Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

De voornaemste Watervloeden des Landts.

Deur het landt vlieten seer schoone ende groote Watervloeden oft Rivieren, besonderlijck vijf treffelijcke Stroomen, die met heuren uytganck in de Zee vallen: naemelijck den Rijn, de Mase, de Schelde, de Ha, ende d’Eems: ende veel meer ander kleyne: waer af wy de voornaemste hier nae sullen beschryven, ende beghinnen aen de treffelijcke.

Den Rijn is nae de Donouwe den eersten ende vermaertsten vloedt, niet alleenlijck van Duytslandt, maer bykants van gantsch Europe. Hy springt met twee fonteynen oft oorspronghen uyt den hooghen bergh, Adela van Ptolemeus ende andere oude Schryvers: ende Voghel van de nieuwe ghenoemt: hoe wel dat hy eyghentlijcker gheheeten wordt S. Gottards berg, van weghen een kleyn kercke op desen bergh staende gewijdt in den naem van desen Sant. Wt den selven bergh die veel hoofden ende leden heeft, nemen oock heuren oorspronck de Rhodan, Tesin ende Rus: soo dat men min dan in thien Italiaensche mylen siet met groote verwonderinghe springen vier seer vermaerde vloeden, kruyswijs nae de vier hooftwinden der werelt verscheydenlijck loopende.

Den Rijn loopt ten eersten door dese twee fonteynen oft oorspronghen verscheydenlijck nae d’Oosten, die t'samen brenghende, ende van twee armen maeckende een rivier alleen, ende eenen naem alleen, ontrent vier mylen boven de Bisschoplijcke stadt Chur, ende beghint daer schipbaer te worden. Voorts loopt hy gheheel ende gheweldich nae de slincke handt met een kromte ghelijck eenen boghe oft een halve mane, ende valt alsoo neder tusschen de hooghe berghen door een seer wijdt dal, nae het Noorden, in de Constantse ende in de Celese Zee: keerende van daer nae het Westen, loopt tot Rinfelden, ende met den selven windt, tot dat hy komt door de groote stadt van Basel, nemende daer wederom zynen omkeer na het Noorden, komt Brisack besoecken, ende vervolght alsoo zynen loop ontrent eenen boogscheute weeghs van Straesborg. Als hy dan gheloopen heeft door veel Landtschappen, Steden ende Vlecken, ontfanghende over al groote ende kleyne watervloeden van Vrancrijck ende Duytslandt, komt sterck ende gheweldigh te Spier, Worms ende Ments: Van daer wederom keerende nae het West, streckt alsoo nae Binghen: Treckende dan naet' Noordwest, laet achter hem Coblents, Bonne, Ceulen, ende streckt na Lobick, in ‘tlandt van Geldre, ende loopt tot daer geheel ende onghedeylt, sonder eenighe armen ofte vlieten. Te Lobick deylt hy hem in twee armen oft hoornen, deshalven Virgilius ende ander Schryvers hem Bicornem, dat is Tweehoornich + hebben geheeten. Het meeste deel, te weten den slincken hoorne, loopt Westwaerts, ende wordt van daer af ghenoemt de Wael, oft gelijck Cornelius Tacitus schrijft, Vahal: + loopt voorts tot Nieumeghen, Tiel ende Bommel: maer gheraeckt te vooren in de Mase, by een vlecke genoemt Herverden: ende sonder eenichsins den name te verliesen wordt haestelijck gedeylt, streckende de armen wat verachtich van malkanderen, die komen aldus elck alleen tot Loevesteyn, daer de Wael haestelijck haren name verliest: soo wy hier nae in de beschryvinge der Masen klaerlijck sullen bewysen. De kleynen arm op de rechte handt loopt nae Noordnoordwest, tot by Arnem toe: daer Drusus Nero ter tijdt van Keyser Augustus, siende dat van dese plaetse tot aen den watervloedt d’Idel genoemt, niet veel meer en was dan twee duytsche mylen, bedragende ontrent thien Italiaensche, heeft met een heerlijck ende wonderlijck werck doen maecken door dese gheheele wijdde, een groote ende seer diepe gracht, die hy noemde Bossa Drufiana, dat is Drufiaensche gracht de welcke in d’Idel gheraeckte: om aldus gemackelijcker ende onsorgelijcker het Roomsch krijgsheyr te voeren met behulp van dese gracht ende van d’Isel van den Rijn in de Zuyderzee ende in de wilde Zee teghen de Vriesen, Saxen, Duringers ende ander Noordsch volck van Duytslandt. Deshalven segt Suetonius, dat Drusus is gheweest d’eerste Roomsch Capiteyn die schipvaert gedaen heeft over de wilde Noordtsche Zee. Door dese gemaeckte gracht, midts groote verminderinghe der wateren, neemt desen rechten arm des Rijns zynen loop van Arnem Westwaerts, ende vliet door Wagheninghen ende Rhenen: maer gekomen zijnde tot Wijck, valt in de groote wilde Zee, ende heeft dat gedaen tot het jaer acht hondert ende tsestich, als de seer groote stormen ende tempeesten der wilder Zee den mondt hebben verstopt met groote sandtberghen ende is alsoo in den kleynen vloedt de Leck verandert: verlatende daerom zynen ouden loop, dwelck was, soomen seght, door Vtrecht, Woerden ende Leyden nae de Zee, ende verliesende zynen eyghenen naem is de Leck genaemt geweest: met welcken naem hy voorts loopt van Wijck nae Culenborg, Vianen, Nieupoort ende Schoonhoven, vallende ten lesten by het dorp van Crimpen in de Meruwe. Daer zijn sommige die hen belghen ende stooren, als men seght dat den Rijn zynen naem verliest in de Mase: andere verstouten hen te lachteren Plinium ende diergelijcke eerweerdige Schryvers: ende brenghen den Rijn tot in de Zee: hoe wel men blijckelijck bevindt, dat Cesar, Plinius ende Tacitus sprekende van den Rijn int' ghemeyn hem schynen zynen loop te geven tot in de groote wilde Zee: maer als zy in sonderheydt daer af spreken, soo siet men klaerlijck, dat zy opentlijck bewysen hoe hy uytstort inde Mase: alsoo Cesar betoont int' vierde Boeck: Mosa + profluit ex monte Vogeso, qui est in finibus

Lingoritum; & parte quadam Rheni recepta, quae appellatur Vualis, insulam efficit Batavorum, neq; longius ab eo millibus passuum lxxx in Oceanum influit. Dat is te segghen: De Mase heeft haren oorspronck uyt den Vogheberg oft Firstberg, op de palen van Langois, ende ontfanghen hebbende een deel van den Rijn, genaemt de Wale, maeckt het Eylandt der Bataviers, noch en loopt niet voorder van den Rijn in de wilde Zee, dan tachtentich mylen. Ende Plinius schrijft in zijn + vierde Boeck int' 15 capittel. Ita appellantur ostia, in quae effuses Rhenus, ab Septemtrione in Lacus, ab Occidente in amnem Mosam se spargit. Dat is: Alsoo worden de monden ende gaten gheheeten, daer den Rijn in ghestort zijnde, hem uytspreydt Noordtwaerts in de Laken, ende Westwaerts in de + Mase. Ende Tacitus seght: Nam Rhenus uno alveo contetus, aut modicas insulas circumveniens, apud principium agri Batavi, velut in duos amnes dividitur, servatq; vim & violentiam cursus, qua Germaniam praetervehitur, donec Oceano misceatur ad Gallicam ripam latior, & placidior affluens, verso cognomento (Wahalim accolade dicunt) mox id quoque vocabulum Mosa flumine mutat; ejusque immense ore eundem in Oceanum effunditur. Dat is: Want den Rijn met een gracht te vreden zijnde, oft luttel Eylanden omgaende, wordt byt' beginsel van het landt der Batavieren ghedeylt als in twee watervloeden, behoudende de kracht ende het gheweldt des loops, daer met hy door Duytschlandt treckt, tot dat hy vermengt wordt met de groote wilde Zee: maer breeder ende stiller vlietende na den oever van Gallia, verliest zynen naem, ende wordt van de bywoonders ghenoemt de Wale: wordt oock haest dien naem quijt, ende heet dan de Mase, door wiens wijdden mondt hy in de selve wilde Zee uytghestort wordt. By dese redenen blijckt dat de Oude ende de ghene die t'onrecht begrepen ende berispt zijn, al t'samen over een komen, dat de Mase inghenomen hebbende het meeste deel vanden Rijn, heerschappende met dien naem, uytghespreydt wordt in de wilde Zee: welcke meyninge als goedt ende oprecht, onverbreeckelijck ghehouden wordt by nae van alle de Gheleerde ter deser tijdt, alsoo men in heur boecken ende landtkaerten siet: jae boven al onderhouden dit de ghebueren woonende by de plaetsen daer ‘tgheschil af is: soo dat het deel aller naest Hollandt liggende, gemeynlijck in heur spraecke ghenoemt wordt Maeslandt, dat is: het landt van de Mase.

+ Den Rijn heeft tot desen teghenwoordighen tijdt toe, twaelf brugghen, om vant' een landt int' ander te passeren: d’eerste is te Reynneck, ende de leste by Straesborg: voorts en heeft hy in alle zyne seer groote wijdde geen meer. Maer laet ons int' korte wat segghen van de vervaerlijcke groote brugghe die Iulius Cesar tweemael heeft doen maecken, over desen soo breeden, diepen ende snellen watervloedt, welck d’eerste reyse is gheweest, nae der menschen kennisse, dat oyt beproeft is gheweest daer over te passeren oft brugghe te maecken. Wel aenmerckt hebbende Cesars beschryvinge in het vierde boeck van zyne Commentarien, segge ende bevinde ick, dat d’eerste brugghe ghemaeckt is gheweest in het landt ende heerlijckheydt van Triere, by de plaetse daer den Rijn ende de Mosel (maer niet de Mase) te samen loopen, soo wy hier nae sullen segghen. Want sonder twyfel de veldtslach der Romeynen teghen de overgroote menichte van meer dan vier hondert duysendt Duytsche Overrijnsche ende Cleefsche, is gheschiedt in die geweste, aldaer in de vluchte ontallijck veel volcks verdronck in desen watervloedt, maer niet in de vergaderinghe van den Rijn ende de Mase, welck veel leegher is, int landt van Gheldre: gelijck Cesars tekst segt by faute der Druckeryen oft anders. Want men weet ende siet merckelijck uyt den Autheur ende uyt de Landtkaerten, dat dese Duytsche veel maenden te vooren over den Rijn ghetrocken wesende, niet wijdt van de Zee, ende innemende een groote stercke van den lande, opwaerts treckende, ten lesten van Cesar bespronghen ende bestormt zijn geweest in het voorseydt land van Trier, op de palen van den Rijn, teghen over de Voij, die (soo wel kennelijck is) by Ceulen woonden, welcke landen gheleghen zijn over dese ende over gene zyde van den watervloedt, seer verre van de voorseyde vergaderinghe des Rijns ende der Masen: aldaer den selven Rijn alreedt gedeylt is in veel tacken, ende heeft zynen naem verlooren. Is yemandt noch in twyfel, die lese den sesten boeck der voorseyder Commentarien daer Cesar dese brugghe heeft wederom de tweede mael doen maken een weynich hoogher (soo hy segt) dan d’eerste: daer sal hy heel blijckelijck mercken dat de bruggen gemaeckt zijn gheweest by de plaetse daer de Mosel in den Rijn loopt daer nu ter tijdt geleghen is de stadt van Coblens, in Latijn Confluentia: ende men siet oock boven de daedt, dat redelijcker is te ghelooven, datter ghefailleert is in het drucken van een syllabe op den tekst van Mosa ende Mosella, dan te dencken dat in dese heele vertellinge van Cesar, seer gheschicktelijck tweemael van soo treffelijcken Autheur gestelt, faute soude wesen. Maer wat isser meer af? Strabo sust + dit gheschil met dese woorden: Post Mediomatrices & Tribocchos, Treviri juxta Rhenum habitat, apud quos Romani nunc pontem-aedificant contra Germanos belligerantes: dat is: Nae de Westereykers oft Metseners ende de Tribochlanders, woonen de Trierenaers op den Rijn, in welcker landt de Romeynen oorloghende teghen de Duytsche nu een brugghe maecken. Mijn meyninghe en is niet hier te spreken van het maecksel ende ghesteltenisse deser bruggen, midts datter soo grooten menichte is van schryvers ende bedieders die d’eyghene forme ende figure mogen gheven, tot welcke ick my bedraghe. Het is my genoech, dat ick metter waerheyt verklaert hebbe waer Cesar dese brugghen van nieuw fatsoen ende wonderlijck maeck-

sel ghetimmert heeft. Dit zy nu ghenoech ghesproken van den Rijn.

Byvoeghsel.

[By verscheyden Oude soo Poeten als Historyschryvers wordt alleen vermaent van twee uytgangen des Rijnse inde Zee. Maer Plinius ende Ptolomeus zijn van ander gevoelen, van de welcke de leste die jongher is vermeldt van drie uytganghen, naemelijck den Westerschen, den middelsten ende den Oosterschen. Oock mede Cesar aenwysende dat den Rijn, soo wanneer hy de Zee ghenaeckt, met veel hoofden in de Zee valt. Waer van my, nae dien onsen Autheur hier luttel van vermaent, een weynich discoureren sullen. Den Rijn dan nedergekomen, + verby Emrick tot het Tolhuys, zynen loop verdeelt, alsoo dat het een deel met den naem van den Rijn genoemt recht loopt op Arnhem, van daer op Wagheninghe, ende van daer op Rhenen, ende soo op Wijck te Duersteden: Alwaer des Rijns naem verandert, ende wordt genoemt die Lecke, om dat die gelijck een kleyn ader af leeckte uyt de riviere, hoewel die metter tijt een stercke riviere selve geworden is, en haren Vader schier droogh ghesoghen heeft, doen hy benoodicht was door d’afvallende vloedt ende d’aenperssende Zee int' jaer 1360 by haer den uytvlucht te nemen, verby Culenburg, Vianen, Schoonhove, door de Meruwe in de Mase. So dat des Rijns kours derwaerts ghewendt (de welcke tot den tyden Hungert des elfsten Bisschops van Vtrecht nae Willibrordus, door Vtrecht noch kours hadde) nu die van Vtrecht mosten selfs een ader trecken uyt de Lecke, om bequame aenvoer van boven af door den Rijn te krygen, ende dit is het beginsel van de Hollandtsche Isel, waer van Iselstein den naem voert, voorts die Rijn door den Leck in de selve Isel, verby Monfort, Oudewater, Goude, eensdeels oock in de Mase weder gherakende. Ende hoewel des Rijns kours tot Vtrecht in het vloeyen cesseert, soo is nochtans zijn oude loopplaetse aldaer ghebleven, den ouden naem van hem behoudende, die niet meer door Vtrecht en konde kours hebben door het opgheven der Zee, den mondt ofte uytganck met sandt verstoppende, gheen hulpe ghedaen tot openinghe van het verstoppen, soo dat hy aen de Zee sluytende, aen alle weghen uytvlucht sochte: hem tot Vtrecht oock mede verdeelende, den Vecht doorboorde, verby Wesep en Muyden in Goylandt alsoo in de Zuyderzee gheraeckende, hoe wel hy dien zynen naem niet mede deelachtich en maeckte, maer die Rijn zynen ouden naem behiel, tot Woerden, alwaer hy zynen ouden afloop plach te hebben, ende waters ghenoech heeft ghelaten tot gherief der bewoonders, om te geraecken tot Leyden, waer ontrent hy hem oock verdeelt heeft in drie quartieren, om hem te lossen in het groote Leydsche meyr, het welck een seer schrickelijck wijdt swaer water is, ende veel landts by lanckheydt des tijdts inghenomen heeft, ende noch dagelijcx inneemt, in het midden noch liggende een Eylandeken, welck noch over ontrent 156 jaren soo groot was, dat het bewoont werdt by veel Huyslieden (nu maer twee partyen Huyslieden daer op woonende) die met den waghen tot Hillegom te kerck reden, al waer zy te kerck behoorden alleenlijck met een schou, over de meyrsloot (daer men te voor met een plancke overgheloopen hadde, ende nu een wyde meyr is) overgheset. Des Rijns gedeelten het meyr vermeerderende, zijn genoemt Marne, Zijl ende Douze: de welcke de Stadt Leyden met veel verscheyden aderen verciert, ende tot Catwijck op den Rijn, door hem voortijdts vermaert hem noch vertoont, alwaer zynen middelste uytganck nu verstopt (nochtans onlancx bestaen hem weder aldaer openinghe te maecken, maer ongheraden vonden) niet meer en beroert, alleenlijck vertoonende een oudt ghedencken, niet vindende zynen ouden uytganck, desghelijcks verstopt, haer oudt Canael van den Duynen overstoven, waer mede hy der Caninefaten Eylandt vercierde, nederkomende verby Rijnsburg, nae Voorhoudt, in een volle meyr, van daer tot des Graven huys van Plaisance die Voghelensanck, Berckwelt, Aelbrechtsbergh, alwaer s’Graven Hof eertijts was (aleer dat van daer door Koninck Willem van Roome, ghetransporteert werde) rontsom des Hoofd quartier veel schoone Raetsheeren Casteelen ende Huysen, als hy name, ‘tHuys van Beverwijck, Hemerca, Suthdorp, Castricon, Limbe, den naem nu ghetransporteert op den Dorpen, de Huysen gheraseert zijnde; als oock ‘tHuys van Poelenburg, Poelanen, Velsen, Brederode, alwaer hem die Rijn noch in eenen poel vertoont, ende in den Rijnsloot ghetransformeert is: ende is wel ghelooflijck door de groote timmeragie dat aenvoeringhe te water gheschiedt is door dien Rijn: ende dat op den selven ghebouwt is gheweest het Tribuyt huys van den Koninck der Denen, daer Saxo Grammaticus veel wonders af verhaelt, ende zynen kours hadde tot den grooten poel by Reynichom, in de Heerlijckheydt van Egmont, voorts door Veronen in de Zee ontsloop, alwaer een heerlijcke Haven was ten tyde des Keysers Iustiniani in het jaar 698, als Wilfridus Bisschop aldaer arriveerde ende oock Willibrordus. Wat tot meerder confirmatie strecken kan, noch meer in de beschryvinghe van Hollandt blijcken sal.]

 

De Mase springt uyt de First oft Vogheberg, by de palen van het landt van Langres, + niet verre van de fonteynen ende oorspronghen der twee vernaemde vloeden, de Seine ende de Marne: ende nemende den loop Noordtwaert, komt tot Sint Tibout, ende beghint daer schipbaer te worden, ende loopt soo tot Verdun: van daer keerende Noordtwestwaerts komt van Moson tot Masieres: ende keert van Masieres wederom Noordwaerts: ende besoeckt al sweyvende, Charlemont, Bovincs, Dinant ende Namen: daer ontfangen hebbende den vloedt Sambre, ende grooter ende machtigher gheworden zijnde, keert nae Noordoost, ende loopende door de stadt van Hoey, treckt door de stadt van Luyck ende van Maestricht, neven Stocken, Maseyck, Ruermonde, ende Venlo: keert van daer Noordwaerts: ende gheloopen hebbende ontrent drie mylen, draeyt nae Westnoordwest: voorts b[...]ettende Cuyck, Grave, Ravesteyn ende Meghen, voeght haer met de Wael, by Herwerden: ende scheydt haestelijck van de Wael, sonder jet te verliesen van haren naem, soo hier voor gheseght is. Aldus loopt elck van dese vloeden op zy selven tot Lovensteyn: ende daer ghemaeckt hebbende het Eylandeken van Bommelerweert, vergaderen wederom by malkanderen, passeren Workum ende Gorkum, ende nemen voorts den naem Merwe, ende komen met eenen breeden boesem te Dordrecht, daer zy een Eylandt maken Iselmont ghenoemt. Daer nae krijght de Mase

haren eygen naem wederom, ende komt daer mede seer grootsch ende woedende in de Zee, soo snellijck, dat zy haren loop, ende oock mede een groote wijdde weeghs de soeticheydt van haer water houdt: grootelijck tot profijt: want boven alle d’ander visschen, de Steuren haren wech daer door nemen, die in de Zee dit soet water vindende, welck hen seer wel behaeght, komen daer door soo verre int' landt, dat zy ten lesten gheraken daer het water seer leegh ende kleyn is, ende worden daer gevanghen. Welck gherief veel ander vloeden niet en hebben, die soetelijck ende sonder gheweldt in de Zee komende, haestelijck haren loop laten slabacken, ende haer water sout worden: ghelijck de Seine in Vranckrijck: d’Evre in Spangen, de Teems in Enghelandt, ende veel ander seer breede ende groote vloeden. Ter contrarien de Pan, Tyber, Rotte, Garonne ende meer ander watervloeden snellijck loopende, komen soo diepe in de Zee ghevallen, dat zy oock de Steuren aenbrengen gelijck de Mase, maer niet met sulcke menichte: want zy en komen soo verre niet binnen, ende sommighe van die vallen in de Middellandtsche Zee, die maer een lidt en is van de groote wilde Zee. Het schijnt oock dat dese Maesche Steuren (de welcke overmidts de vereeninge der twee watervloeden, van sommighen gheheeten worden Rijnsche Steuren) beter zijn, ende sonder twyfel oock grooter dan die van onse Middellandtsche Zee: Zy zijn silververwich ende klaerder dan die van onsen lande, ende seer groot: soo datter sommighe worden ghevonden weghende meer dan vier hondert ponden dies landts: Want ick heb t'Antwerpen op de Vischmarckt eenen ghesien wegende vier hondert ponden, ende meer dan twaelf voeten lanck. Op eenen anderen morgenstondt heb icker ghesien ontrent tseventich, waer af de minste hadde vijf voeten in de lengde. Dese Steur begint hem te vertoonen in Holland, Zeelandt ende Vrieslandt, in den April, meer dan drie maenden lanck: binnen welcken tijdt hy met groote menichten ghevanghen, ende daer nae in veel andere landen, besonderlijck in Enghelandt ghevoert wordt. Wordt oock met menichten gesouten, ende blijft goedt in het sout. Ende behalven den voorseyden tijdt worden de kleyne ghevanghen bykants het heel jaer door, die seer lecker ende edel van smake zijn. Voorts komen noch uyt de Zee door de Mase Salmen ende Voornen, by nae het gantsch jaer door: Daer en boven in saysoen ende bequamen tyde, Kampreyen, Elften, Tonger, Harders, ende ontallijcke veel ander soorten van seer goede visschen, die wy om de kortheydt hier niet en verhalen. Oock is te mercken, dat bykants alle dese visschen in de Zee gevangen, magher ende slecht zijn: maer in het soet water komende, worden terstondt better ende beter, hoe zy voorder in dit water gheraecken: alsoo dat de Salm veel beter is te Ceulen dan te Dordrecht, ende te Ments dan te Ceulen. Behalven veelderley ander soorten van goede visschen, brenght de Mase oock naetuerlijck voort seer goede Voornen, Baersen ende Lampreyen van twee geslachten: d’eene gront ende uytnemende lecker, d’ander kleyne ende oock seer goedt.

De Schelde heeft haren oorspronck in Picardyen, in het landt van Vermandoys by + Beaurevoir, niet verre van Castelet, uyt eenen bergh daer de Somme ende de Sambre oock beginsel uyt nemen: loopende van daer Noordwestwaerts door Camerijck, ende voorts keerende Noordoostwaerts na Valencijn, wordt daer schipbaer: ende komt nae Conde ende alsoo met haren loop ontfangende den vloedt Scarpe, komt door Sint Amand: ende daer Noordwaerts keerende vliet door de stadt van Doornick, voorts door Oudenaerde, van daer na Ghent, ende ontfangt hier de twee rivieren, de Leye ende de Lieve, met meer ander wateren: keert dan van Ghent wederom nae Noordwest tot Denremonde, haer voegende met de Deure, loopt soo op de slincke handt nae Rupelmonde, ende wordt daer vermeerdert met den vloedt ghenoemt de Rupel: komende wel groot ende moedich ter rechter zyden slooten van buyten in de lenghde aen de hooghvermaerde stadt van Antwerpen, als haer verwonderende ende eere biedende: eyndelijck Noordwestwaerts loopende ter rechter zyden van Brabant ende ter slincker van Vlaenderen, blijft gheheel tot het Casteel van Saftinghen, gheleghen vier mylen van Antwerpen. Hier verandert zy haer opset, ende deylt haer in twee deelen, met d’een loopende na West. Als zy aldus ontrent twaelf mylen gheloopen heeft, onder weghen genoemt wesende de Hont, loopt daer mede voort in de Zee, tusschen Sluys ende het Eylandt van Walcheren: het ander deel streckt Noordtwaerts, ende vloedende ten aensien van Berghen, ontfanght daer het rivierken de Zoom genoemt, welcke de palen op die zyde van Zeelandt besluyt, tusschen het sandachtich landt ende de Schelde, in het vaste landt: Wordt van daer af wederom ghedeylt in twee armen: den eenen genoemt Vosmeyr, welck aen het vaste landt streckende ter Tolen komt, ende geraeckt voorts in de Merwe: ende het schijnt, na Cesars Commentarien, dat dit den ouden wech is die de Scheldt pleech te houden nae de Mase, ter tijdt des voorseyden Autheurs: Den anderen arm wordt uytghedeylt in veel tacken, ende scheydt daer mede de Eylanden van Zeelandt van malkanderen: Maer daer het water aller grootst is, worden dese Eylanden ghedeylt in twee voornaemste deelen, te weten Oost Zeelandt ende West Zeelandt: ende loopende aldus tusschen die ter Zeewaerts, brengt haren loop ten eynde ende verliest haren naem tusschen Walcheren ende Schouwe. Dese riviere ontfangt het ghetyde, dat is de vloedt ende ebbe van de Zee, tot Ghent toe, welck meer dan dertich mylen is van den mondt des watervloedts: ende die gheschiedt overmidts zijn omloopende ende draeyende wegen. In desen watervloedt komen oock somtijdts, midts den byliggenden inloop der Masen in de Zee, Steuren, Salmen, Voornen, groote Lampreyen, Tonger alen, Tarbotten,

Elften, Harders, ende Pietermannen van veel soorten, seer goede Botten, Tongen ende Barbeelen, wonderlijcke Steurkrabben, ende seer veel andere leckere visschen uyt de Zee komende, om heur aes te soecken ende den roghe te schieten in dit water, welck desen visschen seer bequaem ende gherieffelijck is. Soo dat binnen den tijdt van twee oft drie maenden in de Lente ende Somer, behalven de groote visschen, een soo groote menichte van seer kleyne ende jonghe vischkens wordt gevangen, die noch nauwelijck gheboren en zijn, dat daer ontallijcken veel volcks daghelijck mede ghevoedt wordt: waer af de menichte wonderlijck ende onghelooflijck is. Oock komen uyt de Zee door desen vloedt seer kostelijcke Zeehonden, ende groote welsmakende Bruynvisschen, in sommige talen Meyrswynen, ende in Latijn Tursiones genoemt: welcke twee soorten van visschen vanden aerdt der ghener zijn die geenen roge en schieten oft eyeren en maken, maer genereren ende brengen voort het schepsel al volmaeckt van gesteltenisse: maer de Zeehonden worpen heur jongen opt' landt, ende blijven daer tot dat zy grootachtich zijn, soogende die met heur eygen borsten: welcke soo Plinius segt + binnen twaelf daghen hayr, een grouwelijcke stemme, ende heet bloedt hebben. De voorseyde vloedt brengt oock voort ende voedt van zy selven, sonder behulp der Zee, talle tyden, veelderley visschen, onder de welcke veel goede ende lofbare zijn, gelijck de Snoecken, Barbeelen, groote, kleyne ende middelbare, Zeelten, Carpers groot van pryse ende ghewichte, een alleen wegende twintich ponden: Govien, Botten van veelderhande soorten, ende allerley ander visch kleyn ende groot: oock menigerley groote wonderbaerlijcke Alen, ende ontallicke veel kleyne: Boven dien groote Crabben, ende Steurkrabben van weerden, ende sommige Oesters op seker plaetsen (maer die komen uyt de Zee) welcker men eertijdts groote menichten plach te vangen: Maer het schijnt dat dese over 25 oft 30 jaren herwaerts, soo het ijs groot ende langduerich is geweest door den seer scherpen vorst, heur hebben verloren, ende verre vervreemdt zijn van den lande: ende sullen mogelijck t'eenigen tydt wederom komen. Daer en tusschen sullen wy ons behelpen met de ghene die ghewoonlijck uyt Engelandt worden gebracht t'alle maenden daer de letter R in komt. Soo dat alle saecken wel bemerckende, de Schelde met hulpe ende bystandt der Zee, soo overvloedich ende rijck is van visschen, als eenich ander rivier van Gallia, ja oock mogelick van Kerstenrijck. D’aller eerste oft voornaemste die ick + bevinde van desen vloedt vermaent ende vernaemt + te hebben, is geweest Cesar in zyne Commentarien, den selven heetende Scaldis Dat is Schelde: alsoo oock Plinius ende Tacitus doen: + maer wordt van Ptolemeus genoemt Tabuda.

+ De Ha of Aa neemt oorspronc by Terouaen, ende loopt Noordwestwaerts door de stadt van Sint Omer, ende streckende alsoo na Grevelinghen, valt in de Zee, by de plaetse daer de veldtslach tusschen de Fransoysen ende Bourgondtsche geschiede, int' jaer 1558, alsoo hier nae breeder verklaert sal worden.

De Eems, in Latijn Amasius genoemt, neemt beginsel in Westphalen byt' dorp van Viedeborg, + ende loopende Noordwestwaerts door Varendorp, genaeckt de stadt van Munster: voortvarende door Greven, Rhenen ende Engelbergen, komt op vier mylen nae by Lingen, van daer te Meppe, Hessope, Haren, Lang, Bersel, Scherpenberg, Reyden, Bachband, Metelin, ende ander plaetsen geraeckende aldus tot Iemmingen, daer Graef Lodewijck van Nassau de nederlage kreech, int' jaer 1568, neemt den keer Westwaerts, ende maect daer eenen grooten Lack, hebbende op de rechte zyde de stadt van Embden: ende loopt voorts met groote grachten ende graven in de Noordzee.

Naedemael wy de heerlijcke ende treffelijcke vloeden der Nederlanden hebben beschreven, sullen oock beschryven den seer treffelijcken + stroom Isel, ende vervolgens alle d’andere. De Isel neemt oorspronck in Westphalen, op de palen van Cleve, by Rasveldt, ende loopende Noord ten westen door Vlft, Werden, Hanolt, Burg, Deutecum ende Keppel, komt van daer te Duysborg, ontfanghende ende bevattende de vermaerde Drusiaensche gracht, daer af wy hier voor hebben gesproken: overmidts welcke ontfanginge ende vergaderinge, van haren eersten oorspronc af tot deser plaetsen toe, genoemt wordt de oude Isel: voorts van daer af, als vernieut wesende met soo grooten nieuwen water vanden Rijn, wordt geheeten de nieuwe Isel: ende loopt met desen naem Noordwaerts tot Bronchorst ende tot Zutphen, voorts hier ontfangen hebbende den vloedt Berchel gaet Deventer, Hattem ende Campen besoecken: ende valt daer geweldichlijck in eenen boesem der Zee genoemt de Zuydzee, tusschen Gelderlandt, Hollandt ende Vrieslandt, beloopende inde breedde meer dan 10 mylen, waer door alle de schepen varen die van Amsterdam ende andere Hollandsche steden komen in verscheyden deelen van Europa.

De Moesel neemt oorspronck niet verre van + den vloedt Roland, tusschen den Voogberg: van daer vlietende Noordwestwaerts, midden doort' landt van Lorreynen, komt ten eersten door Remiremont, ende besoect voorts Chiattre: ende de stadt van Toul genakende, keert na Noordoost, loopende door Moson, ende voorts na Mets: ende ‘tlandt van Luxemborg een weynich doorwandelt hebbende, komt Dietenhoven besoecken: van daer voorts streckende, bewatert Serich, Trier, Berncastel, Trabach ende Coan, ende eyndelijck valt wijdt ende fraey in den Rijn by Cobolents, in Latijn Confluentia, mits dat daer dese twee waterstroomen te samen vloeden ende vergaderen. De Mosel is de vloedt die soo hoogelijck vereert ende vermaert wordt door den wel vernaemden Poete Ausonius: waer af de waerachtige beschryvinghe + lesens weerdich is: aengesien dat hy segt, dat zy niet min en verdiende dan na hare volmaectheyt gepresen ende beroemt te worden van Homerus ende van Virgilius. Voorwaer, boven de groote vernoeginge die ick hebbe van alle de vermogentheden ende gaven die de nature desen vloede verleent in soo langhen ende draeyenden

loop, door sulcken schoonen ende vruchtbaren landt, voor soo veel groote ende machtige steden, met soo grooten menichte van uytnemende Visschen, Steurkrabben ende Kreeften die daer ghevanghen worden: soo bemerck ick noch, dat de selve Ansonius breedelijck verhaelt van de wel ghestelde Wijngaerden met groote menichten: welcker aenschouwinghe ende aerdicheydt seer verblyden het ghesichte van de ghene die de lustighe heuvelen ende groeyende berghskens by desen watervloedt ligghende, aensaghen: Waer uyt wel te verstaen is, dat tot desen tijdt toe, onder Keyser + Valentiniaen, alreed wel over twaelf hondert jaren geleden, seer groote menichte van Wijngaerden in dit landt zijn gheweest, jae oock langhe te vooren: welcke sake weerdich is te bemercken ende eeuwichlijck te ghedencken. Van desen vloedt Mosel heeft ter tijdt van Keyser Nero, een Roomsch Heer ghenoemt Lucius Vetus aenghegeven, te doen maken + (alsoo Cornelius Tacitus in het derthienste boeck zyner historien betuycht) een seer wyde watergracht: mogelijck na het maecksel van de Drusiaensche gracht: de welcke soude in de lengde hebben thien mylen weeghs, ende alsoo komen tot den vloedt Sone, ende om te schouwen de sorgelijckheden ende letselen die te lande onder weghen gheschieden, maeckte hy zijn opset, het Roomsch krijgsheyr te voeren (soo de landtkaerte klaerlick bewijst) van de Middellandtsche Zee, nae den Rodan, ende van daer in de Sone, voorts door dese watergracht in de Mosel, van daer in den Rijn, ende eyndelijck in de wilde Zee. Maer Helius Gracilis benydende soo heerlijcken aenslagh: ghelijck de pest van nydicheydt gemeynlijck veel goede saken verhindert: heeft dien met veel raedts ende beloops te niet ghebracht.

+ De Leye, in het Fransoys gheheeten Lis, spruyt eerst in het landt van Artoys, by het dorp Lisborg, welck den naem daer af voert, niet verre van Terouaen: ende loopende door Arrien, na Armentiers, Mervick ende Meenen, komt voorts ghestreecken midden door Cortrijck, ende Deinze bewatert hebbende, valt te Ghent in de Schelde: ende voedt veelderley goede visschen.

+ De Sambre, van Cesar gheheeten Sabis, heeft den oorspronck in het landt van Henegouwe, by het dorp van Novion: ende haer + keerende Noordwestwaerts, gheraeckt tot Landrecy, voorts tot Sassem ende Barlemont: treckt daer nae door Maubeuge, ende bewatert met heuren loop Merue ende Chaselle: loopt ten lesten door Namen, uytstortende hare wateren in de Mase: ende gheeft goede ende kostelijcke visschen.

+ De Dele heeft den oorspronck in Brabant, by het dorp van Tiel, ende komt Noordwaerts nae Waver, van daer drie mylen voort door Leuven: ende noch drie mylen voorder ontfanghende het water van den Demer, keert den wech Westwaerts, ende loopt met veel tacken door Mechelen: een groote myle van daer vindt zy den vloedt Nete, die van Liere door Dussel ende Walem komt: voorts in het vermaerdt dorp van Rumst verliesen zy beyde met een vreemdt ongheluck, heuren naem, ende kryghen t'samen den naem van Rupel, welck mach schien is om de treffelijckheydt ende oudtheydt van dese plaetse. Welcke Rupel wel groot, wijdt ende diep loopt alleenlick twee mylen voorder, tot Rupelmonde, ghevende deser plaetsen den naem (soo ter bequamer plaetsen verhaelt sal worden) ende valt daer nae in de Scheldt.

De Seine schijnt den naem te hebben van + d’Enghelsche Senonen, doen zy lancks hier passeerden, om Vranckrijck te beschadighen. Dese vloedt neemt oorspronck beneden Soigny, in het landt van Henegouwe: ende den keer maeckende Noordwestwaerts, komt te Halle, ende treckt van daer door Bruyssel, ende twee mylen voorder door Vilvoorden: voorts omloopende nae Noord ten Westen, laet Mechelen liggen op de rechte handt, ende valt korts daer nae in de Dele.

De Dese komt aller eerst voort ontrent een + kleyn vlecke Per ghenoemt, in het landt van Luyck, ende streckt Noordwaerts door Eyndoven, loopende soo voorts door s’Hertogenbosch, ende een mijl voorder valt in de Mase.

De Demere heeft haren oorspronck by + Tongren, in het voorseydt landt van Luyck: ende vlietende Westwaerts, loopt door Bilsen, ende voorts drie mylen van daer door Hasselt: ende noch vier mylen voorder door Diest: ende vervolgens door Sichem ende Arschot in de Dele.

De Nethe krijght haer beginsel byt' dorp + van Rethe, ende loopende Zuydwestwaerts door Herentals, ende vervolghens door de heerlijckheyt van Grobbendonck, neemt tot haer het vlietken van de Aede: ende soo voorts loopende door Liere, komt te Dussele ende te Walem: daer nae te Rumst versamelende met de Dele, krijght den naem van Rupel, soo hier voor gheseght is.

De Ruer, naet' schryven van Trithemius, + wordt in Latijn gheheeten Rora van Rorick Koninck Clonis van Vranckrijcks sone, die met een ongeval in desen vloedt verdroncken + is. Komt aller eerst voort byt' dorp van Bulinghen, in het landt van Gulick, ende vlietende Noord ten Westen, loopt door Duren, ende soo door het selve landt van Gulick, ende voorts te Ruremonde, ghevende der stadt desen naem, valt daer nae in de Mase.

Berckel komt uyt Westphalen by Coesveldt, ende passeert door Statloo, Wreden, + Lochem, ende voort door Zutphen, ende loopt alsoo in d’Isel.

De Niers beghint ontrent het dorp van + Sint Anthonis, in het landt van Gulick, ende loopt Noordwaerts ten Westen, door Machtendonck, daer nae door de stadt van Gheldre ende door Goch, ende valt eyndelick een weynich boven Genep in de Mase.

De Vidre, in Vlaemsch gheheeten Vecht, + oft Swertwater, heeft desen naem nae Trithemius schryven, van Vechtan, die ter tijdt van Odemar Koninck der Francken, by ongheluck in desen vloedt verdroncken is: dese

Vechtan was seer wel ghesien ende gheacht by den Koninck, ende een van de Druyden, Propheet ende weerdich Priester, hoogh vernaemt overmits veelderley kennissen ende talen. De Vidre neemt oorspronck in Westphalen, ende loopt doort' Graefschap van Benthem ende alsoo streckende door Hardenberg ende Omme, treckt nae Hasselt, ende valt effen te Gelmuyden, in den boesem van de Zuyderzee.

+ De Scarpe heeft twee fonteynen in het landt van Artoys de voornaemste komt uyt Sint Eloys bergh, d’ander niet verre van daer: ende soo dese fonteynen te samen komen, loopt den gantschen vloedt by Atrecht, ende voort Noordoostwaerts door de stadt van Douay, nae Lalam ende Marchenes: van daer treckende door Hennon uyt Mortaigne schiet voorts in de Scheldt.

+ De Denre, in Latijn ghenoemt Tenera, oorspronck nemende in Henegouwe by Conde, ende voorts streckende Noordwest, passeert door Ach, Lessen, Grammont Ninove, ende Aelst: ende komende binnen Denremonde (welck daer af den naem heeft ende weder om vertreckende valt in de Scheldt.

+ De Haine hoe wel dattet een kleyn rivierken is, heeft den naem ghegheven den gantschen lande van Henegouwe, soo men voor seker houdt, ende neemt den naem van een dorp daer den oorspronck uyt komt, genaemt Hainuire, ende het selve dorp neemt zynen naem van de Hunnen, die ter selver plaetsen heuren Legher hebben ghehouden. De Haine loopt een wyle Westwaerts, ende valt daer nae by Condé in de Scheldt.

De Chiers neemt oorspronck in het landt van Lorreyne, by Loignon, ende loopt van + daer door het landt van Luxemborg, passerende Marville Monemedy, het Casteel van Chaventey, tot Ferte, ende ghekomen zijnde te Ivois, een mijl nederwaerts, valt daer in de Mase. Dit zijn alle de voornaemste vloeden die dese Landtschappen van Nederlandt bewateren: de welcke met ander rivierkens, loopende waterkens ende beken, hier om de kortheyt niet beschreven, veel vischs den lande gheven ende lusticheydt, sterckte ende versekeringhe by brenghen: zijn daer en boven oock seer gherieffelijck, om ware, coopmanschap ende neeringhe van d’een plaetse tot d’ander te voeren: welcke gerieffelijckheydt ende profytelijckheydt boven al hoochelijck te prysen is. Sonder alle dese vloeden, hebben de Landtlieden met diepe graven ende grachten alle het water vant' plat landt met groote conste seer verre ghebracht ende geleydt in de bequaemste plaetsen tot gherief des landtschaps: ghelijck de seer schoone vaerden, grachten ende leyden van Bruyssel Ghent, Brugghe ende Middelborg met menschen handen ghemaeckt, seer huysch ende schipbaer: soo dat men tot alle treffelijcke steden ende plaetsen ghemackelijck kan ten minsten met groote Barcken oft Schuyten varen, ende allerley goedt voeren.

Dit landt en heeft niet veel levende fonteynen, dan op bergachtighe plaetsen: maer Laken, Poelen, staende Wateren ende Marassen ghenoech: de welcke oock het landt verstercken, ende groote menichte van veelderley visschen gheven.


Vorige Volgende