Logo DBNL
Toonneel der noordsche Landen (1652)

Toonneel der noordsche Landen

(1652)–Olaus de Groot–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het VIII. Boeck, van Olaus de Groote, Aertsbisschop van Upsalen, in 't kort begrepen, in 't welcke verklaert wordt van de staet der Koninghen en Amptmannen, en van d'oorloghs-handel.

Voorreden.

NA dat mijn waerdtste Broeder en Voorsaet, Joannes Magnus van Gotlant, Aertsbisschop van Upsale, in sijn Historien, onlanghs te Romen ghedruckt, de maghtighste Koningen van Sweden en Gotlandt die in de verlede tijden geheerscht hebben, heeft verklaert, soo heeft hy, gelijck het schijnt, bequame middel gegeven, om te verklaren op wat wijse, en hoedanige Koningen in de Noordsche Koninckrijcken plegen gestelt te worden. Men acht dat, na d'uytgangh van Noah, en van sijn Sonen uyt d'Arcke, sijn Sonen door 't bevel van hun Vader, eer in dese, dan in eenige andere landen van de geheele werelt hun naem en heerschappy opgerecht, en eyndelijck sich van daer over de gheheele werelt verspreyt hebben; gelijck men, door de getuygenis van veel treffelijcke Schryvers bevonden

heeft dat uyt de selve Noordsche Landen meer dan vier-en-dertigh Koninghen te voorschijn zijn gekomen, en hun Koninckrijcken wijdt en breedt over de heele aerdtbodem uytghebreydt hebben: 't welck in mijn Kaert van Gotlandt, in 't jaer vijftien hondert neghen-en-dertigh te Venetien ghedruckt, klarelijck vertoont wordt; en mijn Broeder, hier boven ghenoemt, getuyght in sijn Historien, die getrouwelijck gheschreven zijn, hoe gewichtige en heerlijcke daden sy bedreven hebben. Dewijl wy dan dese dingen dusdanighlijck vertoont hebben, soo sullen wy oock voor ooghen stellen hoedanigh de Konincklijcke verkiesingh, of d'erffenis der geslachten, en de krijghshandel der gener, die van oude tijden herwaerts geheerscht en ampten bedient hebben, waerghenomen is.

Cap. I. Van de verkiesingh des Koninghs.

DE Voorouders hadden een treffelijcke insettingh, onder de naem van Landtsaten, van eeuw tot eeuw, en van gheslacht tot gheslacht overghelevert, door de welcken in 't begin bevolen wierd dat, als d'inwoonders een Koningh in Sweden wilden kiesen, de Raedtsheeren en voornaemsten, en de Gesanten van alle Landtschappen, Gemeenten en Steden van 't voorghenoemde Koninckrijck ghehouden waren in d'Aertsbisschoppelijcke stadt van Upsale by malkander te komen. By dese Stadt is een groote steen in 't veldt, van alle tijden af door d'inwoonders Morasten ghenoemt, die in sijn omkringh twaelf andere steenen be-

grijpt, die een weynigh kleynder, en in d'aerde gevest zijn: in welcke plaets de voorghenoemde Raedtsheeren van 't Koninckrijck, en de Ghesanten ghewoonelijck te samen komen. De voornaemste uyt de Raedt stelt daer dan, met een voorsichtigh vertoogh, voor ooghen, hoe noodigh het voor de vryheydt van 't Koninckrijck, en van alle inwoonders is, dat men in een Koningh en Vorst bewillight, ghelijck van de Voorouders op soodanigh een steen, die bestandigheydt beteeckent, voorsichtelijck onderhouden is. Hy vermaent oock yeder, dat hy uyt vrye wil de geen, die hy begeert, vertoonen sal. Dit wordt sonder vertoeven gedaen. Want de geen, die, gelijck men siet, 't gemeene nut, d'eer van 't Koninckrijck, en vrede en eendracht altijdt heeft beschermt, die in sijn besondere handel niemandt heeft beschadight, die ghewoonelijck verwinner in d'oorloghen heeft gheweest, die door sijn rechtvaerdigh leven de jonst van 't volck heeft verkregen, en die een liefhebber van de wetten en Godtsdienst heeft geweest, wordt met eendrachtighe toestemmingh van al de Gesanten der Landtschappen verheven, om Koningh genaemt te worden: doch met dese opsicht, dat, soo des Koninghs Soon, Broeder, of bloedtverwant de voorghenoemde deughden heeft, soo wordt dese, niet by erfrecht, maer by recht van verkiesingh, boven al d'anderen ghestelt. Ick wil echter niet loochenen dat de soodanighen met alle naerstigheydt, vlijt, achtbaerheydt, danckbewijs, gebeden en beloften de jonst van 't ghemeen volck tot sich locken. Daer zijn oock eenighen, die door dreygingh der uytheemsche Vorsten, gelijck oock met ghewapende bystandt, pooghen de Konincklijcke naem aen sich selven gheweldelijck toe te schryven. Maer men vindt gheen, die ongheluckigher zijn, dan desen; om dat hun gheweldighe Heer-

schappy, teghen de wil en begheerte van 't volck verkregen, niet langhdurigh sal zijn, schoon sy hun zetel tusschen de sterckste Burghten, en onder de Sterren ghestelt hadden. Doch dit gae soo 't gaet, de gheen is altijdt veyligher, ghedurigh en heeft een goedt eynde, die door de stem van 't volck, dat voorsichtigh ghenoegh is, tot het Koninckrijck gheroepen wordt, even als de gheen, die om sijn moedt en deught, of onder de sijnen, of onder de vyanden voor heel deurluchtigh en dapper wordt ghehouden, om dat hy niets eer, ghelijck het schijnt, behoort te doen, dan op d'Amptlieden te letten, en wel toe te sien wat sy behooren te doen, ghelijck oock aen haer volcken, op dat sy een gherechtige Heerschappy, vaste steun, en een eeuwighe vrede souden behouden. Als hy dit doet, soo sal het volck lyden dat sy een vaste vestingh, en eeuwighe vrede hebben. Als hy dusdanighe dinghen gedaen heeft, soo sal het volck een eeuwighe vrede hebben. Als hy dit gedaen heeft, soo sal het volck niet dulden dat yemandt anders de Konincklijcke eer en achtbaerheydt beschermt.

Cap. II. Van d'aennemingh der Edelen tot Soon door de wapenen.

OM dat Diederijck, de maghtighste Koningh der Gotten, de ghewoonte der oudtste Vorsten van Gotlandt in sijn eeuw d'aennemingh des Soons niet nagelaten heeft t'onderhouden, soo heb ick sijn Brief, in het vierde Boeck aen de Koningh der Herulen ghesonden, hier willen in voeghen. Men bevindt, seght hy, dat, door de wapenen tot Soon aengenomen te worden, een groote lof onder de volcken is; om dat niemandt waerdigh is tot

Soon aengenomen te worden, dan de geen, die verdient voor heel dapper gehouden te worden. Wy worden dickwijls in onse eyge kroost bedroghen. De ghenen, die met oordeel ghebaert zijn, konnen niet luy en traegh wesen. Want desen verkrijghen jonst, niet van de natuur, maer alleenlijck van hun verdiensten, als vreemde lieden sich met een bandt binden. Dese wercking is soo groot een kracht, dat sy liever willen sterven, dan dat hun aenghenome Vaders met eenige swarigheden ghequelt worden. En dieshalven maken wy u, naer 't ghebruyck der volcken, en naer de mannelijcke staet tot Soon met dit gheschenck, op dat ghy, die voor strijdtbaer bekent zijt, door de wapenen behoorelijck gheboren soud worden. Wy geven wel aen u paerden, swaerden, schilden, en 't ander wapentuygh tot d'oorlogh: maer wy schencken oock aen u onz oordeel, 't welck het krachtighste en voornaemste is. Ghy, die door Diederijcks ghevoelen aenghenomen zijt, sult voor de grootste onder alle volcken gheacht worden. Neem dieshalven de wapenen, die aen my, en aen u vorderlijck sullen zijn. Ghy wordt van soodanigh een tot Soon aenghenomen, van welcks gheslacht ghy gevreest en ontsien sult worden. Wy hebben de wapenen aen u gegeven; maer de volcken hebben eertijdts aen u tot een pandt van dapperheydt verstreckt. Wy senden dieshalven aen u, ghelijck behoorelijck is, en bevelen het overighe door dese en die, onse Gesanten, in onse moederlijcke tael. Sy sullen onse brieven klarelijck aen u vertoonen, en 't geen, dat te segghen is, tot bevestigingh van jonst, daer by voeghen.

Cap. III. Van de selve wijse van aennemingh tot Soon.

WYders, daer was by d'oude Koninghen der Gotten soo strengh een waernemingh in d'ervarentheydt der wapenen, dat hun wettighe Sonen niet met hun Vader aen een gemeene of besondere tafel souden eten, voor dat sy van d'uytheemsche Vorsten bequaem tot de wapenen verklaert wierden: 't welck oock van Paulus Diaconus in sijn drie-en-twintighste Hooftdeel van 't eerste Boeck getuyght wordt. Want toen de Longobarden, de verwinningh verkreghen hebbende, weêr naer hun eyge huysen getrocken waren, soo baden sy hun Koningh Oduin, dat hy sijn soon Albuin tot sijn tafelghenoot sou nemen, door welcks dapperheydt in de strijdt, nae het dooden van de Soon des Koninghs der Gepiden, sy de verwinningh hadden verkreghen, als de gheen, die soo wel aen tafel, als in 't gevaer sijns Vaders medeghenoot sou zijn. Oduin antwoordde hier op, dat hy dit gheensins doen kon, om de ghewoonte des volcks niet te breecken. Ghy weet, seght hy, dat het by ons niet de ghewoonte is, dat des Koninghs Soon by sijn Vader eet, voor dat hy van een uytlandigh Koningh wapenen heeft ontfangen. Albuin, dese dinghen van sijn Vader verstaen hebbende, nam met hem vier hondert jonghelinghen, en trock naer Turismundus, Koningh der Gepiden, welcks Soon hy eertijdts in d'oorlogh ghedoodt had, om de Ridderschap te versoecken. De Koningh, hem vriendelijck ontfanghende, liet een maeltijdt toerechten, en sette hem aen sijn rechte handt, daer sijn Soon, eertijdts gedoodt, gewendt was te sitten. De Vader, dit bedrijf overweghende, loosde diepe suchten, vermits hy dese verwisselingh van sijn

Soon swaer achtte. Des Koninghs andere Soon, en de Hovelingen, hier over oock ontstelt, pooghden sich met pylen te wreecken. Maer de Koningh, hen met sware dreygingen bedwingende, seyde dat het een goddeloose verwinningh was, als yemandt sijn gast in sijn eyge huys doodde. Hy beval voort, dat yeder sich tot vrolijckheydt begheven sou, en, de wapenen van sijn ghedoode Soon nemende, gaf die aen Albuin, en sond hem in vrede en ghesondtheydt weêr naer sijns Vaders Koninckrijck. Hy, sedert sijns Vaders tafelgenoot geworden, verhaelde al 't geen, dat gebeurt was, en verdiende groote lof om soo groot een stoutheydt: maer noch veel grooter Turismundus, om sijn stantvastighe trouw, die hy aen sijn gast bewees, die soo groote schade en verdriet aen hem ghedaen had. De waen der menschen heeft oock plaets genomen, ghelijck een wet der krijghslieden, dat is dat de Koningh een krijghsman tot de Ridderlijcke waerdigheydt magh verheffen, schoon hy self voor sijn krooningh niet in dese staet aengenomen heeft geweest; om dat onder d'achtbaerheydt van de Konincklijcke Hoogheyt dit inghesloten is, ghelijck een roosenkrans boven de goude Konincklijcke hooftpronck.

Cap. IV. Van d'opvoedingh der kinderen van deurluchtighe Stam, en hooghe Adel in de krijghshandel.

DE oude Gotten droegen voornamelijck groote sorgh in de strenghe opvoedingh van hun kinderen, die sy, naer de ghemeene wet, in de krijghs-oeffeninghen, en in d'oorloghen vlijtighlijck onderwesen, op dat het Vaderlandt in alle ge-

val soodanighe beschermers sou hebben, als sy in d'oude eeuw der Voorouders tot navolghers ghestelt hadden. Sy onderhielden voornamelijck dese ghewoonte, die noch in de teghenwoordighe tijdt onderhouden wordt. De kinderen, nieuwelijcks uyt de wiegh ghekomen, beproefden eertijdts de roeden en borsten. Sy wierden eerstelijck in seer warme stooven heel swarelijck, tot uytstortingh van bloedt toe, gheslaghen, en daer nae in seer kout water, by na met gevaer van 't leven, gestommelt, daer door sy vaste en stercke leden verkreghen, en door 't welck sy selven hun kinderen verhardden, om hitte en koude te konnen verdraghen. Jae de jonghens wierden aen d'Autaer soodanigh met geessels geslagen, dat aen veel het bloedt uyt het ingewandt liep, in voegen dat men somtijdts meende dat sy doodt waren: van de welcken niemandt niet alleenlijck niet kreet, maer oock niet suchtte; op dat sy van de wiegh, en van hun kindtsheydt af de strengheydt met de melck van hun moeder indrincken souden. Dat meer is, sy namen oock de jonge kinderen, die nieuwelijcks gheboren waren, en hielden hen eerst teghen 't vuur, en staken hen daer na in 't killigh water, en in de golven, om hen te verharden. Sy, jongelingen geworden, en sware wonden in hun lichaem en aengesicht ontfanghende, verdraghen dat met soo groot een stilte, dat sy oock niet door de bewegingh en vrees van hun ooghen hun onlijdtsaemheydt darren betuyghen. Sy schuwen de sachtigheydt der pluymen, een hardt decksel verstreck aen hen tot kleedingh. Sy nuttigen strenge kost en dranck. Sy slapen meer op tafels, dan op pluymen, en op andere dierghelijcke harde dinghen, op dat sy stercker van leden, en tot alle teghenspoet bequaem souden worden. Luydewijck, Koningh van Ongeren, berispte dickwijls sijn spijsmeesters, die hem teederlijck en wel-

lustighlijck opghevoedt hadden, vermits hy, misschien uyt de strijdt vluchtende, sich niet met een boersch kleedt, hoedanigh het oock verkreghen was, sou konnen behelpen, ghelijck d'uytgangh sedert oock aengewesen heeft.

Cap. V. Van de middel en onderwijs van te paert te ryden.

DE jonghelinghen worden naerstighlijck onderwesen in d'oeffeningh van te paert te ryden, van te werpen, en te schieten; 't welck by de Vorsten in hooghe achtingh behoort ghehouden te worden. Onder andere dinghen wordt op hun hooft gheset een sware helm, en een langhe spies in de handt ghegheven; op dat sy gheen plompe, maer een betamelijcke wijse, altijdt met opgerechte hals, souden leeren en onderhouden. Wyders, men hanght een schilt op hun rugh, op dat sy, achterwaerts siende, sich naerstighlijcker van de voorkomende laghen souden wachten: oock om dat d'oudtste ghewoonte van de Gotsche Adel is met soodanighe teeckenen, als helm, spies en schilt, in d'openbare vergaderinghen der Vorsten te verschijnen, en met dusdanighe wapenen de vryheydt van 't Vaderlandt, en de gherechtigheydt te beschermen. Dat meer is, sy, om in de krijghshandel der andere volcken niet onkundigh te zijn, senden dusdanighe jonghelinghen in de Hoven der uytheemsche Vorsten, op dat sy de zeden, tael, onderscheydt der menschen, de kennis der andere landen, en d'ordeningh der strijden en veldtslaghen souden leeren, om niet ruw en onbeschaeft tot de bestieringh te komen. Want sommighen keeren niet weêr in hun Vaderlandt, voor dat sy de Heerschappy in handen krijghen. Daer was oock by

d'oude Vorsten een ghewoonte, dat sy onderlingh het hayr van hun Sonen namen, op dat sy, het hayr afsnydende, vaders souden worden, en dat sy dit hayr, met Konincklijcke giften verçiert, weêr om sonden. De Gotten scheeren echter 't hayr niet af, maer binden daer meê hun helmen, of stormhoeden, en borstharnassen, en leeren op stercke paerden te stijghen, in 't felste van de Winter op de jaght te gaen, en op de behoorelijcke tijdt in 't koutste van de Winter ghewapent op de wacht te staen, als om 't ghevaer van 't leven in eenigh vyandelijck belegh af te weeren: 't welck ghewoonelijck meer by Winter, dan by Somer, plagh te gheschieden.

Cap. VI. Van de verkiesingh der Leerlingen ter wapenen.

WY sullen hier vertoonen op hoedanighe wijse de Koningen van Gotlandt, Sweden en Noorweghen, en d'andere Vorsten van de Noordsche gewesten by oude tijden de Konincklijcke en Landtschappelijcke Ampten pleghen te schicken, en hoe sy die teghenwoordighlijck verdeelen. Sy hielden dan dese leerlinghen, die in 't bloeyen van hun jeught hun glibberighe jaren met rijpe zeden breydelen, voor beter in de krijghshandel, dan alle anderen, om dat 'er niets erger is dan de jeught, die in quade zeden uytspat. Want sy achtten dat hy niet aen de Vorst getrouw, aen 't Vaderlandt nut, aen de Bontghenooten verdraghelijck, en aen niemandt aenghenaem kon zijn, soo hy niet door strengheydt van de krijghs-oeffeningh tot strenghe zeden ghebraght was, op dat in ghelijck gheval sy voor treffelijcke voorvechters van 't Vaderlandt ghehouden moghten zijn, aen welcken men de

bestieringh van 't Landtschap veylighlijck bevelen moght. Maer op dat dusdanige jonghelinghen niet door een ghedurige strengheyt tot de krijghstucht ghedwongen souden worden, soo begiftight de Koningh, door sijn miltdadigheydt, hen altijdt met besondere giften, door de welcken sy met bestandiger gedienstigheden sich tot ghetrouwheydt aen de Koningh verplichten, om, altijdt in alle noot onvertsaeght, het ghevaer des levens aen te gaen. De giften, die aen hen gheschoncken worden, zijn swaerden, boogen, pijlkoockers, helmen, harnassen, borstgeweer, schilden, pylen en oorloghs-paerden, en noch andere grooter en aenklevende leengoederen, aen al de welcken, naer 't oude gebruyck, besondere ghestalte van woorden, en bezegelde redenen gevoeght worden, waerom sy ghegheven en ontfangen zijn.

Cap. VII. Van 't selve, door uytwendigh gebaer.

DE deught en dapperheydt maeckt de wettige ouderdom by de Gotten, als de ghenen, die maghtigh zijn om de vyandt te deursteecken, en verplicht zijn sich van alle sonde te beschutten. Dit ghetuyght oock Paulus Diaconus, in 't eerste Boeck van de Longobarden, als de ghenen, die 't ghetal der strijders konden vergrooten, en die veel van het slaefsche juck onttrocken, en tot de staet van vryheydt gheleyden. En op dat sy in hun vryheydt versekert souden zijn, soo bevestighen sy dat door een pyl, volghens de ghewoonte, en mompelen echter, tot versekeringh van de saeck, sekere woorden in hun moederlijcke tael, die dus luyden: De Goden maken u edel met dese pyl, en doodden u, soo ghy ongetrouw tot het Vaderlandt, en tot de

Vorst zijt. Men moet oock niet met swijghen het gheen voorby gaen, 't welck van Saxo, in sijn tweede Boeck, tot getuygenis byghebraght wordt, dat is dat eertijdts de Grooten, in 't Hof komende, de beginselen van hun knechtschap met de belofte van eenighe groote saeck aen de Vorsten plaghten te verplichten, en hun leerlinghschap met dapperheydt aen te vangen: en nochtans is d'oprechtigheyt van de trouw in d'uytheemsche Konincklijcke Hoven van Gotlandt en Sweden nooyt in hoogh achtingh gheweest, dan als sy een uytghetoghe swaert by 't lemmer uyt de handt van de Vorst, tot een gheschenck, met eedt van ghetrouwheydt, ontfangen hadden, op dat sy, de degen by 't ghevest vattende, die niet tegen 't ingewandt van de gever keeren souden: ghelijck men bevonden heeft dat over langh ghebeurt is aen de gheen, die, de ghewoonte der Voorouders veranderende, het hecht, in stede van het scherp schonck, en daer meê van d'ondanckbaere ghedoodt wierd. Sy stellen de Vaendraghers en voornaemste mannen, die door hun deught en edelheydt vermaert, en met een sonderlinghe dapperheydt begaeft zijn, alleenlijck met het uytgheven van 't vaendel, om dat sy weten dat sy naer de wetten van d'oorlogh ghelijckelijck hun eer en leven sullen beschermen: by de welcken sy heel onvertsaeghde bewaerders stellen, die scherp gheweer met twee pennen, en ysere ronde stucken, aen de gordel hanghende, hebben, met de welcken sy, als de noodt sulcks vereyscht, van nae by d'aenkomende vyandt met de werp nedervellen, als hy met dubbelde scherpe swaerden niet kan verwonnen worden.

Cap. VIII. Van de ghewoonte van d'oude krijghshandel der Gotten.

SY hadden eertijdts sware helmen, met gheen vernuftighe handt, naer die ruwe eeuw, ghemaeckt: daer by dicke borstharnassen, ten deel van yser, ten deel van leer, en ten deel van vilten, die met lijnwaedt en wolle ghenaeyt waren. Sy hadden oock yser armgheweer, en decksels tot de handen. Sy droeghen oock dicke en langhe spiessen, ghelijck Procopius, in sijn tweede Boeck, met dese woorden verhaelt: De Persianen konden eerst van al de Gotten, met hun langhe en dicke spiessen komende, niet teghenstaen, maer begaven sich op de vlucht. De genen, die geheel, van 't hooft tot aen de voeten, ghewapent waren, ghebruyckten oock langhe spiessen. Sy decken oock de borst der paerden met kopere borstharnassen, en doen aen de breydel, en aen het tuygh, gout, sonder eenigh stael en silver te hebben, by de welcken, hoe wel sy veel gout en silver ghebruycken, het yser en silver niets is. Maer sy ghebruyckten eertijdts, met kennelijcke heerlijckheydt, tot eerbewijsingh van hun Goden, in de hooghste verçieringh van hun Tempel, (gelijck in 't eerste Boeck gheseght is) het gout, als het beste metael in hun oorspronckelijck Vaderlant, namelijck Gotlant. Daer is noch heden, door een opgherechte wet ghestelt, dat men heldere of silvere klockjes aen d'afghesnede staerten der slaende paerden binden sou, op dat het onweerlijck gheslacht der menschen, het geluyt hoorende, het ghevaer schuwen sou. Maer de ghenen, die vermaeck in 't silver hadden, droeghen breede riemen, Silfscheenen genoemt, soo tot verçieringh, als tot bewaringh van haer rugh, daer dese gordels by op-

quamen; ghelijck oock noch andere verçieringhen, daer de Hovelinghen sich meê verçieren.

Cap. IX. Van d'andere aeloude dingen der Ruyters.

DE ruyters ghebruyckten in de voorgaende eeuwen oock spooren van ongewoone grootheyt, die seer langh, en door de breetheyt der raden seer breet waren. Sy hadden oock laersen, die wanschickelijck genoegh in 't voorste deel omboghen, en sonder eenigh ghemack ghemaeckt waren, ghelijck ick die noch in mijn kintsheydt, voor tsestigh jaren, ghesien heb, en nu tot een gaepspel in de Burghten van eenighe Edelen bewaert worden. Wyders, de kleederen of krijghs-rocken waren soo kort en ghevouwen, dat sy onder naeuwelijcks het onderste der billen konden bedecken, en boven soo deurhackelt en deursneden, dat sy oock de schouders niet bedeckten, en niet teghen 't geweldt van de koude konden beschutten, en voornamelijck de krijghslieden, die om soldy dienden, aen de welcken het niet gheoorloft was langh hayr te dragen, maer alleenlijck aen de Vorsten, en voornamelijck aen de Sonen der Koninghen, die van hun kindtsheydt af ongeschoren bleven, op dat het hayr achter op hun rugh sou hanghen, en oock van vooren aen beyde zyden onderscheyden, doch niet, naer de wijse der Turcken, onghekemt, morssigh en vuyl, of anders slordighlijck ghevlochten, maer met kostelijcke salven overstort.

Cap. X. Van de krijghs-oeffeninghen.

DAer was een ghewoonte, die in de oude tijdt standtvastelijck waergenomen, en tot op dese hedighe dagh van de Noordsche volcken onderhouden wordt, namelijck dat de ruyters, hun volle wapenen aengedaen hebbende, van de vlacke aerde, en van alle plaetsen, hoe onghelijck oock van natuur, op hun hooghe en ghesadelde paerden spronghen, insonderheydt op het glibberigh ys, en in de sneeuachtige landen, daer ghewoonlijck de meeste en strenghtste strijden ghehouden worden, ghelijck hier nae, in 't Boeck van de Wintersche Oorlogen, getoont sal worden, voornamelijck om de sware wapenen, en om de dicke spiessen, die sy ghemeenlijck teghen de vyanden ghebruycken; 't welck niet voor vreemt van hen gheacht wordt. Daer is noch een andere krijghs-ordeningh der Gotten, dat is dat sy, gheheel gewapent zijnde, in de gheswinde loop der paerden, van 't een op 't ander overspringhen, en daer na, als sy van de strijdt gheparst worden, gewoonelijck op het derde springen, sonder d'aerde te roeren, oock dat sy sich van 't paert achter over krommen, opheffen en buyghen, en sich weêr beweghen, met een spies of speer te verwisselen.

Cap. XI. Van de wapenen en listen der ruyters.

DE Noordsche volcken, een ruyter-strijdt aengaen sullende met hun swaere en dicke speeren, verçieren 't yser daer af met de staerten der Vossen of der Wolven, tot verachtingh van hun

vyanden, hoedanigh sy oock zijn. Sy voeren, naer de wijse der Persianen, nooyt vaendels of wimpels aen hun speeren; maer sy ghebruycken voetboogen, of stale booghen, of van hoornen ghemaeckt, om te beter te treffen, en grooter slagh te maecken: want sy zijn ghetrouwelijck ghemaeckt, ghelijck oock alderhande pijlen, die sy ghebruycken. Eyndelijck, sy besighen langhe, uytghetoghe en kromme swaerden, met de welcken sy, hun speeren ghebroken hebbende, steecken of houwen. Sy hebben oock breede swaerden, die sy met hun beyde handen moeten keeren en wenden; gelijck oock ysere hamers, soo krom als haecken, met de welcken sy beter deur de helmen slaen, en die breecken, dan met eenigh ander krijghs-gereedtschap. Ja sy trecken met dierghelijcke hamers de ruyter van sijn paert, of sy dooden daer meê het paert self, om de ruyter af te werpen. Dat meer is, als sy handt aen handt strijden, soo ghebruycken sy veelderhande swaerden en pylen, te weten korte en breede, twee-snydighe, kromme en haeckachtige swaerden. De harnassen der paerden zijn van stael, of hun borstwapenen van yser, of van leer, met onghebluschte kalck bestreecken, en met yserdraet, teghen de sneê der swaerden, versorght. Sy, dus toegherust zijnde, stellen sich, indien het noodigh is, in veel slagh-ordeninghen, een weynigh van malkander verscheyden, op dat, als de vyandt indringht, d'een terstont naer d'ander toeschieten, en hem te hulp komen sou. Sy doen boven al hun uytterste best, om de vyandt, ghelijck een draeywindt, in een kringh te besluyten, om selven niet door sijn listigheydt en diepe laghen, bedraeyt te worden. En op dat sy dit bequamelijcker souden doen, soo worden sy door seeckere teeckens van hun bespieders en trompetters bestiert.

Cap. XII. Van de dwinghlandige schattingh en eysschinge der Landtvooghden.

GElijck 'er in de Noordsche Koninckrijcken veel en maghtighe Landtschappen zijn, soo worden oock, om die te bestieren, Landtvooghden van verscheyde staten en talen, door de Vorsten ghestelt, ghelijck de stralen van de Son uytghesonden, op dat de billickheydt en gherechtigheydt in de gheheele omkringh van 't aerdrijck bewaert sou worden en de sekerheyt onghequetst tot alle volcken deurvloeyen. Maer op dat dit gheluck, door een billijcke Heerschappy verkreghen, niet langh en gheduerigh sou zijn, soo worden, door de raden der boose menschen, over al deur 't Rijck soodanighe Oversten en Landtvooghden ghestelt, die, door gierigheydt en boosheydt verblindt, d'onnooselen pynighen, de boosen verheffen, alle rechten verkeeren, en in korte tijdt het gheheele Koninckrijck verwoesten, sich selven in elende, en de Koningh in laster, schande, ramp en ballinghschap storten. Maer op dat dese saeck gheen voorbeelt gebreck sou hebben, soo sal ick hier, onder d'andere bloedtdorstighe en gierige Landtvooghden, die van Erick, de Koningh van Sweden, uyt de Hertogen van Pomeren gesproten, over Sweden ghestelt waren, om dat te verscheuren, byvoeghen seker Deen, Iusse Erickson, die, over het Landtschap der Dalacarlen ghestelt zijnde, sich soo wreedt aen alle menschen betoonde, dat men achtte dat al de gheesten van al de boose dwinghelanden, die ooyt te vooren geweest hadden, in dese bedorvenste guyt en booswicht te samen ghevloeyt waren. Cicero verhaelt dat de wreede Verres, roock uyt het verrotte hout

te voorschijn komen doende, een onschuldigh man verdelght had: maer dese Iusse, van de selve boose gheest beseten, heeft niet een onschuldighe, maer uyt d'inwoonders van Dalacarlen een ontellijck getal van onschuldighen, in de roock hangende, gedoodt, schoon sy, door hun vermogen, tot afval uytbarsten konden. Dieshalven, op dat het niet sou schijnen dat hy een beul gheweest had, die niet vernuftigh ghenoegh was, soo schaemde hy sich niet om de huysvrouwen der ghener, die hy soo wreedelijck gedoodt had, in plaets der paerden te ghebruycken, om de ploegh voort te trecken. Ja hy stelde het onder sijn voornaemste vermaeckelijckheden, als hy sagh en hoorde dat sy, in soo groote bangigheden, hun vrucht doodt weghwierpen, en weêr aen de ploegh gevoeght wierden, tot dat sy doodt, of half leveloos neêrvielen. Men sou hier de schrickelijckste boosheden van de selve Deensche dwinghlandy konnen byvoegen, die toen niet alleenlijck van hem, maer van al de Landtvooghden des Koninghs bedreven wierden. Maer 't is genoegh, als wy seggen dat sy door dese middelen de doodt op hun eyge hals gehaelt, en de ballinghschap aen hun boose Koningh bevordert hebben. Want sy zijn door de woede der boeren wreedelijck ghedoodt, toen sy stouter in 't rooven, dan in 't strijden, waren. Doch Koningh Erick uyt Pomeren, van de Deenen verlaten, welckers raedt hy tot sijn ondergangh, en tot veler verderf ghebruyckt had, en van een seker maghtigh man Engilibertus gheparst, die voor soldy wel hondert duysent mannen en inwoonders in de wapenen ghebraght had, begaf sich, ghelijck een voortvluchtighe, in sijn swacke ouderdom, naer het kleyn eylandt van Gotlandt.

Cap. XIII. Noch van de selve boose Landtvooghden.

HOe wel in 't voorgaende Hooftdeel ghescheenen heeft dat het gheheel ghewest van de dwinghlandy der wreede Landtvooghden ghesuyvert was, soo zijn echter de vervloeckelijcke overblijfselen, met ghelijcke list en behendigheydt, in hun deelgenooten en voesterlingen, ghelijck seker vergift, gebleven; die hoe sy door gheveynsde ghedienstigheden meer gheloof en trouw aen de Vorsten pooghden te bewijsen, hoe sy door de gheheymenissen en diensten des Koninghs boven al d'anderen meenden de meester te worden. Sy wierden in hun waen oock niet bedroghen. Want toen sy sich eerst smekend en ootmoedigh, en in de burgerlijcke wetenschappen sich ervaren voor de Koningen betoonden, voornamelijck in d'eysschingh der schattingen en breucken, wierden sy terstont daer nae, sonder meer verdiensten te verkrijghen, over het slechte volck ghestelt: in voeghen dat, door de medewerckingh der dwinglandy van soodanighe Landtvooghden, Karel, de maghtighste Koningh der Gotten, Sweedtschen en Noorweghers, de naevolger van de voorgenoemde Koningh Erick, gedwongen wierd d'afval en weêrspalt van sijn ghetrouw volck te verdraghen, en eyndelijck de ballinghschap uyt te staen. Want toen de Koningh self, om de gruwelijcke boosheden en schelmstucken sijner Landtvooghden, met een swaer belegh in sijn Konincklijck ghebouw, door de maght der inwoonders, besloten wierd, en vruchteloosselijck van sijn Landtvooghden, die t'onbeschroomdelijcker deur 't Koninckrijck sworven, hulp verwachtte, soo was hy in twijffelingh wat hy in soo groot een verbaestheydt voor de veylighste hulp-

middel aennemen sou. Hy sond dan gheheyme boden aen de voorghenoemde Landtvooghden, en ontboodt aen hen dat sy, om hun eer en trouw, en om hun ghedane eedt, hem in sijn elende te hulp souden komen. Maer vergheefs: want sy hadden niets anders gheleert, dan verwaendelijck over d'ootmoedighen te heerschen, d'inwoonders geldt af te parssen, den elendigen overlast aen te doen, en d'onschuldigen met straf te quellen. De Koningh dan, in groote noodt gebraght, en voorsiende dat sijn sekerste behoudenis in de vlucht sou zijn, beval dat men, in 't felste van de Winter, namelijck in Januarius, vaerdighlijck eenighe schepen gereedt zou maken, die hy met groote schatten deê laden. Toen 'er niets anders overigh was, dan d'anckers te lichten, vraeghde een van de Landtvooghden aen de Koningh, of hy oock yets aen 't landt vergeten had. De Koningh, dit gehoort hebbende, antwoordde al suchtende: Seker ick heb voor veel jaren versuymt u, en uwes gelijcken aen een galgh te hangen: want indien ick dat gedaen had, soo sou ick nu gerustelijcker in de gemeente gebleven zijn. Hy, terstont de zeylen ophyssende, quam, eer met een voorspoedighe, dan met een vrolijcke reys, te Dantsick, de vermaertste stadt van Pruyssen, daer hy van Casimirus, Koningh van Polen, heel beleefdelijck ontfanghen wierd, tot dat hy, nae d'omkeer van seven jaren, weêr in sijn voorgaende waerdigheydt en maght wierd ontfanghen; in voeghen dat hy, die te vooren met een ghemeene haet ghehaet wierd, aen alle menschen aenghenaem en waerd was. Want hy stelde soodanighe Landtvooghden, die de deughden boven de sonden, de gherechtigheydt boven d'ongherechtigheydt, en 't eerlijcke boven 't nut stelden. Al de ghenen, die de daden van Christiernus, de tweede van die naem, Koningh van Deenmarcken, gelesen hebben, weten wel wat

hy in de Koninckrijcken der Noordsche Landen, om de woede der wreede Landtvooghden, geleden heeft. Hy had onder sijn anderen seecker Landtvooght, Nicolaus Holste ghenoemt, diens eenighe vermaeck was een voorganger van de strengheydt des Koninghs te zijn, hooge wippen en galgen op te rechten, aen de welcken d'ongeluckige inwoonders met een doodelijcke pijn gepynight wierden, soo sy niet t'elckens met seker ghewicht van goudt en silver, hun lichaem weêr los kochten, segghende dat lange dieven hooge galgen behoefden. De geen, die dit seyde, kreegh oock een gherechtigh lot. Want hy wierd, om dat hy aen veel onnoosele menschen het geldt afgewrongen had, verwesen, en aen de de selve galgh, die hy voor anderen had doen maken, opgehangen, schoon de Koningh hier door gheen meerder sekerheydt van 't woedende volck kreegh, dan dat hy yeder oogenblick vluchten moest. Ick sal van dese Koningh Christiernus, en van sijn daden, van de welcken ick een oogh-getuygh was, hier na veel dinghen schryven, om dat ick, teghenwoordigh zijnde, veel schricklijckheden gesien heb.

Cap. XIV. Van d'oorsaken der eeuwige vyandtschap, die de Sweedtschen en Gotten tegen de Deenen dragen.

DE naerstighe Historie-schryver der Deenen gheeft, in sijn sestien Boecken, hier en daer, tot groote en sware schrick, klare redenen en oorsaken waerom de Sweedtschen en Gotten met soo felle ghemoeden, en wreede wapenen teghen de Deenen woeden. Want hy verhaelt over al de geweldighe en baldadighe heerschappy van sijn volck over d'ondersaten, en hun bedrieghelijcke vriendtschap tot hun geburen, en dese beyde tot al

hun Bontgenooten; in voegen dat alle voorsichtige en wel-besinde lieden wel moeten toesien dat sy sich versekeren, soo veel als hen mogelijck is, in hun bontghenoodtschap, of door naturelijcke bandt, of door eenigh ander besware verbintenis. Want hy verhaelt in sijn tweede Boeck, dat de Koningh Sotherus voor groote oprechtigheyt hield, dat hy de deurluchtige lieden van hun leven en goederen beroofde, en 't Vaderlandt leegh van goede burghers maeckte. Hy seght oock in sijn tweede Boeck, dat de Koningh Helgo soodanigh tot onkuysheyt overgegeven was, dat men reden om te twijffelen had of hy meer in dwinghlandy, of in ontucht brandde: in voeghen dat hy de Maeght Thora dwongh hem in sijn onkuysheyt ten dienst te staen, die sedert soo schrickelijck een gruwel bedacht, dat Saxo wonderlijck tegen haer tiert. Hy getuyght in sijn derde Boeck, dat Fengo sijn broeder, die hy belaeghde, doodde, en sijn Ghemalin misbruyckte, en door dese middel een schrickelijcke bloedtschande aen de Vadermoort voeghde. De selve Saxo verhaelt klarelijck ghenoegh met hoe groot een veynsingh van goetjonstigheyt hy dese gruwelijckheyt, en de Vadermoort met de naem van Godtvruchtigheydt, bedeckte. Hy bewoogh dese vrou, die hy verdruckt had, en die vol van alle lanckmoedigheyt, en sonder gal was, en aen niemandt hinder deê, dat sy belijden sou dat haer Ghemael des Koninghs leven belaeght had, en dieshalven van hem ghedoodt was. Dese overredingh was oock niet vruchteloos, dewijl de Vorsten gheen ghebreck van gheloof hebben, daer ondertusschen aen de booswichten jonst, en aen de lasteraers eer bewesen wordt. Saxo verhaelt, in sijn vierde Boeck, op het leste bladt, dat de Deenen lieghen en bedrieghen niet onder de sonden en vuyligheden telden, ghelijck de ghewoonte by de Parthen is. In 't vijfde Boeck, op het tweede bladt

wordt aenghewesen hoe vuyle zeden, en schadelijcke baldadigheyt, ghelijck oock gheweldt in de Hovelinghen geplaetst is, van 't welck de gheheele werelt, ja oock d'onbesuysde menschen, een afschrick hebben. Hy verhaelt in het seste Boeck de gheweldighe Heerschappy der Deenen over de Saxischen, nae de doodt van hun Worstelaer, soodanigh, dat sy voor yeder lidt, een elle langh, tot bewijs van dienstbaerheyt, ghedwongen waren jarelijcks sekere schattingh te betalen, tot dat seker Suertingus, met d'elende der burghers bewoghen, sich self, en de Koningh, die hy onder schijn van vergastingh ontfanghen had, met de brandt verdelghde. Hy verhaelt in 't begin van 't sevende Boeck, dat Frotho beval dat men sijn eyge Broeder door d'een of d'ander Hugenoot, heymelijck sou doen ombrenghen: en op dat de gheen, die kennis hier af had, dit schelmstuck niet openbaren sou, soo deê hy de selve dienaer der belagingen heymelijck dooden. Maer hy, sedert door de Sonen van sijn ghedoodde Broeder ghelijck honden, opghevoedt, betaelde de straf van sijn Vadermoort door de brandt, van de welcke hy verslonden wierd.

Cap. XV. Van de selve saecken.

SAxo verhaelt, onder andere saecken, heel breedelijck de gruwelijcke wreetheydt van de Koningh Iarmericus, in de welcke hy van sijn kintsheyt af tot aen sijn hooghe ouderdom toe heel onbesuydelijck voortvoer, en die niet alleenlijck alle beestelijcke verwoedtheyt overtrof, maer oock van gheen verstandigh man sonder groote schrick ghehoort en gheleden kon worden. Want hy doodde de bedroefde menschen met een onghe-

hoorde wreetheydt, met uytghesochte pijnen. Hy doodde door de grootste ondanckbaerheydt, met heymelijck brandt te stichten, de Koningh en Koningin der gheener, van de welcken hy naer 't recht des oorloghs ghevanghen, en in volkomen vryheydt herstelt, en in 't ghetal der vrienden en voornaemste bontghenooten, ontfanghen was. Hy deê daer nae veertigh Duytsche ghevanghenen met de strick verworghen, en voeghde soo veel wolven by hen. Sijn bloetdorstigh ghemoedt kon echter in deser voeghen niet versadight worden. Want hy deê de voornaemste van hen koorden deur de beenen trecken, en daer na aen de klaeuwen der wilde stieren binden, die, sedert van schrickelijcke honden aenghebast, hen in 't slijck, en in de modderkuylen sleepte, daer sy in groote elende en gheween de gheest gaven. Eyndelijck, hy deê de Hertogen, Graven en Vorsten der Duytschen, die hy ghevanghen had, koorden deur de beenen doen, en met paerden, die elck sijn wegh liepen, van een scheuren. Hy achtte echter noch niet dat hy 't by dese wreetheyt behoorde te laten blijven. Want hy deê sijn eyghe Koningin, Dochter van de Koningh der Hunnen, hoe wel heel onschuldigh en kuysch, aen d'aerde binden, en van de voeten der paerden vertreden. Hy deê een hoop beesten komen, en 't lichaem van sijn Ghemalin door het ghedurich trappelen, verscheuren en onderdelven. Ja hy verworghde oock sijns Susters Sonen, die hy met list ghevanghen had. Hy deê oock de voornaemste, die hun Vooghden en voorstaenders waren, onder schijn van een gastmael by hem komen, en met een selve voorbeelt van 't leven berooven. Wyders, de selve Schryver toont in 't selve Boeck soodanigh de schrickelijcke wreetheyt van Haquo, seecker Deen, dat sy met recht aen alle menschen schrick veroorsaeckt; op dat sy sich niet door de

handelinghen en verwinninghen van dit volck seker souden achten. De selve Schryver verhaelt in 't begin van 't neghende Boeck, dat d'alghemeene Godtvruchtigheydt door de besondere woede des Koninghs geschonden wierd. Ja hy seght na veel andere dingen, dat de Koningh Haraldus, te voren een groot beminner van heyligheyt gheweest hebbende, een snoode verloochenaer en verlater gheworden is. Hy schrijft in het tiende Boeck, dat de Deenen, de stadt Sembia ingenomen, en al 't gheen, dat mannelijck was, ghedoodt hebbende, de vrouwen dwongen sich aen hen te huwen, en dat sy, hun eerste Gemalinnen verlatende, en grooter liefde tot d'uytheemschen draghende, hun staet en geval met des vyandts, door een ghemeene bandt des Huwelijcks, ghemeen ghemaekt hebben. Voorts, dat de Koningh Haraldus de halfen der menschen onder 't juck der beesten ghevoeght heeft. Daer nae, dat sy de heylighe Olaus, Koningh van Noorweghen, door moordenaers, voor geldt ghekocht, en eyndelijck oock de heylighe Canutus, door behulp van Blaccho de verrader, ghedoodt hebben. In 't elfde Boeck verhaelt hy dat men bevonden heeft dat de Koningh Sueno liever een verlater van de Heylige Godsdienst, dan van sijn bloedtschandigh Huwelijck, wilde zijn. Hy seght in 't twaelfde Boeck, dat de Deenen de ghevanghe Duytschen met een al te geweldige doodt verdelght hebben: want sy deden hen, met de handen achter op de rugh ghebonden, aen staecken vast maecken, en daer nae het hol van de buyck met een mes opsnyden, en het inghewandt bloot maken, en het voornaemste deel der darmen uyt-trecken, en 't overighe met stocken uytgespannen. Ja sy hielden niet op van hen te pynigen voor dat sy hen, ghepynight en ghewrongen zijnde, en 't ingewandt geheel uyt de buyck halende, dwonghen de geest, met een schrickelijcke gru-

welijckheydt te doen verhuysen. Dit schouwspel, droevigh om 't aenschouwen, was in der daedt heel dienstigh aen d'onsen. Want dit verstreckte niet alleenlijck tot een straf aen de misdadighen, maer vermaende oock gelijcke oorsaeck van pynigingh te schuwen; en was dieshalven gheen minder leeringh aen de genen, die 't saghen, dan een straf aen de ghenen, die 't leden. Hoe wel in de volghende Boecken van veel en schrickelijcke onder weynigh goede dingen gewagh gemaekt wordt, soo sal ick 't ondersoeck daer af, voor soo veel het noodigh is, liever aen 't gherechtigh oordeel van de Leser, dan aen sijn hatelijcke vertooningh laten, en ondertusschen d'oorsaeck gerechtigh ghenoegh achten, om de welcke de Sweedtschen en Gotten, jae oock d'andere volcken, sich niet veyligh ghenoegh in 't verbond met dit volck achten. Want (om Saxoos eyghe woorden, in sijn tiende Boeck gheschreven, te gebruycken) de gheen, die heusheydt en ghedienstigheydt aen dit volck bewijst, doet, om de voorverhaelde oorsaecken, goet aen d'ondanckbare menschen.

Cap. XVI. Van de selve oorsaken, uyt het vier-en-twintighste Boeck der Gotsche Historie van Ioannes Magnus, Broeder van dese Schryver.

IN 't jaer duysent vijf hondert en twaelf gheviel tusschen Steno en Gustavus , de soon van Erick Trolle, Aertsbisschop van Upsale, een al te groote en schadelijcke tweedracht: om welcke oorsaeck niet alleenlijck sy twee, maer hun gheheel Vaderlandt tot het uytterste verderf gebraght wierden. Sy waren beyde jonghelinghen, beyde van deurluchtigh bloedt ghesproten, en beyde heftigh van

geest. Maer Steno scheen gerechtiger en zedigher in sijn saeck, als de geen, die seyde dat hy de wetten van de Kerck, en de goedtvindingh der goede mannen wilde gehoorsamen. Hy deê, soo wel door Leo de tiende, als door de Priesters van 't Sweedtsche Koninckrijck ernstelijck vermanen, dat hy de gerustheydt van 't Vaderlandt niet sou verdryven, of verwarren. Maer het ghemoedt van d'Aertsbisschop was al te wreedt en fel, om sich tot eenigh verdragh met Steno te laten overreden, die sijn vader Erick van soo groot een Vorstendom afgesloten had, en betoonde dat hy sijn grootste hoop in Christiernus, Koningh van Deenmarcken, stelde. Steno, overweghende dat d'Aertsbisschop door geen vlijt, en door gheen vermaningh van sijn onversoenelijcke haet afgetrocken kon worden, vergaderde een heyr van krijghslieden, en belegherde en besloot hem in de burght Almerstech, en versloegh het heyr des Koninghs van Deenmarcken, die aenquam om d'Aertsbisschop van 't belegh te verlossen. Voorts, hy, belegert zijnde, en de Deensche bystandt vruchteloosselijck verwachtende, wierd tot overgevingh ghedwongen, de Burght tot aen de grondt verdelght, en hy self in 't Klooster van Arosien, 't welck men het Insulensche noemt, besloten. Toen dit ghedaen was, deê hy sijn saeck voor de Gesant van de Paus, Iohannes Arcimboldus, in de Vergaderingh van Arbogen, vertoonen, en wierd, door tusschenspraeck van de Gesant, en van de Raedt van 't Koninckrijck van Sweden, van Steno, door de Raedt, van 't Koninckrijck op dese voorwaerden in ghenade aenghenomen: namelijck dat hy, 't ander ter zyden stellende, sich niet in 't Aertsbisdom van Upsale indringhen, maer dat hy, naer vrede en gerustheydt trachtende, in sijns Vaders goederen blyven sou. Hy besloot oock sijn vader Erick, en veel andere Grooten

van de Deensche aenhangh, in de Burght van Stockholm, en, daer nae in 't Koninckrijck omtreckende, wierd met algemeene jonst van al d'inwoonders ontfanghen, en verbondt sich aen hen en sy weêr aen hem, met onderlinghe eedt. Want hy was in d'ooghen van al sijn onderdanen aenghenaem en heel ghemeensaem gheworden, om dat hy eertijdts voor sijn vader Suanta, toen die het volck met schattingh belastte, op de knyen was gevallen, en ontlastingh van schattinghen had verkreghen. Hy dan, alreê tot een Vorst aenghenomen, kreegh niet alleenlijck schattingh van sijn ghewillighe ondersaten, maer bevondt oock dat sy vaerdigh en bereydt waren om hun leven tot sijn welstandt en behoudenis in duysent gevaerlijckheden des doots te begheven. Dieshalven hy, van soo veel volcken ondersteunt, wierd soo maghtigh, dat hy de krachten van veel Koningen en Vorsten teghen ghestaen kon hebben, voornamelijck indien hy, in sijn dagelijcksche beradinghen ghelijcke voorsichtigheydt met de grootheydt van sijn maght vervoeght had ghehadt. Maer daer waren in sijn geheyme Raedt veel, die tot bewilligingh, en seer weynigh, die tot het ghemeene nut, spraken; vermits sy niet voorsichtigh ghenoegh waren, en gheen anderen, die voorsichtigh in de Raedt van de Vorst waren, toelieten, maer door lasteringen, gemor, en opruydinghen d'andere onschuldighen by de jonghe Vorst schonden. Dit braght in korte tijdt teweegh, dat om hun boose onvoorsichtigheydt, en om hun onvoorsichtighe boosheyt veel Grooten, en veel voorsichtighe lieden van hem afweecken, en een andere standt der dinghen, dan de teghenwoordighe, verwachtten.

Christiernus, Koningh van Deenmarcken, dit bevonden hebbende, overwoegh dat de bequame tijdt ghekomen was, in de welck hy d'enghten van

de Deensche Heerschappy overtreden, en de ruyme Koninckrijcken der Sweedschen en Gotten met maght onderbrenghen sou. Want hy, een groot en maghtigh heyr uyt Saxen, Vrieslandt, Westfalen, Schotlant, Deenmarcken en Vrankrijck voerende, belegherde, met een maghtigh heyr, Stockholm, de Hooftstadt van Sweden. Maer Steno, met de jonsten en ghedienstigheden van soo veel volcken bestuwt, kon niet van de Deenen, diens naem met een alghemeene haet by de Sweedtschen ghehaet was, verwonnen worden. Ja Christiernus wierd in dit belegh, in 't welck hy Steno scheen beleghert te houden, soo strenghelijck van hongers-noodt, en van gebreck van lijftocht soodanigh benaeuwt, dat een groot deel van 't heyr door hongers-noot in groot ghevaer was.Voorts, hy, met syn legher opbreeckende, bereydde sich om met de vloot, daer meê hy ghekomen was, weêr naer Deenmarcken te keeren. Maer toen hy sich tot weêrkeeringh bereydt had, en de zeylen ophalen sou, ontstont 'er een geweldighe en strijdighe windt, die aen sijn vertreck hinderlijck was, en die, gheheele vier maenden langh ghedurighlijck een selve streeck waeyende, Christiernus in onverdraghelijcke ongelegentheden braght. Want het was hem onmogelijck weêr aen landt te komen, vermits Steno hem teghenstandt boodt, en de windt verhinderde hem naer Deenmarcken te trecken. Steno, een edelmoedigh en groothartigh Vorst, de noodt van sijn vyandt bespeurt hebbende, betoonde aen hem een daedt van wonderlijcke beleeftheydt, en sond tot een gheschenck soo veel lijftocht en toevoer aen hem, als hy tot onderhoudingh van sijn geheel heyr behoefde. Christiernus, dese weldaedt genooten hebbende, sond Gesanten aen hem, om aen hem te seggen, dat hy met hem in een vriendelijcke t'samenspraeck wilde komen, om van een algemeene vrede te han-

delen. Het schilde niet veel of Steno, door 't bedrogh van de Deen overreedt, sou in sijn vloot ghekomen zijn. Maer hy, door de raedt sijner getrouwe vrienden hier in belet, sond Hemmingus Gaddus, en d'edelste jonghelingh Gustavus Erickson aen hem, om van vrede of bestandt van weêrzyden te handelen. Christiernus, dese Gesanten in sijn maght hebbende, haelde terstont de zeylen op, en voerde hen ghevanghen met hem naer Deenmarcken. Dit was 't eynde van d'oorlogh, die in 't jaer van Christus geboorte vijftien hondert achtien, door Christiernus tegen Steno, en tegen de stadt Stockholm ghevoert wierd. Maer Christiernus, na verloop van een jaer een grooter heyr dan ooyt te voren vergadert hebbende, trock over de bevroose wateren weêr naer Sweden. Steno, grooter moedt dan voorsichtigheydt betoonende, hem in de Landen der Wester-Gotten in een strijdt op 't ys ontfangende, en in de voorste gheleden van de strijdt kloeckmoedelijck strydende, wierd door de slagh van grof gheschut, dat hem in de dgye trof, ghewondt, en, terstont op een wagen geset, naer Stockholm gevoert. Hy, by nae aen de Stadt gekomen, gaf de geest op het meyr Meler, die van koude toegevroosen was. Seker, hy was een langher leven waerdigh, 't welck hy waerlijck oock genooten sou hebben, soo hy d'onvoorsichtighe en quade raedtslieden verder van hem verdreven had. Christina, Stenoos nagelate Weduwe, door de raedt van eenighe Grooten, die haer deelghenooten waren, overreedt, versocht ondertusschen, door besondere Gesanten vergheefs, met ghewillige beloften, en om soldy, hulp en bystandt van de Koningh van Polen, Sigismundus, d'eerste van die naem, om de doodt van haer Ghemael te wreecken. Toen Steno in deser voegen ghedoodt was, wierd het talrijck heyr der Sweedtschen verstrooyt, vermits het van niemandt bestiert wierd;

en men gaf aen de Grooten, die de Deensche Koningh bejonstighden, middel en gelegentheydt om hem sedert in Sweden te roepen, en de Konincklijcke Kroon in de stadt Stockholm op sijn hooft te setten. Maer toen hy overwoogh dat hy van 't minste deel der Grooten in 't Koninckrijck ontboden was, en dat om dese oorsaeck d'anderen, in vryheydt herstelt zijnde, sijn krooningh vernietighen en verwerpen konden, ontboodt hy veel Raedtsheeren en Vorsten van 't Koninkrijck, namelijck op de Sondagh na de middagh van alle Heyligen, in 't jaer duysent vijf hondert en twintigh, en, hen ter maeltijdt ghenoodight hebbende, op de welcke sy ghekomen waren, vermits sy sich op het Konincklijck woordt versekert hielden, deê hen vangen, en al te wreedelijck dooden. Doch dewijl dese wreedtheydt in alle Historien alreê ghenoegh verhaelt en beschreven schijnt, soo sal ick my niet langher ophouden met dit treurspel te vertellen; 't welck gheen minder onghelegentheden aen de Deenen, en aen hun Koningh, dan aen de Gemeente van Sweden veroorsaeckt heeft. Want de Koningh Christiernus deê, in soo groot een ghetal der voornaemsten, oock een groot deel der gener dooden, door de welcken hy langhe tijdt in dit groot Vorstendom sou zijn ghebleven. Want hy, met 'er haest, en in de selve maent, in de welcke hy ghekomen was, buyten 't Koninckrijck van Sweden ghesloten, was ghenoodtsaeckt weêr naer sijn Koninckrijck van Deenmarcken te keeren, en verstreckt tot een onderwijs en voorbeelt aen alle Koningen en Vorsten, die eer poogen strenghelijck te heerschen, dan goedertierentlijck de meeste te zijn.

Cap. XVII. Van de wreetheyt van Koningh Christiernus de tweede.

DE Koningh Christiernus, de tweede van die naem, in verscheyde tijden, en door veel listen, met behulp van eenighe Grooten, deelghenooten van de Deensche aenhang, en bloetverwanten der Deenen, (onder de welcken de rampsalighste Gustavus Trolle, Aertbisschop van Upsale, was) toegangh in de Koninckrijcken van Sweden en Gotlandt ghekreghen hebbende, wierd soo wreedt en onbesuyst, dat hy, sonder eenige insicht van ghedane eedt, bezeghelde brieven, of ontfanghenis van Christus lichaem, of met yemandt, hoedanigh hy oock was, deernis en medelyden te hebben, in een dagh, te weten op d'achtste van November, in 't jaer vijftien hondert twintigh, veel Vorsten, Heeren, Burghermeesters, en Burghers, tot een ghetal van vier-en-tneghentigh, in teghenwoordigheydt van my, die dit met sidderingh aensagh, met het boose stael, door de booste raedt der quade menschen aengheprickelt, beval dat men hen sou dooden, en dat hy hun lichamen drie daghen langh onbegraven voor het Raedthuys van Stockholm liet legghen, tot dat sy buyten de Stadt wierden gevoert, om daer verbrandt te worden. Seker, een schrickelijck schouwspel, 't welck sonder twijffel Christiernus selfs, sedert van duysent elenden gequelt, voor ooghen ghekomen is, namelijck dat hy, van een wreede raedt aenghedreven, de ghenen, die hy in ghenade aenghenomen, en op de Konincklijcke maeltijdt soo vriendelijck te gast ghenoodight en ontfanghen had, dus wreedelijck, en op een onghewoone wijse van straffen, ghestraft had. Want hy kruyste seecker Magnus, Overste

van Ian, een dapper voostaender van sijn Vaderlandt. Hy deê hem op een tafel ter aerde binden, en eerst de schamelijcke deelen afsnyden, en daer nae het hart uyt het lichaem scheuren, en die in 't aenghesicht van de gheen, die sulcks lijden moest, met veel smadighe woorden, werpen, om aen te wijsen dat hy dit met grooter woede, en tot een eeuwighe schrick ghedaen had. In de volghende nacht van de selve dagh hoorde men 't ysselijck ghesucht der rampsalighe weduwen, welckers mannen, door 't stael verdelght, op de ghemeene marckt, voor de beesten doodt laghen, en die door d'onversadelijcke Oversten uyt Deenmarcken van al hun gheldt en huysgewaedt ontbloot waren. Warelijck, dese Amptlieden waren seer snoodt, wreedt en ongenadigh; want sy beroofden, alleenlijck door de schrick van de Konincklijcke naem, of van de teghenwoordige wreetheydt, alle menschen, en voornamelijck d'onschuldigen, en traden alle schaemte en eerbaerheyt onder de voeten. De weesen en ouderloose kinderen hadden oock geen beter gheluck, die in hun ouders ghepynight, en van al hun middelen berooft wierden. Indien ick, die al dese besonderheden met droefheydt ghesien heb, de besondere deelen van dese elenden en swarigheden wilde vertellen, soo sou ick een langh en schrickelijck verhael maecken; namelijck hoe de Goddelijcke en menschelijcke dinghen onder malkander versmolten wierden. Men had gheen insicht op de beloofde trouw, en bewees geen eerbiedigheydt tot de Godtsdienst. Alles wierd met een Kerckschendighe roeckeloosheyt gehandelt. Men sagh over al niets dan suchten, slaen en dooden. Men had nerghens verlof van te vluchten; en 't was onmooghelijck onder d'uytghetooge swaerden en woedende menschen te leven. De Stadt wierd met wackere wacht bewaert, op dat niemant

uyt dese ghemeene ghevanghenis aller burgheren uytbarsten sou, en 't verhael van de bedreve wreetheyt aen d'inwoonders van 't Koninckrijck boodtschappen: want indien de vrye menighte van 't volck dit in der yl verstaen had, soo sou niets van dese bedreve gruwelen onghestraft en onghewroken zijn ghebleven.

Cap. XVIII. Noch van de wreetheyt van de selve Koningh.

DE Koningh, dit verstaen hebbende, en sijn behoudenis alleenlijck in de vlucht stellende, was, nae verloop van weynigh daghen, ghedwonghen van daer weêr naer sijn Koninckrijck van Deenmarcken te keeren. Hy deê op dese wegh veel door raden, galgen, en door andere schrickelijcke pynen des doodts sterven, en vierendeelen, en voornamelijck by Ooster-Gotten in Vastene, een landt dat in 't Heylighe Landt Birgitta leght; en eyndelijck by ons in 't Klooster van Nydale, met nieuwe wallen omringht, daer hy, hoe wel seer beleefdelijck ontfangen, echter op de dagh der Lichtmisse van de Goddelijcke Maeght, d'Abt met seven Monicken, nae dat d'Altaerdienst ghedaen was, met de handen op de rugh ghebonden, in de snelle vloedt deê werpen en verdrincken. d'Abt, door sijn naturelijcke sterckte de touwen gebroken hebbende, swom aen d'oever, daer hy van des Koninghs dienaers en lijfknechten met het stael verplet en gedoodt wierd. In deser voeghen wierden oock de jonghe kinderen van 't deurluchtigh gheslacht der Ribbingers in West-Gotlant, die gewoonelijck van de wreede en onbesuysde menschen verschoont wierden, in sijn aensien met het stael gedoodt. Hier door wierd te weegh gebraght dat onder hen der-

tigh duysent inwoonders in de wapenen zijn vergadert; in voeghen dat hy, voor sich self besorght, langhs onweghen en afgelege paden, eer by nacht, dan by dagh, sicht ter vlucht binnen de palen van sijn Deensche Heerschappy vertrocken heeft, daer hy oock niet langh sonder dierghelijcke vrees in sekerheyt gelaten is. Want het gherucht had voor sijn koomst sijn bedrijf over al vertoont, voornamelijck by d'onderdanen van sijn Keyserlijcke Majesteyt in de Landen der Hollanders, Brabanders en andere volcken, by de welcken hy soo langh in eer en achtingh ghehouden was, tot dat hy soo wreedt een moort en dootslagh aen veel onschuldigen bedreven had. Dat Saxo, de Historie-schryver der Deenen, in sijn twaelfde Boeck, met alle sijn omsichtigheydt, ghelijck hier voor in 't seven-en-dertighste Hooftdeel verhaelt is, hier segh of dit schouwspel den Deenen in der daedt soo nut, als in de schijn droevigh heeft gheweest, en of de Koninckrijcken door 't aendoen van wreede pynen en overlasten, of door goedertierentheydt, zedigheydt, gherechtigheydt, en door d'andere Konincklijcke deughden, verkreghen worden, en verkreghen zijnde, behouden blyven. Seecker, hy sal door ervarentheydt bekennen, als hy aen de voorgaende Boecken, en aen dit bedrijf van Christiernus gedenckt, dat sy meer laster, schrick, wreetheydt en verachtingh voor 't Rijck, en voor de Koninghen verkrijghen, dan of sy beleeft en gherechtigh waren; 't en waer sy sich misschien in boosheydt wilden beroemen, als sy, bedrogh ghebruyckende, sich maghtigh in ongherechtigheyt achten, op dat sy, naer de wijse der schaermessen, pijn aendoen souden, dat verre wegh moet wesen. Want wie sou darren aenvanghen veylighlijck met hen te handelen, en overweghen om met hen by een haert te woonen, die, ghelijck Saxo, in 't leste

Hooftdeel van 't vierde Boeck verhaelt, lieghen en bedrieghen niet onder de sonden en schanden tellen? Hun reden sy dieshalven, ja ja, en neen neen; en dat yeder hen geloof. Dat de vrome lieden niet gelooven dat ick dese voorgenoemde dinghen uyt haet of vyandtschap teghen de Deensche volcken, en teghen hun oude daden, of tegen de strengheydt van de koningh Christiernus aen alle menschen vertoont heb, maer dat ick met voordacht dinghen, die veel schrickelijcker zijn, en sonder schrick en suchten niet ghelesen konnen worden, en veel min in Boecken behooren verhaelt te zijn, achterghelaten heb. De Deensche Edeldom sond echter, nae de verdryvingh van de voorghenoemde Koningh Christiernus, vier-en-veertigh leden tot haer verontschuldigingh in de Stadt, en in de gheheele werelt, om opentlijck ghelesen te worden, waerom sy van de selve Koningh afghevallen waren. Desghelijcks deden oock de Raedtsheeren der Koninckrijcken van Sweden, Gotlandt en Noorweghen, tot verscheyde reysen, soo te vooren, als daer nae, en verontschuldighden sich met Boecken en Brieven. Maer dat ick, bitterder dan d'anderen, en echter warelijcker en sparelijcker schrijf, dat is een vast bewijs, om dat ick met schrick en groot ghevaer voor my, by al dese treur-vertooninghen gheweest ben, en met mijn ooghen aengheschouwt heb, op dat ick met druck en droefheydt d'onghelucken van mijn volck sou sien, die nu duysentmael swaerder, en geheel onverdragelijck schijnen, uyt oorsaeck van de quade instellingen der wetten, en verdruckingen der ondersaten.

 

Eynde van 't Achtste Boeck.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen