Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het regiment des Landtsheeren binnen den lande.

Hier sullen wy nu verclaren ‘t regiment ende bewint dat in desen lande de Lantsheere in zynen naem ende van zynent weghen is houdende: in stande, naem, overheyt, ende heerlijcheydt wesende den regimente der Koningen van Vranckrijck in heur + Konincrijck: welck voorwaer voor goedt ende loffelijck van allen menschen ghehouden wordt: jae oock mede van den tijdt selve, aenghesien dat het meer dan duysendt jaer in Vrancrijck gheduert heeft, sonder eenighe besondere veranderinghe, grootelijck tot ruste ende lof des Koninckrijcx. De borgherlijcke oorloghen ende inlandtsche beroerten die in Vrancrijck gheschiedt zijn nae het jaer 1560 + zijn by gheval toeghecomen: ghelijck noch verschelijcker gebeurt is onder Koninck Lodewijck den elften: ende al isser wat veranderinghe ghecomen, daerom, midts alle dingen wel aenmerckende, en is ‘tregiment niet verandert: maer achter dat sekere quade humeuren overleden ende verdwenen waren, soo is terstondt daer na alle dinck wederom gekeert in zynen eersten staet: ghelijck oock in dese Nederlanden gheschiedt. Voorts sullen wy ter behoorlijcker plaetsen spreecken vant' bewindt der besonderlijcker Heeren ende Steden des landts, de welcke schier met volle macht selfs regeren, midts des Landtsvorsten privilegie.

Soo segghe ick dan dat dese overmachtighe Vorsten des huys van Oostenrijck, hebbende behalven de heerschappye van Nederlandt, soo veel Konincrijcken ende Landtschappen onder hen, en connen selve dese landen niet + gheregeren, ghelijck eertijdts de Hertoghen van Borgondien hebben gedaen: deshalven pleghen te houden ende houden alnoch eenen Gouverneur oft Regent met heuren Raedt: waer onder oock ‘tGraefschap van Borgondien staet. Ter tijdt van Keyser Maximiliaen ende van Koninck Philips zijn sone heeft Hertoch Georg van Sassen een wyle tijdts + het landt gheregeert: Ter tijdt van Keyser Karel de vijfste regeerde langhen tijdt Margriete van Oostenrijc, zijn Moeye: nae heur + doodt hevet de Keyser ghegeven Vrou Marie zijn suster, Koninghinne van Hongarien, int' jaer 1531, de welcke ‘tbewindt hadde tot het jaer 1555, ter tijdt als de Keyserlijcke Majesteyt dese landen gegeven heeft den Hertoge van Savoye Emanuel Philbert zynen + Neve: want zy zijn beyde gheboren geweest van twee ghesusters, dochters van Koninck Emanuel van Portugael. Maer naedemael de voorseyde Hertogh Emanuel van Savoyen, door den peys, midts de deucht ende goedtheydt des Catholijcken konincx, eyndelijck van den Koninck van Vrancrijck wederom hadde ghecreghen zijn heerlijckheden van Savoye ende van Piemont: is van hier vertrocken, ‘tregiment verlatende in het jaer 1559, in de Oogstmaendt. Daer nae heeft de Koninck ‘tbewindt bevolen Vrou Margrieten zyner suster, des Hertoghen van Parme ende van Placencie huysvrouwe, haer gevende sesendertich duysendt croonen s’jaers, ende daer toe noch andere gewoonlijcke schencken.

In het jaer 1567 is de voorseyde Vrouw Margriete vertrocken, ende de Hertoghe van Alva overghecomen, als Stadthouder des Konincx, Capiteyn Generael, ende Gouverneur: maer ten eynde van ses jaren wederom na Spangien vertrocken: in zijn stede is gecomen Don Loys de Requezens, groot Commendadeur van Castilie, de welcke sterf in het jaer 1576. Daer nae heeft de Koninck by maniere van provisie alle ‘tbewindt van den gantschen lande bevolen zynen Raedt van State. Eyndelijck int' beghinsel van November, int' selve jaer is ghecomen Don Ian + van Oostenrijck, s’Konincx broeder, ghesonden door zyne Majesteyt, om de Nederlanden te regeren, met de voorseyde tytelen, ende daer toe seer groote, jae bycants Konincklijcke macht. Dese Don Ian is gestorven ontrent twee jaren daer nae: in zijn stede heeft de Koninck met de selve graden ende tytelen inghestelt den Prince van Parme ende van Placence, zynen Neve.

Byvoeghsel.

[Naer het verhael van de Nederlandtsche Gouverneurs, ghekomen zijnde op den Prince van Parma, die ingestelt was in het jaar 1578, ende overleedt int' jaer 1592 den vierden Decembris, sullen wy het naervolgend byvoeghen. Dese Alexander Farnese, Prince van Parma, was den Koninck wel den alderdienstelijcksten Gouvernement geweest: want hy veel machtighe ende stercke steden met gheweldt ende anderssins onder de ghehoorsaemheydt des Konincks bracht. Maer alsoo hy een grooter conqueste van Enghelandt in het hooft hadde, met de vermaerde groote Armade van Spangien in het jaar 1588, (die soo groot was als in menich hondert jaeren by een soo toegherust in de Noordzee niet ghesien was) de welcke hem mislucte, door dien dat de Engelsche de Spaensche Vlote van voor Cales dreef, eer Parma met zijn volck konde van Duynkercken in Zee komen, de Hollandtsche ende Zeeusche schepen van oorloghe alle de Vlaemsche havenen besettende. Sints heeft hy soo goeden gheluck niet gehadt, maer veel bedeckte vyanden bekomen. Nochtans dede hy twee tochten in Vrancrijck voor die van de Ligue ofte Verbontenisse der Catholijcke Roomsche Religie, ontsettende d’verste reyse de stadt van Parijs, in de welcke meer dan twaelf duysendt menschen van hongher vergaen waren: ende d’ander reyse de stadt van Rowanen. Ter wyle liet hy den ouden Grave Pieter Ernst van Mansfelt, tot Gouverneur ende + Capiteyn Generael over des Konincks Nederlanden, by provisie: die oock nae de doodt van den Prince van Parma, in het gouvernement gheconfirmeert werdt by den Koninck, tot de

komste van den Eertshertoch Ernestus an Oostenrijck, des Keysers Rodolph outste broeder, dien de Koninck daer toe vercoren hadde. + Dese Ernestus quam in Nederlandt regeren den 30 Ianuarij int' jaer 1594, ende de rechte luttel uyt, door dien dat de voorseyde Mansfelt, de Grave van Fuentes ende Stephano Divarra Spaenjaerden niet wel en accordeerden, malkanderen mistrouwende. De selve Eertshertoch een vredelijck Vorst zijnde, is in het naeste jaer 1595 den 21 Februarij tot Bruyssel gestorven: noemende Gouverneur ende Krijgsoverste den Grave van Fuentes, om te regeren met + advyse des Raedts, tot dat ander order quame van den Koninck. Hoe wel de principael Heeren van den lande, gheduerende de sieckte van den Eertshertoghe Ernestus, gheschreven hadden om Raynutius Farnese, den Hertoch van Parma, die zy liever dan den Spanjaert in het gouvenement hadden ghehadt. Maer hy en is niet ghekomen, ende Fuentes is in de regeringhe by den Koninck gheconfirmeert gheweest, tot dat Albertus van Oostenrijck, Cardinael ende Viceroy in Portugael overkomen soude, die de Koninck ordonneerde voor Gouverneur te seynden. Ende onder het gouvernement van desen Grave van Fuentes, werden Chastelet, Dorlans ende Camerijck den Fransoysen afghenomen.

+ Den Vorstelijcken Cardinael Albertus is als Gouverneur in Nederlandt ghekomen, in het jaer 1596, den 29 Ianuarij tot Lutsenborch, ende den 11 Februarij tot Bruyssel seer triumphantelijck inghereden: met hem brenghende den Prince van Orangien Philips van Nassouwen, die in Nederlandt willekome ende aengename was, als die nu by de 20 jaren in Spangien was ghehouden gheweest, ende hem noch vast was houdende aen de zyde van den Koninck, teghen zyner broeders ende zijnes Vaders partye. Dese Vorstelijcke Cardinael nam Cales ende Ardres gheweldichlijck in: ende daer nae kreech oock behendichlijck de stadt Amiens van de Fransoysen: ende van de Gheunieerde landen Hulst in Vlaenderen. De Koninck Philippus int' jaer 1598 nu oudt ende wel bedaecht zijnde, heeft verklaert dat hy geresolveert was zijn dochter de Infante Isabella Clara Eugenia ten houwelijcke te besteden aen den Eertshertoch Albertus Cardinael, ende daer mede alle de Nederlanden met het Graefschap van Borgongien voor haer houwelijck goet te gheven, ende dat met aggregatie ofte consent van den Prince Don Philips van Spangien zynen sone. Het welcke de Koninck daer nae by schriftelijcken transpoort den 3 Mey volbracht heeft. Hopende de Koninck met dit houwelijc de landen die hem afgheweken waren te reconcilieren ende met de andere te vereenighen: als die dus langhe de Spaensche macht mistrouwende, nu haer sonder vreese souden mogen accommideren, met hare nieuwe Landtsheeren. Ende om de voorseyde daer toe te bewegen en werdt gheen macht, geldt, middelen ghespaert, noch eenigherhande toesegghinghen ofte beloften.

+ Maer alsoo den Koninck de opdracht der landen aen zijn dochter de Infante met soo veel nauwe ende strickte conditien overghegheven heeft, dat zy in der daet schenen noch gheheel onder Spangien te blyven als een Leen: soo + heeft dit den Gheunieerden landen qualijc aen ghestaen, als oock mede dat hy by de opdracht oft overghevinge der landen, de Infante ende haren man tot seer nauwen ende strickten eedt ghedwonghen werden, de Roomsche Catholijcke Religie in alle strengicheydt te onderhouden: waer door zy despereerden tot eenigherhande vereeniginghe mette ander landen te mogen komen, die conditien van de overdracht plaetse grypende. Over sulcx hebben die t'samen Vereenichde landen gheresolveert ende vastelijck voorghenomen liever alle uyterste middelen te waghen, dan haer onder soodanich gouvernement eenichsins te begheven. Daer vindende sterck, volckrijck, vol neeringhe, coophandel ende zeevaert: beseylende de Wereldt rontomme, de custen van Guinea, Brasilien, beyde de Oost ende West Indien ende hare Eylanden tot in China, soeckende eenen wech derwaerts veel korter overt' Noorden. Welcke Zeevaerden alle haer moesten verboden wesen (volghende de voorseyde opdracht der landen aen de Infante) mette reconciliatie het zy met Spangien oft met haer. Derhalven tot noch toe meerder neeringhe, profijt, versekeringhe ende vryheydt in de wapenen vindende, hebben gheresolveert in het jaer 1598 met de oorloghe voort te varen.

Als nu int' jaer 1598 de Nederlanden in desen staet stonden, ende datter eenen vrede met Vrancrijck ghemaeckt was, ende nu meer Spanjaerden int' landt ghekomen waren, den Koninck verre de sterckste zijnde van krijchvolck: soo is den Coninck selve den derthienden Septembris van een langduerighe sieckte ghestorven, + binnen de vryheydt van Escuriael, inde Abdye van S. Ieronimus. Ende dat int' 49 jaer zijns rijcke van Spangien, in den ouderdom van ontrent 70 jaren: latende de reste van zyne Koninckrijcken ende Landen, zynen eenighen sone Philips den derden, nu zijnde in zijn twintichste jaer zijns ouderdooms, gheboren van Anna van Oostenrijck, des Keysers Maximiliaens dochter.

Den Vorstelijcken Cardinael Albertus hem bereydende om zijn Bruyt te halen ende te trouwen, heeft zijn Cardinaels ghewaet ende den hoet afgheleydt, ende opgheoffert, aen onse Lieve Vrouwe tot Halle: desghelijcx hadde hy oock gheresigneert het Eertsbisdom van Toledo. Voorder begon hy order te stellen op het gouvernement van de Provincien, ende van wegen zijn toekomende Bruyt (daer toe volmachtich ghemaeckt zijnde) heeft het eygendom der Nederlanden aenghenomen in Augusto 1598, op seker beloften, ordonnerende ende bestellende aldaer tot Gouverneur zynen Neve den Cardinael Andreas van Oostenrijck, sone van den Eertshertoch Ferdinand, die korts daer na het gouvernement aennam, alles regerende op den naem van de Infante Isabella, als der landen Vrouwe. Ende om de oorloge te voeren, tegen de Vereenichde Nederlanden, ordonneerde hy Don Francisco de Mendozza, Admirante de Castilia, die met groote heyrkracht van Spanjaerden ende andere krijgsknechten, vergheselschapt met Grave Frederick van den Berge, den Grave van Busquoy, den Heere van Lasincourt, Don Ioan de Velasco, la Berlotte ende andere, trock int' landt van Cleve, Munster ende Westphalen. Ende terwyle soo nam den Eertshertoch Albertus zijn reyse aen, vergheselschapt metten Prince van Orangien, ende ander Heeren, den 14 dach + Septembris, ende besochte zynen broeder tot Praga, ende van daer haelde hy Gregoria Maximiliana, een dochter van den Eertshertoch Karel, de suster van de Koninginne van Polen ende van de Vorstinne van Sevenbergen, die vercoren was om te trouwen den jonghen Koninck van Spangien: om de selve in Spangien te voeren, alsoo hy dede, door Italien tot Ferrara vanden Paus Clemens de achtste ghesegent ende seer kostelijck ghefeesteert zijnde. Ende is alsoo naer Spangien ghetrrocken, alwaer hy aenghekomen zijnde, heeft Isabellam binnen Valen-

cien den 18 Aprilis ghetrout, alwaer oock die Bruyloft feeste van Philips die derde is gheselecteert geweest. Welck gedaen zijnde, soo hebben hen den Hertoch met de Hertoghinne ghehaest na Nederlandt te trecken. Ende zijn binnen die Princelijcke stadt van Bruyssel met goeden voorspoedt ghekomen, vergheselschapt met grooten Edeldom, daer zy met uytnemende vrolijckheydt ende eerbiedinghe ontfanghen werden.

+ Aldus verhaelt hebben de regeringhe der Nederlanden int' afwesen van den Coninck, ende alle zijn Gouverneurs, ende waer over die ghegouverneert hebben, sullen oock kortelijck verhalen den afval der Provincien (haer de Vereenichde landen noemende) van den Coninck, ende hoe die tsedert gheregeert zijn worden.

+ Den eersten afval ende occasie van de Nederlandtsche beroerten wordt toegheschreven den haet gheresen over lange tusschen de Spaensche ende Nederlandtsche Natie. Desen haet is veel meer ontsteken als op het vertreck van den Coninck, de Nederlanden vreesende de heerschappye der Spanjaerden, (die alomme heerschappye ende gouvernement sochten) by den Coninck wel sterckelijck aenhielden, dat alle het Spaensch krijchsvolck mochte, volghende hunne privilegien, uyt de landen ghesonden werden. De Spanjaerden met den Raedtsheer Antonis Perenot Bisschop van Atrecht, ende daer nae Cardinael van Granvelle (dien neffens de Regente de Hertoginne van Parma het meeste gouvernement belast bleef) wenden daer en tegen voor den onderganck vande Roomsche Catholijcke Religie in Nederlandt, als rontomme gheleghen onder de Lutherianen ende Ketters, ten ware dat de Nederlanders met Spaensche garnisoenen inden breyde ghehouden werden, ende den Coninck volkomender ghehoorsaemheyt, authoriteyt ende ghebiedt verkreghe.

De Staten der Nederlanden, dien alle sulcke pretexten suspect waren, selve haer achtende beter ende wyser om den Coninck daer in te raden, ende bequamer om de landen te regeren als de vreemdelinghen, drongen seer hardt op het vertreck der Spanjaerden. Het welck al gheschiede met groote teghenheydt ende murmuratie.

+ De Coninck in Augusto 1559 in Spangien wel aenghekomen zijnde, heeft voorder (van eenighe uyt goeden yver van Religie ende des Conincx dienst, andere uyt particulieren haet) ghepersuadeert gheweest, tot versekeringhe van de Roomsche Catholijcke Religie, in de Nederlanden in te voeren nieuwe Bisschoppen, als tot des landts vereeringe, ende een forme van ondersoeck oft Inquisitie op yeder mans Religie, ende mede de Decreten van het Concilie van Trenten, onlancks aldaer ghehouden.

Dese nieuwicheden soo wel den Prelaten ende Gheestelijcken persoonen als andere qualijck bevallende, ende daer en boven eenen twist onder de groote Heeren, ende den Cardinael van Granvelie gheresen zijnde, om verscheyden oorsaken, is de sake soo verre ghebrocht gheweest, dat den Cardinael moeste vertrecken. Den welcken met zynen aenhanck in Spaengien men toeschreef, dat hy de landen beschuldichde, al of de vyantschap teghen hem, ende het uytsenden van de Spaensche garnisoenen strecte tot onderganck van de Roomsche Catholijcke Religie, ende dat den Edeldom de Gheestelijcke ende Ghemeynte teghen des Conincks versoeck oproeyden. Hier over niet tegenstaende dat den Grave van Egmont in Spangien by den Coninck gesonden, om te hebben ontslach van de nieuwe Bisschoppen, achterblyven van Inquisitie ende versoetinghe van de Placcaten, om voor te komen verscheyden swaericheden, goede hope van den Coninck ghegheven was; is daer ten lesten expres bevel des Conincks aen de Regente van Parma afgheschickt geweest, stricktelijck belastende de voorseyde drie pointen in het werck te stellen. Het welck den Staten ende Steden aengheseyt zijnde, veroorsaeckte int' gemeyn groot miscontentement. Ende ‘tselve werdt het afwesen des Conincks, den twist met den Cardinael, ende der Spanjaerden wraeckgiericheydt toegheschreven. Om den Coninck te beweghen de + saecken dieper in te sien volghende de oude gebruycken ende privilegien, hebben de Edele der landen ghenoech met ghemeyne toestemminge den 6 Aprius 1566, aen de Regente van Parma, door de handen van den Heere Hendrick van Brederode, vergheselschapt met den Grave Lodewijck van Nassouwen, ende tusschen drie ende vier hondert Edelen, een Requeste ghepresenteert, versoeckende niet alleene afstandt van Inquisitie te doen op het stuck van de Religie, maer oock schorsinghe van de oude Placcaten teghen de Lutherianen, etc. ende dat, op alle de swaericheden der landen by een vergaderinghe van Generale Staten, met ghemeyn consent mochte gheraedtslaecht worden. Op welcke Requeste de Regente den voorseyden Edelen alsulcke antwoorde heeft ghegheven, dat zy met goede hope na huys vertrocken ende ghescheyden zijn. Hier en tusschen werden van weghen de Regente ende de Heeren ende Raden, na den Coninck ghesonden twee Ridderen van der ordere des gulden Vlies, den Marquis van Berghen ende de Baenderheere van Montigny, om den Coninck den staet der landen te vertoonen. De welcke in Spangien luttel ghehoors cryghende, ende het volck in Nederlandt twyfelachtich zijnde watter van komen soude, soo ist ghebeurt dat die van de Ghereformeerde + Religie haer verstout hebben opentlijck te predicken, om haer groot ghetal te toonen, (haer niet wel langer konnende secreet houden) meynende hier mede die haer gunstich waren te verkloecken, ende haer teghenpartye den moet te benemen: voornamelijck hoorende, dat den Coninck in Spangien hem wapende met krijchsvolck om in Nederlandt te komen, ende dat de Requeste van de Edele in Spangien qualijck afghenomen was. Ende daghelijcks gedreycht zijnde van overval, alsoo zy buyten de treden predickten, zijn zy ten lesten met wapenen ter predicatien ghegaen. Ende hoe wel haer vergaderinghe dickwils gestoort werdt, ende oock ‘tvolck verboden werdt daer te gaen, ende verscheyden remedien ghebruyckt werden, soo en heeft het alles niet gheholpen, om dat den yver ende de menichte te groot was. Midler tijt isser onder ‘tgemeyn onverstandich volck, merckende een algemeyn miscontentement teghen de Spaensche rigoreuse procedueren, een ghepussel opgestaen, die desperatelijcken begonsten + d’een voor d’ander naer de Kercken ende Beelden te bestormen ende af te breecken, meest alle de landen door, met groote stoutheyt, ende verslagentheyt van alle de aensienders: daer vele Hoeren ende Boeven toe hielpen; dwelck grooten schrick ende vreese veroorsaecte, dat het met rooven ende moorden soude eyndighen.

De Regente ende haren Raedt hier door niet weynich verbaest zijnde, sochten die van de Religie eenich contentement te geven: met oochluyckinghe aengaende de predicatien te doen, ende die te gedoogen in plaetsen daer die voor dien dagh gheweest haddem, daer van Acte gevende den Heeren die met de Edelen handelen + souden, (die hun t'samen tot onderlinghe beschuttinghe gheconfedereert hadden tegen ha-

re partyen, diese voor eenen hoop bedelaers oft geusen ghescholden hadden, daer over zy den naem van Geusen behielden) de welcke haer dochten alderbequaemst te zijn om dese beroerten te stillen. Dese hebben uyt kracht van de volmacht haer van de Regente ghegheven, den Gereformeerden alomme, daer zy doen sonder consent ghepredickt hadden, toegelaten voortaen te predicken, sonder wapenen, op hare toesegginge, de Regente te vreden zijnde, alles by provisie totter tijdt toe, dat by zyne Majesteyt, oft by advyse van de Generale Staten, anders daerinne versien werde.

Dit wrochte wel eensdeels gherusticheyt onder ‘tghemeyn volck. Maer de Staten, Edelen ende Steden, merckende de ghestoortheydt des Conincks, ende dat den Spaenschen landtsvyanden nu oorsaecken ghegheven waren, om haer over dese landen te moghen wreken, hebben mette Regente ghesocht, ootmoedelijcken den Coninck te gehoorsamen, met krijchsvolck + te vergaderen, de beeldtstormers te straffen alomme metter galghe, ende voorts de Steden ende Ghemeynten met persuasien ende dreygementen te brenghen tot alle ghehoorsaemheyt, daer toe ghebruyckende de groote Heeren ende Edelen, als den Prince van Orangien, de Graven van Egmont, Hoorne, Hoochstraten, ende alle die by de Ghemeynte aenghename waren, om die predicatien alomme te doen ophouden, hopende met sulcke reformatie ende ootmoedicheydt des Conincks ende haerder vyanden herte te vermorwen, dat hy den Hertogh Alva met heyrkracht niet en soude seynden, die men hoorde in plaetse van den Coninck selve, komen soude. Waeromme de Regente alle haren ghewilligen dienst ghebruyckte, groote ende straffe executie doende over de beeldbestormers, ende noch vullende alle ghevanckenissen totte ghenade oft onghenade des Conincks. Ende hier mede maeckte de Regente de Edele ende groote Heeren wijs, als dat de Coninck vernomen hebbende, dat dit alles gereformeert ende gestilt was, de Kercken weder verciert, ende al in onderdanicheyt gebrocht, den Hertogh van Alva met zijn heyrkracht weder ontbieden soude, waer van zy seyde dat zy versekert was. Dwelck zy te beter gheloofden, om dat zy hun selven betrouwende waren op haer ghernste conscientie, dat al dat zy gedaen mochten hebben, ware uyt goede meyninghe, nae de gheleghentheydt der saecken gheschiet: soo verde de Roomsche Catholijcke Religie, ende de eere ende authoriteyt des Conincx voorstaende, als der landen staet doen lyden konde, om voorder inconvenienten te voorkomen. Dese opinie ende sin hebben zy al totter doodt toe stantaftelijck bekent. Iae eenighe die daer na daer over ghedoodt werden, seyden, de Landen ende Spanjaerden selve souden metter tijt bekennen, dat zy het wel voor hadden, ende des Conincks profijt veel beter verstonden, dan zy die haer de doodt aendeden. Maer de Prince + van Orangien, de Heere van Brederode, de Grave van Hoochstraten, ende een groot getal van Edelen, met groote menichte van het gemeyn volck, en wilden hun niet betrouwen op de toesegginge van de Regente: dies vertrocken uyten lande, soo datter een groote alghemeyne vlucht uyt de Nederlanden gheschiede.

Niet teghenstaende alle dese groote vlucht, ende dat het landt nu scheen ghesuyvert ende + ghecastijt te zijn, soo is de Hertogh van Alva nochtans, contrarie de hope ende belofte van de Regente, met heyrkracht int' landt ghekomen, int' jaer 1567 in Augusto, met Spanjaerden, Italianen ende Hooghduytschen, sonder eenich wedersegghen. De welcke int' gouvernement zijnde, heeft alomme de suspecte Steden ende Casteelen met zijn volck beset: nieuwe Casteelen ende Secreten t'Antwerpen ende elders ghebouwt, op hem nemende het absolut gouvernement, dat oock de Hertoghinne van Parma Regente hem overgaf, ende vertrock. Hier + nae nam hy de Graven van Egmont ende van Hoorne ghevangen, met veel andere van Adel. Hy citeerde oft daechde op seer korten dagh voor hem ende voor zynen Raedt, den Heere Prince van Orangien, Graef Lodewijck van Nassouwen zynen broeder, de Graven van Hoochstraten, van den Berch, van Culenburgh, den Heere van Brederode ende andere, te compareren voor rechte, die doende aenspreecken, by gebreke van dien, als lijft ende goedt verbeurt hebbende: ende dit is alomme tegen alle hare goederen ten behoeve van den Coninck gheexecuteert geweest. Als oock mede tegen de persoonen ende goederen van de Heeren, den Marquis van Bergen, ende den Baenderheere van Montigny, der landen Gesanten in Spangien by den Coninck, die daer oock doodt bleven: mitsgaders teghen alle de gheconfedereerde Edele, die het verbont onderteeckent hadden. De voorseyde Graven van Egmont ende van Hoorne, niet teghenstaende de intercessie des Keysers ende ander Vorsten, als Rijcks verwanten ende Ridderen van der Ordere, dede hy opentlijck tot Bruyssel onthalsen den 5 Iunij 1568, alle hare goederen confisquerende, met noch andere 21 Edele de selve weecke: het welcke noch meer volcks dede vluchten.

Hier over hebben de Prince van Orangien + met zijn broeders, ende andere ghevluchte Heeren, Edelen, ende alderhande soorte van ghebannen volck, soo vele by haer vrienden ende eygen vermoghen te weghe ghebrocht, dat zy middel hebben verkreghen om volck te velden te brenghen, met resolutie, om den Hertogh met zijn Spanjaerden te verdryven. Ende eerst hebben zy volck vergadert onder Graef Lodewijc van Nassou, die in Vrieslant trock, alwaer hy den Grave van Arenbergh met eenighe Spanjaerden versloegh. Dan korts daer nae werdt hy van den Hertogh van Alva, selve met zijn volck geslaghen ende verstoort tot Iemminghen. Noch in het selve jaer van 1568 quam de Prince van Orangien selve met eenen gheweldigen Leger over de Mase: maer vindense den Hertogh van Alva in teghenweyr seer sterck, werden alle zyne aenslaghen gheschut ende gekeert: dies heeft hy by faute van victuaille zynen Legher moeten af leyden.

Aldus den Hertogh over zyne vyanden triumpherende, voer dagelijcks voort, veel meer dan hy te voren hadde ghedaen, met vangen, spannen, onthoofden, hanghen, branden, ‘tgoedt te confisqueren, ende ‘tvolck uyt den lande te jaghen. Heeft oock hem selven als een Overwinner in het Casteel van Antwerpen een Statua + oft Beeldt, in ghestaltenisse van een Vredemaker, opgherecht; daer hy de Edele van de landen, als zijn vyanden verwonnen onder zijn voeten hadde ligghende: ende meynde alsoo victorieur uyt de landen te scheyden, om zynen ouderdom wat ghemacks aen te doene, als die alle rebellye ghedempt ende ghestraft hadde, selve beroemende dat hy wel tot achthien duysendt door der Scherprichters handen als met goede Iustitie hadde geexecuteert, ende de reste verjaecht: niet ontbrekende dan geldt om + stercke garnisoenen te onderhouden, om die verjaechde uyt de landen te houden, de welcke wel gheschat werden op hondert duysendt huysgesinnen, die in Duytslandt, Vrancrijck ende En-

ghelandt gingen dolen, de manieren, gewoonten ende kleedinghen van haer Vaderlandt behoudende, op hope van wederkeren, met haer draghende vele konstighe ende industrieuse scientien ende handtwercken, daer zy haer mede onderhielden ende die andere hun afleerden. Waeromme den Hertogh alle middelen ende authoriteyt ghebruyckte in des Conincks name met de Conincklijcke Ghesanten, om die oock uyt de omligghende landen te bannen: het welck hem qualijck gheluckte. Want zy uyt die landen oock verjaecht ende uytgheseyt zijnde, hebben nacht ende dagh ghepractiseert, hoe zy weder mochten in haer Vaderlandt gheraecken. Ende vele verarmt die haer mede ghedraghen gheldt in ballingschap verteert hadden, hebben uyt armoede haer op de frontieren, ende in bosschen begheven, ende met rotten hier ende daer + de landen berooft, ende een kleyn oorloge aenghedaen. Andere hebben haer ter Zee begeven, ende zijn ghegroeyt tot 40, 50, 60, ende meer schepen, uyt noot de Zee beroovende.

Hier door heeft den Hertoch van Alva ghedwonghen gheweest tot der landen beschuttinghe meer krijchsvolck te onderhouden, ende grooter kosten te doen, ende daeromme meer schattinghe te voorderen. Heeft derhalven bedacht in de landen op te stellen, op de Spaensche maniere, den thienden penninck, te betalen voor + alle vercochte ende verhandelde waren, soo wel van broot, vleesch, wijn, bier, als cleederen ende alderhande koopmanschappen: ende dat neffens boven andere ghewoonlijcke schattinghe, het welck hy wiste groot gheldt soude uytbrenghen: om dat deser landen neeringhe meest bestaet int' koopen ende verkoopen, de materialen by weghe van koophandel inbrengende, ende die dan verkoopende aen veelderhande handtwerckers, die de selve tot verscheyden konsten ende handtwercken konstelijcken weten te voeghen ende te approprieren. Soo dat sommighe dinghen acht oft thienmael souden den thienden penninck betaelt hebben, eer zy tot perfectie oft ter slete hadden ghekomen.

Hier op werdt hem van den Rade van State vertoont ende bewesen, dat dit den onderganck van alle neeringhe soude wesen, ende dien volgens der landen verderf: en dat sulcken thienden penninck het ambachtsvolck dat in industrie ende neersticheydt alle andere Natien te boven ghinck, soude verjaghen: de landen meest bestaende in ambachtsvolck, cooplieden, negotiatie ende navigatie. Maer des niet teghenstaende, soo en wilde den Hertogh daer niet nae hooren. Iae op het leste siende dat hy de Staten daer toe niet en konde bewillighen: heeft hy in gramschap gesworen, hy soude den thienden penninck hebben ende executeren, al souden alle de landen verloren gaen: selfs dreygende mede de Raetsheeren ende andere, soo zy zijn voornemen niet en voorderden, als verraders te straffen: waer onder waren nochtan de President Viglius, den Tresorier Schetz ende meer andere: dat meer is alle Nederlantsche Raetsheeren straf aensegghende, dat haer was generalijck (voornamelijck den Staten van Vlaenderen) groote ghenade gheschiet, hebbende niet min dan Egmont ende den Prince van Orangien van den Koninck verdient, ende voor versoeninghe was het consent van den thienden penninck aenghenomen. Ende alsoo de Staten ende Steden van verscheyden Provincien wilden Ghesanten in Spangien aen den Koninck daer over seynden, soo ontboot hy die wederom, de selve metter doodt dreyghende.

Dese saken dus staende, als nu veel Ballinghen, soo van Adal als andere, haer hadden ter Zee begheven met Vliebooten, alle Spaensche ende Nederlandtsche Cooplieden beroovende, haer op de custen van Enghelandt onthoudende, werden aldaer ten lesten ter instantie van den Hertogh van Alva by de Koninginne uytgheseyt. Waer door uyt noot ghedwonghen, ende vindende hare armen ghestijft in Nederlandt door het eysschen des thienden pennincks, hebben dese Ballingen onder het beleyt van den Grave van der Merck Heere van Lumey, op eenen Palmsondach den eerste Aprilis, + 1572, inval in den Briele ghedaen, ende dat eylandt, de stadt ende haven inghenomen: recht ter wyle den Hertogh van Alva besich was om tot Bruyssel de betalinge van den thienden penninck int' werck te stellen, ende wilde met ghewelt de Backers ende Brouwers ende andere dien doen betalen: ende alsoo die selvighe niet en wilden backen noch brouwen, hadde hy den Beul belast hem reede te houden, om een deel van dese Borghers snachts in haer deuren te hanghen, tot schrick van andere: als hem ten selven dage de tydinghe gebracht wert dat Lumey den Briele hadde inghenomen, het welck hem dede een voorder bedencken nemen. Daer + op volghde den achtsten der selver maendt wesende Paeschdagh, soo hy garnisoen in Vlissinghen wilde legghen, daer hy een casteel begonst hadde, dat de borgherye zijn Spanjaerden uyt sloten, ende den Colonel Pacieco ghevanghen kryghende aen een galghe hinghen. De welcke werden ghevolght van die van Enchuysen. Ende Grave Lodewijck van Nassou die + metten Coninck van Vranckrijck een verbont aenghegaen hadde, nam behendelijck in met een deel Fransoysen, Berghen in Henegouwe. Het welck den Hertogh van Alva vernomen hebbende, heeft terstont zijn groote macht derwaerts ghewendt, de Zeehavenen verachtende. Daer over den Prince van Orangien een groot heyr + in Duytslandt ghelicht hebbende, quam naer Berghen om zynen broeder Grave Lodewijck te ontsetten: dwelck hem faelde door dat tot Parijs op S. Bartholomeus dagh een groote moort over den Admirael van Vranckrijck ende de Huguenoten gheschiede: waer door het verbont tusschen Graef Lodewijck ende den Koninck ghemaeckt ghebroken wert. Alsoo moeste den Prince van Orangien zynen Legher afdancken, ende Grave Lodewijck Bergen overgheven. De Prince trock met eenich krijchsvolck nae Hollandt ende Zeelandt, innemende + aldaer zijn gouvernement van Stadthouderschap onder den Koninck. Daer nae den Hertoch met zijn Spanjaerden zijn victorie strenghelijcken vervolgende, als tot Mechelen, Zutphen ende Naerden, heeft Haerlem belegert, dat zijn victorie soo langhe stutte, tot dat den Prince te Middelborch oock met lanckduerighe belegheringhe ghecregen hadde, ende bykants van gheheel Hollandt hem versekert, ende een langduerighe oorloghe aenghevanghen werde.

Daer nae int' jaer 1573 in Decembri, den Hertoghe van Alva vertrocken zijnde, is Don Loys de Requezens groot Commandador van Castilien int' gouvernement getreden, de welcke de oorloghe hardt voerende, een vredehandelinge tot Breda begonnen hebbende die niet + en gheluckte, ende de Spanjaerden met allen moetwil teghen Gheestelijck ende Wereltlijck voorts varende, is daer over de voorseyde Commandador gestorven, dien den Raedt van State in de regeringe by Conincklijck bevel volchde, de welcke weynich gherespecteert zijnde, soo + hebben de Spanjaerden alomme gemutineert: waer over zy voor vyanden van s’konincx wege verklaert werden: Dies zy Maastricht ende

Antwerpen door het Casteel innen, en, plonderen ende branden. Waeromme den Raedt van State in de regeringhe zijnde, is uyt noot ghedwongen gheweest in eenen vrede te treden metten Prince van Orangien ende de landen van Hollandt, Zeelandt ende hare gheassocieerde, die de Pacificatie van Gent ghenoemt werdt, + ende by den Koninck gheconfirmeert werdt op de arrestatien van de Staten der landen Gheestelijcke ende Wereltlijcke, als dat de selve streckte tot voordeel der Catholijcke Roomsche Religie ende van de authoriteyt des Conincx: waer mede een yeghelijck weder in zijn goederen gestelt werdt: ende ‘tstuck der Religie in Hollant, Zeelant, etc. wert ghestelt ende gherefereert tot een vergaderinghe van de Generale Staten, als alle vreemt krijchsvolck soude uyten landen wesen vertrocken.

+ Waer over Don Iohan van Oostenrijck des Konincks bastaert broeder int' landt ende in de regeringhe quam, die met de Generale Staten niet wel en konde accorderen, maer is ten lesten tot een verdrach ghekomen, dat men het eeuwich Edict noemde, uyt kracht van welck de Pacificatie van Gent gheconfirmeert wert, de Spanjaerden ende Italianen uyten landen ghesonden, ende Don Iohan is in het gouvernement ghetreden. Maer ter wyle men ghelt versamelde om de Duytschen oock af te dancken, soo + heeft Don Iohan den Gouverneur die secretelijck weder aenghenomen, ende de Spanjaerden ende Italianen weder ontboden, vreemde oorloghen ende conquesten int' hooft hebbende selve voor zijn particulier. Ende soo is de oorloghe weder aengegaan tusschen den selven Don Iohan ende de Generale Staten ofte Landen, die haer stijfden met den Prince van Orangien, Hollandt, Zeelandt, ende de gheassocieerde. Waer over de meeste ende principaelste Edele vande landen den Prince afgunstich zijnde, ontboden uyt + Duytslant secretelijck den Eertshertoch Mathias van Oostenrijck, den derden broeder van den Keyser Rudolphus, om te gouverneren, denckende dat hy den Koninck, ende oock den Landen aenghenaem soude wesen. Maer alsoo dat sonder advijs van de Staten ende Prince van Orangien was ghedaen, oock sonder advijs van den Koninck ende Keyser, was zyne komste geene zyde aenghenaem. Die van Ghent namen den Hertogh van Arschot ende meer ander Heeren ghevangen, die met den Eertshertoch Matthias het gouvernement meynden te beleyden, ende te incorporeren. Dies Hertogh Mathias daer komende,heeft zijn ontbieders in confusie ghevonden, is nochtans van de Staten Generael teghen Don Iohan aenghenomen, ende de Prince van Orangien, mits de cleyn ervarentheyt des Eertshertoghs in des landts saecken, tot zynen Stadthouder ghemaeckt: het welck groote jalousie heeft veroorsaeckt, ende den Koninck meer vergramt: ooc den Keyser beweecht met het Rijcke, alle assistentie den Landen ende den Eertshertogh Mathias te ontsegghen.

Don Iohan staet by Gemblours der Staten Legher: waeromme de selve groot krijchsvolck vergaderen, ontbiedende den Hertogh van Anjou ende Casimirus: daer jalousie uyt ontstont ende causeerde dat metten grooten Legher niet uytgherecht en werdt. Daer over is overleden + Don Iohan van Oostenrijck, int' jaer 1578, in wiens plaetse dat ghekomen is Alexander Farnese Prince van Parme, die van den Coninck tot Gouverneur der Nederlanden gheconfirmeert wert. Dese heeft de stadt van Maestricht beleghert ende inghenomen: gheduerende welcke + belegheringhe wert tot Ceulen by tusschen spreken van den Keyser ende Rijcks Vorsten gehandelt van eenen alghemeynen Vrede: maer wert niet uytgherecht, overmits zy aen weder zyden in de conditien niet verdraghen konden. Doch + hebben de Walsche Provincien ende eenighe Steden eenen particulieren Vrede ende reconciliatie met Parma aenghegaen. Daer over de andere Provincien verlaten, haer t'samen stercker verbonden hebben ende gheresolveert, den Coninck te verlaten, ende een ander Heere aen te nemen: daer zy toe verkiesen den broeder des Conincx van Franckrijck, den Hertoch van Anjou. Verklaren oock schriftelijck den 26 Iulij + int' haer 1581 den Coninck vervallen van alle zijn recht en heerschappye over haer, uyt de artijckelen van de blyde incomste ende andere Privilegien, breken zijn Seghels, sweeren hem af, ende scheyden haer voor eeuwelijck van hem: nemen aen, hullen ende sweeren den voorseyden Hertoghe van Anjou. Dies den Eertshertogh Mathias eerlijck zijn afscheyt van de Landen neemt, haer zijn huys van Oostenrijck recommanderende.

Den nieuwen Landtsheer Hertogh van Brabant, Grave van Vlaenderen, ende van de andere Landen die hem aenghenomen hadden, + sochte zijn authoriteyt te vermeerderen, ende zijnde niet wel ghestijft van zynen broeder uyt Vranckrijck, door een factie oft ligue aldaer opstaende, heeft hy benaut zijnde van gelde, ende door gebreck van middelen, gemeynt ende ghesocht een absoluter regeringhe met ghewelt te bekomen, ende tot dien eynde met zijn krijchsvolck die steden van Antwerpen, Brugge, ende andere welghelegen meer, te vermeesteren. Een deel succedeerde, maer Brugghe ende Antwerpen faillierden hem, soo dat in Antwerpen vijfthien hondert Fransoysen in een ure by de borgerye verslaghen werden. Waer door hy ten lesten uyt noot ghedwonghen is geweest weder in Vrancrijck te vertrecken, daer hy sterf. Dies heeft den Hertogh van Parma veel steden bedwonghen weder den Coninck te herkennen, ende haer met hem te reconcilieren. Ten lesten oock Antwerpen ende meestendeel van Brabant ende Vlaenderen. Daer en tusschen hadde den Prince van Orangien hem naer Hollandt begheven, daer hy tot Delft int' jaer 1584 van eenen Bourgoignon Balthasar Gerards doorschoten werdt. + Hier door hebben eenige Provincien haer naerder vereenicht met stercker verbontenissen, hebbende alle quaet mistrouwen van den Coninck ende Spanjaerden, ende werden de Vereenichde Provincien ghenoemt. Waeromme zy den + Coninck van Vranckrijck de souverainiteyt van hare Provincien resolveerden ende versochten op te dragen, ende hem voor haren Lantsheere aen te nemen, behoudens hunne privilegien. Den Coninck ghewillich daer toe zijnde, wert by de voorseyde factie ofte verbont, dat zy Santa Liga hieten, belet. Dies beleefdelijck ontseyt ende gherecommandeert, sonden een treffelijcke Legatie uyt elcke Provincie aen de Coninginne van Engelandt, om haer, hare landen, steden ende souverainiteyten op te draghen. Maer de Coninginne by gebreck van bequame persoonen daer toe, selve een Vrouwe zijnde, heeft dat gheweyghert: maer gheresolveert op een assistentie van vijf duysent te voete, ende een duysent te peerde, ondert' beleyt van den Grave van Leycester, den welcken die Vereenichde landen maeckten haren Gouverneur generael, met groote authoriteyt. Maer door de onervarentheyt van de Enghelsche in hunne regeringhe, ende eeniger onghetrouwicheyt werden zy twistich: waer door + Leycester t'huys ontboden, vertreckende ende stervende, is de sone van wylen Prince van Orangien, Prince Maurits van Nassouwen, ghe-

boren van de eenighe dochter van den Keurvorst van Saxen, een jonck Heere van ontrent 22 jaren, by den Vader in krijchs oeffeninghe ende regeringhe opgebrocht, voor Stadthouder aenghenomen, ende zynen oft der landen Lieutenant was Philips Grave van Hohenlo een cloeck ervaren Heere, die nu vele jaren des krijchs saecken meest beleyt hadde, onder den wylen Prince van Orangien. Ende in Vrieslandt wert oock Stadthouder Graef Willem Lodewijck van Nassouwen, den oudtsten sone van Grave Ian, broeder van Willem Prince van Orangien.

Onder het regiment van desen Prince Maurits ende Graef Willem van Nassou, hebben de Gheunieerde landen haer frontieren wel versterct, voornamelijck sints de doot vanden Hertogh van Parma, soo dat zy uyt gheheel Vrieslandt, Groeningen ende Overijssel het Spaensch ghebiedt verdreven hebben. Ende in het jaer 1599, als den Coninck Philips den tweeden doot was, ende alle de Nederlanden overghedraghen waren aen zijn eenighe outste dochter de + Infante Isabella Clara Eugenia, trouwende met den Eertshertogh Albertus, jongste broeder van den Keyser; hadden zy in haer besit, het meeste deel van het Hertoghdom van Gelre, met het Graefschap van Zutphen, de heele Graefschappen van Hollandt ende Zeelandt, gheheel Vrieslandt, stadt ende landt van Groeninghen ende Ommelanden, het landt van Overijssel, Drenthe ende Twente, ende de Heerlijckheydt van Vtrecht. Hadden mede in Brabandt Berghen op Zoom, Breda, Steenberghe, Willemstadt ende andere plaetsen. In Vlaenderen Oostende, Axele, Biervliet ende ander Sterckten. Maer Oostende verloren hebbende, hebben nu aldaer Sluys, Hardenborg ende Ysendijcke, met noch andere Sterckten. Soo dat zy nu eensdeels Rijn, Wale ende Mase tot frontieren hebben, ende noch de voorseyde plaetsen in Brabant ende Vlaenderen. Hebben mede de Zee, mitsgaders oock de navigatie vry in verre ende nae gheleghen landen, ende zijn door den grooten coophandel ende goede neeringhe, gheduerende de oorloghe rijck ende machtich gheworden, + Zy regeren haer elcke Provincie by haer Staten, meest bestaende van Ridderschap, Edelen ende Steden, elck na hun oude herkomen ende privilegie, regerende suo jure, met alle hooghe jurisdictie ende souverainiteyt, tracteren met alle Coninghen, Vorsten, Princen ende Republijcken, als Souveraine. Elcke Provincie committeert eenighe totte regeringhe met ghelimiteerde authoriteyt, die de Steden ende Leden alst noot is beschryven om consenten te dragen, ende op alle ghewichtighe saken te resolveren. + Dese respective Provincien committeren elck eenich ghetal, ‘tzy vele oft weynighe, nae eysch van saken, de welcke worden genoemt de Staten Generael der Vereenichde Nederlanden: die presenteren alle de Landen generael oft alle de Bontghenooten. Dese hebben het beleyt ende voorderen alle de saken die hooghe Overicheyt ende souverainiteyt van de Landen int' generael betreffende, volghende den last die henlieden by de respective Provincien ghegheven ende opgeleyt is: hebbende onder haer officieren nootelijc tot haer ampt. Behalven dese presenterende de Landen generael, zijnder noch van de respective Provincien gecommitteert eenen + Raedt van State ghenoemt, die over alle de gemeyne consenten ende middelen, ende in tyde van oorloge over het beleyt van den krijch last ende bewint hebben. Waer onder begrepen zijn, de Stadthouder Prince Maurits, ende Grave Willem van Nassouwen, ende met haer besoigneren den Tresorier generael met zijn Officieren, ende mede de Fiscalen. Ende alle dese ontfanghen haer commissien van de Heeren Staten generael. Alsoo oock doet Prince Maurits, als Admirael generael van der Zee, regerende alle Zeesaken mette Collegien ende Raden van de Admiraliteyten, dier vijf zijn, geformeert uyt + persoonen van alle de Provincien, in Zeevaert oft saken van Admiraliteyten ervaren, die volghen de lijsten ende instructien by de Staten generael daer op genomen. Den Admirael Prince Maurits heeft zijn onder Admiralen na zijn beliefte.

Het principale beleyt van den krijch onder + haer is in tyde van oorloghe by den Doorluchtighen, Hooghgheboren Prince Maurits van Nassouwen, geboren Prince van Orangien, Grave van Nassou, etc. In wiens persoon ghevonden worden veel partyen tot sulcken ampt noodich ende bequaem, als opghebrocht in de oorloghe ende affairen van State, bye enen kloecken Vader, selve seer neerstich, sorchvuldich ende onverdrietich in arbeyt, bedachtich, studieux in de Mathematijcken, ende in alles dat tot den krijch behoort, scherp ende haest van begrijp, ende van zijn krijchsvolck ontsien ende bemint. Neffens hem werdt d’oorloghe mede ghedirigeert by den Welgeboren Grave Wilhelm Lodewijck + Grave van Nassou, etc. Stadthouder van Vrieslandt, de stadt van Groeningen, Ommelanden ende Drenthe. Ende zijn oock in dienste der Heeren Staten, den Hoochgeboren Prince Hendrick Frederick, Grave van Nassou: Grave George Everart van Solms: Grave Ernst ende Lodewijck, Graven van Nassou: Heer Floris Broeder tot Brederode, Heer van Cloetingen, etc. Dese krijchsoverste hebben Ioncker Pieter vander Does Generael van de Artillerye, Ioncker Olivier van den Tempel, Heere van Courbeeck, Hooft van Iustitie: Ioncker Iacques Heer van Gryse, Generael van de Vivres, met andere Heeren, Colonellen ende Officieren.

Voorder regeren haer die Vereenichde landen bysonder op haren ouden voet, volghende hare privilegien ende oude ghebruycken, bykants niet verandert, dan dat de Staten van elcke Provincie representeren den Coninck, Hertogh, Grave ofte Landtsheere.

Byvoeghsel.

[De publijcke exercitie in de voorschreven Vereenichde landen, werdt alomme op eenen eenparigen voet, soo in de Steden als Dorpen gehouden, nae een ordonnantie by de selve Provincien over veel jaren aenghenomen, volgende de Confessie ende Belydenisse des Gheloofs + in druck uytghegheven, (onder openbare exercitie van de Roomsche Religie toe te laten, soo nochtans, dat niemandt ghedwonghen werdt die Religie aen te nemen, maer van ander ghesintheydt zijnde, hanthaven ende mainteneren zy evenwel onder de bescherminghe van de regeringhe van de Landen, sonder in de conscientie ofte op haer geloove ofte actien ondersocht, ofte meer als andere gesinden beswaert te werden. De Gheestelijcke ofte Religieuse persoonen in de landen ghebleven, wordt toeghelaten uyt de geestelijcke goederen redelijcke alimentatie ofte onderhoudt, nae de gheleghentheydt ofte qualiteyt van de persoonen, soo wel die by de Roomsche Religie blyven, als die hen tot de Ghereformeerde begheven, haer leven lanck: Maer om de perijckelen te verhoeden, is haer eenlijck by Placcate verboden, secrete vergaderinghe ofte conventiculen te maken, nochtans sonder eenich rigoreus ondersoeck, ofte dat eenighe (anders ghesinde) in Religie ghedwonghen worden, eenighe publijcke Acte van de van de Ghereformeerde te ghebruycken.

Dus vele heeft ons goet gedocht te beschry-

ven, belangende de Gouverneurs van de Vereenichde ofte afghevallen Provincien van des Conincks ghebiedt, ende hoe zy totten afval ghekomen, ende nu haer regerende zijn. Sullen nu voorts varen in de descriptie.]

 

De Gouverneur oft Regent des lants, als Stadthouder in den naem van den Landtsheere, heeft soo groote macht, gesegh ende gebiedt over de gantsche Provincie in het ghemeyn, als de eygene Landtsheere selve mocht + hebben, soo hy daer waer. Niet te min alle Magistraten den ghemeynen regimente aengaende, worden van des Landtsheeren wege ingestelt ende bevesticht: de welcke schier alle hooghe officien, van Presidentschap, Cancelierschap, Raet van State, Secreten Raet, Abdyen, ende andere treffelijcke weerdicheden selve gheeft: jae alle Wetten, Statuten ende Ordonnancien worden in zynen naem ghemaeckt. Nu laet ons sien hoedanighe dese voorseyde Magistraten zijn, ende ten eersten is te weten, dat niet langhe gheleden de twee + Raden hier na volghende, te weten van Staten, ende Secreten, alleenlijck eenen Raedt by den Landtsheere zijn gheweest, genoemt den Secreten Raedt: die midts d’eerste insettinghe, doen ter tijdt alleen beschickte al wat nu ter tijdt de twee uytrichten. Maer nademael de swaericheydt van saecken hoe langher hoe meerder werdt, besonderlijck door veel ende soo gheduerighe oorloghen den lande overgecomen: soo is van noode gheweest dese twee Raden in twee te deylen, met de authoriteyt, macht ende weerdicheyt, daer wy hier nae af sullen spreecken: ende ten eersten van den Raedt van State.


Vorige Volgende