Logo DBNL
Toonneel der noordsche Landen (1652)

Toonneel der noordsche Landen

(1652)–Olaus de Groot–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het VII. Boeck, van Olaus de Groote, Aertsbisschop van Upsalen, in 't kort begrepen, in 't welcke verklaert wordt van 't oorloghs-gereetschap, van de gewoonte, oorsaken en listen van 't strijden.

Cap. I. Van de makers der Boogen en Pylen.

DE volcken, die in de Noordsche Landen woonen, gebruycken ghewoonelijck en veel tijdts handtboogen, voetboogen en pylen, en men vint naeuwelijcks eenigh inwoonder in 't landt, die niet van dierghelijcke wapenen versorght is; en dit om d'overval der vyanden en schadelijcke beesten te bedwinghen, en over al, daer sy de menschen te ghemoet komen, af te dryven, ghelijck wreede Beeren en Wolven, teghen de welcken, om de dickte van 't hayr, sy breede pylen, ghelijck scheermessen, uytschieten. Sy hebben oock houte pylen, breedt van hooft, om de Maerters, Zabels en Tevetten te dooden: ghelijck oock vorcken, om de wilde voghelen te vangen, en anderen, die sy in 't water gebruycken, om de hardigheydt des huyts van eenige visschen te deursteecken, en noch anderen, om de Muylen of Ezels, Wolven, Vossen, en diergelijcke beesten te dooden. Maer van dese en

diergelijcke pylen, niet tot de voetboogh, maer tot de handtboogh, sal meer gheseght worden als wy hier na van verscheyde dieren, die verkocht worden, spreken.

Cap. II. Van de Pylen en Werpschichten.

WAt de strijden en veldtslaghen aengaen, aen alle is genoegh bekent dat de Gotten d'anderen in 't ghebruyck der voetbooghen, pylboogen, speeren, en swaerden overtreffen, ja soodanigh, dat naeuwelijcks in de geheele wereldt stercker en styver voetbooghen, dan by hen, gemaeckt worden; ghelijck oock geen grooter swaerden, die by erfrecht, en begiftigingh, gelijck huys-gewaedt, dat kostelijcker dan silver is, met een weêrgadeloose begeerte begeert en beseten worden. Sy hebben oock gheen minder treck en genegentheydt tot de stercke voetbooghen, en raden, om die te spannen, door de welcken sy, met een wonderlijcke gheswintheyt, en met een geboge rugh de voetboogen spannen. d'Ysere pyl, door de kracht daer af uytgheschoten, heeft soodanigh een maght, dat sy de geen, die met een pantsier, en dubbelt borstharnas versien is, kan treffen, en ghewoonelijck daer deur, gelijck deur sacht was, heen dringht. De strijdtbare volcken gebruycken dieshalven meer de voetboogen, dan eenigh ander geweer, en dit om veelvoudige andere redenen, ghelijck hier nae, als wy van d'Ysere wallen spreken, aengewesen sal worden. De Hoofden en Veltöversten doen dieshalven soodanighe pylen in hun heyr meê voeren, en naerstighlijck meê dragen, om dat men hen lichtelijck dragen kan, en selden vruchteloos uytgeworpen worden. Sy schieten oock met driepuntighe pylen, in vergift

gedoopt, om de woede en wreetheydt der vyanden sonder sware wonden te laten vertrecken. Sy komen seer swaerlijck tot pylen, die in vergift gedoopt zijn, ja oock gheheel niet, dan als sy de woede en wreetheyt van de vyant, die niemant sparen en verschoonen sou, beproeft en ondervonden hebben.

Cap. III. Van de schichtige samenroepingh der buren tot de wapenen.

SOo haest als de vyanden op de zeestrandt, of op de grensen der Noordsche Koninckrijcken voorhanden zijn, soo wordt terstont, door 't bevel der Oversten van 't Landtschap, met raedt en toestemmingh der oude krijghslieden, die in gelijcke handel seer ervaren zijn, een jonghelingh, die seer gheswindt is, een stock van drie palmen langh voor yeders ooghen draghende, met een gheswinde loop naer het naeste Dorp of Vleck ghesonden, om dit bevel daer te brengen, en te bevelen dat op d'eerste, derde, vierde of achtste dagh een, twee, of drie uyt yeder huys, of somtijdts al de genen, die boven de vijftien jaren zijn, met hun wapenen en voorraedt van tien of twintigh daghen (op verbeurte van verbrandingh van hun huysen, 't welck het verbrande stockje aenwijst, of van ophangingh van de meester, of van het geheele huysgesin, 't welck het tou, aen de stock ghebonden, beteeckent) aen soodanigh een oever, in soodanigh een landt, of dal ghehouden souden sijn haestelijck te verschijnen, om d'oorsaeck van de samenroepingh, en 't bevel van de voorghenoemde Overste van 't Landtschap te hooren, en te verstaen wat ghedaen dient te zijn. Dieshalven, dese bode, snelder dan eenigh post of looper, zijn last volbraght hebbende, keert langh-

samelijck weêrom, met bescheydt van dat hy alles wel en wettelijck gedaen heeft. Wyders, d'een en d'ander looper vertoont ondertusschen ter voorgenoemde plaets hoedanigh men doen moet. Door soodanigh een middel vergaderen in een ontellijcke menighte na verloop van weynigh dagen, al de genen, die van gestalte des lichaems, of door de kracht van hun jaren ten strijdt bequaem schijnen, en brengen hun geweer en voorraet meê. Ja de bedaeghde landtlieden komen oock in de heyren, om raedt te gheven, vermits sy in de voorgaende strijden, die sy ghelevert hebben, groote ervarentheydt hebben verkreghen. Dat meer is, de vrouwen verschijnen oock op de vesten der Steden of Burghten, om steenen en kalckpotten af te werpen.

Cap. IV. Van de bewarenis der wegen, en der bespieders.

MAer op dat het heyr der vyanden niet sou weten wat d'inwoonders voorhebben en bedencken, soo worden ter bequame plaetsen bewaerders der weghen gestelt, die niemandt van dese menighte, die te samen gheroepen is, laten deurtrecken, ja oock niet de boden der vyanden, als men bespeurt dat sy ghekomen zijn, niet om vrede te maecken, maer om te bespieden. Want d'inwoonders willen niet dat de vyanden weten in hoe groot een ghetal sy vergadert zijn, en welcke speeren en wapenen, of spiessen en pylen sy gebruycken. Want somtijdt hebben sy speeren, in 't Italiaens Picha ghenoemt, die twee of drie voeten langher zijn dan de speeren en spiessen der vyanden, ghelijck ghebeurt is in 't jaer van Christus gheboorte vijftien hondert een-en-twintigh, in de verdryvingh van Christiernus de tweede, Koning van Deen-

marcken, onder 't beleydt van d'edelste Gostavus Erickson, sedert Koningh, die met twintigh duysent dierghelijcke speerdraghers, de berghen der Dalacarlen bewoonende, op 't eynde van Bloeymaent naer de veldt-achtige plaetsen van Arosien afquam, om met gewelt tegen de vyanden in te vallen, en in een oogenblick verwinner wierd. Want de schrick van Christiernus strengheydt had niet een ghesin, of een eenigh landtschap, maer al d'inwoonders van sijn Koninckrijck tot soodanigh een woede gedreven, dat sy, gesamentlijck uytspattende, tot wraeck uytborsten. Dit was d'ordeningh, en d'oorsaeck, om de welcke de selve Gostavus, op de toeloop van een ontellijcke menighte van alle zyden, ja oock met toestemmingh der voornaemsten en Edelen, eerst tot Vorst wierd uytgheroepen, en daer na van de drie Bisschoppen, met believen van de Heylighe Roomsche Kerck, tot Koningh ghekroont; van welcks daden wy elders breeder en overvloedighlijcker sullen spreken. De boden dan, of loopers, om de samenkomst van de menighte ten strijdt te boodtschappen, loopen soo gheswindelijck, dat men niet snelder loopen kan; want het gheweldt van 't sneeu, de reghen, de hitte, en de nacht kan hen niet verhinderen in de loop, die sy voorghenomen hebben, gheswindelijck af te doen. d'Eerste van hen brenght dese tydingh in 't naeste dorp, en dit dorp weer aen 't naeste vleck, en soo voort, tot dat in het gheheel landtschap en ghewest yeder weet waer, wanneer, en waerom sy te samen sullen vergaderen. Wyders, de Landtvooght sou oock niet verseeckert ghenoegh zijn, indien hy in 't gheen, dat hy aen de vergaderde menighte moet ghebieden, stamelde of haperde. Want sy, sonder soldy voor 't Vaderlandt strijden sullende, willen oock terstont weten wat sy doen moeten.

Cap. V. Van de stieringh en 't beleydt der vergaderde menighte.

DE voorsichtighste Krijghsöversten verschijnen terstondt voor de vergaderde menighte van inwoonders, en vertoonen in een selve tijdt wat men doen moet, verdeelen de rotten, vaendelen en regementen, vermanen dat men de slagh-ordeningh moet bewaren, stellen 't vaendel in yemandts handen, verklaren d'oorsaecken van d'oorlogh, prenten in de baldadigheydt en schade der vyanden, en wijsen aen alle in 't ghemeen, en aen yeder in 't besonder, hoe noodtsaeckelijck het is de vryheydt van 't Vaderlandt te beschermen, en maken door dese middel, met een gheswinde tocht, yeder wraecksuchtigh, om de wreeckers van dit gheweldt te straffen; de reden hier af is voornamelijck dese, om dat sy t'huys eer gheleert hadden sich in d'aenvallen der oorloghen te oeffenen, en dit ghewoonelijck met gheschut, pylen, booghen, slinghers en swaerden, met de welcken sy ghewendt zijn somtijdts de vyandt te dooden, of in de vlucht te dryven, en weten 't gheen, dat in d'oorlogh behoort te gheschieden, niet min bequamelijck aen sich selven voor te schryven, dan van anderen te leeren: door 't welck te weegh ghebraght wordt dat sy niet anders, dan stormen en onweer, op de vyanden met een inval aenvallende, en gheweldighlijck indringhende, middel vinden om te dooden, neêr te vellen, en te vanghen, of alles in de leghers der vyanden te verwarren, naer dat de natuur van de plaets ghelegentheydt gheeft. Voorts, de ghewoonte van 't volck is, met groot ghedruys, en gheweldigh gheloop te strijden. Maer de ghenen, die d'anderen in

speeren, en in staende slagh-ordeningh overtreffen, worden besonderlijck in hun ryghen ghestelt, om niet aen de hunnen tot bystandt te verstrecken, soo sy in hun aenval door de tegenstandt der vyanden afgeslagen, of in de vlucht gedreven wierden. Maer anderen, in benden vergadert, bewaren de weghen, om de vyanden in laghen en quade plaetsen te locken, of om de toevoer te benemen, of om te maken dat de vyandt haest moede en mat, in de strijdt uyt te staen, sou worden, of oock om hem soodanigh tot d'uytterste gevarelijckheden der steylten en afgronden te dwinghen, day hy, in d'enghten der bergen besloten, lichtelijck geslagen en ghevangen sou worden. Kort, sy versorghen oock dat sy, als de strijdt lang duurt, en strengh is, nieuwe en versche benden gedurighlijck tegen de heyrkrachten der vyanden senden, om de ghenen, die swack en afgemat zijn, in alle sekerheydt t'ontfangen.

Cap. VI. Van de stryden op de strandt.

DE Noordsche volcken, en voornamelijck de Gotten, Sweeden en Finnen, betoonen, als 'er oorlogh ter zee voorhanden is, een wonderlijcke naerstigheydt in de vloot der vyanden af te dryven, of t'ontfanghen. Want sy verdryven van verre, uyt de klippen, als naturelijcke beschanssinghen, de vyanden van de strandt, of indien sy nader komen, soo verpletten sy hen met steenen, die sy uyt de hooghte werpen, of sy steecken in de mondt der havens verborge palen, en dicke staken onder 't water, om sonder teghenweer d'inkoomst aen de vyanden te konnen verbieden. Wyders, sy betoonen sich somtijdts oock bevreest voor de vyanden, en verschuylen sich in de diepste af-

weghen der bosschen, op dat sy ter plaets, daer de vyanden ghekomen zijn, om te rooven, met een schrickelijck ghedruys de menighte, die sich verborghen houdt, te samen souden roepen. Want sy hebben op veel plaetsen van de strandt de toeganghen en uytganghen der bosschen met dunne afghesnede boomen, en met dichte kromme tacken, die langh uytgewassen zijn, besloten en afgeschooten, en met doornen en hagen afgepaelt: in voegen dat dese afschutselen, gelijck muren, tot vesten verstrecken, daer in men niet alleenlijck niet kan gaen, maer oock niet insien. In dese bosschen, die als voor alle havenen der Landtschappen gestelt zijn, verschuylt sich een groote menighte van inwoonders, die soo veel te geswindelijcker op de vyandnen aenvallen, als sy met grooter yver van hun bespieders aenghemaent worden, voornamelijck als men siet dat de vyanden met het verbranden der huysen, en met de verwoestingh der landen beginnen te woeden. Want d'ingeboorenen achten dit voor de gruwelijckste boosheydt, en straffen oock niets swaerder, als dit.

Cap. VII. Van de Slingers, daer meê sy steenen en gloeyend yser uytwerpen.

DE Noordsche volcken ghebruycken, in de bestoockingh der leghers, meer buyghelijcke ketenen, en ysere klaeuwen, aen houte stocken vast gemaeckt, dan eenighe andere wapenen, voornamelijck als 't heyr in steenachtighe plaetsen leght. Maer als sy ter plaets, daer men geen steenen vindt, gheleghert zijn, 't welck echter selden ghebeurt, soo nemen sy een klompje yser, dat van hitte gloeyt, en legghen dat met een tangh in de sling-

gher, en senden dit dus met een gheweldighe werp naer 't leger der vyanden. Want sy hebben altijdt vaten, ghelijck de Batillum der Romeynen, vol ysere stucken, die, in 't vuur gheleght, en in de slingher gedaen, teghen de belegerden uytgheworpen worden, en soo diep een wonde maken, en soo sware pijn veroorsaken, dat sy selden, ja geheel niet, door de hulp der geneesmeesters ghenesen konnen worden. Want de wonde wordt door de val ongeneesselijck, uyt oorsaeck van de swaerheydt van 't gewicht, en treffingh van de brandt; in voeghen dat sy door de schrick, of door de wonde van 't verborge gloeyend yser veel vyanden verdelghen. Men vindt van dese saeck een versche geheugenis in de Koningh van Deenmarcken, Christiernus de tweede, die in 't jaer vijftien hondert een-en-twintigh, door soodanighe wapenen, in de stadt, en in 't legher van Arosien sijn maghtighste heyr verloor. Sy doen desghelijcks met de gloeyende pylen, die, uyt de vlam gheruckt, en met een tangh op de boogen gheleght, door een snelle werp soo veel te dieper wonden maecken, als sy, uyt oorsaeck van de hitte, swarelijcker met de handen uytghetrocken konnen worden. Maer noch elendighlijcker was dat d'ysere pylen, en de gloeyende stucken, in het bussekruyt vallende, in een oogenblick tijdts, door d'ontsteeckingh van de brandt, breeder in d'omkringh, veel krijghslieden, daer rondom staende, doodden, en noch voornamelijck om dat de Berghlieden, een wreede aert van menschen, in d'arbeyt der Mynen opgevoedt, met pylen, steenen, en ysere brocken, als hagel, met de slingher uytgheworpen, geweldighlijck aendronghen. Ick self heb sedert, in 't selve jaer, in de ruymte van twee hondert en vijftigh Italiaensche mylen, te scheep in Stockholm, de Hooftstadt van Sweden, veel, dus elendighlijck ghewondt, tot een deerlijck schouspel,

namelijck van neus, ooghen, armen en voeten berooft, sien aenbrengen, die eyndelijck, ongeneesselijck gewondt zijnde, en groote pijn lydende, voornamelijck de Duytschen, Deenen en Schotten, rampsalighlijck storven. Een selve lot en doodt viel oock ten deel aen de selve Duytsche en Deensche krijghslieden, en voornamelijck aen de Jutlanders en Holsteyners, om dat sy dese Berghlieden, ick meen de Dalacarlen, uyt verachtingh onghewapender boeren noemden, en hen voor onbequaem tot de strijdt, en plompe en swacke menschen oordeelden. Ja sy baden dat 'er veel duysenden van soodanige boeren uyt de Hemel moghten reghenen, die sy alle, in een ooghenblick, ghelijck Mieren, wilden en konden verdryven; en sy dreyghden hen met soodanighe verwaende woorden. Maer men bevondt terstont daer na by ervarentheydt, dat de woorden en dreyginghen niets hielpen, terwijl de ghenen, die slaen en dooden konden, aenquamen. Want toen, recht op de middagh van Pincxter, de Berghlieden, of de Dalacarlers, met d'andere inwoonders, door duysent lasteringhen tot gramschap gheterght, met een groote aendrift aenquamen, soo konden sy, hoe wel in een groote en stercke bende van ruyters en voetvolck bestaende, in d'aenghevanghe strijdt niet alleenlijck geen tegenstandt doen, maer sy vloden, om hun leven te beschermen, van verbaesde schrick in hun beschanssingh, in de welcken sy, gelijck geseght is, met vurige pylen, en met stucken van yser gedoodt wierden.

Cap. VIII. Van de Velten van hondert mannen.

HOe wel men acht dat dese vermenghde hoop, en onghewapende bende der landtlieden geen ervarentheydt van de krijghshandel heeft, soo bevindt men echter hier af meer seeckerheydt in de Noordsche volcken, die, voor een ghesette tijdt voorraedt en wapenen by sich draghende, soo blydelijck ten oorlogh, als ter Bruyloft gaen. Want sy zijn seer sterck, en voornamelijck de Sweedtschen en Gotten, in Burghten, Vestinghen, Vlecken en Steden te belegeren, en te bestryden, en dit op veelderhande wijsen, gelijck in dit Boeck in verscheyde hooftdeelen hier na ghetoont sal worden. Dese middel echter, hier boven beschreven, wordt misschien gevarelijcker dan d'anderen geacht. Want d'inwoonders, door swaere lasteringh en dwinghlandy gheterght, vergaderen by malkander, om sich daer af te bevryden, en schroomen niet de wreede Oversten in der yl aen te tasten, en gheswindelijck te verdryven: in voeghen dat sy, verwonnen zijnde, en ghedwongen om tot de Burghten en Steden te vluchten, terstont daer nae in ghedrangh de genen, die in de Burghten besloten zijn, omringhen, en, hun ghemoeden en krachten vereenight hebbende, vergaderen kleyne boomen, en tacken, en binden met koorden seer kort en behendighlijck de groene Genever-boomen, die daer over al groeyen, met peck, en met de schors van Bercke-boomen, en brenghen dit tot soo schrickelijck een hooghte en grootheydt, dat sy die gelijck lange toorens maken: in voegen dat yeder van dese bundels, die sy Velten noemen, omtrent hondert mannen, of meer vereysschen, naer dat de grootheydt van dusdanighe Velten vereyscht, om die

voort te stuwen. Dese Velten geven oock, uyt oorsaeck van de dickte en dichtigheydt, soodanigh een verseeckeringh aen de ghenen, die hen voortstuwen, dat sy in de voortstuwingh daer af van gheenderhande pylen, booghen en ander krijghs-tuygh beschadight konnen worden.

Cap. IX. Van de middel en tijdt om Velten aen te voeren.

DEse lieden, om sich bequamelijcker, en met behulp van de natuur vaerdighlijcker en rypelijcker te wreecken, verwachten met voordacht naer de windt, en verkiesen stormen, en felle buyen, die d'aenghevoerde en ontsteecke roock en vlam der Velten naer de daken der Burghten brengen. Van d'andere zyde dreyghen by heele hoopen de pylschieters, die lastigh zijn, en de belegerden in de vensters, of de schilden, in de handen, tot teghenweer dienende, of de hoofden der belegerden soodanigh door de menighte der pylen en schichten vervullen, dat sy van gedaente ghelijck Egels worden. Dit geweldt koomt eyndelijck soo verre, dat de belegerden van krachten ontbloot, of door de roock en vlam verwonnen, met een schrickelijck schouwspel, sonder eenighe voorwaerden te bedinghen, gedoodt worden. Want dese woeste plompe menschen weten gheen ander verdragh te maken, dan de belegherden wreedelijck te dooden, om dat sy ghedencken dat sy door de schalcke laghen der boose Oversten en vyanden soo dickwijls bedrogen en gequelt zijn, dat sy liever verkiesen met eenmael dapperlijck te strijden te sterven, dan langher tot soo groote versmaetheden en pijnen der dwinghlanden bewaert te worden. Hier uyt spruyt dese

wreede gewoonte, die diepe wortelen gheschooten heeft, dat de ghemeene krijghslieden, teghen de Sweedtsche en Gotsche landtlieden en ingeboorenen een openbare strijdt aengaende, uyt wanhoop van 't leven te behouden, niemandt gevangen nemen, en sich oock niet laten vangen, maer sich selven, door sekere beestelijcke woede, terstont dooden, ghelijck over al in de ruyme velden, niet de grafschriften, maer 't ghebeente self, over al aen de klippen gevest, aenwysen. Doch dese rampsalighe elende treft en verslindt meer vreemde krijghslieden van verscheyde volcken, die om een kleyn ghewin derwaerts vloeyen, dan d'ingeborenen selven, die, in krachten toenemende, dagelijcks stercker en strengher teghen alle gheweldt der vyanden worden. De vreemde krijghslieden, die door de Goddelijcke hulp uyt dese rampen en elende gheraeckt zijn, ghetuyghen dit oock, en verstrecken aen al d'anderen tot bewijs van dat de roof van 't Sweedtsche silver voor 't bloedt en leven, een onghelijcke wisselingh, van de vreemde volcken ghekocht moet worden.

Cap. X. Van de staken, pylen en bedriegelijcke grachten.

DE krijghslieden, of Noordsche volcken ghebruycken, soo wel als d'andere volcken, groote konst en krachten, om sich, als de vyanden voorhanden zijn, met vestinghen te verstercken, en letten op de tijdt, en op de plaetsen, door de welcken sy sonder twijffel, met een kleyne hoop, de vyanden verstricken, te weten op de Winter, Lenten, Somer of Herfst. Want indien men in de Winter strijden moet, soo zijn hondert maghtigh genoegh om duysent teghen te staen, vermits sy 't sneeu

en 't ys tot hun behulp hebben, ghelijck hier nae geseght sal worden. Indien het in de Herfst is, soo locken sy de vyandt derwaerts, dat hy in de klippen vervalt, die daer in groote menighte zijn. Want de koude en 't ys is dan soodanigh afghedooyt, dat de paerden geen vaste voetstede konnen vinden, om vry en veyligh van de val en neêrstortingh te zijn, hoe dapperlijck men oock strijdt, Maer indien 't in de Somer is, soo delven sy kuylen, met staecken en stylen, door de beschaduwingh der tacken van Pijn-boomen bedeckt, of ontfangen de roeckeloose vyanden in de moerassen. Doch indien het Herfst is, soo locken sy de vyandt naer de dalen en afgaende plaetsen, daer men hem door de reghen soodanigh vermoeyt en afmat, dat hy binnen enghe palen benardt wordt, tot dat sy in een groot ghetal vergadert, aen sich selven hinderlijck zijn, en, in plaets van te helpen, tot een deerlijck schouwspel verstrecken. Want daer is niets soo hinderlijck aen de ruyters, als een enghe plaets, die vol van putten is, en naeuwelijcks gheschuwt kan worden, terwijl de ruyters, van gramschap vervoert, over al, daer sy een Overste sien rennen, met groote kracht en yver hem volghen. Hun behoudenis bestaet oock niet in de vlucht, uyt oorsaeck van de ruytery, die achter hen koomt, en niet ter rechte, of ter slincke handt konnen wijcken, om de steylten, slijckachtighe poelen, diepe afgronden, belaghende holen en wateren, en bosschen. Dan bedencken sy dat sy niet alleenlijck met swaerden, speeren, pylen spiessen en dagghen moeten stryden, maer in doornachtighe en onbequame plaetsen, in de welcken sy door hun al te groote verwaentheydt ghevallen zijn. Indien sy verwinner worden, soo valt het swaer hun verwoedtheydt te bedwinghen, ghelijck oock d'ontrouw en meynëedigheydt der vluchtelinghen

te weêrroepen; en misschien om dat van alle zyden tot de wapenen, pylen en verscheyde middelen des doodts gheroepen wordt.

Cap. XI. Van de krijghslist des Koninghs Hacho met tacken.

WY sullen in dit tegenwoordigh Hooftdeel een weynigh aenwijsen, met hoe groot een yver en begeerte de Gotten de groote versmadingh pleghen te wreecken. Daer was eertijdts, in 't Vaderlandt der Gotten, een seer maghtigh Koningh, Hacho ghenoemt, soodanigh tot vermaerde en heerlijcke daden gheneghen, dat d'andere Vorsten sich daer over eer konnen verwonderen, dan die naevolgen, Want hy voldeê sijn plicht aen de gemeente in alle deelen met soo groote omsichtigheydt, dat, ghelijck hy in de saecken van d'oorlogh een wedergadeloose dapperheydt teghen de vyanden betoonde, hy oock geen plicht van een goedertiere Vorst teghen sijn burgers naliet en versuymde. Hy verdeelde sijn maght en krijghsvolck in twee deelen, van de welcken hy 't een deel aen sijn Broeders beval, om de grensen van 't Vaderlandt, en de volcken te beschermen. Desen betoonden sich dapper in hun dienst, terwijl hy ondertusschen self, met een ander heyr, en met een deel der krijghtslieden omringht, sijn wapenen teghen de Westersche Eylanden van de Groote Zee voerde. Hy, sich op dese tocht begeven hebbende, verstont uyt seeckere boden dat sijn twee Broeders van de Deenen in d'oorlogh ter zee verdruckt waren, en dat de derde met een schandelijcke doodt, tot laster van sijn ghesin, en van de Sweedtsche Koningh verdelght was. Hy vondt dieshalven niet gheraden

langer te vertoeven, en spoedde sich om de kracht van sijn geheel heyr uyt Yerlandt tegen de Deenen te keeren. En hoe wel Starchaterus, een Sweedtsch Worstelaer, en veel anderen, om bygebraghte oorsaecken, hem verlieten, soo quam hy echter voorspoedighlijck, en met voorwindt aen de strandt van Zeelandt, en trock terstont recht toe, door bosschen en wildernissen tot aen de Konincklijcke Stadt, in de welcke, gelijck hy verstaen had, de Koningh Sigarus toen sijn wooningh hield. Hy had oock voorspoet en gheluck by sijn verhaestingh. Want hy, met groote stilte voorby d'eerste en tweede wachte getrocken, beval, toen hy aen d'uytterste schuylhoecken der bosschen ghekomen was, dat yeder afgesnede tacken der boomen in sijn handen dragen sou. De krijghslieden, op de derde waecke staende, dit vernemende, boodtschapten terstondt aen Sigarus dat een nieuw dingh, 't welck verbaestheydt in hen veroorsaeckte, voor hun ooghen, die sich niet van verwonderingh konden onthouden, verscheenen was. Want sy meenden dat het bosch, van sijn gewoone plaets verstooten, naer de Hooftstadt toequam. Sigarus, toen sijn ghedachten tot bedenckingh van belagingh keerende, antwoordde dat de naderingh der bosschen aen hem tot een teecken van sijn doodt verstreckte. Hy ruckte terstondt sijn krijghsvolck, dat by gheval voor hem quam, te samen, en trock d'aenkomende vyandt te gemoet. Daer geviel een wreede en hardtneckighe strijdt, in de welcken de Sweedtschen, naer hun ghewoonte, schrickelijck naer de zeghe dorsten. Sigarus, Koningh van Deenmarcken, wierd in dese strijdt verslaghen. Maer Hacho, sijn verwinningh in wreedtheydt veranderende, verschoonde niemandt, man of vrouw, ouden of jonghen, en verdruckte het Koninckrijck van Deenmarcken soo strengelijck, dat het scheen dat hy 't niet overwon-

nen had om dat schatbaer en ghehoorsaem aen sich te maken, maer om het geheel te verdelgen. Ja hy sou oock niet gerust hebben, voor dat hy een groot deel daer af verwoest had, soo hy niet schichtighlijck door sijns Vaders doodt van sijn voornemen af, en naer Gotlandt toe gheroepen was. Hy stelde echter in sijn plaets een andere Veldtöverste, oock Hacho geheeten, die de Hooghmoedige gebynaemt was. Maer de Deenen, siende dat dese, nae 't vertreck der Sweedtschen, van krachten ontbloot was, namen terstondt weêr hun toevlucht tot de wapenen, en, 't Sweedtsche juck afgeschut hebbende, besloten sich in hun voorgaende vryheydt te beschermen, en, Sivaldus, Sigarus soon, tot Koningh aenghenomen hebbende, besloten een gheweldigher strijdt dan ooyt te vooren aen te gaen. Dit ghevecht was soo heftigh en bloedigh, dat nae dat 'er veel duysent krijghslieden neêrghevelt en verslagen waren, de beyde Veldtöversten der heyren, Hacho en Sivaldus, tegen malkander aenquamen. Daer waren seer weynigh, die nae soo rampsaligh een neêrlaegh met de vlucht wegh konden gheraken. Dit was 't eynde van d'ongheluckighe strijdt, in de welck de gheheele Stam van 't Konincklijck bloedt in Deenmarcken ghebluscht wierd, en aen een eenige vrou, Cyritha ghenoemt, uyt het Gotsche Koninckrijck ghesproten, gheraeckte.

Cap. XII. Van de straf der vyanden, die brandt stichten.

SAxo, een treffelijck Schryver der Deenen, verhaelt dat Sueno, Koningh van Deenmarcken, door groote haet aenghedreven, voorghenomen had met soo straf een oorlogh d'inwoonders

van Sweden en Gotlandt te bestryden, dat hy, sonder eenighe voorwaerden van vrede toe te laten, niemandt wilde verschoonen, of toelaten veylighlijck in sijn leven en vryheydt te leven, jae oock schoon hun Koningh voorgenomen had soodanigh een verbondt, als hy aen hem begeerde toe te staen, aen te nemen. Hy dan, de Winter, die tot sijn voornemen dienstigh was, waernemende, verkoos de kortste en vaerdighste wegh, en trock aen, om eertijdts Finlandt, en nu Findivien, een Zuyderlijck landtschap der Gotten, met rooven en branden te vervullen. d'Inwoonders van 't landt, met ootmoedigh gesmeeck voor hem verschijnende, gaven hun vaderlandt en sich selven aen hem over. Dat meer is, sy, niet vernoeght met sich dus overghegeven te hebben, boden hem oock toevoer en voorraedt aen, en betoonden sich heel gedienstigh aen hem met de sijnen te herbergen. Maer sy, bevindende dat sy niet veyligh waren, schoon sy soo groote ghedienstigheydt aen hem bewesen, hielden gheoorloft dat sy dese onversoenelijcke wreetheydt met heymelijcke belagingh moghten straffen. Dieshalven, toen de deurluchtige mannen, en hun gesinnen, deelgenooten van de moorden en rooveryen, het grootste deel van de nacht in brassen en suypen overghebraght, en, van dronckenschap overladen, sich, soo vol als sy waren, in een schuur, die leegh van voorraedt was, vertrocken hadden, wierden sy van de voorghenoemde Finnen, die eendrachtelijck vergadert waren, met vuur en vlam, van de welcken men hen te vooren berooft had, ghedoodt en verdelght. Want terwijl dese droncke lieden diep in slaep versoopen laghen, sloten de Finnen de deuren van buyten met grendels toe, en staecken over al de brandt in 't dack. Het grootste deel van hen gaf alreê de geest, en 't huys was by nae tot assche verbrandt eer de kracht van de hitte hun sinnen, in de

wijn versoopen, tot bedaringh braght. Sy, eyndelijck ghevoelende dat de hitte van de brant nae by was, spronghen over, om naeckt t'ontvluchten; maer sy bespeurden dat de deuren van buyten ghesloten waren. De brandt parste van binnen, en de vyandt hield van buyten d'uytgangh beset. Maer de teghenwoordige pijn verminderde de vrees van de volgende straf; en 't gevaer van 't teghenwoordigh quaet wierd grooter dan 't aenstaende gheacht. Dit braght te weegh dat de Deenen, wenschende eer door 't stael, dan door de brandt verdelght te worden, en hun krachten te samen voeghende, de sluytingh, daer meê de deuren ghesloten waren, afstieten, en dat sy, 't een gevaer ontvliedende, niet schroomden sich in een ander ghevaer te storten.

Cap. XIII. Van 't selve ghevaer af te weeren.

DE jonghens, van edel vernuft, die van de voorghenoemde Vorsten en deurluchtighe mannen, uyt insicht van 't namaeghschap, in hun beschermingh ghenomen waren, wierden, sonder deernis met hun jonkheydt te hebben, met hun bloote lichamen, uyt bespottingh der Findivers onder 't ys van de vloedt Nica verdroncken, daer sy in de selve vloedt hun sterfbed en graf vonden: in voeghen dat door de list van weynigh boeren, dat is door een gherechtighe wraeck, de toestel van een seer maghtighe tocht vruchteloos ghemaeckt wierd. Men bevindt dat dit niet alleenlijck in d'oude tijdt ghebeurt is, maer soo dickwijls als de Deenen sich ghevordert hebben om de Gotten en Sweedtschen met vyandelijcke wapenen te plonderen, soo dickwijls zijn sy, in de huysen verstrickt,

ten deel met vuur, ten deel met water, en ten deel met het stael, gelijck veelmael gebeurt is, verdelght; 't welck, ghelijck men ghelooft, te lichtelijcker toegaet, om dat de dronkaerts, in hun dronckenschap versoopen, sich in houte huysen, over al met brandtstoffen vervult, in slaep begeven, en dwaesselijck wanen dat sy onder soodanighe menschen, dien sy alle geweldt en wreetheydt aendoen, sekerheydt sullen vinden. En dat sy soo veel snelder en schrickelijcker straffen moeten uytstaen, als sy met wreeder dwinghlandy baldadighlijcker in de huysen en goederen der inwoonders ghegraselt hebben. Want dese lieden, van hun huysen berooft, verberghen sich, in 't koutste van de winter, met hun gemalinnen en kinderen in de schuylhoecken der bosschen, en, van woede en wanhoop gelijckelijck aengheprickelt, en met boogen en pylen ghewapent, doodden de roofgierighe brandtstichters, die sy op de wegen belagen, op dat sy, hun vyanden ghedoodt hebbende, hun goederen, die weghghevoert wierden, weêr, als gherechtighe besitters daer af, souden aentasten. Door 't welck ghebeurt dat sy in 't uytterste gevaer vergaen, of door 't gheweldt der landtlieden, in een vaerdigher, maer echter schandelijcker vlucht uytbarsten: vermits sy, de roof onder de handen der vyanden latende, tot een spot en gaepspel, niet alleenlijck aen d'uytheemschen, maer oock aen hun huysghenooten, naeckt en bloot, en ten meesten deel gewondt, daer af gheraken, en sich met onwil weêr naer huys begeven. 't Is dan groote dwaesheydt dat men in de winter oorlogh teghen de boeren aenvanght, als sy, door 't bevel van hun meesters, als de vyanden in ghelijck gheval besloten zijn, niet schroomen hun houte huysen in de brandt te steecken, vermits sy, door d'overvloedt der bygheleghe bosschen, met onderlingh behulp, nieuwe huysen konnen op-

rechten. Daer by, hun huysen hebben gheen vensters aen de zyden, maer boven in 't dack: en dieshalven konnen, als de deuren gesloten zijn, de ghenen, die in de slaep versoopen legghen, lichtelijck verbrandt worden.

Cap. XIV. Van de bewarenis en besettingh der oevers by tijdt van oorlogh, omtrent het meyr van Meler, in 't Opperdeel van Sweden.

WYders, in 't Opperdeel van Sweden is een vermaerde meyr, Meler ghenoemt, van de welcke te voren, in 't derde Boeck, veel wonderlijcke dinghen gheseght zijn, voornamelijck dat sy onder de wateren van de Noordsche Landen de rijckste van visch is, en veel Burghten en Ghebouwen der deurluchtighe mannen, en edele persoonen heeft, die, naer de ghewoonte van 't volck heerlijck verçiert zijn: ghelijck oock eenighe vermaerde Burghten en Hoven, die naer de aert van dat volck heerlijck ghenoegh verçiert zijn. Wyders, men vindt daer noch eenige HooftKercken van Arosien en Strengenen, daer in voortijden de waengheloovighe dienst der Afgoden heeft gheweest, ghelijck oock de grootste strijdt der Helden, Worstelaers en Reusen, ghelijck men dat sal konnen sien in de schrickelijcke steenen, uyt de berghen en velden tot mueren der Kercken gheschickt, in de welcken, in een langhe en kromme ordeningh der Gotsche letteren, de daden der voorgenoemde Reusen ghelesen worden. In de boesem van dit Meyr zijn ontoeganckelijcke klippen, van d'inwoonders Kieckens ghenoemt. Want sy noemen de middelste klip met de naem van Henne, gelijck men by de Noorweghers

klippen vindt, die klippen der Eyeren, dat is Eggiafjord genoemt worden. Wyders, de genen, die uyt de zee naer Gotlandt en Sweden schepen, ontmoeten sekere boesem en voorberghen van de zee, die met de namen van tafelen, bancken, ravens, varckens, valcken, en strijden ghenaemt zijn, in de welcken d'inwoonders, als sy van de vyanden overvallen worden, sich in 't midden der klippen, met schuyten, daer sy invallen, verberghen. Jae d'inwoonders hebben oock openbaerlijck dese ghewoonte, dat sy de vyanden, die verwaendelijck te scheep aenkomen, verstricken; en die, soo de vyandt onbeschroomdelijck aenghevallen was, de ghewapende menighte over al op de strandt, met groote yver tot beschermingh van 't Vaderlandt, vergadert vinden, ghelijck besonderlijck in de volgende Boecken vertoont sal worden.

 

Eynde van 't Sevende Boeck.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen