|
| |
| |
| |
[Korte en Klare beschryvingh Van Yslandt en Groenlandt]
Aen de Leser.
GUnstighe Leser, dewijl het nu meer dan veertigh jaren gheleden is dat ick uyt Yslandt ben ghekomen, soo soud ghy verwondert zijn waerom ick dus spade dese beschryvingh in 't licht laet komen, indien ick d'oorsaeck van soo langh swijghen niet kortelijck verhael.
Ick ben met eenige Valckeniers uyt Yslandt naer Lissebon gezeylt, en, verstaende dat daer op de reede drie schepen gereedt laghen, om naer Indien te varen, wierd met lust, om die Landen te besien, ontsteecken. Ick vondt te Lissebon twee Nederlandtsche jonge mannen, die, gelijck ick, begeerigh waren om Indien te besichtighen. Wy trocken dieshalven alle drie te landt naer Calis Malis: maer toen wy daer quamen, bevonden wy dat de schepen alreê naer de Straet, of naer de Middelandtsche Zee gevaren waren. Wy trocken dieshalven naer Golette in Barbaryen, daer ick een man vondt, die te Deventer gheboren was, en redelijck Latijn sprack. Hy woonde in Numidien, in 't Koninckrijck van Maroco, in een stadt, die Tingit ghenoemt wordt, daer hy sijn liefste Huysvrouw, en sijn voornaemste huyshoudingh hield; want hy had drie vrouwen, volgens Mahomets wet. Dese man had het Turcksche gheloof aenghenomen, en sich laten besnyden. Na dat mijn twee mackers weêr naer Spanjen wa-
| |
| |
ren getrocken, ben ick met dese man voor een dienaer, jae voor een slaef ghereyst, en heb een groot pack Linne-laken, daer hy meê handelde, gedraghen. Wy trocken eerst naer Byserta en Thunis, en daer nae deur het Koninckrijck van Maroco naer de stadt Tingit. Procopius schrijft van dese Stadt dat sy in de tijdt van Josua, van de lieden, die voor hem de vlucht namen, ghebouwt is. Hy seght noch dat dese gheschiedenis in twee marmere pylers ghehouwen was, met dese woorden: Wy Zyn Muarusiers, en voor de roover Josua gevlucht. Hoe wel Antimachiavellus verhaelt dat dese dinghen onwaerachtigh zijn, soo heb ick toen noch eenighe teeckenen van vervalle pylers ghesien, by een schoone fonteyn, die met marmersteenen gemetselt en besloten was, daer letteren, die my onbekent zijn, aengehouwen waren. Maer vermits ick tot aen die tijdt Procopius niet gelesen had, soo heb ick niet meer daer nae ghevraeght. Ick wil dieshalven, dewijl ick tot aen die tijdt Procopius niet gelesen had, dese Schryver daer in gelooven, die oock schrijft dat Carthago in die selve tijdt, en van 't selve volck ghebouwt is. Ick heb in dese mijn reys vijf geheele jaren versleten, en in al dese tijdt de dingen van Yslandt wel bewaert ghehouden.
Ick quam daer nae weêr tot mijn eerste oeffeningh, en ben sedert ten dienst aen 't Hof van Graef Otto van Schouwenburgh beroepen, met de welck ick veel reysde; in voegen dat ick gheen tijdt had om 't geen, 't welck ick in 't ruygh in Ys-
| |
| |
landt begrepen had, in gheschickte ordeningh te brenghen.
Ick wierd dan, in 't jaer vijftien hondert twee-en-tachtigh, van de Keurvorst van Keulen, Truckses ghenoemt, in de stadt Bon beroepen, en trock van daer naer Keulen, om dese beschryvingh te laten drucken. Maer ick wierd in mijn reys van vier moordenaers overvallen, die my uyt-trocken, en met drie-en-twintigh wonden naeckt lieten legghen. Ick dan, naeuwelijcks levendigh uyt hun handen geraeckt, verloor al 't geen, 't welck ick van Yslandt ghemaeckt had, en oock de hoop om daer weêr aen te geraken.
Nae dat Marten Schenck, in 't jaer vijftien hondert acht-en-tachtigh, de stadt Bon inghenomen had, wierd ick weêr te Bon beroepen. Toen heeft een ruyter, die my wel bekent was, mijn schriften van Yslandt in een leegh huys sonder volck gevonden, en die weêr aen my gegeven, vermits hy mijn naem en schrift wel kende. Dese schriften zijn dan tot aen dese tijdt by my gebleven, maer eyndelijck, naer de raedt van veel geleerde mannen, in 't licht gekomen, met betuygingh dat ick geen onwaerheydt spreeck, maer 't gheen, 't welck ick self ghesien en bevonden heb, verhael. Men sal nochtans veel vinden, die alleenlijck 't geen, dat sy selven gesien hebben, voor waerheydt achten, en al 't ander als ongelooffelijck verwerpen. Men doet dieshalven groot onrecht aen veel gheleerde mannen, die met groote vlijt en naerstigheydt ware Historien geschreven hebben, en echter voor leugenaers ghehouden worden,
| |
| |
ghelijck Herodotus, Thucidides, Xenophon en meer anderen. Dese berispers behooren dieshalven t'aenmercken dat in alle landen niet een selve wijse van leven en wandel is, en oock niet eenderhande vruchten wassen, en ghedierten voortkomen, gelijck wy nu van Indien hooren, daer alle dinghen anders als by ons bevonden worden. En hoe wel wy dat niet gesien of gehoort hebben, soo is 't nochtans waerachtigh, gelijck veel geloofwaerdige mannen betuyghen. Ick verhoop dan dat vrome en ervare lieden dese schriften met verstant sullen lesen, en niet verachten. Wat d'anderen aengaet, 't is billijck dat sy, eer sy oordeelen, soodanigh een moeyte, arbeydt, jae elende, die een reysend man verdragen moet, versoecken. Ghedaen te Giessen, in 't Landt van Altena, de vier-en-twintighste van Maert, in 't jaer 1608.
Dithmarus Blefkenius.
| |
| |
| |
Cap. I. Wanneer Yslandt eerst bekent geworden is.
IN 't jaer vijftien hondert drie-en-tsestigh waren te Hamburgh seeckere Kooplieden, die twee schepen afgevaerdight hadden, om naer Yslandt te varen. Desen versochten (volghens d'oude gewoonte) een Dienaer des Goddelijcken Woordts, en hadden sulcks aen de Dienaers des Woorts te Hamburgh bevolen. Ick was ter selve tijdt in dese Stadt, daer ick mijn Boecken van Rostock verwachtte, en my by de Dienaers des Woordts gemeensaem maeckte. Paulus ab Eitzen, Doctor in de Godheydt, die de voornaemste onder de Dienaers was, lagh my sulcks voor. Ick, die begeerigh was om nieuwe en vreemde Landen te sien, nam dit terstont aen. Wy gingen op de tiende van April te zeyl, en, langhs Enghelandt en Schotlandt heen zeylende, voeren voorby de vijftien eylanden, Orcades ghenoemt, van de welcken veel onbewoont zijn, en Ferouwe en Hitlandt alleen bewoont worden. Wy saghen daer een hooghe klip, daer af de top ghelijck een Monnicks kap is, en teghen alle winden een goede schuylhoeck verstreckt, en veel van ghevaer bevrijdt. Op de veertiende van Junius saghen wy Yslandt, dat sich als een wolck in de Winter vertoont. In de volghende dagh quamen wy aen 't Zuyden in de Haven van Haffnefort, en geraeckten aen landt.
Yslandt is een groot en ruw landt, dat berghachtigh, en vol van sneeu is, twee mael grooter dan Sicilien, en heeft in de lanckheydt hondert mylen, naer het verhael van onse Schryver, Olaus de Groot, in sijn elfde Boeck. Het voert sijn naem van de groote koude, en van 't ghedurigh ys, dat daer gheheele acht maenden langh ghevonden wordt.
| |
| |
Dit Eylandt brandt echter inwendigh van groote hitte, die noch vermeerdert wordt, om dat in de meeste tijdt van 't jaer, uytghesondert in seeckere maenden, de hitte door de koude, die boven op 't aerdrijck is, binnen ghehouden wordt, en niet te voorschijn kan komen. Dit Eylandt heeft deur d'AEquator de breette van vijf-en-tsestigh graden en een half; en aen de Noord-zyde legghen d'Eylanden, die Ebuden ghenoemt worden. Ick kan niet verseeckeren of dit het eylandt is, 't welck van Ptolemeus Thula ghenoemt wordt, dan of men het bequamelijcker Yslandt magh heeten, om dat het Eylandt, van Ptolemeus Thula genoemt, niet ghevonden wordt. De Kaertschryvers van onse tijde stellen omtrent Schotlandt, en d'omlegghende Landen een meerder lanckheydt, dan Ptolemeus gemeent heeft. Ick sal d'oorsprongh van dit volck van wat hoogher ophalen, en daer in de Kronijcken van Yslandt volghen.
In 't jaer veertien hondert, in de tijdt van Alebrandt, die Bisschop van Bremen was, waren 'er uyt Oost-Vrieslandt, en uyt het landt van Bremen seeckere Edellieden, die in de Noordsche ghewesten nieuwe Eylanden wilden soecken. Sy ginghen in de Weser te zeyl, en trocken deur de Orcadische eylanden, en vonden dit Landt, 't welck toen in d'eynden van Europa bewoont wierd, en aen 't welck sy, uyt oorsaeck van de groote koude, de naem van Yslandt gaven. Na dat sy omtrent twee hondert mylen verder Noordwaerts aen gevaren waren, vonden sy een ander Landt, 't welck sy Groenlandt noemden, om dat men daer gheen groente vindt. Toen sy noch verder naer 't Noorden deur d'Ys-zee wilden reysen, wierden sy een langhe tijdt van 't Ys verhindert, en, eyndelijck met groote moeyte daer uyt gheraeckt, quamen by groote wellen en afgronden, en by dicke duyster-
| |
| |
nissen, daer uyt de gheenen, die kennis van de scheepvaert hebben, meenen dat de vloedt van de zee voortkoomt, ghelijck Olaus de Groot in sijn elfde Boeck ghetuyght. Hier sneuvelde de gheheele Vloot, uytgesondert een eenigh schip, 't welck behouden wierd. Nae veel moeyten en ghevarelijckheden voeren sy deur de Tartarische Zee, en quamen in een heet ghewest, en, in een groote en wyde Haven ghestreecken, traden aen landt, welcks inwoonders sich, uyt oorsaeck van de groote hitte, in verborghe plaetsen en holen onthielden. De genen, die aen landt ghetreden waren, saghen hier en daer Goudt en andere kostelijcke dinghen legghen; van 't welck sy soo veel, als hen beliefde, meê namen. Sy ginghen naer hun schip, en, siende dat sy van Honden, die onuytspreeckelijck groot waren, vervolght wierden, koosen de vlucht. Maer een van hen, die te seer met de roof gheladen was, en niet ontloopen kon, wierd van de Honden verscheurt. d'Anderen, de wellen en afgronden, van de welcke ghesproken is, schuwende, quamen nae langh reysen in Moskovien, en, deur d'Oost-zee ghezeylt, keerden weêr te Bremen, en vertelden 't geen, 't welck hen voorgekomen was, aen Alebrant, Bisschop van Bremen.
Omtrent in dese tijdt zijn de Noorwegers, die een groot deel van Vranckrijck, 't welck nu Normandien genoemt wordt, in hadden, naer het voorbeeldt der Switsers in de tijdt van Julius Cesar, uyt Noorweghen ghekomen, en hebben, nae dat sy treffelijcke daden teghen d'Engelschen ghedaen hadden, de Zee niet alleenlijck onvry ghemaeckt, maer oock de Sarazynen, die in Italien ghekomen waren, en Calabrien en Apulien inghenomen hadden, verdreven, en hebben sedert naer de Noordsche ghewesten, in Hitlandt, Ferouwe en Yslandt hun wooningh gekoosen; welc-
| |
| |
ke wegh hen van de Bremers ghewesen was, door behulp van de Vriesen, ghelijck gheseght is. Hun tael wijst aen dat sy van de Noorweghers ghesproten zijn; want hun spraeck koomt met d'oude inwoonders van Noorweghen over een. Wyders, in Noorweghen, en voornamelijck aen de zeekant, daer de vermaerde Stadt en Haven Bergen gevonden wordt, is de spraeck verandert, uyt oorsaeck van de groote ommegangh der Duytschen en Deenen met hen.
| |
Cap. II. 't Gebruyck van Godsdienst by d'Yslanders.
IN 't jaer onser saligheydt duysent drie hondert acht-en-tnegentigh heerschte in Deenmarcken Woldemarus, de tweede van die naem, die Noorweghen meê onder sijn Heerschappy had, 't welck van sijn naesaten oock behouden wierd tot aen Erick, Hertogh van Pomeren, en Christoffel van Beyeren. De Noorwegers stonden onder de Heerschappy van dese Woldemarus, en zijn noch onder de Heerschappy der Deenen. In de tijdt van dese Woldemarus zijn d'Yslanders eerst in de Christelijcke Godtsdienst onderwesen, nae dat sy dus langh vreemde Goden ghedient hadden. Maer dewijl in dese dicke nevel, en onder de naem van Gods Kerck, alle volcken als betoovert in de diepste duysternissen der waengheloovigheden gehouden worden, soo kan 't niet anders wesen of de geenen, die daer woonden, van 't geselschap der gheleerden afghescheyden, moesten nootsakelijck in de grootste afgodery vervallen, jae soodanigh, dat sy de duyvelen voor hun gemeene huysvrienden hielden. Toen Luther bekent en vermaert was gheworden, deê Christiaen, Koningh van Deenmarcken, sijn
| |
| |
uytterste poogingh om over al de suyvere Leer te planten, en, Deenmarcken, Noorweghen, en alle Eylanden, die onder sijn ghebiedt stonden, van alle waengheloof suyverende, sond naer Yslandt Dienaers des Woordts, die daer souden pooghen vrucht te doen. Hy sond daer oock een Drucker, die ten dienst der Leeraers, de welcken de Latijnsche spraeck niet verstonden, ghelijck 'er toen veel waren, de Bybel, de ghemeene plaetsen van Philippus Melanthon, al de Boecken van Urbanus Regius, en meer anderen, in de bekende tael sou drucken. Hy beriep oock bequame jonghelinghen, die hy op sijn kosten in de Hooge School te Koppenhaven opghevoedt heeft, om ter bequame tijdt over de Kercken en Scholen te heerschen.
Toen eerst de Godsdienst in Yslandt bekent geworden was, stelde de Koningh twee Bisschoppen, een te Schalholden in 't Oosten, en een te Hollen naer het Westen. Seecker, de navolghers van dese Bisschoppen hebben niets anders dan d'ydele naem, en gheen andere inkomst, dan Boter en Visch. Na dat dese reformatie in Yslandt door Koningh Christianus ghedaen was, maeckte een der Bisschoppen een samensweeringh met het ghemeen volck in Schalholden, roeyde d'Euangelische Leer uyt, en doodde d'Oversten van de Koningh.
In 't volgende jaer van duysent vijf hondert vijf-en-dertigh sond de Koningh een Edelman uyt de Ridderschap, Paulus Hitfelt ghenoemt, (die ick in Deenmarcken ghesien heb, toen hy heel oudt was) naer Yslandt, en versorghde hem van al 't geen, dat tot sijn voornemen noodigh was, als van mannen en wapenen. Dese, daer ghekomen, doodde d'oproerigen, en vernieuwde d'Euangelische Leer. Hy trock van daer weêr naer Deenmarcken, en liet daer een Edelman, die over 't Eylandt heerschen, en opsicht over de Kerck hebben sou. Daer was
| |
| |
toen in Yslandt een voornaem man, Tadde-Bonde ghenoemt, die, soo haest als des Koninghs krijghsvolck vertrocken was, een samensweeringh met de voornaemsten maeckte, die hy door sijn aensien, daer in hy was, op sijn zyde ghetrocken had. Hy braght hen soo verre, dat sy van de Koningh af vielen, en hem volghden. Sy quamen te samen in een plaets, Waloa ghenoemt. Dese Tadde-Bonde, die sijn goederen in veel plaetsen had leggen, en die van veel ghehoorsaemt wierd, meende dat hy niet lichtelijck overwonnen sou worden. De Bisschop, die in 't Oosten woonde, dese Tadde-Bonde hatende, om dat hy van hem voor d'Oversten van de Koningh aengheklaeght was, als of hy aen d'eerste en voorghenoemde samensweeringh schuldigh had geweest, verwittighde d'Overste des Koninghs van de gheheele handel. Dit bericht was een oorsaeck van Tadde-Bondes doodt. d'Overste van de Koningh, dit verstaen hebbende, maende de geenen aen, welckers ampt dit was, en stelde hen belooningh voor, soo sy hun plicht wel waernamen, en vertoonde oock aen hen de straffen, die hen overkomen souden, soo sy sich niet behoorelijck in hun ampt queten. Veel, 't ghevaer, daer sy sich in wierpen, overwegende, verlieten Tadde-Bonde en sijn aenhanghers, en, tot d'Overste van de Koningh komende, versochten ootmoedighlijck vergiffenis van hun misdrijf; 't welck sy oock verkreghen. Tadde-Bonde wierd hier op voor vyandt van de Koningh, en van 't Vaderlandt uytgheroepen. Eenighe beloofden met eedt, dat sy Tadde-Bonde souden vervolghen, en ter doodt brenghen. Hy en sommighen van de sijnen hielden sich in een seeckere plaets, daer sy omringht en ghedoodt wierden. Hy self, ghevanghen zijnde, wierd tot de Bisschop ghebraght, op dat hem die in de ghevanghenis sou bewaren. Maer de Bisschop wey-
| |
| |
gerde hem aen te nemen. Sy braghten hem toen tot een van de Rechter, die, de haet van 't volck vreesende, oock weygherde hem aen te nemen. Toen was 'er een moedigh en dapper man, Jonas ghenoemt, die seyde: Ick weet aen wie ick hem bevelen, en wie hem bewaren sal. Tast hem aen, en houw hem 't hooft af, en begraef hem. Toen wierd d'oproer ghestilt, en sedert die tijdt is daer Godts Heyligh Woordt naer de belydenis van Aughsburgh ghepredickt.
| |
Cap.III. Van 't leven en de gewoonten der Yslanders.
MEn vindt drie Staten van menschen, die in dit Eylandt van eenighe achtingh en aensien zijn. Wat het gemeen volck aengaet, dat begeeft sich om sijn armoede in dienstbaerheydt by de rijcken, en dit om de schepen, daer meê sy visschen, van hen te verkrijghen. De voornaemsten van de genen, die onder hen in achtingh zijn, worden Lochmaders, dat is Rechtslieden, genoemt, want Loch is by hen soo veel, als recht te segghen. 't Ghetal van desen is heel groot, schoon 'er niet meer dan twaelf jarelijcks zijn, die 't recht spreecken, en die van alle menschen ghevolght worden. d'Andere Staet bestaet in de geenen, die sy Bonden noemen, en die in plaets van d'Edeldom ghehouden worden. Maer de ghenen van hen, die de meeste schepen en vee besitten, heeft de meeste visschers en ondersaten. De derde Staet bestaet in de Bisschoppen, en Dienaers des Woordts. Hun ghetal in dit Eylandt is groot, en hun voorrecht is dat sommighen van hen van alle schattinghen vry zijn.
d'Yslanders zijn hoovaerdigh en opgeblasen,
| |
| |
voornamelijck om de sterckheydt des lichaems, daer meê sommighen begaeft zijn. Ick heb een Yslander ghesien, die een volle ton Hamburgher bier aen sijn mondt sette, en daer uyt, als uyt een kan, dronck.
De mannen en vrouwen hebben beyde eenderhande kleedingh, ja soo, dat men naeuwelijcks kan kennen of 't een man of een vrouw is. Men vindt daer gheen Lijnwaedt, dan 't geen, 't welck van d'onsen daer gebraght wordt. De vrouwen zijn 'er seer schoon, maer niet opghepronckt en gheçiert.
Al d'Yslanders zijn tot waengheloovigheden seer gheneghen, en hebben seeckere duyvels tot huysvrienden. Sy achten de geenen alleen geluckigh in 't visschen, die in de nacht, en dat noch van de duyvel, daer toe opgheweckt worden. En hoe wel de Dienaers des Woordts alle naerstigheydt aenwenden, om hen van dese gruwelen af te trecken, soo is echter dit waengheloof soo diep inghewortelt, dat sy geen onderwijs en vermaningh aennemen. Ja sy, van de duyvel gheholpen, beloven, als men geldt aen hen gheeft, goede windt aen de geenen, van de welcken sy dat ontfanghen, en voldoen oock hier in hun belofte, ghelijck ick hier na verhalen sal, en ghelijck Olaus de Groot in sijn derde Boeck van de Finlanders spreeckt. Wyders, sy konnen, als het goede windt is, de schepen soo betooveren, dat sy niet voort konnen komen. Seecker, een groot wonder dat de duyvel dus met hen speelt, die oock aen hen een middel, om de schepen stil te houden, ghegeven heeft. Maer hier teghen moet men nemen het afscheytsel van een dochter, die maeght is, en daer meê het voorste deel, en eenighe plancken bestrijcken: en door dese stanck wordt de duyvel verjaeght, ghelijck men by ervarentheydt bevonden heeft.
| |
| |
d'Ouders leeren hun soonen, als sy noch jongh zijn, lesen, en onderwysen hen in de rechten van 't landt: in voeghen dat 'er weynigh ghevonden worden, die niet konnen lesen. Veel vrouwen ghebruycken in 't schryven soodanighe letteren, gelijck wy. Sy hebben oock noch andere letteren, daer meê sy gheele woorden bedieden. Doch dese woorden konnen niet, of seer qualijck, met onse letteren gheschreven worden. Sy leeren van hun jeucht aen het visschen, daer in sy hun geheel leven besteden. Sy geneeren sich niet met de landtbou, en hebben geen ackers. Hun spijs is Visch, varsche Melck en Kaes. Sy nuttigen, in plaets van Broodt, Visschen, die met steenen gheklopt zijn; en hun dranck is Water, of Wey. Sy leven veel jaren, sonder gheneesmeester te gebruycken, en veel komen tot d'ouderdom van hondert en vijftigh jaren. Ick heb een man gesien, die, ghelijck hy seyde, twee hondert jaren out was. Olaus de Groot seght in sijn twintighste Boeck, dat d'Yslanders drie hondert jaren leven, en ten meesten deel geen Broodt ghesien of gheproeft hebben. Als d'onsen ghemale Koorn aen hen verkoopen, soo menghen sy 't met Melck. en bewaren 't wel; welcke kost, ja een leckerny, voor d'Edeldom is, en Drabbel ghenoemt wordt.
De Duytschen, die op Yslandt varen, en daer hun koophandel dryven, hebben een plaets, die van natuur sterck is, in de Haven van Haffnefort, daer sy, onder hutten schuylende, hun Waren te koop stellen, als Schoenen, Spieghels, Messen, en meer andere dierghelijcke Waren, die van kleyne waerde zijn. d'Yslanders hebben Olie, uyt het ingewandt der visschen gesmolten, die by onse Leertouwers en Schoenmakers wel bekent is. Sy hebben oock Swavel, Visschen, vellen van witte Vossen, Boter, en andere dingen, die sy aen onse Waren
| |
| |
vermanghelen. De koop wordt oock niet voor seker en vast gehouden, soo sy niet eerst en te vooren met ons wijn en bier opghevult zijn, daer sy hun huysvrouwen, sonen en dochters noch bybrenghen. Als d'onsen in de Haven komen, soo gaen d'Yslanders by hen, en nemen hun dochters meê, die dan ondersoecken of de ghenen, die daer aenkomen, oock vrouwen t'huys hebben; en als sy bevinden dat sy gheen huysvrouwen hebben, soo gheven sy om broodt en beschuyt, jae om een gheringh dingh hun lichaem aen hen over. d'Ouders geven oock somtijdts hun dochter voor niets ten besten, en dit voor een maent, of soo langh als sy blyven. d'Ouders hebben hun dochters, soo sy bevrucht worden, liever dan te vooren, en voeden 't kindt op, tot dat de vader weêrkeert, aen de welck sy dat, gelijck oock de dochter, tot een gheschenck gheven. Een dochter, die sich met een Duytsch man vermenght, wordt daer in hooghe eer gehouden, en van veel vryers begeert. Jae 't is daer soo verre gekomen, dat de schendingh, buyten 't bloedt geschiedt, voor geen schande wordt ghehouden: en hoe wel de Predicanten sich strenghelijck daer teghen stellen, soo wordt het nochtans niet ghelaten. Men kan lichtelijck begrypen hoe verre desen van de ghenen verscheyden zijn, die de meeste schat in de Maeghdom stellen, ghelijck Petrus Bembus in 't seste Boeck van sijn Venetiaensche beschryvingh verhaelt. Sy bewaren niet de wijn en 't bier, dat sy van d'onsen ghekocht hebben, maer sy drincken 't by huys uyt, en komen by beurten tot malkander, sonder yets daer voor te gheven, of t'ontfangen. Terwijl sy drincken, verhalen sy wijsselijcke daden, doch niet in ordeningh, maer ghelijck het hen in de sin koomt. Niemandt heeft verlof om van de tafel op te staen, en sijn water te maken: maer de dochters van 't huys,
| |
| |
of yemandt anders koomt, soo haest als men wenckt, en houdt de waterpot, die al gereedt staet, onder de tafel. d'Anderen rocchelen ondertusschen als swijnen, op dat men gheen gheluydt onder de tafel hooren sou. Als sy de pis uytghegoten, en het becken gewasschen hebben, soo vertoonen sy sich weêr aen de tafel; en de gheen, die dese wijse niet wel nakoomt, wordt voor een ongeschickt mensch ghehouden.
Sy ontfangen de vrienden met een kus, en besien malkander naerstighlijck, of 'er niet een Luys op hun kleederen ghevonden wordt; 't welck lichtelijck kan ghebeuren, vermits sy ghebreck van lijnwaedt hebben. Indien sy een Luys sien, soo nemen sy die af, met ontdecking van hun hooft; en de gheen, dien de Luys afghenomen wordt, ontdeckt oock sijn hooft, om danck te bewijsen, ghelijck sy aen malkander doen. De Vader en Moeder van 't huysghesin slapen des nachts, met de kinderen, op een selve bedde, en zijn met een wolle laecken bedeckt, 't welck van hayr gemaeckt is, sonder dat sy eenigh hooy of stroo daer onder leggen. Sy maecken des nachts in een pot hun water, daer meê sy des uchtens hun aengesicht en handen wasschen, en hun mondt spoelen. De redenen, die sy hier af geven, is dat het, gelijck sy seggen, schoonheydt en kracht geeft, de zenuwen en aderen versterckt, en de tanden van vuyligheydt bewaert. Indien eenighe beesten in de rivieren, of in het sneeu (gelijck dickwijls gebeurt) vergaen zijn, soo seggen sy dat die van Godt geslacht zijn, en houden hen in hooge waerde. In 't jaer vijftien hondert vier-en-tsestigh gingen in een plaets, Ackermisse ghenoemt, sekere Koeyen dwalen; en vermits daer een dicke duysternis, en veel sneeu viel, soo wierden sy niet ghevonden, dan in de maent van April. Sy waren doodt, maer echter onghequetst, en sonder eenighe
| |
| |
stanck af te gheven. Sy wierden ghedeelt, en een deel daer af aen d'Overste ghegheven, by de welck ick toen woonde. Dese Overste darde het niet weygeren; want de gift te verachten is onbehoorelijck: en hy wilde dat men 't aen d'armen gheven sou.
In de Winter, voor en nae de stilstand van de Son, en als sy in het teecken van de Schutter, Steenbock, en Waterman is, soo hebben sy geen schijnsel van de Son. Sy hebben alleenlijck licht van de Maen, en van de Sterren, tot dat de Son weêr in 't teecken van de Visschen koomt. Maer in de Somer, in de stilstandt van de Son, als sy naer de teeckenen van de Tweelingen, de Kreeft, en de Leeuw opklimt, soo gaet het recht anders. Sy houden sich des Winters veel dagen langh in 't bed, en oeffenen sich in 't Schaeckspel. Hun knechten brengen hen de kost by 't bed. Hun brandingh in de lamp is Olie uyt de visschen; en hun kaerssen zijn van Ongel.
In de maent van Februarius, als de Son boven hun Horizont is, en de dagen langher worden, dan beginnen sy te visschen, en krijghen soo groot een menighte van visschen, dat het naeuwelijcks te gelooven is. De visschen, die drie maenden langh in de duysternis hebben gheswommen, swemmen in der yl naer de loode visch, die sy aen een yser sien. De visschen, naeuwelijcks aen 't yser roerende, blyven vast daer aen. Soo haest als sy hen ghevanghen hebben, doen sy de beenen daer uyt, bewaren 't ingewant, en maken Olie daer af. Sy legghen de visschen in groote overvloedt in de lucht, die daer soo suyver is, dat sy sonder Zout niet bederven. Want de windt en Son beschut hen beter, dan of sy gezouten waren. Als sy beesten gheslacht hebben, soo leggen sy 't vleesch in de windt, die dat van stanck en vuyligheydt beschut.
| |
| |
| |
Cap. IV. Van de wonderlijcke Poelen en Rivieren in Yslandt.
IN verscheyde plaetsen, en by nae deur gheheel Yslandt zijn Badstoven, en warme Springhbronnen, die water in groote overvloedt uytgheven. Dit water, als het begint kout te worden, vertoont sich boven op heel swavelachtigh; en men kan sonder ghevaer sijn vingher niet daer in steecken. Men siet daer in van verre oock Duyckers, die root van verwe zijn, en die, als men nae by koomt, verdwijnen, en, als men wegh-gaet, weêr te voorschijn komen. Sy doen dus de geheele dagh, en spelen in deser voeghen met de mensch, die vermaeck daer in heeft. Doch ick laet anderen oordeelen of dit warelijck Duyckers zijn.
In 't Westen van dit Eylandt is een groote Poel, die seer kout is, en groote roock af gheeft, en soodanigh van aert en eyghenschap is, dat sy 't gheen, 't welck daer in geleght wordt, in steen verandert. Daer by ('t welck meest te verwonderen is) indien men een hout recht over eynde op de grondt ghesteecken heeft, soo sal, na verloop van twee dagen, het onderste deel daer af, 't welck op en in d'aerde gestaen heeft, de gedaente van yser krijgen. Maer het deel, dat in 't water gheweest heeft, krijght de gedaente van steen. Doch het geen, 't welck boven op 't water is ghebleven, behoudt sijn oude ghedaente. Ick heb de waerheydt hier af tweemael ondervonden; want toen ick het onderste deel, 't welck de ghedaente van yser had, aen 't vuur had geleght, om dat weeck te maken, wiers dat soo root als een kool.
In een plaets aen de zee, Turlockshaven ghe-
| |
| |
noemt, zijn twee Springhbronnen, d'een heet, en d'ander kout. Dese Springhbronnen worden deur een buys naer een plaets, die getempert is, geleydt, en maken de ghesontste badtstoof. Niet verre van dese Springhbron is een andere Fonteyn, daer sekere vocht uytwelt, die de sieckte, de Spaensche pocken genoemt, geneest.
Niet verre van de haven Hanefort is een kloof in een Klip, soo diep als een rivier. Indien men daer insiet, soo siet men gheen water; maer indien men een steen daer in werpt, soo sal men die nae verloop van een half uur hooren vallen, even als of sy in een koperen vat viel: maer terstont koomt daer water uyt, en de put wordt tot boven toe vol water, 't welck heel klaer is, en echter van niemandt aengeroert of geproeft durft worden. Het water vloeyt daer niet uyt, maer een weynigh tijds nae dat de steen daer in geworpen is, springht het water op. In 't midden van dit Eylandt is een Poel, die een vergiftighe roock voortbrenght, jae soodanigh, dat de voghelen, die daer over vlieghen, doodt neêrvallen.
| |
Cap.V. Van de wonderlijcke Bergen in Yslandt.
IN Yslandt zijn drie wonderlijcke bergen, d'een naer 't Kruys, en d'ander Snevelsjockel ghenoemt. Dese twee stijgen in hooghte tot de wolcken toe, en niemandt heeft de spits daer af ooyt gesien, of hen sonder ys en sneeuw gevonden. Op dese berghen blixemt en dondert het daghelijcks, schoon nochtans de lucht en de naest-gelege dalen soet en klaer zijn. De derde bergh, die sich naer 't Noorden streckt, is niet soo hoogh, en heeft veel jaren gebrant. Men weet niet wat de stoffe daer af
| |
| |
is; doch het is ghelooffelijck dat sy Swavel is, vermits die in overvloet daer uyt koomt, en misschien daer aenghesteecken wordt, en dese brandt veroorsaeckt. Dese bergh is niet verre van de zee, die daer neffens vloeyt. Hy wordt Hecla genoemt, en werpt somtijdts een vlam, somtijdts vyerigh water, en daer na swarte asch en bicksteen uyt, en dit in soo groot een overvloedt, dat de Son daer door verduystert wort. Niemant kan op ses mylen daer aen woonen; en daer zijn oock geen wegen toe. Eenige onvertsaeghde menschen, die hun leven geringh achten, hebben tot verscheyde malen steenen in de holen geworpen: want daer is somtijdts groote stilte op dese bergh, als de wind zuydelijck is; en de steenen, die daer in geworpen worden, geven een groot geluyt. Het gemeen volck meent dat de verdoemde zielen hier gepynight worden. 't Is seker dat op en omtrent dese bergh spoocken ghesien worden. Indien daer een strijdt gestreden is, soo weten d'Yslanders, en voornamelijck de ghenen, die in de zee omtrent Hecla visschen, de dagh van de strijdt, schoon sy niet weten waer 't geschiedt is. Want sy sien, gelijck sy selven verhalen, de Duyvelen uytgaen, en weêrkeeren, en de dooden aenbrengen, of ten minste in schaduw, en tot een voorspoock, gelijck men seght. Men vertelt een geschiedenis van een visscher, die omtrent Hecla voer: te weten dat hem een ander schip te ghemoet quam, dat soo wel als hy voor de windt had. De visscher, de gewoonte der Schippers volgende, vraeghde, wie hy was, en van waer hy quam: daer op d'ander antwoordde, dat hy de Bisschop van Bremen in sijn schip had, die hy naer Hecla wilde voeren; en men bevondt dat de Bisschop op die dagh gestorven was. Doch ick acht dat dit niet seker gaet. Indien yemandt verdroncken, of andersins vergaen is, soo verschijnt hy met een droevigh en treurigh ghe-
| |
| |
laet voor sijn naghelate vrienden en bekenden, en, ghevraeght zijnde van waer hy koomt, en waer hy heen gaet, seght: Ick gae naer Hecla, om gepynight te worden van d'onbarmhartighe meester de Duyvel, die hier op terstont verdwijnt. Dus zijn sy van de Duyvel betoovert, dat sy meenen dat 'er de ziel van een doode is.
Maer hoe wel niemandt, die by sijn sinnen is, ghelooven kan dat daer de Hel is, soo kon men echter vraghen hoe de bergh dese dinghen, namelijck vuur, vlammen, asch, en sulck een overvloedt van bicksteen, uytgheeft. Men seght dat door het vuur alle vaste dingen verteert en vernietight worden; en om dese oorsaeck ghelooven sommighen dat de vlam ophoudt: Ick sal 't geen, 't welck ick ghevoel, vryelijck uytspreken, en echter aen anderen hun oordeel vry laten. 't Is seker dat 'er ghestadighlijck water in 't aerdrijck is, 't welck uyt de vochtigheden spruyt, die in de holen der aerde vergadert zijn, en dat deur de Fonteynen uytvloeyt. En daer stoffe is, daer is oock werckingh. In 't ingewandt der aerde zijn oock sekere plaetsen, die soodanigh van natuur zijn, dat sy drooge en warme dampen tot sich trecken, en die in vlammen, asch en bicksteen veranderen, ghelijck daer ghebeurt. Maer dewijl daer, en in gheheel Yslandt, veel Swavel is, en dewijl de Rivieren in de Winter meer water geven, dan in de Somer, vermits des Somers alle Rivieren droogh worden, om dat 'er gheen dampen in de hoolen van 't aerdrijck zijn; soo gheeft dese bergh oock somtijdts gheen vlam of roock uyt, als 'er gheen stoffe is. Doch dit zy soo 't is, maer dit weet ick altijdt seecker, dat niemandt sonder gevaer en verschrickingh aen de bergh kan komen, gelijck namaels verklaert sal worden.
In 't selve jaer, toen ick in Yslandt was, op de negen-en-twintighste van November, omtrent ter
| |
| |
middernacht, gingh 'er omtrent Hecla een lichte vlam op, die het gheheele Eylandt soodanigh verlichtte, dat wy alle verschrickt en verwondert waren, en in groote benaeutheyt d'uytkomst verwachtten. De ghenen, die sich hier op verstonden, seyden dat het licht uyt Hecla quam. Een uur daer na beefde het gheheele Eylandt, als of het uyt sijn plaets bewoghen wierd. Op dese aerdtbevingh volghde een schrickelijcke barst en breuck, die soodanigh een ghedruys maeckte, als of men grof geschut los schoot, jae dit gheluydt noch overtrof. Men kan niet uytspreecken hoe schrickelijck dit was. Men meende dat de geheele werelt vergingh, en de leste dagh op handen was. Men bevondt daer nae dat de zee by twee mylen afgheloopen en verdrooght was.
Op d'eerste van Julius koomt omtrent Hecla het ys in groote menighte aen 't Eylandt aendryven. Men seght dat de verdoemde zielen nu in de vlam, dan in de bergh, en dan in 't ys, by tyden ghepynight worden. Het ys blijft drie geheele maenden by de bergh Hecla. Indien men een stuck van dit ys neemt, dat in een linne doeck bewindt, en in een kist leght, soo sal het soo langh in sijn gheheel blyven, als het ander noch in zee is. Maer indien het gheen, dat in zee is, verdwijnt, 't welck lichtelijck in een nacht kan gheschieden, soo verdwijnt oock het geen, dat men in de linne doeck ghewonden heeft, sonder daer eenigh teecken van vochtigheydt te laten. En seker, 't is den Duyvel niet swaer het ys wegh te nemen, sonder daer eenige vochtigheydt te laten blyven, om hun ongheloof te vermeerderen. Olaus de Groot verhaelt oock van dit ys, in sijn elfde Boeck. Maer dewijl ick voorgenomen had alle dinghen naerstighlijck t'ondersoecken, soo voer ick onbeschroomdelijck naer dit ys, en sagh dat het teghen de klippen aen ghe-
| |
| |
smeten wierd. Men hoort dan van verre een ghedruys, als of het kermen was; en daerom meenen d'Yslanders dat de verdoemde zielen in dit ys ghepynight worden.
| |
Cap. VI. Van de rijckdom der Yslanders.
ICk heb gheseght dat Yslandt een ruw Landt is, daer veel Sneeuw valt. Maer daer zijn oock veel steenklippen, ja soodanigh, dat in dit Landt niet een acker is. Sy hebben gheen Hoven, en weten van geen Kooren, Peeren, Appelen, Karssen, of eenigh ander Ooft. Maer 't geen, 't welck het ongelooffelijckste schijnt, is dat sy gheen Broodt en Zout ghebruycken, en echter een goede ghestalte hebben, en sterck zijn. In 't gheheele Eylandt is gheen stadt; en men vindt naeuwelijcks twee of drie huysen aen malkander staen. Sy hebben hun wooningh by de zee, uyt oorsaeck van de visschery. Sy woonen onder d'aerde, om de felle winden. Sy gebruycken geen geldt, maer verwisselen Waren tegen Waren. In 't Zuyden, en by nae in 't geheele Eylandt wordt Swavel gevonden, 't welck in groote menighte van daer gehaelt, en, gesuyvert zijnde, voor een kleyne prijs verkocht wordt. Sy hebben gheen Goudt-, Silver-, of Koper-mynen. Sy ghebruycken Yser, dat sy wel bewaren. Men vindt selden yemandt, die niet eenige ysere spijckers in sijn sack draeght, daer meê sy de hoef-ysers der paerden vast maken. Hun wooningen zijn onder d'aerde; want sy hebben geen bouwstoffen. Daer zijn geen boomen in 't geheele Eylandt, behalven soodanigh een soort, als de geenen, die men Barcke-boomen noemt, die soo groot gelijck een man zijn, en om de felle windt niet hooger konnen opschieten. Sy be-
| |
| |
ginnen eerst groen te worden, als de Son des Somers op haer hooghste gheweest heeft. De bladen daer af zijn soet van reuck; en men gebruyckt die in de maeltyden en hutten tot vermaeck. In Yslandt is somtijdts een groote menighte van Denne-boomen aenghekomen, die met de golven en 't ys door de windt uyt Tartarien en andere plaetsen gedreven waren. Sy ghebruycken die echter meest onder d'aerde, vermits sy naeuwelijcks wooninghen op 't aerdrijck konnen hebben, uyt oorsaeck van de groote windt, die de paerden, en de genen, die daer op sitten, neêrwerpt. Sy hebben overvloedt van Boter, 't welck uyt de groote vettigheydt van 't gras spruyt, dat daer soo vet is, dat men de beesten uyt de weyden moet dryven, uyt vrees van dat sy barsten souden. Het gras is soo soet van reuck, dat de Duytschen dit in hun kisten by hun kleederen strooyen. Sy leggen, om dat sy ghebreck van vaten hebben, de Boter onghezouten in een hoeck van 't huys, ghelijck wy de kalck. Sy hebben oock Koeyen, maer sonder hoornen. Hun paerden zijn meest bequaem om packen te dragen. Sy hebben groote Schapen, maer gheen Varckens, of Hoenders. Als sy in de Winter gheen voer of hooy voor hun beesten hebben, soo voeden sy hen met visch. Sy hebben tot hun lust en vermaeck ruyge Honden, die sonder staert en ooren gheboren zijn, en die sy dier verkoopen, en in hooghe waerde houden, schoon sy die aen hun kinderen om niet geven, soo sy hen begeeren. In dit Eylandt zijn oock witte Vossen, en witte Beeren, die heel groot zijn. De voghels, die sy hebben, zijn niet kostelijck, en vlieghen niet over 't water, maer zijn aen ons onbekent. Men vindt daer echter Ravens, die oudt en wit gheworden zijn. Men siet daer oock uytnemende Valcken, en onder anderen witte, die van de Spanjaerden en Portugesen naeu
| |
| |
ghesocht, en die, ghevanghen zijnde, in groote menighte wegh-ghevoert worden, daer af ick, terwijl ick in dit Eylandt was, groote winst trock. Sy hebben oock witte Velthoenen. In dit geheele Eylandt zijn soete Rivieren, in de welcken veel visschen, als Salm en Steur, gevonden worden. Men vint daer een brugh, van Walvisch-been gemaeckt. Men gaet over al deur landt, sonder dat 'er eenighe betrede wegh is. Sy nemen hun streeck op 't kompas, ghelijck de Schippers in de zee. Men vindt omtrent Yslandt een groote diepte in de golven; en in de wellen en afgronden zijn Walvisschen van onuytspreeckelijcke grootheydt. Daer zijn oock veel Zee-ghedrochten, die niet van de menschen ghevangen of gedoodt, maer van 't Ys, door de kracht van de windt, aen klippen ghedreven en ghedoodt worden. Ick heb dusdanigh een Zee-ghedrocht, dat dertigh ellen langh, en soo hoogh als een spiets was, aen de strandt opgheworpen en doodt gesien. Als de Walvisch doodt is, maecken d'inwoonders van de beenen huysen, stoelen, bancken, tafels en andere dinghen, die tot het menschelijck gebruyck noodtsakelijck zijn, en schaven dit gebeente soo glat, als elpenbeen. Men seght dat de ghenen, die in dese huysen slapen, droomen dat sy verdrencken en schipbreuck lyden. Hoe wel dese Walvisch, of dit gedrocht, van 't welck wy ghesproken hebben, een groot en vervarelijck beest is, en groote kracht heeft, soo wordt hy echter van sijn ontsachelijcke vyandt, Orca ghenoemt, niet alleenlijck bestreden, maer oock eyndelijck verwonnen. Dit beest Orca is even als de kiel van een schip, en heeft op sijn rugh langhe en scherpe vinnen, daer meê sy de Walvisch, die voor dit beest grootelijcks bevreest is, in 't weeck van de buyck quetst en doot.
In de zee by Yslandt is een ghedrocht, daer af de naem onbekent is, en van ghedaente als een Wal-
| |
| |
visch schijnt. Dit Zee-gedrocht, sijn hooft boven 't water uytsteeckende, verschrickt door sijn aenschouwingh de menschen soodanigh, dat sy als doodt ter aerde vallen. Het heeft een vierkant hooft, vlammige oogen, en op 't hooft lange hoornen. Als men 't by nacht siet, zijn d'ooghen als vuur; in voeghen dat men dan sijn hooft, 't welck het boven 't water uytsteeckt, volkomentlijck kan sien. Het lichaem is swart, en soodanigh met swarte vinnen beset, dat men niets schrickelijcker bedencken of schilderen kan. Olaus de Groot spreeckt in sijn twintighste Boeck van dit beest, en seght dat het twaelf ellebooghen langh is. Soodanigh een ghedrocht verscheurde een visschers schuyt, daer drie visschers in waren, die verdroncken. Maer een van hen, het net in sijn handen hebbende, ontquam 't op een planck, daer hy op dreef. Dese, die in mijn tegenwoordigheydt sulks aen d'Overste vertelde, seyde dat hy door Godts hulp behouden was, om sijn kinderen, die andersins van hongher vergaen souden, te versorgen, dewijl, gelijck hy seyde, d'anderen gheen kinderen hadden. Men siet en vanght daer oock dickwijls een ander Zee-gedrocht, dat tien of twaelf ellen langh is, en, Hackal ghenoemt zijnde, niets anders dan smeer is. Het vangen van dit gedrocht gaet wonderlijck toe. Sy nemen een langhe spiets, daer sy een yser aen maken, 't welck tweehoeckigh is, in voeghen dat het niet weêrkeeren kan. Dit hout, daer een langhe koort aen vast gemaeckt is, wordt neêrgelaten; en als het gedrocht naer een schip swemt, daer menschen in zijn, die het tot sijn roof begheert, soo quetsen sy 't met de spiets. Dit gedrocht, gevoelende dat het gewondt is, verberght sich in de diepte, en verliest soo langh sijn bloedt, tot dat het sterft. De visschers binden, ghelijck gheseght is, touwen aen de spietsen, en brengen het dus te landt.
| |
| |
Daer zijn noch andere verscheyde zee-gedrochten, als Zee-honden, die, hun hoofden boven 't water uytsteeckende, blaffen, en hun jonghen, die op 't water spelen, weêr in hun buyck nemen, tot dat sy groot worden. Men vindt oock Zee-paerden, en Zee-koeyen. Seker, 't is wonder dat de natuur soo konstigh is, om alderhande ghedierten voort te brengen. Niemandt kon my wijsghemaeckt hebben dat dese dingen waer zijn, schoon Aristoteles dit tienmael geseght had, soo ick het niet met mijn eyge ooghen had gesien. Niemandt segh dieshalven dat dit verdichtselen zijn.
De Bremers, Lubeckers en Hamburgers plegen in groote menighte dit Eylandt tot hun groot voordeel te besoecken. Maer nu is van de Koningh by Placcaet bevolen, dat niemandt van de Duytschen sijn knechten daer sal laten overwinteren, om koopmanschap te doen, en de spraeck te leeren, gelijck dickwijls gebeurde. Ick sal d'oorsaeck van dit verbodt verhalen. In 't jaer onses Heeren vijftien hondert een-en-tsestigh overwinterde in Yslandt een Burgher van Hamburgh, Coenraet Blom ghenoemt. Dese onthield sich in Schalholden by de Bisschop, om koopmanschap te doen, en de spraeck te leeren. De visschers van de Bisschop vonden op het ys een geheele hoorn van soodanigh een beest, dat men Eenhoorn noemt. Men meent dat het daer uyt Groenlandt, daer nu de Eenhoorns zijn, ghebraght is. De visschers, wanende dat het een tant van een Walvisch was, braghten dat voor de Bisschop, die oock niet anders gheloofde. De Bisschop schonck de hoorn aen Coenraet, die hem daer om bad. Dese, wat wijser en voorsichtigher dan d'anderen zijnde, verkocht de selve na die tijde om de waerde van eenighe duysenden tot Antwerpen. De Koningh van Deenemarcken, dit verstaen hebbende, beval dat niemandt van de Duytschen
| |
| |
voortaen in Yslandt overwinteren sou, om hoedanigh een oorsaeck het oock is.
| |
Cap. VII. Het gebruyck van 't Recht by d'Yslanders.
IN 't midden van dit Eylandt is een vermaeckelijcke en lustige plaets, die in de Lenten wel een aerdsch Paradijs schijnt. Hier was eertijdts een hooghe bergh, die van binnen brandde, even als de bergh Hecla. Maer toen de stoffe verteert was, is daer een vlackte gebleven. De klippen, die rondom dese bergh geweest hebben, staen noch tegenwoordigh; en dieshalven is dese plaets van natuur heel steyl. Sy is vermaert uyt oorsaeck van twee Fonteynen, deur de welcken het water boven uyt de hooghe klippen vloeyt. Dese Bronnen staen tegen malkander over, en 't water daer af vloeyt langhs de klippen neêr, en, als twee beecken zijnde, stroomt tot in 't midden van 't veldt, daer 't van d'aerde ingeswolgen wordt. Al de genen, die eenige twist en geschil met malkander hebben, vervoeghen sich jarelijcks, op de negen-en-twintighste van Junius, op dese plaets, vermits daer, en oock op gheen andere tijdt, Recht gesproken wordt. Als sy alle hier vergadert zijn, soo wordt 'er wacht gestelt, te weten de dienaers van de Koningh, die tot bewaringh geset worden. Yeder heeft verlof van daer in te treden, maer niemandt heeft verlof om daer sonder 't believen van de Stadthouder uyt te gaen. De Stedehouder doet dan des Koninghs Placcaet opentlijck lesen, en, van des Koninghs goede wil tot d'Eylanders ghesproken hebbende, versoeckt aen yeder, dat hy sonder onderscheyt Recht sal seggen. Hy, sijn redenen ghedaen hebbende, gaet wegh, en blijft in sijn hut. De twaelf mannen, die sy Lochmaders, dat is,
| |
| |
Rechtsmannen, noemen, gaen dan op d'aerde sitten, en yeder heeft in sijn handt een Boeck, daer in de rechten van dat Landt, in bekende tael, geschreven zijn. Als d'aenklaght ghedaen, en d'antwoort daer op bygebraght is, dan gaet elck weêr naer sijn plaets. Yeder van de Rechters slaet dan sijn Boeck open, en oversiet dat naerstighlijck, sonder Schryver daer toe te gebruycken. Sy behelpen sich niet met listen, en spreecken 't vonnis eenvoudighlijck uyt. Indien 'er een saeck is, die nader bedenckingh vereyscht, soo gaet men daer in, tot eerbewijsingh, met de Stedehouder te raedt, sonder echter toe te laten dat hy eenigh besluyt daer op maeckt. d'Aenklaghten zijn ten meesten deel van dievery en overspel. Men twist daer niet om schatten, Leengoederen, Erfgoederen, of om andere dierghelijcke dingen. Dese twaelf mannen, van de welcken een van hen de voornaemste, en als 't hooft is, zijn by hen in hooghe achtingh. Dese bestellen en besluyten 't geen, dat het gemeen, en de verschillen aengaet, en ondersoecken die naerstighlijck. Indien in dat jaer eenigh misdrijf begaen, doodtslagh ghedaen, dievery gepleeght, overspel bedreven, of de beesten wegh-gevoert zijn, gelijck dickwijls ghebeurt, soo vellen desen het vonnis van de misdadighen, die, verwesen zijnde, met een byl van hun hooft berooft worden. Maer de ghenen, die men straffen sal, worden met een brandtmerck gheteeckent, 't welck hen aen 't voorhooft inghedruckt wordt, en sy, dus gemerckt zijnde, worden in 't ghetal der schelmen ghestelt. Eenighen worden met roeden gegeesselt. Jae ick heb ghesien dat de Vader ghedwonghen was sijn Soon met roeden te geesselen, vermits sy beesten gestolen en wegh-ghevoert hadden. De Vader wierd eyndelijck met een byl van sijn hooft berooft.
| |
| |
| |
De Beschryvingh van Groenlandt.
HOe wel ick voorghenomen had van Groenlandt te swijgen, en niets daer af te spreken, soo heb ick echter goet ghevonden de gedenckwaerdige dinghen, die ick self daer ghesien heb, hier by te voeghen.
Daer was op Yslandt, in een Klooster, Helgafiel ghenoemt, een Monnick, die blindt was, ghelaten. d'Overste van 't Klooster had d'inkomst daer af ten dienst van de Koningh aenghewendt. Dese Monnick, die daer heel armelijck leefde, was in Groenlandt gheboren. Hy had een donckere verwe, maer was blyde van wesen. De Stedehouder van de Koningh versocht dat men dese blinde Monnick voor hem sou brengen, om uyt hem yets seecker van de staet van Groenlandt te vernemen. Hy seyde dat in Groenlandt een Klooster van S. Thomas was, daer in men hem, toen hy noch jongh was, ghesteecken had: dat hy, dertigh jaren oudt zijnde, van de Bisschop van Groenlandt daer uytghehaelt was, om met hem naer Noorweghen tot Nidrosien by d'Aertsbisschop, onder de welck oock de Bisschoppen van Yslandt stonden, te varen, en dat men hem, in sijn weêrkomst, in dit Klooster van de Bisschop, die in Groenlandt gheboren was, ghelaten had: 't welck, ghelijck hy seyde, in 't jaer vijftien hondert ses-en-veertigh ghebeurt was. Hy seyde dat Groenlandt dus genoemt wierd, om dat het daer nimmer groen wordt, en dat 'er, uytgenomen in de maenden van Junius, Julius en Augustus, soo groote koude het gheheele jaer deur is, dat sy, hoe wel met vellen bekleedt, niet, of seer qualijck, konden warm worden. Hy seyde oock dat sy t'huys ronde houten hadden, die sy met hun voeten beweghen, en dus de warmte kreghen: dat
| |
| |
Groenlandt overvloedt van visschen had, dat 'er Beeren, witte Vossen, Eenhoorns en Dwerghen waren: dat 'er gheen dagh is, dan als de Son in de Visch haer loop heeft. Dese Monnick vertelde aen ons noch wonderlijcke dinghen, en seyde dat in 't Klooster van S. Thomas, daer hy ghewoont had, een Fonteyn was, daer heet en brandend water uytvloeyde, 't welck in goten tot aen al de Cellen der Monnicken ghevoert wierd, en hen verwarmde, even als de badtstoven by ons; en dat de spijs by de selve Fonteyn, en by het heet water, niet anders, dan by 't vuur, gekoockt wierd. Hy seyde noch dat de mueren van 't Klooster van Bicksteen gemaeckt waren, 't welck uyt een bergh, niet verre van daer, en de bergh Hecla gelijck, ghehaelt was; en dat, soo men dit heet water op de Bicksteen goot, daer af een slijmachtige stoffe quam, die voor Kalck en Sement ghebruyckt wordt. Ick, van de Stedehouder afghescheyden, gingh by de Monnick, en vraeghde hem naer de Dwergen, en naer andere dinghen. Hy wist een weynigh Latijn, en kon my verstaen als ick in die tael sprack. Maer hy antwoordde aen my door een Taelman. Hy seyde tot my, dat de Dwerghen volkomentlijck de ghedaente van een mensch hadden, dat sy tot aen d'uytterste leden van de vinghers hayrigh waren, en dat de mannen langhe baerden, tot aen hun knyen, hadden: dat, hoe wel sy de ghedaente van menschen hadden, echter weynigh verstandt by hen te vinden was, dat sy niet soo bescheydelijck spraken, dat men 't verstaen kon, maer dat sy als Gansen bliesen. Hy seyde oock dat d'Overste van 't Klooster twee Dwerghen opghevoedt had, die niet langh leefden, en dat sy sich in dicke duysternissen onthielden. Hy seyde meê dat hem onbekent was, dat sy oorlogh tegen de Kranen voerden: dat sy tot hun spijs gheen vleesch, maer visch nut-
| |
| |
tighden, dat 'er gheen andere beesten, dan Koeyen, Ossen en Schapen waren, en dat men daer weynigh volck vondt. Dicht aen Yslandt begint d'Ys-zee, die tot aen Groenlandt vloeyt, en sich naer 't landt der Pigmeen streckt, 't welck nu Nova Sembla ghenoemt wordt. Daer is een Haven, die de Witte Zee genoemt wordt, van daer men, soo men kan sonder verhinderingh van het ys, in de Scythische Zee koomt. De Stedehouder van de Koningh had een schip van de Koningh van Deenemarcken, 't welck in Yslandt overwintert had, en van alles versien en versorght was.
De Stedehouder, dit verhael, en de korte wegh naer 't Koninckrijck van China uyt de mond van de Monnick verstaen hebbende, trachtte naer dese eer voor hem selven, dat hy voor sijn Koningh de wegh tot het Koninckrijck van China openen sou; 't welck te vooren vruchteloosselijck van anderen begonnen was. Hy beval, op de leste dagh van Maert , in 't jaer vijftien hondert vier-en-tsestigh, dat het schip derwaerts sou varen. Hy geboodt aen my, die begeerigh was om meê te varen, dat ick alles naerstighlijck ondersoecken, en de ghelegentheden der plaetsen, en d'aenmerckelijcke dingen aenteeckenen sou. Wy bestonden in een getal van vier-en-tsestigh menschen, soo Deenen, als Yslanders. Wy quamen op de twee-en-twintighste van April aen Groenlandt, by een hooghe en uytsteeckende klip. Maer toen wy gheen Haven konden vinden, daer in wy ons selven moghten vertrouwen, soo peylden wy de diepte, en wierpen een Loot uyt. Wy konden noch geen grondt krijgen, om op ancker te legghen, en oock niet nader aen de klip komen. Wy, tot vier-en-twintigh in getal, namen dieshalven een Boot, en voeren daer meê naer landt, doch echter niet sonder gevaer. Wy sochten of wy niet een Haven konden vinden, en besaghen
| |
| |
oock de menschen, die daer waren, terwijl het groot schip in zee dreef. d'Een helft bleef aen de strandt, om de Boot te bewaren. Desen vonden een mannetje, dat in onmaght was, en een groote baert had. Sy vonden oock een scheepje, van een vischbeen gemaeckt, en een kromme haeck van een leere gordel. Vier blasen van visschen waren aen 't scheepje gebonden, op dat het, gelijck men meent, niet ondergaen sou, dewijl het heel anders dan onse schepen was. d'Overste stierde het aen de Koningh. Olaus de Groot schrijft in sijn eerste Boeck dat in 't midden van Yslandt en Groenlandt een plaets is, daer schepen, van Leer gemaeckt, zijn, en seght dat hy sulcke schepen ghesien heeft. Dit scheepje was echter met desen niet ghelijck. Maer Petrus Bembus verhaelt in 't sevende Boeck van sijn Veneetsche Historie, van een schip dat hier meê gelijck was. Een Frans schip, in de zee, niet verre van Engelandt, varende, kreegh een scheepje, van biesen ghevlochten, en van schorssen van boomen gemaeckt, daer in seven menschen gevonden wierden, die van middelbare ghestalte, en doncker van verwe waren, en breede aengesichten hadden, met een wonderlijck lidtteecken geteeckent. Hun kleedingh was ghemaeckt van vellen van visschen, met verscheyde spickelen. Sy droeghen een Kroon op hun hooft, van een Salm ghevlochten, als seven ooren hebbende. Sy aten raeu vleesch, en droncken 't bloedt, ghelijck wy de Wijn; en men kon hun spraeck niet verstaen. Ses van hen zijn gestorven, en een wierd levendigh voor de Koningh gebraght. 't Is de waerheydt ghelijck dat dit scheepje met dese seven menschen door 't ys uyt Groenlandt in d'Engelsche Zee gheworpen is, dewijl de beschrijvingh, van Bembus gemaeckt, met het scheepje, dat aen strandt gevonden is, over een koomt.
Wy ginghen ondertusschen in een onbekent
| |
| |
landt, dat van sneeuw en ys bedeckt was, doolen, en sagen geen voetstappen van menschen, en vonden oock gheen menschelijcke wooninghen, of bequame Haven; maer de zee sloegh over al teghen de hooghe klippen aen. Wy ontmoetten een groote witte Beer, die sich weynigh met ons bekreunde, en niet door ons geroep verjaeght kon worden. In tegendeel, hy quam recht op ons aen, als op een rijcke roof. Toen hy nader quam, wierd hy tot tweemalen met een roer geschoten. Hy, sich getroffen ghevoelende, rechtte sich op, en stondt op sijn twee achterste voeten, even als een mensch. Hy, ten derde mael gheschoten, viel doodt voor ons neêr; en wy sonden sijn huydt aen de Koningh van Deenmarcken. Wy hadden, eer wy van malkander ginghen, te samen verdraghen dat, indien wy een bequame Haven vonden, of soo wy hun hulp van noode hadden, wy een vaendel, dat wy hier toe meêghenomen hadden, van malkander souden scheuren: maer de ghenen, die in 't schip gebleven waren, souden, soo 'er yets voorviel, ons met het afschieten van een stuck geschuts verwittigen. Daer ontstondt ondertusschen een groot onweer. De schipper weêrriep ons door 't afschieten van een stuck geschuts. Wy quamen met groote moeyten weêr by ons schip, na dat wy drie daghen uyt gheweest hadden, en braghten de huydt van een Beer meê. Wy voeren toen naer d'andere zyde van 't landt, naer 't Noorden, en naer 't eylandt der Pigmeen, of Nova Sembla, om deur de mondt van de Witte, naer de Scythische of Tartarische Zee te varen, daer men, gelijck geseght wordt, naer China of Cathay vaert. Maer wy, door 't ys verhindert, konden niet deur de Witte Zee komen: in voeghen dat wy, de saeck ongedaen latende, op de sestiende dagh van Junius weêr in Yslandt keerden.
Ick heb te vooren geseght dat d'Yslanders jare-
| |
| |
lijcks, op de negen-en-twintighste van Junius, midden in 't Eylandt te recht komen. Na dat wy weêrgekeert waren, trock onse Overste derwaerts, en ick met hem. Daer waren oock eenige van de geburen van Hecla gekomen, die eens of tweemael van onse Overste ter maeltijdt genoodight wierden. Desen verhaelden wonderlijcke dinghen van de bergh Hecla. Ick, begeerigh zijnde, om alles te sien, gaf sulcks te kennen. d'Overste beval my aen hen, en geboodt hen dat sy my daer souden brenghen, en 't geen, 't welck besiens-waerdigh was, aen my vertoonen. d'Overste van dit Landt was een Edelman uyt Deenmarcken, die heel wel gheleert was. Hy betoonde groote mildtdadigheydt aen my, en liet my ter plaets voeren, daer yets ghedenckwaerdigh te sien was, in 't gheselschap van een Deen en twee Yslanders. De Deen voerde sijn goedt te paert. Ick versleedt geheele vier dagen eer wy aen dese bergh quamen, en trock deur ruwe, berghächtighe en ongebaende plaetsen. Omtrent de bergh Hecla, en veel mylen in 't rondt was alles met swarte asch en bicksteen vervult. d'Yslanders vermaenden my dat ick niet nader sou komen. Maer ick, die alles begheerde te sien, gingh in 't gheselschap van de Deen nader by, als om op de bergh te klimmen: en hoe wel in 't begin de vrees ons inghenomen had, soo wilde ick echter van mijn voornemen niet afstaen, sonder op 't ghevaer te mercken, dat uyt d'asch en puymsteenen sproot. Ick, van de Deen scheydende, tradt noch nader aen de bergh, daer sulck een stilte was, dat ick vuur noch roock sagh. Maer ick hoorde terstont in de buyck der aerde een groote barstingh, daer doncker blaeuwe vlammen op volghden, die my door de leelijcke en swavelachtige stanck by na doodden. Ick kon qualijck by mijn geselschap, dat ick verlaten had, weêrkomen. Ick kreegh hier uyt een sware sieckte, en een duy-
| |
| |
selingh in mijn hooft; in voeghen dat ick noch altijdt aen die vuurvlammen gedenck. d'Yslanders waren ghenoodtsaeckt my naer hun wooningh te brengen, daer ick twee gheheele maenden sieck te bed lagh. De Deen keerde ondertusschen weêr naer d'Overste, en quam by de Hamburghers, aen de welcken hy van alles klaer bescheydt gaf, en mijn staet en gheleghentheydt aen hen vertoonde. Ick moest ondertusschen heel armelijck by dese vreemde menschen blijven. Sy hadden Tweeback, die ick met melck weeck maeckte: ick verdreef dus de honger. Toen ick weêr gesondt geworden, en weêr by d'Overste gekomen was, bevondt ick dat de Hamburghers, om de bequame tijdt niet te verliesen, en niet vertrouwende dat ick weêr komen sou, te zeyl ghegaen waren, op de vier-en-twintighste dagh van Augustus, om door 't ys niet verhindert te worden. De Hamburgers hadden my aen d'Overste bevolen, en tot mijn nootdruft Tweeback, Wijn en Bier gelaten. d'Overste heeft een bequame wooningh naer de gheleghentheydt van 't landt. Sijn wooningh is niet verre van de haven Hafnefort, in een plaets, Bedstede ghenoemt. d'Yslanders braghten my voor d'Overste, die my eerlijck en vriendelijck ontfingh. Hoe wel wy van alle noodtsaeckelijcke dinghen versien waren, soo had ick echter verdriet in sulck een leven, en verlanghde dieshalven met groote begeerte naer een schip uyt Duytslandt.
In dese selve tijdt was 'er oorlogh tusschen Erick, Koningh van Sweden, en Frederick, de tweede van die naem, Koningh van Deenmarcken. Dese oorlogh duurde tien jaren. De Deenen hadden de Lubeckers tot hun Bontgenooten, die de lasten van d'oorlogh hielpen draghen. Dit was oorsaeck dat veel Zee-steden niet naer Yslandt konden varen en ick daer moest blijven. Ick wachtte in 't vol-
| |
| |
gende jaer tot aen d'uytgangh van Junius, en had geen hoop meer om naer Duytslandt te keeren, vermits het schip, dat jarelijcks uyt Deenmarcken op Yslandt voer, niet ghekomen was. Na dat ick omtrent vier maenden langh ghebreck van Broodt en Wijn had ghehadt, besloot ick my onder de Portugesen, die witte Valcken in groote menighte uyt Yslandt voerden, te begheven, en wilde liever met hen naer Portugael varen, dan nog een jaer langh een schip uyt Deenmarcken of Duytslandt verwachten. Toen sy hun Tol betaelden, handelde d'Overste met hen van mijn kost-penningen, betaelde die voor my, en liet my met een eerlijck gheschenck van hem gaen. Niet verre van des Landtvooghts huys was een Dienaer van 't Goddelijck Woordt, Jonas genoemt, met de welck ick groote gemeenschap hield soo langh als ick in Yslant was, en by de welck ick mijn Boecken gelaten heb. Dese maeckte, toen ick weghvaren sou, drie knoopen in mijn neusdoeck, en, goede windt aen my beloovende, seyde: als ghy in zee zijt, en tegen de windt hebt, soo maeck de knoopen los, en ghedenck aen my. Toen wy tot aen de twintighste van September ghezeylt hadden, en Spanjen sagen, kregen wy daer sulck een stilte, dat men in drie daghen gheen windt gevoelde. Toen begon ick aen 't gheen, dat mijn vriendt tot my geseght had, te dencken; en ick deê een knoop los. Een uur daer nae begon de windt soetelijck te blasen. Ick maeckt daer nae oock de tweede en derde knoop los; en de windt begon toen soo fel te waeyen, dat wy nae verloop van twee daghen in de rivier de Tagus quamen, die voorby Lissebon vloeyt.
EYNDE.
|
|
Auteursrechtvrij