolc meestendeels, om de naheydt des tijdt, ‘tbeginsel des jaers rekent op den Paeschdach, ghelijck oock meestendeels in Vranckrijck. Maer want veel ongheriefs, ghequels ende twists uyt dese verscheydenheydt van style was spruytende: soo is dien eyndelijc by gemeyne ordinantie ‘theel landt door gestelt op den eersten dach Ianuarij, naer den Roomschen style.

De ure staet ende wordt onderhouden het + heel landt door, ghelijck by nae in heel Europa. Uytghenomen Italien, al op een maniere: welcke (soo my dunct) bequamer is dan d’Italiaensche: Want nae de wyse van Italien kent men met de ure het eynde des daechs ende ‘tbeghinsel des nachts, als de vierentwintich uren slaen met den onderganck der Sonnen, welck men lichtelijc soude connen weten ende begrypen sonder ure. Ende ghelijck gherieffelijck is te weten de uren des nachs: soo ist noch veel gherieffelijcker te weten d’uren des daechs, daer veel meer aen gheleghen is dan aen den nacht. Int' cort gheseght: In Italien en wordt maer alleenlijc een punt gestelt + in vierentwintich uren, na d’welck men hem regleren moet alle die gantsche wyle: soo dat noch t'Somers noch s’Winters dit te weten en is, dan voor oeffeninghe, oft door rekeninghe met de penne, hoe lange dat de nacht ende den dach dueren. Maer nae de hierlandtsche manier weet men altijdt den middach ende middernacht: want d’urwerck is effen afgedeylt, soo dat altijdt s’daechs ten twaelf uren middach is, ende s’nachts ten twaelf uren altijdt middernacht. In der voeghen, dat alst in dese twee punten t'alleweghen twaelf + slaet; welck tot gebruyck des menschelijcken levens seer bequaem is; soo can men t'elcker uren die slaet, lichtelijc begrypen, hoe nae ende verre dat de middach ende oock de middernacht is: ende vervolghens terstondt weten hoe langhe s’Winters en t'Somers nacht ende dach dueren: welck voorwaer seer gherieffelijck is: ende boven al, dat veel Vrwercken soo int' ghemeyn als in sonderheydt zijn niet alleenlijc in alle steden, maer oock in alle dorpen, vlecken ende treffelijcke huysen.


Vorige Volgende