Logo DBNL
Toonneel der noordsche Landen (1652)

Toonneel der noordsche Landen

(1652)–Olaus de Groot–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het VI. Boeck, van Olaus de Groote, Aertsbisschop van Upsalen, in 't kort begrepen, in 't welcke verklaert wordt van de Mynen en Metalen.

Voorreden.

OM dat het hardt en ontemmelijck geslacht der Helden van de Noordsche Landen, in de Myn-achtighe berghen van Sweden en Gotlandt woonende, om sijn groote sterckheyt en dapperheyt des gemoedts en des lichaems, en oock om de strenge oeffeningen, daer het in bedraeyt is, met recht by de Reusen en Worstelaers geleken magh worden, en dieshalven verdient in d'ordeningh der Noordsche saken by de selve Reusen en Worstelaers gevoeght, en voor de naestvolgenden gestelt te worden, uyt oorsaeck van de verscheyde wapenen, die sy van weêrzyden ghebruycken: soo sullen wy, sonder d'ordeningh en form der andere Schryvers te houden, van de dingen, die uyt de Mynen komen, spreken, daer uyt wy onderscheydelijcker bereydtselen, tot vertooningh der volghende strijden, soo bequamelijck, als gheschieden kan, sullen nemen. De berghen dan zijn hoogh, maer ten meesten deel onvruchtbaer en dor, op de welcken, tot ghemack en onderhoudingh der burgery, by na niets anders groeyt,

dan een onuytputtelijcke overvloedt van kostelijcke Metalen, van de welcken sy rijck en vruchtbaer genoegh zijn om al 't geen, dat tot het leven nootsaeckelijck, ja oock misschien overtolligh is, te verkrijghen, en om eendrachtelijck, en met gevoeghde krachten, als men gheweldt teghen dese gaven van de natuur wilde aenvangen, teghenstandt te bieden. Want dese menschen zijn strengh, en beswijcken voor geen gheweldt van oorloghen, of voor eenighe strengheydt der hooftstoffen, en dreygingen der vyanden; ghelijck hier na, als wy van d'oorloghen te landt spreken, ghetoont sal worden. Albert Crantz, hoe wel een uytlandige getuygh, verklaert heel naecktelijck hoe heftighlijck en verwoedelijck dese lieden, Dalacarlen genoemt, in benden te voet, op de vyanden aenvallen en indringhen, en hoe heerlijcke en wonderlijcke dingen sy in d'oorlogen tegen de Koninghen van Deenmarcken bedreven hebben, en voornamelijck teghen Christiernus d'eerste, en Koningh Joannes. Iae Christiernus de tweede, door verkeerde raden bedroghen, bekent self, met een rampsalighe ondervindingh, hoedanigh hy, door hun krachten en woede, onder 't beleyt van Koningh Gustavus, Overste van dat volck, in 't jaer vijftien hondert een-en-twintigh, uyt de Koninckrijcken van Sweden en Gotlandt verdreven wierd. Ick sal, als een oogh-getuygh van de saeck, hier na op sijn plaets warelijck aenwysen, hoe groot en schrickelijck een wreetheydt onder sijn heerschappy in de Noordsche Landen bedreven is: want het scheen dat ick overgebleven was, om soo schrickelijck een schouspel van mijn volck te sien.

Cap. I. Van de Mynen, en van de vindingh daer af.

IN de Noordsche Landen zijn veel, groote, verscheyde en rijcke Mynen. Veel, om dat sy, in de dalen, en op de bergen ghelegen, dagelijcks uytgedolven worden: groot, om dat sy, onuytputtelijck en ruym zijnde, soo wel in 't opperdeel van Sweden, als in Gotlant, en in 't Landt der Varmers, by de grensen van Noorweghen, ghevonden worden: verscheyden, om dat sy silver, koper, stael, en goedt yser uytgeven; en oock rijck, gelijck hier nae gheseght sal worden, dewijl de Koningh een groot deel van sijn inkomsten uyt dusdanighe Mynen trecken moet. En hoe wel in de voorgenoemde Koninckrijcken een groote menighte van diergelijcke Bergen en Mynen is, soo vinden echter de ghenen, die daer naer soecken, by veel teeckenen, door aenwysingh van de natuur, altijdt nieuwe en varsche Mynen, voornamelijck ter plaets, daer de berghen boven rondt zijn, en in rondigheydt opgaen, sonder ghesplist of ghebroken te zijn, en daer des winters de sneeu smelt, uyt oorsaeck van de dampen des swavels. Daer by, de berghen, door de slagh van de blixem op de top, aen de zyde, of beneden aen de voet ghetroffen, vertoonen de blinckende silver-aderen in de kloven, en de ghenen, die op de winst daer af vlammen, aenlockende, ontsteecken hen meer en meer tot d'yver van onversadelijcke gierigheydt; in voegen dat sy, sonder ghevaer t'ontsien, met de steenen uyt te hollen, tot d'inghewanden daer af komen, daer d'aderen niet anders ghesien worden, dan de leden in de menschen, te weten opwaerts en nederwaerts, ter rechte en ter slincke zyde verdeelt; en die soo veel te

meer blincken, als sy uyt suyverder steenen of marmer schijnen te spruyten. Want d'aderen, die door de banden van de natuur naer de Westzyde geschickt worden, en een grooter bult naer 't Zuyden en Noorden uytghestreckt vertoonen, zijn de besten, en onwaerdeerlijck; om dat dese aderen sich niet anders vertoonen, dan blinckende ghewapende mannen, die wel in hun ordeningh gheplaetst zijn. Dit vermaeck, aen de nuttigheydt vervoeght, gheeft wonderlijcke vertroostingh aen d'eygenaers, en aen de genen, die daer in wercken.

Cap. II. Van de gheleghentheydt der Myn-aderen.

VOorts, d'aderen, die ter zyden van 't Oosten en uyt het Zuyden tusschen 't Westen en Noorden heen vloeyen, worden voor de besten ghehouden, maer niet soodanigh met d'anderen, die elders naer andere deelen des Hemels stroomen. Want d'opgaende en middaghsche Son wordt onder 't Noorden van een ryper kokingh gevolght. Daer zijn oock aderen, die hangende en legghende ghenoemt worden. De hanghende decken van boven, en de legghende verspreyden sich op de vlackte, en krijghen hun vermeerderingh en goedtheydt van d'uytgangh. Daer zijn oock aderen, die van boven en beneden ghekromt, van al de voorgenoemde aderen afhangen.

Cap. III. Van de middel om de Metalen uyt te graven.

DE berghwerckers maken, tot ondersteuningh der bergen, over al gewelfselen, en houte stut-

ten, in de zyden van de berhgen, en daer beneden, om daer door verseeckert te zijn. Sy, sich op dese onseeckere en sorgelijcke steunsels vertrouwende, daer sy noch een andere middel by bedacht hebben, laten sich met touwen en koorden tusschen d'onbeganckelijcke rotzsen neêrsincken, om de Metalen uyt te delven, of de silver-stramen te vinden, die daer nae met vuur en water, daer noch sekere wetenschap by behoort, ghesuyvert worden. En dewijl sy kleyne winst, en vruchteloose arbeydt schijnen te doen, vermits 'er in 't bovenste deel weynigh winst en voordeel te doen is, soo maken sy, spitssinnigh van vernuft zijnde, tusschen de zyden der berghen pylers op noch vaster verwelfsels dan d'eersten, en ghelooven vastelijck dat de rijckdommen niet, dan in de diepste holen der berghen, en in d'onderste afgronden te vinden zijn, daer de Metalen, voornamelijck het silver en koper, van de natuur ghekoockt, overvloedigher, en meer dan elders, gedolven worden.

Cap. IV. Van 't onderscheyt der Myn-aderen.

DE onderscheydingh en deelingh der Myn-aderen, of der putten en besittinghen worden gewoonelijck ghedaen met sekere teeckenen, op de berghen gestelt, van de vinders, van d'uytganghen, of van de naturelijcke gheleghenheydt en eyghenschap: die oock in een wonderlijcke ordeningh ghevonden zijn, en noch dagelijcks ('t is onbekent of dit tot voorspoet of tot tegenspoet is) gevonden worden: voor eerst door 't geweldt van de blixem, en draeywinden, die de boomen verbranden, daer uyt de blinckende silver-klompen te voorschijn komen. Wyders, de toppen der onder-aerdtsche

berghen, door de schuppen verwoest, toonen oock de blinckende Silver-aderen, die terstondt van de voorsichtige Ackerman met mest verborgen worden, eer vernoeght met een gherust en vredigh landt, dan met Silver-mynen, die sich van self openbaren, daer af, ghelijck hy bespeurt, sijn leven, en dat van sijn naekomelinghen ghevoedt en onderhouden kon worden. Want de sorghvuldighe Landtbouwer vreest dat eenigh Edelman, of de Koningh, dien dit Landt toebehoort, de Silver-mynen siende, om grooter ghewin te kryghen, hem uyt sijn besittingh sal verstooten, en dit Landt, daer vruchtbare Silver-mynen zijn, niet meer sal laten bouwen. Om dese oorsaeck wordt, ghelijck gheseght is, de vruchtbaerheydt van 't landt meest verkoosen, en om dese saeck wierden eertijdts, soo wel de Landen, als de Silver-mynen, die dus te voorschijn quamen, verwoest, en sy worden noch heden soo sorghvuldelijck, als men doen kan, verborgen. Ja d'onversettelijcke gierigheyt der meesters heeft soo seer gehindert, dat ter plaets, daer wel ses hondert putten, of Mynen van yser, koper en silver waren, naeuwelijcks op dese hedige dagh drie hondert tot het ghemeene nut gelaten schijnen. Welckers namen het onnoodigh is hier te verhalen, dewijl d'inwoonders op 't gedencken daer af grootelijcks bedroeft worden, en hun rampen sich soo wijdt uytghespreyt hebben, dat sy teghen de gheweldige Oversten niets darren aenvangen.

Cap. V. Van de raders, van 't wercktuygh, en van 't gevaer der arbeyders.

WY sullen nu aenwysen hoe het groot wentelrat door de treden van menschen of van paer-

den omgedreven en omgedraeyt wordt: oock hoe de menschen in touwen sitten, en tot op de grondt nederghelaten worden; en weêr hoe de backen en emmers, die vol van water, of van aerde zijn, opghehaelt worden, ghelijck aen alle bekent is: in voeghen dat de Metaelwerckers dese middel heel noodtsakelijck van noode hebben. Ja de beesten, als paerden en groote beeren, gaen by beurten en ghesamentlijck in de raden, om door d'omwentlingh daer af de sware lasten op te halen, en neder te laten gaen, als men d'uytgedolve aerde niet deur de holen, of met ladders uyt de diepte optrecken kan. De gravers, gestadigh besich om sware en onbeschofte wercken ghedurighlijck op en neder te laten gaen, zijn seer harde en stercke lieden, ten meesten deel om hun misdaden daer toe verwesen, daer sy alleenlijck in de beschuttingh van de vorst leven, op dat sy, uyt hun Vaderlandt ghebannen, nooyt weêr by de hunnen souden komen. Dese arbeyders hebben echter hun wetten, en volghen de bergh-rechten, door de welcken sy met dese strenghste wet ghedwongen worden aen niemandt quaet te doen, schoon sy tot oploop, beroerten, doodtslaghen, en tot ontellijcke overlasten terstont te bedryven, genegen zijn. Voorts, sy zijn stout en onvertsaeght in alle ghevaer aen te gaen, of eenigh verderf en ondergangh t'ontsien, die hen in de neêrstortende stucken der steenen, of in 't oprechten der backen tusschen de zyden der berghen, of in de doodelijcke stanck en damp der Mynen, of door de swaerheydt van de beslote lucht overkomen kan. Jae sy vergaen oock dickwijls heel rampsalighlijck. Want als sy met grooter haest dan voorsichtigheyt naerstighlijck arbeyden, worden sy, om dat de stylen breecken, of de steenen neêrstorten, of terstont verplet, of (ghelijck te vooren geseght is) met schrickelijck gheroep, en hon-

gher verstickt, sonder dat 'er eenighe middel is, om hen levendigh uyt te trecken. Daer wordt alleenlijck met een grafteecken aenghewesen hoedanigh en hoe veel, namelijck dertigh, tsestigh, hondert, of meer in een tijdt vergaen zijn. d'Andere gravers behouden echter hun voorighe moedt, jae soodanigh, dat sy door dese en diergelijcke verschrickelijcke vertooningen geensins afgeschrickt worden, schoon het somtijdts ghebeurt dat de grootste bergen door een kleyne slagh van de hamers met groot gedruys invallen.

Cap. VI. Van de konst en behendigheydt der Smeden.

HOe wel in veel Noordsche Koninckrijcken en Landtschappen de Smeden van gesmeedt, gegoote of gedraeyt Metael in hooghe achtingh pleghen te zijn, voornamelijck by de Dalacarlen, die in 't geberghte woonen, een onverwinnelijck gheslacht van strijdtbare lieden; soo worden echter in 't ghewest der Helsinghers, dat eertijdts, om de Helde-daden, met de naem van Koninckrijck verçiert was, naer 't Noorderlijcke deel soo ervare en naerstige meesters van Smitswerck ghevonden, dat 'er naeuwelijcks eenigen in de Noordsche Landen zijn, die teghen hen op mogen. Want sy weten de ruwe en wanstaltighe Metalen, door een konstighe stieringh van 't water, en van de raden, by een langh gevolgh, om d'overvloet der dingen, die uyt de Mynen komen, uyt te recken; in voeghen dat sy door de geswintheyt en drift tvan soodanigh wercktuygh in korte tijdt eenigh groot werck konnen opmaken, gelijck oock vaten van gheslaghen koper en yser, die men daghelijcks ghebruyckt, daer dese volcken groote winst en voordeel konnen uyt-

trecken. Sy zijn oock vernuftigh in ysere deuren en vensters van platen, en schilden voor de Schermers te maecken, en wel aen malkander te vervoegen; ja soodanigh, dat men naeuwelijcks in gheheel Europa weêrgade van soodanigh een werck in de vervoegingen vindt.

Cap. VII. Van 't onderscheyt der smeltelijcke Metalen.

DE selve werckmeesters, die in de Noordsche Landen woonen, hebben in hun kostelijcke bergen noch een andere middel van 't silver, koper of yser te smelten en smeden. Dese middel is met soo nut en bequaem een ordeningh onderscheyden, dat yeder Metael, naer sijn eyghe natuur, lichtelijck tot een klomp ghemaeckt wordt. Het silver vereyscht in sijn smeltingh holle ovens, en deurdringhend vuur, als kostelijcker Metael: in voeghen dat het silver, tot een vloeyende sachtigheydt ghebraght, langhs lange en ronde goten, daer onder ghemaeckt, in verscheyde ghestalten, naer 't believen van de werckmeester geschickt, daer uyt getrocken wordt. De dinghen, die sy ghewoonelijck van sulck silver maken, zijn ten meesten deel tot het ghebruyck, als tafelen, vierkante zetels, of krijghs-schilden. De voornaemste oorsaeck, daer om dit ghedaen wordt, is op dat men de pracht en rijckdom van de Koningh en van 't Koninckrijck, soo wel aen d'inwoonders, als aen de Ghesanten der groote Vorsten, aen de welcken dusdanighe silvere klompen gegeven worden, vertoonen sou. Het koper wordt oock in ovens, die in de langhte van leem, stroo, yserdraet en koorden opghemaeckt zijn, daer over al veel blaesbalghen aen ghevoeght zijn, om het vuur heeter te maken, in verscheyde ghestalten,

sonder goten, in groote klompen, doch echter in uytgedolve kuylen, gesmolten: maer met een veel ghemackelijcker middel der winden, die van onder opblasen, die, een bestandighe en ghedurighe hitte veroorsaeckende, het Metael, in 't midden van de vlam legghende, in verscheyde gestalten doen veranderen, en tot stucken van hondert, twee hondert, ses hondert, duysent ponden en meer maken, jae oock tot stucken, die schipponden swaer, of noch swaerder zijn.

Cap. VIII. Van de selve Metalen.

DE Yser-mynen worden niet ghesmolten, dan door behulp der water-raden, die de blaes-balgen roeren, daer door het yser soo weeck wort, dat men 't snyden, of met schuppen afsteecken kan. Men moet echter hier in dese maet houden, dat sy, ghelijck een halve ghesloote vuyst, in klompen, die viermael grooter, tot veel hondert duysenden jarelijcks ghemaeckt worden. Dese ysere stucken, tot een ghewicht van vijfhondert ponden, of meer, in langhe vaten ghedaen, worden met groote winst naer de vreemde volcken, en oock in de binnen landen ghevoert. Hier is oock soo groot een overvloedt van stael, dat men daer genoegh voor d'inlandigen en uytlandigen vindt, tot alderhande ghereedtschappen der Bouwmeesters, en tot alderhande wapenen, het zy borst-wapenen, helmen, swaerden en spiessen. Maer hoe het stael heeter uyt d'oven ghetrocken allenghs, en niet in der yl, in 't water ghebluscht wordt, hoe het suyverder van Egge, stercker in 't wercken, en ghehandtsamer in de vermengingh met het yser ghemaeckt wordt. Want indien men het gheheel in 't

water steeckt, soo wordt het soo brosch en breeckelijck, dat het in sijn buygingh gheen gheweldt kan lyden. By de Noordsche berghlieden worden de stucken naer de gestalte van twee vinghers, en naer 't onderscheyt der getallen, ghemaeckt, gelijck van hondert, duysent, en soo voort, die op de marckt goet koop verkocht worden.

Cap. IX. Van de Metael-geesten.

MEn verstaet in 't korte dit, dat in de Noordsche Koninckrijcken veel gheesten zijn, die aen d'inwoonders van dese Landtschappen groote dienst en hulp bewijsen; maer voornamelijck in de Stallen en Mynen, in de welcken sy de steenen breecken, uythollen en splyten, die sy oock in backen en emmers draghen, en de raden en rollen, met de welcken de lasten opghetrocken worden, sorghvuldighlijck gereedt maken, en sich, ghelijck schaduwen, als 't hen belieft, in alderhande ghestalten aen de wercklieden vertoonen, en met hun stem gelach en ydele schateryen, en boertelijcke tooveryen, met ontellijcke andere beguyghelingen, daer meê sy de rampsalighen bedrieghen, verdichten en verçieren. Maer sy doen dese verdichte gedienstigheden niet, dan tot verderf, en eyndelijck ondergangh der menschen, met de stylen te breecken, of door de neêrstortingh der steenen, breeckingh der ladders, opdryvingh van de stanck, verstickingh der winden, en barstingh der ovens de lieden te verdrucken, en te doen duyselen, op dat sy, neêrvallende, de hals souden breecken, of door de grootheydt van 't ghevaer Godt lasteren, om hen daer door te vaster in de banden der duyvelen te brenghen. Sy doen dit voornamelijck in de rijcke

Silver-mynen, daer men grooter hoop van een overvloedige schat te vinden heeft. Om dese oorsaeck schijnen veel Mynen, die seer rijck zijn, gheheel woest ghelaten, en by nae vruchteloos, voornamelijck om dat in de Metael-mynen sesderhande geesten, die booser dan d'anderen zijn, ghevonden worden; door welckers verschrickingh en schadelijcke aenstoot veel Metaelwerckers groot gevaer loopen.

Cap. X. Van de blixem der Metael-bergen.

DE ghenen, die de Metael-berghen bewoonen, bevinden seer dickwijls, als het dondert, blixemt, en weêrlicht, wonderlijcke uytwerckinghen in d'uytblasinghen der Mynen, te weten een dicke damp uyt d'ingangen, die alles beschaduwt; een groot ghedruys in 't bovenste der berghen omtrent d'uytgangh en ingangh van de lucht, 't welck de ghenen, die daer bykomen, verdrijft; en boven dit alles een schrickelijcke en onverdraghelijcke stanck, met een reuck van brandende swavel vermenght. Indien yemandt, onghewent zijnde, daer by quam, en dese reuck in de neus kreegh, die sou in een sieckte vervallen, van de welcke hy seer swarelijck sou konnen ghenesen worden, te weten een verstoppingh in de keel, die met warm bier en butter daer in ghedaen, ghelost, en daer nae met andere hulpmiddelen, van oudts ghebruyckt, ghesuyvert wordt. Doch de menschen, die daer af getroffen zijn, worden eer door de medewerckingh van hun stercke natuur, dan door de kracht der gheneesmiddelen ghenesen. Wyders, het ghebeurt oock dat daer door de blixem nieuwe Silver-aderen aen de zyden der berghen, met een heldere

glans, ontdeckt worden, door de welcken d'eyghenaers niet alleenlijck een eeuwighe naem, maer oock groote rijckdommen verkrijghen. Dat meer is, de donder en blixem woeden daer, doch in verscheyde jaren, soo gheweldelijck, dat veel beesten, als dit onweer koomt, in ruyme en verscheyde velden gedoodt worden.

Cap. XI. Van de Goutsmeden.

WY hebben hier voor genoegh getoont dat 'er een groote en onuytputtelijcke menighte van silver in de berghen van 't Sweedtsche Koninckrijck is, en hoe het ghevonden of uytgehaelt wordt. Maer nu volght dat wy 't gebruyck en misbruyck daer af vertoonen, op dat dit edel Metael aen de ghenen, die 't niet hebben, en nochtans wel souden konnen ghebruycken, soo sy 't hadden, niet onbekent zy. Dieshalven, als men de zeden van d'oude tijden weêr ophaelt, soo kan men ghenoegh vertoonen hoe groot een overvloedt van gout, silver en ander kostelijckheyt daer geweest heeft, als (gelijck in 't eerste Boeck vertoont is) de Kercken der Afgoden, de wooninghen der Koninghen en Vorsten, ja de wieghen der kinderen, de toomen en toerustingh der paerden, met een uytsteeckende verçieringh, daer meê bekleedt wierden. Maer gelijck de Gout-mynen eertijdts in groote overvloet waren, soo zijn sy sedert, uyt oorsaeck van de sterfte, door pest, swaert, hongers-noodt en onweer verweckt, verwaerloost, en om dese oorsaeck verdweenen: in voegen dat 'er alleenlijck de geheugenis van eenige plaetsen, daer het uytghetrocken is, aen de nakomers, die onversadelijck zijn, gebleven is, ghelijck hier voor, in d'uytterste grensen van de

Noordsche Landen verhaelt is. Ick wil echter niet loochenen dat 'er een groote menighte van gout in het Sweedtsche koper is; 't welck, ghekocht en wegh-gevoert, of dickwijls door de schipbreuck gekregen, door konst en vuur ghesuyvert wordt, en groote winst aen d'eyghenaers geeft. Ick acht dat de werckmeesters van Ongeren dese konst naerstighlijck waernemen, die het seer roode koper, dat wel ghesuyvert, en tot dunne platen ghemaeckt is, aen d'uytheemsche kooplieden verkoopen, die eyndelijck dat deur de Heerschappy van Polen, met behulp van lange schepen, langhs de vloedt, die gemeenelijck de Wexel ghenoemt wordt, tot aen de koopstadt Dantsick, in 't Hertoghdom van Pruyssen voeren, om daer verkocht te worden. Maer sy laten 't ander aen hun eyghe Goutsmeden behouden, om te besien of sy, door een gheheyme konst, eenigh goudt uyt het koper souden konnen trecken. Wat het ghebruyck van 't silver aengaet, dat wordt nerghens meer en heerlijcker onder alle staten van menschen verkocht, als in Sweden en Gotlandt, daer men naeuwelijcks eenigh huys vindt, 't welck niet jarelijcks door sijn vlijt het gheen, dat het alreê verkreghen heeft, vermeerdert. Men doet oock groote winst aen de groote beelden der Heylighen, beschermers en voorstaenders van 't Rijck, aen de welcken kassen of plaetsen, van gout of silver gemaeckt, gheoffert worden. Sy zijn oock prachtigh in de verçieringh der Maeghden, als van groote kroonen, die sy op 't hooft draghen, halsbanden, borstçierselen, armbanden, ketenen, gordels en ringhen, die van d'ouders, vrienden en magen aen hen ghegheven worden. En seker, niet vergeefs. Want sy betoonen grooter voorsichtigheydt dat sy hen liever met silver, dat soo langh duurt, als hun leven, en dat van hun erfghenamen, beschencken, dan met zyde kleederen, die met 'er

haest van de wormen gheëten worden, en vergaen. Dat meer is, de deurluchtighe mannen hadden in oude tyden voor een ghewoonte, dat sy silvere gordels, Silfsschena ghenoemt, en ronde silvere knoopen droeghen, om de kleederen van alle zyden te gorden, en te sluyten. Sy binden oock silvere bellen aen de staerten der paerden, op dat de ghenen, die hen te ghemoet komen, sich voor 't ghetrappel der paerden souden wachten. Voorts, sy maken oock silvere stegelrepen, breydels, borsttuyghen, en veel andere silvere verçierselen, eer tot overdaedt, dan tot noodigh gebruyck.

Cap. XII. Van de Silvere verçieringh der Maeghden.

IN Oost-Gotlandt is een seer oude stadt, Scheninghen ghenoemt, om dat de zyde daer af op sekere tijdt van een vloedt, Schena ghenoemt, gheweldelijck besproeyt wordt. Dese vloedt behoudt, door sijn drooghte, soo weynigh water, dat hy naeuwelijcks de vrachtbeesten en 't vee kan bewateren. Maer dit ghebreck wordt door d'overvloedt van veel treffelijcke springhbronnen vergoedt, vermits sy uyt dese levendige opwellinghen het water gedurighlijck deur aderen leyden. Hoe wel dese Stadt, tot d'ouderdom neyghende, schijnt by nae haest te sullen neêrstorten, soo heeft sy echter, door haer gheleghenheydt, vruchtbaerheydt en weelde, haers ghelijck niet in het gheheele Noordsche gewest. Sy is seer gesondt van gelegenheydt; want sy leght tusschen de vruchtbaerste ackers en beemden, en eycke bosschen, die seer dienstigh en schaduwrijck zijn. De straten van dese Stadt zijn van d'eerste stichters soo wel en vernuftelijck gheschickt, dat sy sich by nae van alle ghewesten, hoe-

danigh een keer sy oock nemen, naer de groote marckt, en naer 't Raedthuys keeren, en daer, als op hun middelpunt, te samen loopen. Op dese marckt stondt eertijdts de beeltenis van een groote Reus, de langhe Turo ghenoemt, gelijck het beelt van de groote Roelant te Bremen, aen welcks knyen de quaetdoenders ter openbare straf gesleept wierden, en voornamelijck d'overspeelders, die men echter daer seer selden vindt. Dese misdadighen wierden met steenen, die met ysere ketenen ghebonden waren, tot groote bespottingh en beschaemtheydt aen de hals tusschen d'armen van 't beelt opgheheven, voornamelijck op dat men , hier door afgeschrickt, het swacke gheslacht, dat verleydt kan worden, niet verrucken sou. In dese Stadt was eertijdts een seer groot getal van gemeene Maeghden, die in d'openbare vierdaghen, met breede, silvere en vergulde kroonen, een palm hoogh, te voorschijn quamen. Hun andere kleedingh en verçieringh, ghelijck oock die van d'andere vrouwen, was heel prachtigh, en bestondt in silver, welcks overvloedt sich tot alle, en tot yeder in 't besonder, jae oock tot de landtlieden uytstreckte, en, ghelijck men ghelooft, sich noch uytstreckt, op dat men dese roem aen de Vorst sou gheven, dat hy eer over rijcken en weeldighen heerscht, dan over armen en behoeftighen, gelijck een Koningh der Schakers en afsetters.

 

Eynde van 't Seste Boeck.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen