|
| |
Het XXII. Boeck van Olaus de Groote wt Gothlant, Eertsbisschop van Vpsalen int corte begrepen, tracterende van sommighe ghewormten.
| |
Vande quellijcke mugghen int wterste vande Noordersche landen.
DE ghene die woonachtich sijn int wterste vande Noordersche landen, sijn seer ghequelt, soo wel te water als te lande vande groote mugghen, sonderlinghe inde Somer als daer gheenen nacht en is, deurt steken ende het verdrietelijck gheluyt dat sy gheuen ende maken alsmen gheerne slapen soude. Maer om ontsleghen te moghen wesen van dese groote quellage der mugghen, soo nemen die Noordersche nacien alseme ende legghense inden asijn, dewelcke sy daer naer branden om te parfumeren de plaetsen daer sy slapen oft woonen, om dat de mugghen deur desen stercken ruecke souden van daer vlieden. Insghelijcx vertrecken sy oock als het hooft ende ander leden met water daer alseme in is ghesoden bestreken wort, oft oock ruyte oft nighelle, als men die mach crijghen: oft coperoot met Ieneuers gemengt, ghebrant ende gheparfumeert. Maer als sy daer slapen willen, soo ist van noode dat sy een pauiloen hebben, daer onder dat sy slapen mogen, om niet ghequelt te wesen vande mugghen, met steken oft gheluyt.
| |
| |
| |
Remedie om te veriaghen Mugghen ende Weeckluysen.
Om dat de beesten souden vry ende onghequelt wesen inde weyden vande mugghen ende vlieghen, soo pleghen die herders te ontsteken die Ieneuer haghen die daer seer vele sijn, soo wel inde velden als inde bosschen, oft oock de pijnboomen van beneden aende wortel, principalijck daer ontrent dat de beesten weyden. Tselue doen sy oock vande wel rieckende biesen, ende vande drooghe wortel vande serpentaria: want metten roock van all dese dinghen worden sy terstont veriaecht. Daernaer om te verdrijuen de mugghen ende weeckluysen wten huysen, soo brantmen in huys, om te parfumeren metten roock, saghemeel van pijnboom hout, twelck dat sy daer vergaderen met grooten hoopen, als men sulcke boomen daer is saghende: oft oock Nighelle, drooghe mirte, sulfer, bdellium, stinckende doornen, oft oock met coeystront. Item om dese ghewormten te verdrijuen, soo machmen het huys besproyen met sop van ghesoden Lupinen, nigelle, alseme oft ruyte. De weeckluysen worden oock seer verdreuen metten ruecke van root leder dat de Duytschen heeten Russen leir: twelcke deur Bulganen wt Molschouien ghebrocht wort in Italien ende te Romen om te vercoopen. Insghelijcx oock ongheblusten calck met solfer ghemengt doodet de weeckluysen. Men dootse oock met een salue gemaect van olie, quicsiluer, sout, asijn ende bitter appels, samen ghestooten ende ghesoden: ende voorts twee oft drye mael ghesteken inde spleten ende gaten van de coetsen: maer meest ende met minder moyte, met syende heet water dat veel beter ingaet, ende oock bederft het saet van het ghewormte, dat de coetsen eten ende bederuen. Maer dat de mugghen soo ghemeyne ende vele sijn inde Noordersche landen die gheleghen sijn onder de Po-
| |
| |
le, is principalijck wt deser orsaken: Om dat daer gheen vledermuysen en sijn die dese ende derghelijcke ghewormte pleghen by nachte te vanghen ende eten. Maer ghelijck men siet datse seer haest vermenichfuldighen ende wassen wt een putrefactie oft quade locht, alsoo oock deur eenen straffen wint, pleghen sy te verdwijnen. Want als het voetsel haer ontgaet, soo vlieghense wech tot haer ingheboren putrefactien ende vergaen.
| |
Vande bien ende haerlieder voetsels.
Ghelijck de Noordersche landen veel saken seer oueruloedich hebben, soo wel die daer van noode sijn als ander, om mede te deelen alle ander nacien: alsoo oock hebbense deur een sonderlinghe goetheyt der naturen goote oueruloedicheyt van honich: ende oock sy doen daer groote nersticheyt, ende draghen ouer al groote sorghe voor de bien, om dat sy souden moghen bewaert sijn ende vermenichfuldighen. Want alst honich is ghenomen wten biekoruen, soo hebben sy voor een maniere, dat sy die ionghe bien laten soo veel honich, als hemlieden ghenoecht dunct te wesen om de gansche winter by te leuen, te weten, die twee deelen. Want inde winter ende int eerste vande Lenten eer dat die blomen wtcomen, soo leuen die bien by desen honich, ghestooten vijghen ende rosijnen, die wt vreemde landen daer gebrocht worden. Maer om dat sulcken dinghen selden daer gheuonden worden, soo laet men haerlieden meestendeel honich om by te leuen. Nochtans alst noot is wordense oock gheuoet in stede van honich met ghebroken boonen, erten, peul broot, oft meel dat nat ghemaect is met meede: ende oock met vleesch van ionghe kieckens die varsch ghedoot sijn ende seer cleyne ghebroken.
| |
| |
| |
Vanden honich ende fijn prouue.
Groote menichte van honich wert ghemaect inde Noordersche landen: het welcke Plinius wel is ghetuyghende daer hy secht dat die honich raten vande Noordersche landen, veel meerder sijn dan in ander plaetsen: ende stelt voor een exempel dat hy een ghesien heeft van acht voeten lanck. Maer voorwaer noch vindt men langher inden lande van Podolien, dat den Coninck van Polen subiect is: daer de bien mits de vetticheyt vande weyden, soeten ruecke ende oueruloedicheyt van blomen, ende soeten smake, vullende sijn seer groote drooghe putten met honichraten vol honich: waer in dat altemets vallende sijn die groote ende wreede beeren, dewelcke soo veel honich daer eten dat sy versticken. Ende hier by comet dat soo veel groote schepen met was, gheuoert werden vanden Oosterlingen ouer al Europen. Want het was senden sy wel wten lande, maer het honich houden sy selue, om met grooter menichten tot veel saken te ghebruycken, sonderinghe om alderhande dranck mede te maken, als sy gheen wijn hebben, als voren int xiii. boeck ghenoech verclaert is. Daeromme ghelijck dat inde Somer het seer goet, ia seer excellent, vergadert wort: alsoo bewarent sijt oock in die landen suyuer ende net, sonder eenich bedroch ende valscheyt daer inne te doene: al ist dat sake dat ouer zee geuoert sijnde, deur die onuersadelijcke ghiericheyt vanden cooplieden gheualscht wert. Dit honich dat inde Somer vergadert wert is soo ghesont dat niet alleene voor een ghesonde spijse op broot, in dranck ende sausse van spijsen ghebruyct wort, maer oock seer neerstelijck bewaert voor seer excellente medicijne. Want inde Noordersche landen sijn seer luttel Medecijns, ende een ghesonde locht: soo dat die goede spijsen ende meede, hemlieden sijn in stede van seer goede medicij-
| |
| |
nen. Hoe dat dit honich ouder is ende langher ghesoden is gheweest (te weten ses oft twelf iaeren) hoe dat crachtigher is om veel siecten te ghenesen.
| |
Vande Mieren.
Inde Noordersche landen sijn veelderande soorten van Mieren, soo wel die vlueghels hebben als gheen. Die vlueghels hebben sijn meerder dan die ander, ende woonen inde woestijnen in cleen huyskens die ghelijck cammen ghemaect sijn van bladeren van pijnboomen ende tacxkens van dennen, die op eenen hoogen hoop samen vergadert sijn. De beeren gaen die dicwils versoecken, ende quellense seere om het iuecsel te moghen verdrijuen wt haer muylgaten: maer sy en blijuen daer niet langhe sonder vertrecken, om dat sy gheen en souden mede draghen in haerlieder nest, dewelcke naer datse vermenichfuldicht waren hem souden op eenen tijt moghen drijuen wt haerlieder eyghen holen. Dese mieren woonen oock inde hooghe torrens vander kercken, somtijts oock in bogaerden vande Coninghen, twelcke ghehouden wort voor een quaet teecken: om datmen altemets heeft gesien, dat corts daer naer vanden ghemeynte die Coninghen ghemeynlijck veriaecht sijn gheweest, oft doot gheslagen. Maer als eenich sulcken wonderlijck teecken nakende is, dan climmen die cleyne mieren ghetercht sijnde deurt onghelijck vanden meeste op eenen boom, sonderlinghe op eenen ouden peerboom, daer die groote woonen, met grooter menichten, om haer te wreken van het onghelijck dat hun ghedaen wert, daer dat sy eenen grooten strijdt samen hebben, met sulcken meyninghe, datse niet eer van daer scheyden sullen, al ist datter van beyde sijden seer veel doot vallen vande bladeren vanden boome, voor datse die grootste verwonnen hebben, ende
| |
| |
inghenomen haerlieder wooninghe. Sulcken teecken heeft men sien gebueren int iaer M.D.xxi. op twee plaetsen, te weten binnen Vpsalen ende Stocholmen, als Coninck Christiernus van Denemarcken de tweede van der namen, vanden Lantsaten van Sweden verdreuen wort wten rijcken van Gothlant ende Sweden, ende oock van alle sijnen schat berooft wert. Dit ghedierte dan dat gheensins schijnt werdich te wesen om gheacht te wesen, ghetercht sijnde deurt onghelijck dat hun ghedaen wort, is seer ghereet om wrake te nemen van veelderhande schade die sy gheleden hebben. Maer men behoort anders niet dit selue te verstaen, dan dat voorboden sijn ende voorsegghers vander gramschap ende wrake Gods. Daer sijn ooc roode mieren die cleyne sijn, dewelcke met haer pisse een seer groot ieucsels verwecken: ende dese worden fenijnich gheheeten te wesen vande Noordersche nacien: ende sijn woonende inde oeuelkens vande beemden. Maer dese soorten en is den anderen mieren niet onghelijck in arbeyden ende altijts doende te wesen: Want men siet haerlieden voetstappen staen merckelijck in eenen harden steen oft keye.
| |
| |
Vande perlen ende hoe datse gegenereert worden.
Naer dat ick gheschreuen hebbe vande visschen,
| |
| |
soo ist oock wel behoorlijck dat ick die edel materie vanden perlen niet en late ongheroert. Ten eersten men moet weten dat inde Noordersche landen, sommige riuieren sijn die costelijcke steenen voort bringhen: want sy bringhen voort mossels ende oesters, wt welcke schelpen men is treckende witte perlen, al sijn sy wat bleeck om de seer coude locht. Dese locht metten dau ghemengt, vallet neder inde mossel int middel van Oogst, ende is een orsake dat de peerlen die inde mossels oft oesters sijn, seer haest rijpe werden. Dese peerlen die wten oesters ende mossels ghetrocken worden, worden onder die Noordersche nacien ghehouden in grooter weerden, dewelcke seer schoone staen en blincken, als sy erghens inne ghestelt sijn so dat behoort. Maer als sy vande voorcoopers ende Iuweliers ghepolijstert sijn, soo sijn sy noch veel schoonder. Dese hebben oock noch schoonder Orientale peerlen met grooter menichten, sonderlinghe tot ghebruyck, oft eer misbruyck vande edel vrouwen, oft oock gemeyne borghers vrouwen, diese dragen aende boorden van haer cleederen, oft in croonen, bracheletten, colieren ende caproenen die sy opt hooft dragen. Maer daer en is noyt vrouwe gheweest hoe edel dat sy oock gheweest heeft, die peerlen oft eenighe ander bagghe ghehangen heeft aen haer oore, om te schouwen de scande ende groote opsprake vanden volcke: al oft de constighe nature een ieghelijck let sijn fraeyheyt ende ciraet niet en hadde ghenoech ghegeuen sonder elders te ontleenen van dinghen die voortcomen van seer snoode wormen ende verachte dinghen, een ander luyster ende schoonheyt.
FINIS
| |
| |
Ghedruct Tantwerpen op die Camerpoortbrugghe inden gulden Enghel, by M. Willem Siluius, drucker der Con. Maiest.
Anno M. CCCCC. LXII.
|
|
Auteursrechtvrij
