Logo DBNL
Toonneel der noordsche Landen (1652)

Toonneel der noordsche Landen

(1652)–Olaus de Groot–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het III. Boeck, van Olaus de Groote, Aertsbisschop van Upsalen, in 't kort begrepen, in 't welcke verklaert wordt de waengheloovighe Godtsdienst, die de Noordsche volcken aen de duyvelen bewijsen.

 

Cap. I. Van de waengeloovige dienst der Heydenen in Littau.

 

ALbert Crantz, een ghetrouw Historie-schryver der Duytschen, die in 't jaer vijfthien hondert vermaert heeft gheweest, en na hem Mechovita Polonus, verseeckeren dat de Littauwers, in de tijden van 't Heydendom, terwijl sy noch in de doolingh van de Heydenschap gehouden wierden, drie Godheden voornamelijck eerden, te weten 't Vuur, de Bosschen en de Slanghen: 't Vuur, om dat het in alle offeringen ghebruyckt wordt, of om dat sy door de zeden der Persianen bedroghen waren, die 't vuur God self achtten te wesen, ghelijck Herodotus getuyght, of naer 't gevoelen der Egyptenaren, die sich inbeeldden dat het vuur een bezielt groot beest was, en alles, dat gheboren wierd, verslondt, en, nae dat het van verslinden versaedt was, gelijckelijck met het geen, dat het verslonden had

vergingh en storf. Sy hielden de Bosschen voor heyligh en gewijdt, en waenden, naer de gewoonte der Egyptenaers, dat al de beesten, die daer in woonden, Goden waren, gelijck de Poëet verhaelt:

De Goden woonen oock in Bosschen.

Ja veel volcken, op dit vertrouwen steunende, hebben hun Koningen en Vorsten, ghestorven zijnde, op dat sy of Goden ghemaeckt, of onder de Goden gevoert souden worden, verbrant, of in de bosschen en wildernissen, met een goude halsbandt, plechtelijck opgehangen, als of de genen, die de ware Godheydt verloochenden, door soodanige offeringhen, groote lof en vergeldingh souden verdienen. Wyders, sy eerden de Slanghen als heyligh, terwijl sy aen niemandt hinder scheenen te doen, en hielden hen voor Huys-bewaerders en Huys-goden. Maer hoe wel dese waengheloovighe dienst gheheel afgheschaft schijnt te wesen, soo blijven echter, door d'ingevingh der duyvelen, d'overblijfselen daer af in veel heymelijcke huysen, die in eensame plaetsen staen, ghelijck in de Noordsche Koninckrijcken van Noorwegen en Vermelanden. Men leest nochtans dat de voorghenoemde Littauwers, in 't derthien hondert ses en tachtighste jaer van dese goddeloose dwalingh ghesuyvert zijn: want hun dapperste Vorst, Iagello genoemt, wierd toen, met sijn acht broeders, tot het Christelijck Geloof bekeert, gelijck Mechovita ghetuyght; in 't welck dit volck noch heden, met vermeerderingh van Godsdienst, volhardt. Wyders, de voorghenoemde Historie-schryver verhaelt dat op de grensen der Littauwers en Moscoviters aen de ghemeene wegh een stockbeelt ghestelt is, dat in de tael van dat landt Ilotabaha, dat is goude oudt wijf, ghenoemt is, die van yeder reysigher met sekere kleyne gift versoent wordt, schoon sy niet boven de waerde van

een hayr was; want andersins souden sy sich niet van d'aengevange reys versekert houden.

 

Cap. II. Van de waengeloovige Dienst der gener, die onder de Pool wonen.

 

HEt uytterste deel van 't Noorden, 't welck van veel onbewoonelijck geacht wordt, uyt oorsaeck van de ghedurige koude, is niet vry van de snoode gewoonten, en van de dienst der Duyvelen, die op een gesette tijdt aen hen ghedaen wordt. Want dese volcken, die sich in de bosschen onthouden, hebben, soo wel als d'andere volcken ter werelt, die sachter van zeden schijnen, ghewichtighe oorsaecken, om de welcken sy de ghemeene dwalingh, en de Godtheydt, oock in beuselachtighe dinghen verloochent, betrachten en voorspreecken. Sy aenbidden dieshalven de Son, de geheele Somer langh, terwijl sy hen verlicht, en bewijsen danck aen haer, om dat sy licht tegen de ghelede duysternissen, en warmte teghen de schrickelijcke koude aenbrenght; en hoe onverdragelijck dese koude schijnt te wesen, soo vervloecken sy echter haer niet met sware lasteringen, naer de wijse van eenige Indianen, maer sy segghen alleenlijck: Dese koude is dwaes en sot, en dese duysternissen overtreffen de maet, en soo voort. Sy bidden oock om ghelijcke oorsaeck de Maen aen, om dat sy des Winters, als de Son verre wegh is, sich ghedurighlijck van haer licht dienen; en als dit licht, uyt oorsaeck van de veranderingh der Maen, hen begeeft, soo bestellen sy, self oock by daegh, al hun saecken onder de helderste Sterren, die klaerder flickeren dan de witte Sneeuw. Wyders, dese volcken, onder de

Pool woonende, worden door seeckere groove doolingh der Duyvelen bespot. Want sy eeren het root laecken, aen een reck of speer om hoogh gehangen, met yverige gebeden, en met sorghvuldiger dienst, en sy achten dat, om de roode verwe, met het bloed der dieren gelijck, eenighe Goddelijcke kracht daer in is. Daer by, dewijl de slachters der groote beesten achten dat sy door d'aenschouwingh van de roode verwe gheluckiger sullen worden, soo drincken sy het bloedt deser beesten, gelijck hier nae van de zeden en gewoonten der Lappen gheseght sal worden. Veel van de Noordsche volcken hebben oock tot een gewoonte, dat sy 't geen, 't welck in 't kriecken van den dagh aen de Hemel, op aerde, of in 't water levendigh aen hen verscheenen is, vyerighlijck tot in d'avondtstondt van de selve dagh voor eenighe Godtheydt aenbidden, gelijck Vogelen, Dieren, Visschen, ja oock Slangen, Wormen, en voornamelijck 't vliegend Hert, dat sy om sijn hoornen, met de welcken sy de hoofden der jonghelinghen ver̉«ieren, onder d'edelste dieren eeren.Voorts, dese voorghenoemde Noordsche volcken, om in d'aenschouwingh van hun Godtheden niet leegh te verschijnen, doen seeckere offeringen van 't gebeente der dieren, die sich in de bosschen onthouden, en der groote Walvisschen, en andere visschen, die sy ghevangen hebben. Sy verbranden echter in de Somer dit ghebeente niet, op dat het niet sou schijnen dat sy de spot met het licht, en met de hitte der Son hielden, maer sy verbranden 't als de schrickelijcke Winter begint te komen, in een alghemeene vergaderingh, ter eeren der daghen, en ghelooven door dese offeringh behoorelijcke eerbiedigheydt aen de Goden te bewijsen: soo groot een Godtsdienst betoonen dese volcken in beuselachtige dingen.

Cap. III. Van de drie grootste Goden der Gotten.

 

DE oude Heydensche Gotten, ghelijck mijn doorluchtighe Broeder en voorgangher, Ian de Groote, Bisschop van Upsale, in 't begin van sijn Historien aenwijst, hadden drie Goden, aen dewelcken sy de voornaemste eer bewesen. d'Eerste en machtighst van hen was Thor genoemt, die in 't midden van een kamer, op een ghespreyt bedde ge-eert wierd, en aen yeder zyde noch een Godtheydt had, te weten, Odhen en Frigga, die aen weêrzyden lagen. Thor, segghen sy, heeft de voorsittingh in de lucht, dondert en blixemt, bestiert de winden, wolcken, en 't schoon weêr, versorght van aerdtgewas, en van alle andere vruchten, en neemt de pest wegh. d'Ander, Odhen, die is Stercker ghenoemt, heeft de heerschappy in d'Oorlogen, sendt den menschen bystandt teghen de vyanden, is ter rechter zyde van Thor geplaetst, en in soo hoog een achtingh by alle menschen, dat hy niet anders, dan de Lichtghever des werelts van alle volcken omhelst wordt, en dat men geen plaets in de werelt vindt, gelijck Saxo getuyght, daer de maght van sijn Godtheydt niet ghe-eert wordt. De derde, Frigga ghenoemt, was de bevorderaer van Vrede en Vermaeck; welcks beeltenis oock de schamelheydt van 't gheslacht voor sich vertoonde; en wierd om dese oorsaeck soo hoogh by de Gotten, als Venus by de Romeynen ge-eert: in voegen dat noch tot aen onse tijdt Venus-dagh of Vrydagh aen hem gewijdt is. Hy wierd met een swaert, boogh en wapenen afgeschildert, om dat in die landen soo wel de vrouwen als de mannen altijdt tot de wapenen heel vaerdigh wa-

ren. Maer Thor wierd met een Kroon, Scepter en twaelf Sterren afgebeeldt; en men achte dat 'er niets ter werelt was, 't welck by hem gheleecken kon worden. Hy heeft een dagh in de weeck, jae d'eerste maent van 't gheheele jaer, die wy Januarius, of Loumaent noemen, verkregen. Odhen wierd ghewapent vertoont, ghelijck Mars, door een gelijck waengheloof der Heydenen by de Romeynen, en heeft een dagh verkreghen, die, tot een eeuwige geheugenis aen sijn naem ghewijdt is. En dewijl hy, levendigh zijnde, de benamingh van Godtheydt in geheel Europa heeft verkregen, om dat hy voor niemandt in de krijghshandel besweeck, soo is hier uyt, gelijck men gelooft, gesprooten, dat de Gotten (gelijck Dio de Grieck, Ablabius en Iornandes getuygen) seyden dat Mars, die van d'Oudtheydt voor de God der Oorlogen gehouden wordt, by hen geboren is, gelijck oock de Poëet verseeckert, als hy seght: Vader Gradivus, die over de Getische wapenen heerscht. De Gotten eerden hem met de wreedtste dienst, namelijck met het dooden der ghevangenen, vermits sy waenden dat de Voorsitter der oorloghen best met menschelijck bloedt versoent wierd. Sy seyden oock dat sy ghesamentlijck alle konst van oorloghen soo volmaecktelijck van hem geleert hadden, dat sy, de machtighste Koninckrijcken van Asia en Europa verwonnen hebbende, op de hooghste trap van dapperheydt gestegen zijn.

 

Cap. IV. Van de drie minder Goden.

 

BEhalven dese drie boven-ghenoemde Goden wierden noch veel anderen ge-eert en gedient, die, gelijck Saxo seght, in een wonderlijck gebroet-

sel van tooveryen ervaren, en de geesten der eenvoudighe menschen bedrieghende, de benamingh van Goddelijckheydt voor sich verkreghen hadden. Want sy hadden niet alleenlijck de Gotten, maer oock alle Noordsche volcken, door de stricken van licht-gheloovigheydt verstrickt, aenghemaent om dienst aen hen te bewijsen, en met de grootste besmettingh van hun bedrogh besmet; vermits sy door hun bedrieghery te weegh hadden ghebraght dat d'anderen, eenigh Goddelijck vermoghen in hen eerende, en hen voor Goden, of voor medeghesellen der Goden achtende, plechtelijcke beloften aen de vinders der tooveryen, en d'eerbiedigheydt, die men aen 't Heylige schuldigh is, aen een lasterlijcke dwalingh bewesen. Onder de soodanighen was seker Methotin, die, door sijn tooverkonst vermaert, een treffelijck ghevoelen van verlichte waerdigheydt verkregen, en de geesten der eenvoudighe menschen, door d'achtingh van toovery verleydt, tot tooversche offeringhen aen hem te betalen, bewogen heeft. Dese, d'opperste Priester der Goden zijnde, onderscheydde en beschickte d'offeringhen en ceremonien soodanigh, dat yeder van de Goden sijn eyge en besondere dienst en offeringh had, en versekerde dat de misdaden, aen de Goden bewesen, met algemeene offeringhen, of vermenghde ceremonien niet konden versoent en uytgewischt worden. Maer sijn schelmeryen wierden eyndelijck ontdeckt, en hy wierd in een oploop van 't volck gedoot. Hy, door de doodelijcke stanck van sijn lichaem veel menschen doen stervende, wierd, gedoodt zijnde, uyt het graf ghetrocken, en aen een staeck ghevest, ghelijck hy door sijn tooveryen verdient had. Daer was oock seecker Froë, die, sich voor een Stedehouder der Goden uytghevende, sijn Stoel niet verre van Upsale had, daer hy 't oudt ghebruyck van d'offeringh, by soo

veel volcken, en soo veel eeuwen langh ghebruyckt, in een droef en onbetamelijck offer veranderde; vermits hy, menschen slachtende, de Goden met dusdanighe wreede offeringen pooghde te betalen. Hy, ghestorven zijnde, wierd in 't getal der Goden ghestelt; en men offerde aen hem, die voor de Godt des Bloedts ghehouden wierd, swaere en droeve slacht-offers, en men hield jarelijcks met omgaen op sekere vierdaghen, tot sijn verheerlijckingh sekere bedspeelen, en andere speelen by nacht, ghelijck men eertijdts tot Romen aen Dis en Proserpina bewesen heeft. Vagnosthus en Hadingus wierden met gelijcke eerbewijsingh ghe-eert, om dat dese volcken gheloofden dat sy in strenghe oorlogen vaerdighlijck de voornaemste hulp bewesen. Sy gheloofden oock dat Rosthicphus uyt Finlandt, om dat hy door sijn uytmuntende voorwetenschap in sijn leven vermaert had gheweest, na sijn doodt in 't geselschap der Goden ghevoert was. Men voeght noch by desen, die ick genoemt heb, seker Rostarus, diens gruwelijcke wreetheydt soo groot was, dat hy wilde dat men hem met d'offeringh van menselijck bloedt sou versoenen, en dat sijn aenbidders de zielen der ghener, die sy verdelghen en uytroeyen wilden, aen hem verloven souden. Eyndelijck, veel anderen, voor Soonen van de machtighste Thor of Odhen geacht, wierden oock van 't volck grootelijcks ghe-eert, en in 't openbaer met groote eerbewijsingh beschoncken. Wy sullen hier nae, in 't vijfde Boeck van de Reusen en Worstelaers, in 't eynde van 't eerste Hooftdeel, vertoonen hoe en door welcke middelen dese en dierghelijcke menschen soo groot een achtingh en dienst van Godtheydt verkregen hebben.

Cap. V. Van de heerlijcke Kerck der Noordsche Goden.

 

DEwijl voortijdts by nae de gheheele werelt, door d'ingevingh der duyvelen, in ontellijcke waengeloovigheden wierd gehouden, soo acht ick niet onghevoeghelijck dat men klarelijck vertoont in welcke plaetsen het Gotsche, of Sweedsche en Noordsche volck, door 't waengheloof der Heydenen verleydt, aen d'onghevoelijcke Afgoden eer bewesen heeft, op dat men verstaen sou dat, gelijck 'er veel gheslachten van duyvelen zijn, men oock veel plaetsen heeft gevonden, in de welcken onbehoorelijcke dienst gedaen is. Daer was dan (ghelijck mijn waerdste Broeder en voorgangher, Ian Aertsbisschop van Upsale, in 't eerste Boeck sijner Historien verhaelt) by de vloedt Sala een seer heerlijcke Kerck, die van Ninus tijden afghestaen had; daer noch heden d'Upsaelsche voornaemste en Aertsbisschoppelijcke Kerck der Sweden en Gotten is. Dese Kerck, soo heerlijck en prachtighlijck gebouwt, wierd in soo hooge waerde ghehouden, dat men binnen haer mueren, aen 't ghewelfsel, of aen de pylers niets anders, dan 't gheen, dat van gout blonck, sagh. Wyders, het dack flickerde van gout, van 't welck een goude keten afhingh, die, gelijck men verhaelt, de geheele Kerck, tot aen de wanden en top van 't gebouw besloot. Dit braght te weegh dat de Kerck, in een groote vlackte ghesticht, en om haer wonderlijcke glans eerwaerdigh, in de genen, die derwaerts quamen, diepe eerbiedigheydt ontstack. By de deur van dese Kerck stondt een groote boom, die, onbekent zijnde, sijn dichte tacken wijdt uytspreydde, en des Somers en 's Winters groen was, sonder echter van soodanighe boomen te wesen, die van

hun natuur altijdt groen zijn, gelijck de Lauwer-, Olijf-, Palm- en Myrt-: want men heeft in de Noordsche landen nooyt Olijf- of Lauwer-boom sien wassen, dan alleenlijck te Vastene tot vermaeck in een kleyn Hof. Daer was oock by dese Kerck een bron, die haer water ter plaets, daer d'offeringh ghedaen wierd, opgaf; van de welcke hier nae ghesproken sal worden. Dit zy genoegh aen de vreemde volcken van soodanigh ghebruyck der Gotten, tot ontdeckingh van hun ydelheydt, gheseght. Maer 't is nu ghevoeghelijck dat wy den Noordsche volcken aenwijsen, dat sy niet alleen in dese ydelheydt bedroghen en verstrickt waren. Doch men moet nu belijden dat, door de Goddelijcke hulp, in dese plaets, te weten Upsale, jarelijcks, op de negentiende van Bloeymaent, tot het volck, als ontellijck van getal zijnde, in teghenwoordigheydt van de Koningh, Vorsten en Edelen, soo wel vrouwen als mannen, d'alghemeene Predicatien van de Heylige Godtsdienst ghedaen worden; en dit ter plaets, daer eertijds soo veel en soo goddeloose vuyligheden en gruwelen, en offeringhen van menschen, ja van eyge magen en lieve vrienden gedaen zijn.

 

Cap. VI. Van 't heylige, en van d'offeringen der Goden.

 

MEn bevindt in de historie der Sweden en Gotten, in 't twaelfde Hooftdeel van 't eerste Boeck, dat eertijds in d'offeringhen der Gotten 't neghental in hooghe achtingh was, en naeukeurighlijck onderhouden wierd: misschien om dat sy uyt Pythagoras Wijsbegeerte, die sy van Salmoxes en Diceneus gheleert hebben, verstaen hadden dat men 't ongelijck getal in alle dingen behoort voor te stellen, en meest t'achten. En hoe wel sy in yeder

weeck, ja op yeder dagh de grootste dienst aen hun Goden betoonden, soo hielden sy echter in yeder neghende maent een besondere viertijdt van neghen daghen, in de welck sy grooter eerbiedigheydt aen de Goden bewesen, en hun offeringen volghens de gewoonte en Godtsdienst volbraghten, en in yeder dagh negenderhande dieren offerden, by de welcken sy oock menschelijcke slacht-offers voeghden. Na verloop van dese neghen daghen wierd, met de grootste plechtelijckheydt van 't gheheele Rijck, de voorgenoemde Kerck van Upsale met een groote toeloop van inwoonders besocht, daer dan negen dagen langh weêr negen gelijcke offeringhen, als voorgenoemt zijn, aen d'Altaer voor de Goden ghedaen wierden. De mensch, op de welck het lot, van geoffert te worden, gevallen was, wierd levendigh in de bron, die aen d'offerplaets stondt, ghedompelt. Indien hy lichtelijck de gheest gaf, soo seyden de Priesters, dat d'offer gheluckigh en aengenaem was. Hy, sedert daer uyt getrocken, wierd in een byghelege bosch, dat sy heyligh hielden, opghehangen; en sy versekerden dat hy by de Goden overghevoert was. Dit braght te weegh dat de geen, die in dese offeringh dus gedoodt wierd, sich voor saligh achtte. Het ghebeurde oock dickwijls dat de Koninghen selven, door gelijck lot verkoosen, gheslacht wierden. Soodanigh een offeringh, de gheluckighste voor 't Rijck ghehouden, wierd door de gheheele menighte van 't volck met de hooghste blyschap gevolght. Want sy hielden voor gewis, dat de ghenen, die dus gedoodt wierden, niet storven, maer dat sy onsterffelijck waren, en niet alleenlijck de genen, die men offerde, maer oock sy selven: 't welck hen voornamelijck van Salmoxes, Zenta en Diconeus geleert was, gelijck Dion, Ablabius, Iornandes, Strabo en anderen schryven, die oock versekeren dat de Gotten sich met veel redenen treffe-

lijck in de Wijsbegeerte oeffenden, en dieshalven 't gevoelen der onsterffelijckheydt van de ziel aengenomen hadden, om dat sy (gelijck Herodotus in sijn vierde Boeck seght) seyden dat sy hielden dat sy niet storven, en dat de ghenen, die dit leven verlieten, in sekere andere aenghenamer plaets verhuysden. Sy versekerden oock dat in dese plaets seker God, Bleyxes genoemt, de heerschappy had, aen de welck sy ghestadighlijck, boven 't voorghenoemde getal, seker Boode, door 't lot uyt hen verkoosen, met een Schip van vijf riemen sonden. Sy geboden aen dese Boode dat hy 't gheen, 't welck sy behoefden, van de mildtdadigheydt van dese God begeeren en verwerven sou. Sy hielden in 't senden van de Boode dese gewoonte. Sommigen van hen hielden eenighe scherpe spooren om hoogh, op de welcken anderen de gheen, die daer toe gheschickt was, en die men by handen en voeten greep, wierpen. Indien de gheen, die dus viel, terstondt storf, soo oordeelden sy dat dese God jonstigh tot hen was, om dat hy de Boode terstont ontfanghen had. Maer indien anders gebeurde, soo betichtten sy de Boode met een quaet man te zijn, die onwaerdigh was om den Goden toegheschickt te worden. Sy verwierpen dieshalven dese, en versonden een ander, aen de welck sy, terwijl hy noch leefde, soodanige bevelen gaven, naer de welcken hy, by de God zijnde, trachten sou. Hy, dus in de spietsen geworpen, en ghestorven zijnde, wierd in een Schip van vijf riemen gedaen, en in de zee geworpen.

 

Cap. VII. Van de waengeloovigheden der Gotten in de Donder.

 

WYders, sy onderhielden oock de dienst van hun Goden soo hardtneckighlijck, ghelijck

de selve Historie der Sweden en Gotten, in 't twaelfde Hooftdeel van 't eerste Boeck verhaelt, dat sy, als 'er eenigh gedruys in de wolcken ontstaen was, met hun boogen pylen naer de lucht schooten, om daer meê te betoonen dat sy bystandt aen hun Goden wilden bewijsen; die, ghelijck sy gheloofden, dan van anderen bestreden wierden. Sy, met dit roeckeloos waengheloof niet vernoeght, hadden hamers van boven-ghewoon gewicht, die sy Iupiters hamers noemden, en die, met kooper beslagen zijnde, en in hooghe achtingh ghehouden, tot dit ghebruyck wierden ghehouden, dat sy daer door, als door een Claeudiaensche Donder, en door een gewoone gelijckheydt der dinghen, 't ghekraeck der Hemels ('t welck, gelijck sy geloofden, met hamers ghemaeckt wierd, uytdrucken souden, en dat sy waenden dat soo krachtigh een ghedruys, naer de wijse der Smeden, tot voordeel en bystandt van hun Goden was. Dit gebruyck van Iupiters hamers duurde tot in 't elf hondert en dertighste jaer van Christus geboorte, toen Magnus, Koningh der Gotten, uyt betrachtingh van de Christelijcke Godtsdienst, en door haet van 't Heydensch waengeloof, de Kerck van d'Afgodery, en Iupiter van sijn wapenen beroofde, en daer door sijn heyligheydt betoonde: in voegen dat hy lange tijdt daer nae om dese oorsaeck van de Gotten voor een Kerckroover, en schender van 't Heylighe geacht wierd. De Gotten hadden oock eertijdts tot een gewoonte, dat sy, ten strijdt gaende, aen hun Autaren paerden offerden, van de welcken sy de hoofden afhieuwen, en op spietsen staken, en dus, met stocken ondersteunt, en met opghespalckte kaken voor de slagh-ordeningen heen droegen. Sy doodden niet alleenlijck slacht-offers voor d'oorlogh, maer offerden oock beesten nae dat sy de vyanden verwonnen hadden, en hielden heerlijcke spelen, ter

eeren van de Goden, in de welcken sy vrouwelijcke beweginghen der lichamen, een ghebaer der toonneelspeelders, en een sacht ghedruys van bellen, of van kopere klocken vertoonden. Sy deden dese en andere dierghelijcke offeringen, voornamelijck op dat sy, van de Goden geholpen, door gheen gheweldt der oorlogen verwonnen souden worden. Sy hadden groot vermaeck in de wapenen, en ghebruyckten die soo ghestadighlijck, dat sy oordeelden dat al d'andere menschelijcke oeffeninghen niet by dese te gelijcken waren. Sy verkoosen tot dese offeringhen Priesters van onghelijcke staet, als opperste Priesters, Aerts-priesters, Priesters, Dans-priesters, en Wichelaers; aen d'eersten van de welcken, als aen d'opperste Priesters, gelijcke maght als aen de Koningen, en soo groot een achtbaerheydt toegelaten was, dat al 't geen, 't welck van hen geraden of bevolen wierd, als of het van de Hemel quam, van de Koningh en 't volck blydelijck wierd naghevolght. Sy onderwesen 't volck in groote wijsheydt, verkoosen Priesters, en stichtten de Godsdienst. Dion de Grieck getuyght dat nooyt aen dit volck Priesters ontbroken heeft, die hen in wijsheydt onderwesen. Daer was oock onder hen een heerlijcker geslacht van Priesters, die sy Pileates of Gehoede en Pios noemden, uyt de welcken sy Koninghen en Priesters voor sich verkoosen, ghelijck Iornandes breeder verhaelt, die oock seght dat sy Pii ghenoemt wierden, en dat sy ghewent waren met Cyters en witte kleederen buyten de poorten der steden te treden, en hun zeghe-vyerende Gotten te ghemoet te gaen, om de Goden te versoenen.

Cap. VIII. Van de bestrijdingh der Goden.

 

SY vervielen noch tot een andere sotheydt en waengheloof, namelijck dat sy waenden dat sy, verscheyde wapenen teghen de Hemel keerende, de Goden, die hun tochten des oorloghs niet bejonstighden, of hen niet te hulp quamen, konden verdrucken, of door dreygingen en strenghe woorden dwinghen tot het geen, 't welck aen hen bevolen was, te doen. Hoe wel sy hier in dwaesselijck deden, soo waenden sy nochtans dat sy gheen minder maght hadden om sich op aerde gevreest en ge-eert te maken, als de Goden, die hun zetel boven of beneden hadden. Maer sy ghedachten niet aen 't oude spreeckwoort der Gotten, namelijck, Men moet gheen stock naer de Hemel werpen, van waer hy met meer gewicht weêr af komt.

 

Cap. IX. Van de Susters der noodtschickingh, en van de Nymphen.

 

IN de Noordsche Landen waren oock veel Tempelen, aen Diana en Ceres gewijdt, en gebouwen der Susters van 't noodtlot, door seeckere tooverkonst, sonder eenige menschelijcke hulp gebouwt, tot de welcken d'Ouden, over d'aenstaende voorvallinghen van hun kinderen met de Godspraeck van de Parkes, of Goddinnen der noodtschickingh te raedt gaende, en plechtelijcke ghebeden en beloften daer over ghedaen hebbende, hun toegangh namen, en, hun oogen op de Kerck vestende, sagen somtijdts drie, en somtijds meer setels, daer soo veel Nymphen op saten, van de welcken eenighen

de kinderen met groote schoonheydt, en overvloedt van menschelijcke jonst begaefden, en anderen met uytmuntingh van miltheydt, of met andere deughden versorghden. Maer anderen, schadelijck van aert, begheerigh om den kinderen hinderlijck te zijn, beschoncken d'aenstaende zeden der kinderen met vreckheydt, of met eenighe andere ghebreken. Men bevindt dat niet alleenlijck de kinderen, maer oock de genen, die tot bedaeghde ouderdom gekomen waren, ja oock somtijds de Koninghen selven door de verdichtselen van dusdanige tooverkonsten bedroghen wierden. Want Hotherus, Koningh van Sweden en Deenemarcken, op de jacht door een dicke nevel verre van sijn geselschap afghedwaelt, gheraeckte in sekere beslote kamer van Bosch-maeghden. Hy, van heur by sijn eyge naem ghegroet, vraeghde heur wie sy waren. Sy gaven aen hem tot antwoort dat door heur beleydt en toesicht voornamelijck 't geval van d'oorlogh bestiert wierd, en dat sy dickwijls, sonder van yemandt ghesien te zijn, by de strijden waren, en door geheyme bystandt een gewenschte uytgangh aen heur vrienden gaven, dewijl sy, naer heur believen, of voor- of tegen-spoet konden geven. Sy vermaenden hem oock, dat hy Balderus, van een verborge zaet der Goden voortghebraght, niet met de wapenen beschadighen sou. Hotherus, dit verstaen hebbende, bevondt sich self buyten 't dack, en onder de blaeuwe Hemel ghestelt, en, sonder eenighe schaduw te sien, in 't midden van 't ruyme veldt gelaten. Hy was voornamelijck verwondert over de snelle vlucht der Maeghden, over de veranderlijcke standt van de plaets, en over de bedriegelijcke ghestalte van 't ghebouw. Hy was echter onkundigh in 't gheen, dat by hem gebeurt was, en hield dit voor spottery, en voor een ydel verdichtsel van toovery. Maer de selve Hotherus, nae ver-

loop van eenighe jaren in swaere oorloghen neêrgheveldt, in afgheleghe weghen doolende, en deur woeste bosschen, daer gheen menschen quamen, getrocken zijnde, vondt by gheval een hol, dat van onbekende Maeghden bewoont wierd. Hy bevondt dat dit de selve Maeghden waren, die eertijdts hem met het onquetsselijck kleedt beschoncken hadden. Sy vraeghden hem waerom hy in dese plaetsen gekomen was; en hy openbaerde aen hen d'ongheluckige uytgangen van d'oorlogh, en, hun ontrouw aen hen verwijtende, begon over sijn onghelucken en droeve uytkoomsten van sijn strijden te klaghen, en te segghen dat het anders met hem vergaen was, dan sy aen hem belooft hadden. Maer de Nymphen seyden dat hy, hoe wel hy selden verwinner had gheweest, den vyanden echter ghelijck leedt aenghedaen had, en dat hy niet min schade gedaen, dan gheleden had: voorts, dat hy de verwinningh sou verkrijghen, soo hy den vyanden de spijs en toevoer, die tot vermeerderingh van hun krachten dienden, kon afsnyden; 't welck te weegh sou brenghen dat alles gheluckighlijck naer sijn wensch gedyen en af-loopen sou. Hy, dus versonden zijnde, vergaderde weêr heyrkrachten, en versamelde een machtigh heyr tegen de vyandt. Terwijl hy naeuwe achtingh op het leger der vyanden nam; sagh hy drie Nymphen, die de verborghe spijs droeghen. Hy vervolghde hen spoedighlijck, (want de voetstappen, die nat van de dau waren, wesen 't spoor van hun vlucht aen) en quam eyndelijck ter plaets, daer sy hun wooningh hadden, en verkreegh van hen door sijn soetelijck spelen op de Cyther, daer in hy seer ervaren was, de helderblinckende Gordel, en de machtige Riem van verwinningh. Hy, langhs de selve wegh, die hy ghekomen was, weêrgekeert, trock terstont den vyandt te ghemoet, en sloegh hem in de vlucht met een

doodelijcke wond, soo dat hy in de volghende dagh aen Proserpina, die in sijn slaep aen hem verscheenen was, overgesonden wierd.

 

Cap. X. Van de dans der Spoocken by nacht.

 

DE genen, die by nacht reysen, en de Harders, die met de wacht van hun groot en kleyn vee besich waren, worden oock gewoonelijck van verscheyde Spoken omringht: gelijck (naer de getuygenis van Saxo) aen de Koningh Hotherus gebeurt is, die van drie Nymphen, de welcken hy tot aen hun hoolen vervolghde, de Riem en Gordel van de verwinningh verkreghen heeft. Sy drucken somtijdts hun voeten door het danssen soo diep in d'aerde, dat de plaets, daer sy gedanst hebben, door de groote hitte rondom ghezenght, voortaen onvruchtbaer blijft, en gheen groen voortbrenght. Dit nachtspel der spoken wordt van d'inwoonders Alvendans genoemt, van de welcken sy dit gevoelen hebben, dat de gheesten van soodanighe menschen, die sich aen de lichamelijcke wellusten overgeven, en sich slaven daer af betoonen, die de drift van hun ontuchtigheden gehoorsamen, en de Goddelijcke en menschelijcke rechten overtreden, by en omtrent d'aerde swerven, als sy van 't lichaem afgescheyden zijn. Sy gelooven dat de genen oock van dit ghetal zijn, die noch in onse eeuw, in menschelijcke gedaente, sich ghewoonelijck ten dienst van de menschen laten ghebruycken, met by nacht t'arbeyden, en de paerden en vrachtbeesten te besorghen, ghelijck hier na, in dit selve Boeck, van de dienst der Duyvelen getoont sal worden.

Cap. XI. Van de strijdt tegen de Bosch-Goden.

 

DEwijl de verlede Outheydt ghetuyght dat 'er by na deur de heele werelt eertijdts verscheyde gedrochten, en ontellijcke Spoken hebben gheweest, gelijck Nacht-geesten, Bosch-goden, Satyrs, Schimmen, Arenden, Alvinnen, Nachtmerryen, Huysgeesten, en Veldtgoden, door de welcken de menschen of door schoon gevley schandelijck bedrogen, of door onuytsprekelijcke schrick, en door gruwelijcke verscheuringh wreedelijck ter doodt ghebraght wierden: soo heb ick gheacht dat men niet behoorde te verswijghen door welcke middelen en wapenen de Noordsche volcken dusdanige Spoken tegen-gestaen hebben. Want men vertelt dat d'edele Worstelaers der Gotten dickwijls alleen, of om de verlossingh der swacke menschen, of om hun dapperheydt te beproeven, teghen ghedrochten, en schrickelijcke beesten van ongewoone grootheydt gestreden hebben. Sy wilden oock niet dat men eenigh schrickelijck beest met grooter ghetal, dan de ghewoonte der dappere mannen toeliet, aentasten sou. Reynier de Sweed, Worstelaer en Koningh, door 't beleydt van Thorilda, sijn Stiefmoeder, een seer wreede vrou, tegen schrickelijcke Spoken van Nacht-gedrochten, die sy teghen hem ghesonden had, een gheheele nacht ghestreden hebbende, vondt des uchtens, toen de dagh ghekomen was, over al op het veldt verscheyde ghedaenten van Spoken, en ongewoone ghedroghten legghen, en onder desen oock de gedaente van Thorilda, die soo ghekerft en deurhouwen was, dat men haer naeuwelijcks kennen kon. Hy verkreegh hier door d'achtingh van een treffelijck strijder, en ruckte door dese middel sijns Vaders Koninckrijck uyt de

handen sijner vyanden. Wyders, seecker Broderus, en Buchi, met de Koningh Gormo een nieuwe en ongewoone stoutheyt omhelsende, en d'erffelijcke aert en gheest van de Gotsche dapperheydt, door 't ondersoecken van de natuur, oeffenen willende, begaven sich in een wegh, die vol van alle ghevaer, en by na onbeganckelijck voor de menschen was. Want sy, sich op de groote zee, die 't aerdrijck omringht, begevende, zeylden soo verre, dat sy de Son en Sterren verloren, en eyndelijck voorby het Lant van Biarmien, in plaetsen, daer geen dagh is, (ghelijck in 't eerste Capittel van 't eerste Boeck ghetoont is) en die met een eeuwighe duysternis bedeckt zijn, quamen, daer sy tegen een onghelooffelijcke menighte van gedroghten streden. Want sy, van alle zyden schichten, en ander gheweer, tot de boogh en slinger dienstigh, uytsendende, verdelghden dit ghedrochtelijck heyr van Spoken, die op hen aenvielen; ghelijck Saxo de Historie-schryver der Deenen, de naerstighste ondersoecker der oude dinghen, in sijn achtste Boeck van de Koningh Gormo schrijft. Men vindt oock onder d'oude Historien verhaelt hoe Hotherus, de Soon van de Koningh der Sweden, sich de geheele nacht langh met kommerlijcke ghedachten pynighende, de Satyr Memmingus, die sijn hut beschaduwde, met sijn speer trof, en hem, door de wonde neêrghevelt, en niet machtigh ghenoegh om te vluchten, vingh, en met banden bondt, en dat hy eyndelijck met schrickelijcke dreyghende woorden sijn swaert en keten, daer af hy kennis had, versocht. De Satyr gaf terstont en vaerdighlijck het rantsoen van sijn leven en behoudenis, dat van hem ghe-eyscht wierd: soo veel treffelijcker is 't leven, dan alle andere dingen, dat men bevindt dat 'er by de menschen niets liever en waerder dan de geest en 't leven is.

Cap. XII. Van de voorseggingh.

 

OM dit opschrift, en dese benamingh te voldoen, soo sal 't betamelijck zijn dat wy de reden van d'algemeene Leeraer Chrysostomus voortbrengen, als hy in sijn Predicatie, van: Daer sullen teeckenen zijn in de Son, en in de Maen, en soo voort, seght, dat 'er gheen schepsel is, 't welck soo vyerighlijck begeert het aenstaende te weten, als de mensch, en soo voort. Men sal, dit wel aengemerckt hebbende, ghenootsaeckt zijn te belijden, dat 'er nooyt eenigh volck soo menschelijck en soo geleert, ja oock soo onbesuyst of wreedt heeft geweest, 't welck niet gewent was d'aenstaende dinghen aen te wijsen, en te betoonen dat sy van sommige saken kennis en voorwetenschap hadden, en voornamelijck de Noordsche volcken, die, ghelijck ick bevind, met de betrachtingh van 't aenstaende te voorweten besich hebben gheweest; vermits sy waenden dat de toekomende dinghen door 't vliegen der voghelen, door 't springhen en getier der visschen, door 't geluyt, en door de dampen der berghen, en door dierghelijcke middelen, als door ontwijffelijcke teeckenen, geopenbaert konden worden. Geen oorlogh en geen gemeene saken wierden t'huys of in de krijghshandel, sonder wickteeckenen en wichelaryen, verhandelt. De wichelaryen niet alleen, maer oock de Lotkiesingh, de Lucht-kennis, Aert-kennis, Vuur-kennis, Geesten-kennis, en oock sware droomen, die tot de gemeente scheenen te behooren, wierden van d'opperste Hertoghen en Bestierders aengenomen. Othinus voorseyde aen de Koningh Hadingus, die d'oorlogh teghen de dwinghelandt Iocherus Curetus aenvingh, de ghevangenis, die op een selve wijse, als sy voorseght was, aen hem ten deel viel. Covarus,

Koningh van Noorweghen, was soo gheleert in de konst van voorsegghen, en soo verstandigh in de wetenschap van te vooren aen te wijsen, dat hy 't gheen, 't welck in Saxen tegen hem ghebrouwen wierd, in Noorwegen, meer dan hondert Duytsche mylen van daer gheleghen, voorsagh. Gormo, de Goddeloose gebynaemt, in diepe slaep versoopen legghende, droomde dat sijn Ghemalin twee voghels, d'een grooter dan d'ander, ghebaert had, die, met hun lichaemen op hun wiecken steunende, met een snelle vlucht ten Hemel vloghen, en, nae verloop van korte tijdt weêrghekeert, op sijn beyde handen quamen neêrstrijcken, en een weynigh gherust hebbende, sich weêr ten tweede en derde mael op de lucht vertrouden, en dat eyndelijck de kleynste van hen, met bloedighe vleugels, sonder sijn medeghesel meê te brenghen, weêr tot hem ghekeert is. De waerheyt van dese droom wierd dus verklaert. Sijn twee Sonen, d'Enghelschen, Sclavoniers en Yrlanders verwonnen hebbende, genooten geluck en voorspoet, tot dat d'oudtste in de strijdt verslagen wierd, en de jonghste, van sijn Broeder berooft, met bloedige wiecken weêrgekeert scheen. Magnus, Koningh van Noorwegen en Deenmarcken, in de nacht, in de welck hy de Sclavoensche oorlogh vervolghde, sich tot de slaep begheven hebbende, sagh in sijn slaep de beeltenis van seecker persoon, die voor hem verscheen, en aen hem voorseyde dat hy de verwinningh op de vyanden behalen, en door 't dooden van een Arent de wickteeckenen en verseeckeringh van de verwinningh nemen sou. De Koningh, wacker gheworden, vertelde met groote verwonderingh 't ghesicht in de selve ordeningh, ghelijck dat aen hem verscheenen was, en, met het heyr voort-treckende, sagh van nae by d'Arent, die in de slaep aen hem ghetoont was, en, met een gheswind paert daer op toeschietende, wierp met een

spiets naer dese vogel, en trof hem daer meê eer hy weghkomen kon, 't Heyr, dit voor een geluckigh voorteecken opnemende , vatte d'eerste ghelegentheydt van te strijden by 't hayr, en, met een selve uytgangh, als het voorteecken aenghewesen had, strijdende, verwon de vyanden. Men verhaelt dat het heyr van de Koningh Valdemarus, ten oorlogh voortgaende, van soo groot een menighte van vliegende Ravens omringht wierd, dat veel sich selven als aenboden, om van d'opgherechte spietsen der vyanden gedoodt te worden. De Koningh Sueno, met sijn geheel heyr, van hem verwonnen, en neêrghevelt om van de Ravens verscheurt te worden, verklaerde d'uytgangh van dit wickteecken. Biorno, een vermaert Worstelaer, seecker Eylandt, door d'omloop van een geswinde vloedt versterckt, met een uytgelese bende van Worstelaers inghenomen hebbende, sagh in sijn slaep een schrickelijck beest, dat uyt de golven quam, en, gruwelijcke vlammen tot sijn mondt uytblasende, alles daer rondom verbrandde. De Koningh Fridlevus, de stroom van de snelle vloedt verwonnen hebbende, quam in de volghende dagh derwaerts, en, al de Worstelaers, behalven Biorno, met het stael verdelghende, vervulde de maet van de droom.

 

Cap. XIII. Van de toovery des Koninghs Erick, Winthoedt gebynaemt, en van anderen.

 

DEse Erick, Koningh van Sweden, was in sijn tijdt voor de treffelijckste konstenaer in de toovery vermaert, en soo gemeensaem met de quade geesten, welckers dienst hy voornamelijck betrachtte, dat, hoedanigh hy sijn hoedt keerde, de windt van die zyde, en naer sijn begheerte blies.

Men gaf om dese oorsaeck aen hem de naem van Winthoedt. Daer waren oock veel, die geloofden dat Regnerus, Koningh van Deenemarcken, door 't bestel van dese Erick, sijn Neef, de zee-roovery in de verst-gheleghe deelen des werelts uytghebreyt, en door de schranderheyt van sijn vernuft veel Lantschappen en stercke Steden onderghebraght heeft, en eyndelijck oock bevordert dat hy by toestemmingh en verkiesingh der Grooten tot Koningh van Sweden aenghenomen wierd. Hy besat dit Rijck oock langh en voorspoedighlijck, tot dat hy in hooghe ouderdom storf. Daer was noch een ander Erick, Emundus gebynaemt, die, voorgenomen hebbende sich te scheep te begheven, van een der bootsgesellen hoorde vertellen, dat hy ghesien had dat hy in sijn slaep, op een hollend paert sittende, over de woeste toppen der bergen ghevoert, en, dus aen 't hollen gheraeckt, in de duystere dalen, die steyl afginghen, met de naghelen der nachtspoken verscheurt wierd. Dese bootsghesel vertelde dit des uchtens uyt jock aen sijn medeghesellen. Maer de Koningh self, niet min in de voorseggingh, dan in de swarte konsten ervaren, door dit ghesicht als van 't ghevaer vermaent, begaf sich in een ander Schip, om met hem gheen medemacker van 't ghevaer te zijn: in voeghen dat door dese middel des Koninghs Schip behouden wierd, en sijn medeghesellen verginghen. Voorts, na dat Frotho, Koningh van Deenemarcken, sijn eyghe Broeder Haraldus bedrieghelijck ghedoodt had, verborghen de Vooghden der onschuldighe kinderen, sijn Neven, Haraldus en Haldanus ghenoemt, op dat hy hen oock niet wreedelijck sou verdelghen, de Sonen in een diepe kuyl onder d'aerde, daer sy, volghens 't verhael van Saxo, ghelijck de jongen der beesten, bewaert en opghevoedt wierden, terwijl hun toesienders met verscheyde verdichtselen uytstrooyden

dat sy by nacht van de Wolven verscheurt waren. Maer Frotho, 't gerucht van hun doodt niet gelooven willende, deê soo groote naespeuringh, dat hy door een Vrouw, die in de wichelary ervaren was, kennis van dese duystere plaets kreegh. De kracht der toovervaersen van dese vrouw was soo groot, dat geen saeck soo verwardt en duyster kon zijn, of sy kon haer van verre aenschouwen, en als dicht onder de handen brengen. De Tooveres seyde tot de Koningh, dat seker Regnon hen heymelijck opvoedde, en, om hen beter te verbergen, hen met hondtsche namen had ghenoemt. Dese kinderen, door d'ongewoone kracht van haer toover-redenen uyt hun schuylhoecken ghekomen, en siende dat sy op dese vaersen verschijnen moesten, wierpen, om aen soo schrickelijck een dwinghlandy niet overghelevert te worden, een groote hoop gouts, dat sy van hun Vooghden ontfangen hadden, in de schoot van dese Tooveres, die, dese gift ontfanghen hebbende, door veynsingh van een haestighe sieckte, gelijck doodt besweem. Sy, van des Koninghs dienaers naer d'oorsaeck van soo schichtigh een beswijmenis ghevraeght, gaf aen hen tot antwoort, dat sy d'onnaspeurelijcke vlucht der kinderen had vernomen, welckers gheswinde kracht oock de felste uytwerckinghen van de toovervaersen verswackte: in voeghen dat sy, met een kleyne weldaedt vernoeght, voortaen geen grooter weldaedt van de Koningh te verwachten had. Uyt dese en diergelijcke blijcken bespeurt men dan in hoe hoogh een achtingh de konst van voorseggingh en de toovery by d'Ouden was, die nu door onachtsaemheydt versuymt en naegelaten wordt, uyt oorsaeck van voorweetingh, wichelary, besichtigingh van 't ingewandt, van 't vuur, en van 't water, van de lootingh, en duysent andere ongheoorlofde zeden en ghewoonten, door d'ingevingh

der duyvelen ghevonden. Men ghebruyckt echter noch (dewijl d'oorsaken der naturelijcke dinghen vast staen) sekere voorsegginghen, oock loten, twee drie of meer stucken houts, in een vat gheworpen, op dat men naer hun witte, duystere of roode verwe de deelen verspreyden sou.

 

Cap. XIV. Van de Tooveressen.

 

ICk sal met weynigh voorbeelden aenwijsen hoe grootelijcks eertijdts de swarte konst by de Noordsche volcken in swangh heeft geweest. Hagberta, dochter van de Reus Vagnostus, vertoonde sich nu in een ongewoone grootheydt, dan kleyn, dan dun, en dan weêr swack van lichaem; sy was somtijdts ghefronst, en dan glat en effen van huyt, en kon haer ghedaente naer haer believen veranderen. Sy, nu tot aen de Hemel verheven, en dan weêr tot de kleynheyt van een mensch ghebraght, kon, ghelijck men gheloofde, de Hemel neêr doen dalen, d'aerde opheffen, de wateren hardt maken, de berghen bespoelen, de Schepen om hoogh voeren, de Goden om laegh brenghen, de Sterren uytblusschen, en de hel aensteecken. Terwijl de Koningh Hadingus sijn avontmael hield, verscheen een andere vrouw van de selve konst, die Scharley droegh, en by de haert haer hooft uyt d'aerde opstack, en, haer boesem toereyckende, scheen te vraghen in welck deel des werelts soo groen een kruyt in de Winter gewassen was. Sy nam de Koningh, die begeerigh was om de waerheydt hier af te weten, en sich in sijn eyghe mantel bewond, met haer onder d'aerde, en braght hem weêr op 't aerdrijck, nae dat sy de helsche ghedrochten aen hem vertoont had. Crata, een vrouw uyt Noorwegen,

de welstandt van haer Soon Rollerus bevorderen willende, bereyde een pap, in 't welck sy de besmettelijcke vocht van drie Slangen, die van boven aen een dun tou hingen, indruypen deê. Maer Erick, haer Stiefzoon, nam het bancket, voor haer Soon Rollerus bereydt, tot sich, en, dese gheluckighe spijs ghesmaeckt hebbende, steegh door d'inwendighe werckingh daer af tot de hooghste trap van menschelijcke wijsheydt. Want dese spijs stortte door haer kracht in hem de kennis en overvloet van alle wetenschappen, jae soodanigh, dat hy oock in de verklaringh der stemmen van de wilde dieren, en van 't veê ervaren was. Wyders, hy was soo heusch en beleeft, en van soo groote welsprekentheydt, dat hy 't gheen, 't welck hy begheerde te spreken, met een ghedurige soetheydt van spreeckwoorden wist op te proncken. De Koningh Frotbo verwon door de raedt van dese Erick het heyr der machtighste Hunnen, dat in d'onderstandt van hondert en tseventigh Koninghen bestondt. Gesteblinais, Koningh der Gotten, maeckte eyndelijck dese Erick tot erfghenaem van hem self, en van 't Rijck, namelijck in de tijdt van Christus geboorte. Maer de Koningh wierd van een Tooveres, die in een Os verandert was, op de strandt van de zee met de hoornen ghestooten, en viel doodt neêr. Guthruna wist d'ooghen van de voorvechters des Koninghs Larmericus schichtighlijck te verblinden, en hun wapenen tegen sich selven te keeren. Maer de pot was het gemeen gereedtschap van alle Tooveressen, daer in sy haer soppen, kruyden, wormen en inghewanden koocken, en met dese tooversche spijs d'onkundighen tot hun beloften aenlocken, en ghelijck een bobbelende pot de snelheyt der schepen, ruyters en loopers aenprickelen.

Cap. XV. Van de Toovenaers van Finlandt.

 

WY sullen nu soo kort, als ons moghelijck is, betoonen hoedanigh een kracht de Toovenaers hebben, in de hooftstoffen, soo van hen selven, als van anderen betoovert, te bedwinghen, op dat sy of sachter of strenger de naturelijcke ordeningh matighen; doch eerst aenwijsen dat Finlandt en Laplant, d'uytterste deelen der Noordsche Landen, eertijdts, in de Heydensche staet zijnde, soo gheleert en ervaren in Toovenaers was, als of sy Soroaster de Persiaen in dese verdoemde oeffeninghen tot hun leermeester hadden ghehad: schoon oock, gelijck men seght, d'andere volcken, aen de Groote Zee woonende, in dese uytsinnigheydt betoovert zijn gheweest; soodanigh heeft de geheele werelt, in dit en dierghelijck quaet eenstemmigh en yverigh gheweest in dese tooversche konst t'eeren. De Finnen hadden, onder d'andere Heydensche doolinghen, voor een gewoonte dat sy aen de zeevarende lieden, door onweêr en teghen-windt aen hun stranden belemmert, de windt te koop veylden en verkochten, en als sy de penningen ontfanghen hadden, drie knoopen aen een koort gaven, in de welcken men dese maet moest houden, dat men, als men de een los deê, een tamelijcke windt kreegh, en als men de tweede loste, dat dan de windt felder wierd, en als men de derde ontknoopte, dat de windt dan soo overmatigh fel wierd, dat men 't oogh niet buyten 't schip darde stieren, om de klippen te schuwen, dat men niet een voet darde versetten, om de zeylen in te halen, en met al sijn krachten het schip niet naer 't roer kon bestieren: ghelijck de genen wel tot hun ongeluck beproeft hebben, die uyt verachtingh loochenden dat 'er eenige kracht in dusdanige knoopen was. Doch na dat dit

Noordsche volck het Christelijck gheloof aenghenomen heeft, hebben sy, door dwangh der wetten, dese konst nooyt in 't openbaer ghebruyckt. Voorts, Sivaldus de Sweed, een navolgher van de Koningh Haldanus, had seven Soonen, alle soo gheleert en ervaren in de Tooverkonst, dat sy dickwijls, door de krachten van een schichtighe woede aenghedreven, pleghen te schuymbecken, op hun tanden te byten, heete kolen in te swelgen, en deur vuur en vlam te loopen. Ja soodanigh, dat de beweginghen en uytwerckinghen van hun dwaesheydt door gheen andere middelen ghestilt konden worden, dan door de kracht der banden, of door het storten van menschelijck bloedt.

 

Cap. XVI. Van het wercktuygh der Toovenaers in Bothnia.

 

ONder de menschen van Bothnia, in 't Noordsche Landt ghelegen, wierden over al Toovenaers en swarte konstenaers, als in hun eyghen plaets, ghevonden, die, door een besondere konst van d'ooghen te bedrieghen, hun eygen aengesichten, en oock die van anderen met verscheyden ghedaenten der dinghen konden beschaduwen, en de ware ghelijckenis met een bedrieghelijcke ghestalte bedecken. Dit wierd niet alleenlijck van de Worstelaers gedaen, maer oock van de vrouwen en teere maeghden, die ghewendt waren naer hun believen hun ghedaente, die van smoddigheydt verschrickelijck was, en hun aenghesicht, vol van vuyle plecken, van de dunheydt des luchts te veranderen, en, dese valsche schijn verdrijvende, weêr hun vorighe ghedaente aen te nemen. Men bevindt dat hun tooverdichten soo groote kracht gehad hebben, dat sy een dingh, seer verre van daer

en heel verwardt en belemmert zijnde, klaer helder en voor ooghen konden maken. Sy vertoonen dit met dusdanighe tooveryen in deser voeghen: De ghenen, die begheerigh waren om te weten in hoedanigh een staet hun vrienden of vyanden, misschien vijf hondert of duysent mylen van daer gheleghen, waren, ginghen by een Laplander of Finlander, die in dese saeck ervaren was, en, een gheschenck aen hem ghevende, te weten een linne kleedt, of boogh, versochten dat men aen hen bekent sou maecken waer hun vrienden of vyanden waren, en wat sy deden. De Toovenaer, met een medeghesel, of ghemalin vernoeght, gingh in sijn kamer, en sloegh by ghesette slaghen met een hamer een kopere vorsch of slangh, en, sijn tooverdichten binnens mondt mompelende, wendde sich nu naer d'een, en dan nae d'andere zyde, viel t'elckens in swijm, en bleef dus een korte tijdt als doodt legghen. Hy wierd ondertusschen sorghvuldighlijck van de voorghenoemde medeghesel bewaert, op dat gheen levendigh dier, 't zy Mugh, Vliegh, of yets anders hem aenroeren sou. Want door de kracht der tooverdichten brenght sijn geest, door een quade Geest gheleydt, van verre eenigh teecken ('t zy een ringh, of mes) tot ghetuyghenis van dat hy sijn Ghesantschap afghedaen heeft; en hy, terstondt weêr opstaende, verklaert de selve teeckenen, met d'andere omstandigheden, aen de gheen, die hem ghehuurt heeft. Sy vertoonen oock gheen minder kracht om de menschen met verscheyde sieckten neêr te vellen. Want sy maken tooverpylen van loot, die kort, en naer de maet van een vingher zijn. Sy schieten die deur verscheyde plaetsen, die van malkander gheleghen zijn, teghen de ghenen, aen de welcken sy sich wreecken willen. Desen, de kancker in d'armen of beenen krijghende, sterven binnen drie dagen in

schrickelijcke pijn. Men vindt noch oock blijcken van de tooveryen der Helsinghers, welckers Vorst Vitolfus de ghenen, die hy begheerde, soodanigh van 't ghesicht beroofde, dat sy de bystaende huysen niet konden sien, en by sekere teeckenen bekennen; soodanigh kon hy d'ooghen, als met een damp en nevel, bedwelmen en verduysteren. Wyders, Visinus, een uytmuntend Schermer, plagh, alleenlijck door sijn aenschouwingh, de punt van alle pylen bot te maken. Hy wierd echter met het swaert van de Sweedsche Reus Starchaterus (van de welck wy hier na spreken sullen) gedoodt: want hy hield altijdt sijn swaert met een dun velletje bedeckt, 't welck d'eenighe hulpmiddel was, om het scherp voor bot worden te bewaren. Maer men kan door geen konst of tooverdichten de steenen stomp maken, dat sy, gheweldelijck uytgheworpen, niet hinderen souden.

 

Cap. XVII. Van de Toovenaers in zee.

 

ONder d'andere Godheden der Noordsche volcken wierd oock seker toovenaer, Hollerus genoemt, ghe-eert, die met gheen minder bedrogh dan besonder waengheloof d'achtingh van Goddelijckheyt verkreegh, en door dese middel te weegh braght dat hy by 't nieusgierigh volck als een God ge-eert wierd. Want hy, een ghelijcke achting en vermaertheydt als de God Odhin, in 't midden der Goden verkreghen hebbende, was door d'oeffeningh der wapenen en door de handelingh der tooveryen soo vermaert gheworden, dat hy, om over de zee te varen, een been, 't welck hy met schrickelijcke tooverdichten beswooren had, in plaets van een schip ghebruyckte, en daer meê soo

gheswindelijck voortgingh, als eenigh schip, voor windt en voor stroom hebbende, doen kan. Maer op dat men toonen sou dat sijn Godheyt sterffelijck was, wierd hy eyndelijck van sijn benyders met schrickelijcke wreedtheydt ghedoodt. Wyders, Oddo de Deen, een seer groot zee-roover, was in sijn tooveryen soo gheleert, dat hy sonder schip op de woeste zee sworf, en dickwijls de schepen der vyanden deê ondergaen, vermits hy door sijn tooverdichten sware stormen verwecken kon. Want hy, om niet teghen de zee-roovers op zee ten strijdt te komen, deê ghewoonelijck door sijn toovery de woeste golven en de winden oprijsen en aenblasen, om de Schepen te doen vergaen. Dese Oddo, die strengh teghen de Kooplieden was, betoonde sich goedertieren teghen de Landtlieden, en hield de boersche oprechtigheyt in hoogher achtingh, dan de vuyle winst der andere menschen. Hy was oock heel vernuftigh in het stael door sijn tooverdichten stomp te maken. Doch hy, door een ervarender vyandt verstrickt, sonck in de grondeloose zee, schoon hy eertijdts ghewendt was op de golven en wielen van de zee te gaen.

 

Cap. XVIII. Van gelijcke Toovenaers, en gelijcke tooveryen.

 

OThin, die de grootste en oudtste onder de Toovenaers was, braght seker Hadingus, Koningh van Denemarcken, die door tooveryen schandelijck bedroghen, en verre van sijn huysgenooten en volck verdoolt was, te paert over zee in sijn eyghe Rijck. Maer Hadingus, dus ghevoert wordende, sagh deur de spleten van sijn mantel, onder de welck hy sich van verbaestheyt verschuylt had, dat de voetstappen der paerden in de golven van de

zee bleven staen, en, verhindert zijnde in dit ghevaer t'aenschouwen, wendde sijn ooghen, die van schrick verbaest waren, van de vervarelijcke aenschouwingh van sijn reys af. Voorts Haquinus Koningh van Noorwegen, teghen de Deenen strijden sullende, en door sijn toovery sware wolcken rysen doende, stortte soo swaer een buy van hagelsteenen, die bovenghewoonte groot waren, op de hoofden der vyanden, dat hun ooghen, als door seeckere pylen, uyt de wolcken komende, gequetst, niet verre van sich konden sien, en swaerder strijdt teghen d'elementen, dan teghen de vyanden uyt te staen hadden. Wyders, de Biarmers, de naesten aen de Noordpool woonende, in de Noordsche Landen teghen de machtighste Koningh Reynier strijden sullende, en met hun tooverdichten de Hemel ghemoeyt hebbende, deden uyt de wolcken, die sy by malkander vergadert hadden, een schrickelijcke stort-reghen afvallen; en nae dat het onweêr schichtelijck verdweenen was, wierden de Deenen door een schrickelijcke brandt van de Son gheplaeght. In deser voegen wierd de Koningh Reynier door een dubbelt quaet van overmaet gheplaeght, en hy niet alleenlijck van de verwinningh, maer de sijnen oock van hun ghesontheydt berooft.

 

Cap. XIX. Van de ghebonde Toovenaer.

 

BY d'Ooster-Gotten is een heel groot Meyr van varsch water, Veter genoemt, (van de welcke hier voor ghenoegh ghesproken is) die in 't midden een vermakelijck en langhwerpigh Eylant in sich begrijpt, op 't welck twee Kercken staen. Onder d'een van dese Kercken is een hol, met een langhe en diepe ingangh, en met een uytgangh

van overmatighe diepte. Dit hol wordt van geen andere menschen besocht, dan van de soodanighen, die van ydele roem en nieuwsgierigheydt ghedreven zijn. Desen, daer in klimmende, hebben by sich een lichtende Lantaern, en een kluwen garens, om d'uytgangh weêr te vinden. 't Gheen, 't welck hen beweeght daer in te gaen, is om seecker toovenaer, Gilbert ghenoemt, te sien, die door tooverkonst (uyt de welcke sijn elende ghesproten is) van over seer langhe tijdt, door sijn eyghen Leermeester, Catillus ghenoemt, dien hy vermeesteren wilde, verwonnen en ghebonden is. Dese toovery is in deser voeghen geschiet: Catillus had een kleyne stock, op de welck seeckere Gotsche of Russische letteren gesneden waren, en de welck van de Leermeester weghgeworpen wierd. Gilbert, dese stock met sijn handen vanghende, bleef onbeweghelijck en gebonden, ja soodanigh, dat hy sich niet reppen en roeren kon; want sijn tanden, als met vasthoudende lijm ghelijmt, en sijn voeten, door de schalcke raedt van sijn meester daer aen ghevoeght, om sich los te maken, blijven vast daer aen ghekleeft. Hoe wel veel roeckeloose menschen, om dit schouwspel te sien, uyt krachtige verwonderingh gewoonelijck hier in traden, soo darden sy echter niet nae daer by te komen, uyt oorsaeck van de stanck des hols, en schadelijcke dampen, op dat hun adem niet verstickt sou worden. d'Eygen inwoonders, dammen en draeyboomen daer voor makende, beschicken oock dat de verachters van hun eyghe ghevaer, als buyten sinnen zijnde, en nooyt weêr te voorschijn komen sullende, daer niet ingaen. Wyders, men heeft oock, door een strenghe wet, als van de ghenen, die sich selven de doodt op de hals halen, wel scherpelijck gheboden, dat de gheenen, die kennis van dit ghevaer hebben, gheen andere sullen aenlocken,

of, aenghelockt zijnde, aenbrenghen om dese gheheymenissen te deursoecken. Dit bovenghenoemde eylandt Visingxoe is heel vermaert en bekent, om 't aenghenaem en veyligh verblijf der Koninghen, die daer ghestorven en begraven zijn.

 

Cap. XX. Van de straf der Tooveressen.

 

OP dat het niet sou schijnen dat de Tooveressen van de Noordsche Landen alleenlijck tot dese droeve schouspeelen byghebraght worden, soo sal ick hier 't geen beschryven, 't welck van Vincent, in 't ses-en-twintighste Hooftdeel van 't vijf-en-twintighste Boeck sijner Historien, verhaelt en byghebraght wordt, daer hy verseeckert dat een Enghelsche vrouw, door tooverkonst uytghestreecken, nae schrickelijcke pijnen in de Geesten, met gruwelijck ghedruys, in de lucht wegh-gheruckt wierd. Sijn woorden luyden dusdanigh: Seecker vrouw, die haer wooningh by Bethelia, een dorp in Enghelant, had, en sich met tooveren en waersegghen behielp, op een dagh haer maeltijdt houdende, hoorde haer Kraey, daer sy haer vermaeck in had, yets, ick weet niet wat, luyder dan de ghewoonte was, klappen. Sy, dit hoorende, liet het mes uyt haer handt vallen, en wierd gheheel bleeck in 't aenghesicht, en, langh ghesucht hebbende, seyde: Mijn glas is heden ten eynde gheloopen. Ick sal heden eenigh groot ongheluck hooren, en ontfanghen. Terwijl sy noch sprack, quam tot haer een boode, segghende: Uw Soon is heden gestorven, en uw geheel gesin is door een haestighe doodt vergaen. Sy, dit ghehoort hebbende, viel, door een ghestadighe droefheydt ghetroffen, neder, en beval dat men haer

overghebleve kinderen, een Monick, en Non, roepen sou, tot de welcken sy al hickende seyde: Ick heb, ick weet niet door welck rampsaligh noodtlot, altijdt aen de duyvelsche wercken ten dienst ghestaen. Ick heb d'oorsprongh van alle sonden, en de meesteres van alle gruwelen gheweest, en wanhoop van my selve. Maer dewijl ick weet dat de duyvelen, die ick tot aenraders in mijn misdrijf ghehad heb, mijn pynighers in de straf sullen zijn, soo bid ick u, by 't moederlijck inghewandt, dat ghy pooghen sult mijn pijnen te verlichten; want ghy sult het vonnis van de verdoemenis, over mijn ziel ghestreecken, niet weêrroepen. Benaeyt dieshalven mijn lichaem in 't vel van een hart, besluyt het in een steene graf, maeckt het decxsel met yser en loot vast, en bindt het graf self met drie groote ketenen. Indien ick dus drie nachten blijf legghen, soo sult ghy my op de vierde dagh in d'aerde begraven. Doch ick vrees dat d'aerde my niet, om mijn misdaden, sal ontfangen. Ghy sult vijftigh daghen langh Psalmen singen, en oock soo veel daghen Misse voor my laten doen. Dit alles wierd ghedaen, ghelijck sy bevolen had, maer kon niet helpen. Want toen in d'eerste twee nachten de Chooren der Geestelijcken Psalmen by 't lichaem songhen, quamen de Duyvels, en braken de deur van de Kerck, die met een sware grendel geslooten was, en oock de twee ketenen, maer sy konden de middelste, die stercker ghemaeckt was, niet breecken. In de derde nacht, omtrent in 't gekraey der hanen, scheen 't dat het gheheele Klooster, door 't ghedruys der aenkomende vyanden, van de grontvest af bewoghen wierd. Want een, van ghedaente schrickelijcker dan d'anderen, en hoogher van ghestalte, sloegh met soo groot gheweldt teghen de deuren aen, dat sy aen stucken spronghen, en met een verwaent ghebaer tot aen 't graf ko-

mende, en haer by haer naem gheroepen hebbende, beval dat sy opstaen sou. Sy antwoordde hier op, dat sy niet kon, uyt oorsaeck van de banden. Ghy sult, seyde d'andere weêr, tot uw ongheluck ontbonden worden. Hy brack de keten, die van d'anderen niet ghebroken kon worden, sonder eenigh gheweldt, en ghelijck een draet, stiet het decksel van 't graf met de voet af, en, haer by de handt gevat hebbende, trock haer voor d'ooghen van al de werelt uyt de Kerck naer de deuren, daer een swart paert, dat moedighlijck brieschte, bereydt stondt. Dit paert was over al met ysere haecken behanghen, daer dese rampsalighe vrouw opgheset wierd, en met het gheheel gheselschap uyt d'oogen der aenschouwers verdween. Men hoorde echter een schrickelijck gheroep by nae vier mylen verre, dat deerlijck om hulp badt. Saxo verhaelt in sijn veerthiende Boeck, hoedanigh een spot en schande des duyvels, uyt oorsaeck van de dienst der quade Gheesten, den rampsalighe Rugianen in de stadt Karenten overghekomen is, door d'inghevingh der Gheesten eerst de hoerery en onghebondenheydt bedreven waren, en eyndelijck, in 't bedryven van dese vuyligheydt, gestraft wierden. Want de mannen van die Stadt, sich met hun vrouwen vermengende, volghden daer in het voorbeeldt en de wijse der honden, en konden niet van haer gheruckt worden, in voeghen dat sy, somtijdts aen palen, van malkander staende, ghehangen, door dese onghewoone verknoopingh een belachlijck schouwspel aen 't volck vertoonden. Door de schrickelijckheydt van dit wonder begon men plechtelijcke diensten aen de snoode beelden te bewijsen; en men gheloofde dat het gheen, 't welck door de tooveryen der duyvelen ontworpen was, door de krachten deser beelden uytghewerckt wierd. Soodanighe

dinghen worden (ghelijck de heylighe Augustinus in 't achtste Boeck van de Stadt Godts ghetuyght) door 't gherechtigh en opperste oordeel van Godt toeghelaten, uyt oorsaeck van de verdiensten der ghener, die van hen gherechtelijck, of alleenlijck gheplaeght, of oock onderworpen en bedroghen worden. Dieshalven, de gheen, die gheen leven, dat voor 't aenstaende gheluckigh, en teghenwoordighlijck Godtvruchtigh is, begheert, moet voor soodanighe heylighe dinghen de doodt by d'onder-aerdtsche Gheesten soecken. Maer de gheen, die gheen ghemeenschap met de quade Geesten wil hebben, moet sich van 't schadelijck waengheloof, daer meê sy ghe-eert worden, onthouden, en de ware Godtsdienst, daer meê sy verwonnen en verdelght worden, aennemen.

 

Cap. XXI. Van de schade, die de Duyvelen doen.

 

IN de Noordsche Landen, daer, naer de letterlijcke sin, de zetel van de Sathan is, quellen de Duyvelen met veelderhande bespottinghen, en onder verscheyde ghestalten d'inwoonders van dese plaetsen, jae doen hen oock groote schade aen, namelijck met d'omwerpingh der huysen, verdelgingh van vee, verwoestingh der Landen, en geheele omkeeringh der Burghten en Beecken.

 

Eynde van 't derde Boeck.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

landen