Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

De voornaemste Bosschen ende Wouden.

⁺ Het bosch van Ardennen, also Cesar schrijft, is by zynen tyden geweest het meeste van gantsch Gallia, als beginnende van den Rijn af met een onmatelijcke grootte midden door het landt van Trier, komende t'eener zyden tot de palen der landts van Doornick, ende ter ander tot het landt van ⁺ Rheims, streckende in de lengde meer dan vijf hondert Walsche mylen. Nu by onsen tyden is dit noch het meeste bosch van Gallia: maer midts de bouwinghe ende bewooninghe seer vermindert: ende de deelen die noch overblyven tot bosschagie, en strecken vant' een eynde tot het ander niet: aenghesien de houtwassen dickwils uytgheroyt, ende de namen verandert, ende hier ende daer sommige stucken ⁺ tot landtwinninghe ghebracht zijn. Het is meest ghebouwet doorgaens van Dietenhoven af tot by Luyck, bedraghende in de lengte ontrent dertich mylen: het middelste is Sint Huybrechts, welcke plaetse, soo Gemma schrijft, gestelt is tot sesentwintich graden ende veertich minuten van lengde: ende vijftich graden ende vier minuten van breedde. Dit bosch is vol van allerley seer hooghe ende dicke boomen, die het selve seer schoon ende lustich, gerieffelijck ende oorboorlijck maken.

⁺ Het seer schoon ende groot bosch van Mormaut in het landt van Henegouwe, beghint by Quesnoy, ende streckt Zuydtwaers nae Vermandoys, sommige mylen verre, begrypende steden ende dorpen, ende andere ghehuchten ende huysinghen, met veel vloeden ende seer klare levende wateren. In dit bosch wordt groote menichte van kolen ghemaeckt ende ghebrandt: deshalven sommighe willen segghen, dattet een deel is van het oude bosch ⁺ Carbonaria Silva ghenoemt: maer andere bevestighen dat dit bosch voorder Oostwaerts is geweest, tusschen de watervloeden de Mase ende de Sambre: ende dat het schoon bosch van Harchie een overblijfsel hier af is, daer een dorp staet oock Harchie ghenoemt, met een sterck casteel, in d’welck de Heeren van Barlemont ghemeynlijck haer wooninghe houden.

Het seer lustich bosch van Sint Amand, ⁺ desghelijck liggende int' landt van Henegouwe, om dat het daer vast by is, wordt oock ghenoemt het foreest van Raime: ende beghint aent' uyterste van Walsch Vlaenderen, aen het groot dorp van Sint Amand, daert' den naem af heeft, ende streckt Oostwaerts tot by Valencijn, seer breedt ende dick. Het foreest van ⁺ Raime behoort toe den Heere van Ameries, van welcken wy hier nae sullen spreken: die overste Iaeghmeester van Henegouwe is: want dit bosch brenght dese hoocheydt ende weerdicheydt mede.

Het Faignen bosch is oock eensdeels in het ⁺ Graefschap van Henegouwe: beginnende by Avenes, ende streckende met een seer groot begrip vervolghens tot Masieres In Vranckrijck, bedraghende meer dan sesthien mylen: maer heeft voortijdt noch wyder gestreckt. Het behoudt noch zynen naem, maer ghebroken, van de Fauni ende Satyri: ende moghelijck hebben de Poeten daer uyt ghedicht de Fannen met ghehoornde hoofden, ende met Gheyten voeten, midts dat d’eerste inwoonders van dese wildernissen ende bosschen soo wildt ende beestelijck zijn gheweest, dat zy half menschen ende half beesten schenen te zijn.

Sonien bosch is in Brabant ontrent eenen ⁺ schoot grof gheschuts van Bruyssel streckende naet' Zuyden, tot Breine Alend, ende Breine le Chasteat, drie mylen verre. Dit bosch is seer groot ende heerlijck. Begrypende int' ronde meer dan seven mylen, te weten acht

+ Caesar lib. 5. & 6. De bello Gallico.

+ Wijdde van het bosch van Ardennen.

+ Waer Ardenne boschachtiger is.

+ Het bosch Mormaut.

+ Waer Carbonada Silva geweest is.

+ Het bosch van S. Amand.

+ De Heere van Ameries groot Iager van Henegouwe.

+ Waer van het Faignen bosch den naem heeft.

+ Sonien bosch.

[p. 22]

Duysendt bunderen landts, elck bunder houdende vier hondert roeden of maten, elcke mate van twintich Roomsche voeten: ende nae ghewoonlijck landtsghebruyck worden alle jaren hondert bunderen afghehouwen, die den Koninck inbrengen ontrent vijftich duysendt gulden, bedragende vijfentwintich duysendt kroonen s’jaers: ende alsoo ten eynde van tachtentich jaren wordt het bosch afghehouwt, ende wast wederom op een nieuw als te vooren met allerhande seer groote ende dicke boomen. Dit bosch begrijpt met zynen wyden byvanck veel dorpen, ende het Casteel van drie fonteynen, daerenboven wonderlijcke veel Abdyen ende Kloosters. Soo dat t'Somers veel Edelmans ende Borghers, eensdeels door belofte, eensdeels om ghenoechte, aennemen pelgrimagie ende bedevaert te gaen drie oft vier weken lanck met heur huysvrouwen ende gheselschap, door dit seer lustich Woude, besoeckende nu het een klooster ende dan het ander, met groote devotie.

⁺ Meerlendael by Leuven is een groot ende seer schoon bosch, ghenoech vernaemt overmidts zijn lusticheydt, ende groote menichte van ghedierten tot der jacht dienende, daer seer groote vryheydt toe is.

⁺ Zaventerloo, gheleghen tusschen Leuven, Bruyssel ende Vilvoorden byt' dorp van Zaventer, daer het den naem af heeft is oock een schoon ende lustich bosch.

⁺ Grootenhout in Brabant gheleghen, weynich boven Turnhout, daer het rivierken de Aade uyt spruyt, welck voorts in den Nethe loopt, is een seer groot bosch, dickwils doorloopen met de jacht van Vrouwe Marie Koninghinne van Hongarien, der welcker de plaetse van Turnhout toebehoorde, heur leven lanck.

⁺ Marlaigne een bosch in het landt van Namen, beginnende aen het Casteel der voorseyder stadt van Namen, streckt voort Zuydwaerts met een groote breedde nae Philippeville, sommighe mylen weechs lanck, by de Mase, met een hooghmoedighe ende treffelijcke vertooninghe.

⁺ Niepe het voornaemste bosch van Vlaenderen, niet verre van de palen van Artoys by de rivier Leye, van ghelijcke wijdde, maer verscheydenlijck, te weten ontrent twee mylen van Cassel ende Belle gelegen, is een schoon, groot ende oudt bosch, daer een Casteel by staet seer sterck van gheleghentheydt.

⁺ Nonnen bosch ligt oock in Vlaenderlandt, by Yperen, streckende Noordwaerts met groote breedde ende lengde, bevanghende veel dorpen ende sommighe Abdyen.

⁺ Poodsberg, een seer groot ende rondt bosch, is gheleghen aen de uyterste palen tusschen Vlaenderen ende het landt van Henegouwe, by Geerdtsberghe ende Lessine.

⁺ Wilhelmbosch ligt int' land van Artoys by Rency, daer eenen veldtslach gheschiedt is tusschen Keyser Karel den vijfsten, ende den Koninck van Vranckrijck, int' jaer 1554, gelijck hier nae op zijn behoorlijcke plaetse verklaert sal worden.

Echterwaldt int' landt van Gheldre, by ⁺ Arnem, Noordwestwaerts streckende, is een schoon ende lustich bosch.

Sevenwolden in Vrieslandt aen de palen ⁺ van Overijssel, zijn seven groote bosschen by malkanderen ligghende, de welcke eenen van de drie Staten van Vrieslandt den naem gheven, Sevenwolden. Elck van dese wildernissen ende bosschen, begrypen veel landts met seer veel dorpen: welck eenen lust is om te aensien.

+ Meerlendael bosch.

+ Zaventerloo.

+ Grootenhout.

+ Marlaigne.

+ Niepe.

+ Nonnen.

+ Poodsberg.

+ Wilhelmbosch.

+ Echterwaldt.

+ Sevenwolden.

Byvoeghsel.

[Tot desen tyden minst Bosschagien in Hollandt bevonden worden, sien oock alhier geene by onsen Autheur gheciteert, hoe wel voortijts ‘tlandt vol hout ende bosschen gheweest is: waer van het nae het ghevoelen van sommige zynen naem verkreghen heeft. Ende dit leeren ons eerst de oude Historyschryvers, ten anderen de ⁺ namen van eenige Dorpen, als daer zijn Voorhout, Noordtwijckerhout, ende andere: item Hazerswoude, Soeterwoude, Aertswoude, Sparenwoude, Iaebswoude. Het selve oock aenwysende, ende eenighe lieffelijcke kleyne bosschen als voor de stadt van Haerlem sonder wreede gedierten seer plaisant: de welcke in de belegeringe int' jaer 1572 afghebrandt zijn geweest: maer naerderhant tot vermakings der borgerye in den ouden valleyen weder aengeplant. Ende beneffens de overblijfselen van Vrouwen bosch ende Weligenberch, soo bevestighen sommighe dat by nae al de wijdde die daer is tusschen Haerlem ende het dorp Noordtwijckerhout genoemt, ontrent twaelf mylen lang, eertijdts al bosschagien gheweest zijn. Dit wordt oock bevesticht door het seggen van sommige, de welcke achten dat Leyden den naem voert, om dat op den Burg garnisoen lach, het welcke de passanten door de wilde Wouden, soo teghen de wreede gedierten als boosdoeners, convoyeerde ende gheleyde. Hier toe dient mede het Schakenbosch, daer Tacitus van vermeldt, dat noemende Nemus Sacrum, wel vermaert door het bancket van Civilis, doen de confederatie der Inlanders teghen de Romeynen ghemaect werdt, welcke oorsake gheweest is van eenen langduerighen krijch. Dit schijnt gheleghen te hebben tusschen Delft ende Leyden, by Voorburg, alwaer een oudt Casteel ghestaen heeft: het welck noch den ouden naem eenichsins representeert (de letteren alleenlijck verset zijnde) want het ghenoemt wordt Stakenbosch, als oftmen seyde Sacrenbosch. Ende op dat wy verswyghen het grousaem bosch, het welck zy segghen by den Haghe geweest te zijn, ende soo vreeslijck dat men hem ontsach daer in te komen: dit is buyten twyfel dat oude luyden verhaelt hebben dat de Zeecuste van Hollandt met boomen beter is geweest, ende dat zy tot haren tyde veel oude troncken der boomen op den oever hebben sien staen. Waermede Plinius oock ⁺ over een komt, de welcke schrijft dat niet verre van de Cauchi, groote Eycken op de Stranden ghestaen hebben. Het welck wel te ghelooven is, gemerckt de gesteltenisse van den oever van Tessel ghenoechsaem bevesticht, dat by het Eylandt van Tessel Noordwaerts, vry diep nu in Zee een groot bosch van gheboomten ghestaen heeft. Want men aldaer vele oude troncken vindt, soo dat die strandt by tempeesten voor de schepen seer sorghelijck is, als zy met hare anckeren aen eenige troncken vast gheraken, want zy ghedwongen zijn die af te kerven: ende om dese oorsake wille de Visschers aldaer qualijck konnen visschen. Hadrianus Iunius schrijft

+ Wat bosschagien Hollandt voortijdts gheweest zijn.

+ Dat alhier bosschagien gheweest zijn.

[p. 23]

oock dat ontrent over tsestich jaren herwaerts, eenen Petrus de Santo certificatie beleyt heeft ende op het register doen stellen van een Tesselaer oudt 120 jaren, noch wesende kloeck van memorie ende van lichaem, de welcke by Eede verklaerde dat tot zijn gedencken op de strandt een bosch hadde gestaen. Het welck in sonderheyt oock bevesticht de menichte der troncken die diep uyt de landen ende weyden gegraven werden, die tot het bouwen der huysen gebruyct zijn geweest: welcke boomen eertijdts door het overloopen vanden Rijn uytghespoelt ende nederghevelt zijn ende met slijck ende aerde overdeckt, oft nae het segghen van andere, door eenen langduerighen stormwindt omghemaeyt. Het welck de Cronijcken aenwysen gheschiedt te zijn int' jaer 860. Sommighe schryven dese ruine der boomen toe den krachtighen ghebeden van Willibrordus de eerste Aertsbisschop van Vtrecht, door de welcke hy het heylich bosch den Afgoden geheylicht, miraeckeleuselijck nederghevelt heeft, om Godt beter te leeren kennen. Men leest oock dat int' jaer 863 den Grave Dirck den eersten Grave van Hollandt, behalven Hollandt, oock mede te leene uytghegeven werdt by Lodewijck Koninck van Germanien oft Duytslandt, dat foreest van Wilda, dat is Zeelandt, met alle zijn toebehoorten, ende gaf daer af zijn beseghelde brieven. Ende in het jaer 1119 beneffens Medenblick ende Enchuysen, het groot bosch staende was genoemt Creyl, alwaer Graef Floris de tweede van dien naem Grave van Hollandt, ghewoone was te gaen jagen, soo wanneer hy tot Medenblick oft Enchuysen plach te wesen, waer door hy in twist geraeckte tegen een Vriesch Edelman Galoiges van Galama, die den Grave door zynen rechter arm stack. Oock mede een mijlke van Staveren Noordtoostwaerts was het vermaerde bosch ghenaemt Fluso, alwaer int' jaer 335 Koninck Richold eenen schoonen lusthof dede maken, daer int' jaer 517 veel boomen door den storm omwaeyden. Dit bosch int' jaer 1222 in brant gheraeckt zijnde, de boomen verbranden, ende de grondt veenachtich wesende oock voorts smoorende inbranden, waer door gekomen tot een diepe dal een kleyn Meyrken geworden is, genoemt Flusomeyr, ende metter tijdt grooter wordende Flusen ghenaemt werdt.]

Dese Wildernissen ende Bosschen des landts zijn vol van allerley jachtghedierte, als Herten, Deynen, wilde Gheyten, wilde Verckenen, Hasen, Conynen, allerley Dassen, Veldtmuysen. Eghels ende andere wilde gedierten die daer overvloedichlick zijn, goedt van vleesche, maer niet soo goedt van smaecke als in Italien: besonderlijck de Hasen. Hier en gebreken noch Wolven, Vossen, noch Fouwynen: maer daer teghen heeft dit landt seer goede Haeswinden ende allerley Iachthonden om dit ghedierte te vervolghen, hoe wel de beste Honden uyt Enghelandt komen.

Hier is wel eenen aerdt van Bracken, Speurhonden of Bloedthonden, in Italiaens ⁺ Segugi ghenoemt, om heuren scherpen reuck int' speuren, de welcke van seer goeden aerdt zijn, soo dat der moeyten weerdt is daer af wat te spreecken: Naedemael de treffelijcke Poete Silius Italicus, die gheleeft heeft ter tijdt van Keyser Nero, daer af merckelijck vermaen maeckt in zynen thienden boeck de Bello Punico. Dese voorseyde Honden zijn tweederley, te weten middelbare ende seer kleyne: beyde schoon met langhe ooren, schier tot der aerden toe hangende: ende van alsulcken aerdt, dat soo haest als zy het wildt sien oft riecken, het zy ghequetst oft onghequetst, terstondt seer dapperlijck ende bemerkichlijck de speure vervolghen door bosschen, hegghen, haghen, dalen ende bergen, oft waert' zy, niet ophoudende tot dat zy daer aen gheraecken, ende den Iager het selve vertoonen ende ontdecken. Deshalven de vreemdelingen dusdanige Honden herwaerts over soecken te koopen, van wat pryse dat zy oock zijn, om in ander landen te senden: maer het en schijnt niet dat zy erghens dan in dit landt dusdanighen aerdt ende gheslachte konnen voort ghebrenghen. De veersen van den Poete Silius zijn dese:

Vt camis occultos agitat cum Belgicus Apros.
Erroresque ferae, sollers, per devia mersa
Nare legit, tacitoque premens vestigial rostro
Lustrat inavvessos Venatum indagine saltus,
Nec sistit misi conceptam sectatus odorem
Deprendit spisis arcana cubilia dumis.

Daer is noch eenen anderen aerdt van Water honden: eertijdts plegen gebruyct te worden rouwe Speeljoenen, die seer wel dienden: ⁺ maer nu is een ander soorte van Honden in Hollandt ghevonden, waer door de rouwe Speeljoenen min gheacht worden: want dese zijn grooter, stercker ende dapperder, wel ghemuylt, ende kort van hayr: ende volghen soo wackerlijck ende haestelijck Endtvogelen ende ander ghevoghelte dat zyt' terstondt vangen, oft ten minsten soo moede ende mat maken, dat hem moet overgheven. Welcke Honden men oock beghint over te senden in andere landen. Dit landt heeft oock Marters, maer luttel: genoech Otters: groote menichte van Fissen, die hedensdaechs overmidts de schoone pelsen ende vellen ghesonden worden door gantsch Kerstenrijck. Beyren ende Dornswynen en zijn hier te lande niet gheboortich, maer worden gebracht uyt Oostlandt: Desghelijck worden uyt Africa hier ghesonden Leeuwen, Tigerdieren, Lochsen, Luypaerden, ende andere dierghelijcke seer schoone wilde levende Dieren. Iae dat meer is, ter tijdt dat ick dese beschryvinge volmaecte, inde Herfstmaendt int' jaer 1563 is hier gebracht eenen Elephant van Indien, ghesonden van den Koninck van Spangien aenden Koninck van Bemerlandt zynen neve: deshalven ‘tvolck wonderlijck geloop maeckte om dien te sien: hoe wel dit den eersten niet en was, die in dese landen ghesien is geweest: Maer wy en vinden in dese beeste soo groote besondere deucht ⁺ ende kracht niet, als de oude Schryvers schryven: wesende soo grof ende plomp van herssenen, als van lyve ende ghesteltenisse: etende ende slickende ghelijck een Vercken al wat het vindt: Dese dronck op een reyse soo veel Wijns, dat hy wel vierentwintich uren lanck voor doodt gehouden werdt: maer bequam daer nae wederom, veel hongherigher ende gierigher dan oyt te vooren.

+ Segugi, Bracken.

+ Hollandsche Water honden.

+ Den Elephant bot ende grof.

Byvoeghsel.

[Hier te lande is noch gheweest

[p. 24]

int' jaer 1595 eenen Elephant die den Turcken in Hongarien ontweldicht was, daer nae oock een Kameel.]

⁺ Het landt heeft over al veel Veldthoenen ende Perdrysen, Fasanten, Tortelduyven ende Quakelen met groote menichte: maer niet soo goedt van smake als in Italien. De Lijsters ghelijcken oock niet by de Italiaensche, midts ‘tghebreck van bequaem voedtsel: Maer de Meerlen zijn hier beter ende overvloedigher: Noch zijn hier bykants alle andere soorten van voghelen, ter redelijcker wyse: naemelijck Leewercken met groote menichte, moghelijck wel soo goedt ende lecker hier te lande als in Enghelandt, de welcke Polydorus Virgilius soo seer prijst in zijn ⁺ historie. Men vindt hier oock menichte van Pauwen, Swanen, Reyghers, Oyevaers, Gansen, Endtvoghelen, Humen uyt Indien, Barbaryen, Oostlandt ende Italien, seer schoon, groot ende goedt: Ende redelijck veel wilde ende tamme Duyven van alle soorten: Boven dien groote menichten ende veelderley gheslachten van Watervogelen, besonder in Hollandt (alsoo wy ter behoorlijcker plaetsen sullen verklaren) de welcke niet alleen lustich ende ghenoechlijck en zijn om te sien ende te vanghen: maer brenghen den ghemeynen volcke groot gherief ende onderhoudt, midts dat zy goeden koop zijn. Hier te lande en ghebreken oock gheenerley Roofvoghelen, meestendeels in dese landen gheboortich, als Arendts, Havicken, Valcken, Sparwers ende Merlins. ⁺ Maer aenghesien dat den handel van dese Roofvoghelen te temmen ende t'onderrichten tot verscheyden oeffeninghe van vliegen ende jaghen, soo weerdich ende edel is, ende aller eerst ghevonden van dit Nederlandtsch volck: soo moet ick hier een weynich daer af verklaren. Ten eersten seg ick, dat het seer wonderlijck ende schier ongehlooffelijck is, dat noch de oude Romeynen, noch de Griecken, noch eenige andere Natie voor oft na, in soo langen eeuwigen tijdt, ende onder soo veel treffelijcke, verstandighe, kloecke ende behendighe menschen, noyt en hebben gehadt de kennisse, konste, oft wete, om dese Roofvoghelen te temmen ende te gewennen, dan door dit Nedelantsch volck: noch en zijn oock d’eerste niet gheweest om hen te stellen op de hoocheyt ende grootsheyt van den edeldom des wereldts, want zy in andere landen mogelijck niet en hebben gehadt de menichte ende d’overvloedicheydt die de ⁺ lieden van desen landt hebben, de welcke (alsoo geseyt is) hebbende binnen heuren lande bykants allerley Roofvoghelen: nochtans niet te vreden wesende met het ghene dat de nature hen gheeft, hebben als geestighe ende moedighe, ende mogelijck oock als ghewinsoeckende menschen, gevonden in andere landen den oorspronck ende d’overvloedicheydt, te weten in het uyterste van Noorwegen: daer de menichte deser vogelen soo groot wesende, het schijnt dat zy de nature ende het bedrijf der voorseyde voghelen soo wel hebben ghemerckt ende gade geslaen, dat een van de vervarenste ende gheschicktste bestaen heeft die te temmen, om alsoo te gebruycken ende te wercke te stellen: ende dit is hem wel geluckt na zijn meyninghe: welck voorwaer gheen slechte noch gemeyne verstandicheden, vonden ende konsten zijn. Want die wel aenmerckt hoe veelderley voghelen datter zijn, als huysghenooten in onse huysen geboren ende levende, gelijckde Swaluwen schynen tamme huysvoghelen te wesen, ende worden verstondt soo vreemdt ende wildt, dattet onmogelijck is de selve te temmen: oock meer andere die kleyn wesende hen tam gelaten by ons, ghelijck de Musschen ende Spreeuwen, keeren terstondt wederom tot heure natuerlijcke wildtheydt ende vreemdicheydt, ons schouwende, ende onder heur gheslacht verkeerende: uyt dese aenmerckinghe (seg ick) en heeft niet gheschenen waerachtich te wesen datmen wreede ende wilde boschvoghelen, berghvoghelen ende andere dierghelijcke, soude moghen tam oft ghedwee, ende soo ootmoedich ende gehoorsaem maecken, ghelijck dese ghemaeckt worden, al zijn zy alreedt oudtachtich gheworden. Voorwaer dit is een soo weerdighe, edele ende ghenoechelijcke konste, dat ‘tghebruyck daer af hedendaechs alleenlijck wordt ghehouden voor groote Heeren ende Edellieden: aenghesien oock de groote costen, soo en betaemt een soo fraeye ende edele oeffeninghe gheenssins den Boeren oft slechten Huyslieden. Om dan wederom op onse voorgaende rede te komen, soo zijn dese Belgen d’aller eerste gheweest, die met heure behendicheyt, cloeckheyt ende langmoedicheyt de voorseyde Roofvoghelen ghetemt, ende gemoedicht hebben tot ⁺ genoechte ende profijt, in der voegen dat men den hooveerdigen Arent siet tam ghemaect, hoe wel hy door onverduldicheydt des Valckenaers handt te vast met zijn klampen stroopt, ende somtijdts zijn aensicht met de vleughelen slaet: ende quetst de Hinden, Deynkens, ende wilde Geytkens: gelijck de Clampvoghel de Hasen, wilde Hansen ende Perdrysen: de Sperwer, de Veldthoenen, Quackelen ende Lijsters. Maer boven alle voghelrye ende ⁺ weydwerck is het lustichste ende heerlijckste van de Giervalcken, ende Valcken tegen Reygers ende Kranen, welcken strijdt in de locht gheschiedt met sulcke bestorminge, ende verweeringhe van partyen nu in de locht ende dan op d’aerde, dat den strijdt een langhe streecke blijft duerende, tot wonderlijcke ghenoechte der Voghelaers ende der bystaenders. Dese Nederlanders hebben daer nae oock over al verbreyt in Vranckrijck Hoochduytslandt, Enghelandt, Spangien ende Italien, de edele ende lustighe konste van vlieghen, hebben ghebracht ende brenghen noch daghelijcks groot ghetal van Roofvoghelen, wilde ende tamme, te koope, tot heurlieder groot profijt ende lof, ende tot ghenoechte ende kortwyle der ⁺ gener diese koopen. De aller eerste (soo Broeder Leander van Bolonien vertelt) die de maniere van te vliegen met Roofvoghelen in Italien heeft ghebracht, noch gheen vier hondert jaren gheleden (wie soude doch gelooven dat een sulcke Natie soo langhen tijdt waer

+ Voghelen der Nederlanden.

+ Polydor. Lib. 1. Histo. Anglic.

+ De konste van Valcken te leeren den Griecken ende Romeynen onbekent, maer met den Nederlanders.

+ De Belgen gaen de Roofvogelen halen in Noorwegen.

+ Den Arent ghetemt om te vlieghen.

+ De ghenoechte van de jacht der Reyghers.

+ Wie eerst het vlieghen met Roofvoghelen in Italien gebracht heeft.

[p. 25]

gheweest sonder verstandt daer af te hebben) is gheweest Keyser Frederick, toeghenaemt Bacharosse) de welcke uyt Hoochduytslandt nae Roome reysende, onder andere grouwelijcke wercken, te gronde heeft gheraseert de groote stadt van Milan, gheterght wesende om sulcx te doen. Daer na hebben de Florentynen, ⁺ overmidts de groote gerieffelijckheyt, tuynen, hegghen ende hagen seer verre streckende, met veel voeders ende euwssels voor de vogelen, daer zy heur bequame netten, die zy Ragne noemen, spreyden, om den Valck ende het Meerlijn daer op te doen vlieghen, die op de vloghel gehouden worden, tot dat dese voghelen vergadert zijn, ende worden soo lange in de locht onderhouden met de loeyer ende met een stucxken vleesch, om dat de vogels in dese hegghen ende haghen verborghen, ende ghedreven met steenen ende stocken, uyt de hegghen niet en souden komen, van sorghen dat de Valck van alle zyden vlieghende om die te bestooten, hem daer op niet en strecke: maer dat zy bedectelijck ende stillijck in dese netten ende wanden gheraecken, tot groote genoechte ende oorboorheydt des jagers ende vliegers. Maer laet ons sien hoe dese Nederlanders heur versien van soo groote menichte Roofvoghelen. Zy reysen ende schepen alle jaer in de Hoymaende naet' uyterste van Noorweghen, meer dan duysendt vijf hondert mylen ⁺ van hier: want ter deser tijdt is die nieu gthevogelte effen in ‘t wesen, ten aller fraeysten, en in groote menichte: daer vangen zy wel lichtelijck dese Roofvoghelen met stercke netten; midts ende vliechelen van Duyven: (ghelijck wy hier te lande in den Herfst met netten ende garen de Vincken ende andere voghelkens vangen) jae met soo groote menichte als zy selve willen: besonderlijck passagier Valcken, die in andere landen vreemdt zijn, ende selden ghevonden worden. Zy vangen oock Arenden, maer luttele: want dese hebben heur ⁺ eyghen landt in Spangien, van waer Keyser Karel de vijfste tseffens op een reyse dede brenghen vierentwintich dusdanighe vogelen, die hy Paus Leo den thienden tot een gifte gheschoncken heeft. Zy vangen daer oock Giervalcken ghenoech, maer niet te veel, want die te seer edel ende groot geacht zijn. Havicken, Tessels ende Sperwers vangen zy overvloedichlijck veel: desghelijck oock Meerlijns: alle welcke voghelen schynen gheern de koude te hebben: soo datter by wylen Giervalcken ⁺ worden ghevangen die ghemeynlick bykants wit zijn, jae oock Valcken ende Sperwers heel wit: ghelijck men in het selve seer koude landt niet alleenlijck dese ende veelderley andere soorten van vogelen wit siet: maer ⁺ oock verscheyden Dieren, te weten Beyren, Wolven, Vossen ende Hasen met groote menichten. Den edelen Roofvoghel Sacre ghenoemt, en wordt hier niet ghevonden: want men weet niet (soo oock meer andere beschryven) ⁺ dat hy ellers geboortich is dan in d’Eylandt van Candien. Dit sal hier mede ghenoech wesen aengaende Roofvogelen. Voorts willen wy vervolghens dese beschryvinghe (soo wy belooft ende begonst hebben) afveerdighen de alghemeyne vertellinge van nature, staet ende ghesteltenisse der Mannen ende Vrouwen: naedemael wy den aerdt ende de gheleghentheydt des landts ende der wilde Zee verklaert hebben.

+ Wyse van te vlieghen met den vogel tot Florencen.

+ Hoemen de Roofvoghelen in Noorweghenvangt.

+ De Arenden komen uyt Spangien.

+ Witte giervalcken ende Sperwers.

+ Witte Beyren, Wolven, Vossen ende Hasen in Noorwegen.

+ Candien alleene voet de Sacre.