Ondrofeni sa leri ju: Tori's

[p. 20]

Fu soso

Mi sa ferteri unu wan tori san pasa nanga wan man, di ben feti na grontapu gudu baka.¹⁾

Langa ten kaba wan man ben de, di ben de prani gron.

A ben gro wan bun boj na ini en tata nanga mama oso.

Ma sensi na ten, di den dede, na man bigin libi mi no ke fasi.²⁾ A bigin feti na grontapu gudu baka. Na man disi ben de libi na bojtipasi, soleki ala suma, di de prani gron. A ben de libi na ini wan pina-kampu. Na baka tu jari en gron ben kon moj moro nofo trawan, bika a ben de wroko ebi fu na fruku mamanten te lati bakadina. Tu tron na wan wiki a ben de kon na foto fu seri sani fu en gron, soleki taja, napi, kasaba, switi patata nanga krofaja. Den sani disi a ben de laj na ini wan anuwagi, di en srefi ben meki nanga³⁾ wan pakisi nanga tu bajsikri-upru.⁴⁾

Te a ben kaba seri den sani, dan a ben de baj switimofo tjari go na bojti, soleki batjaw, oli, sootumeti, sukru, sootu, nanga so moro.

Na moni di ben de tan abra a ben de kibri bun.

Na so na man wroko jari go, jari kon⁵⁾ fu abi furu grontapu gudu. A no ben abi mati, bika a ben gridi sote. Fu di a no ben wani odi odi, a no ben meki en hoso na see pasi⁶⁾. So a ben frede taki, efi a ben ori nanga mati, den ben sa begi en fu jepi den nanga disi efi dati.

Furu tron den birti fu en ben kon aksi fu jepi den.

Sonwan ben aksi en wan tu⁷⁾ banapransun, trawan ben aksi en kasabatiki, trawan aksi en tajapransun, ma nojti a ben wani fu jepi den. Alaten a ben tajgi den: ‘a no de’, ‘mi no abi’, ‘un no mu kon moro, bika mi wani abi mi rostu nanga mi sani’. So na man wroko te a kon abi furu kibri moni⁸⁾.

Wan dee wan fu den birti kon aksi en fu leni en dri banknootu fu juru wan oto fu tjari en manpikin go na ati-oso,

1) ‘feti na...... baka’ lett. vechten achter

2) ‘mi no ke fasi’ lett. ik trek me niet aan (de) manier

3) met

4) hoepels van een fiets

5) ‘jari go, jari kon’ lett. jaar gaat, jaar komt

6) Creools spreekwoord: Te ju no wani odi odi, ju no mu meki ju oso na see pasi’. Wie geen bekijks wil hebben, moet niet langs de weg timmeren.

7) een twee = een paar

8) verborgen geld

[p. 22]

bika eri wiki a bron fu korsu. Ala sani di a ben de njan a ben de pijo baka. Ma te a seri gronnjannjan a ben sa paj den dri banknootu baka.

Na man aksi en: ‘Na mi meki ju pikin siki? gowè, mi no abi’. Nanga sari na ati na man gowè. Fo dee na baka na pikin dede.

Na baka tu-ten-ti jari na man ben kon gudu. A no ben de wroko moro nanga anu⁹⁾. A juru wrokoman fu du ala na wroko. Na wikimoni, di a ben paj den, ben pikin sote! Ma den poti wrokoman ben abi bigi sorgu, so meki den ben musu wroko fu na pikin wikimoni.

Wan neti, di na gridiman go didon fu rostu na skin, a no ben man sribi, bika a ben prakseri furu sani, fa a sa du fu na moni kon moro furu. Na neti dati ben de na kaba fu na mun Mei. A kisi wan prakseri: mi sa meki wan moj bigi oso nanga wan skotu lontu, bika ete dri mun me go tapu siksi-ten-tin-jari.

Te fu na ten dati mi njun oso sa klari, dan mi de go libi leki wan granmasra; bika mi wroko fo-ten-ti jari kaba sondro rostu, sondro meki prisiri. Mi wroko nomo. So a fadon na sribi.

Mamanten a opo. A go na foto, go taki¹⁰⁾ nanga wan temrebasi fu kon meki wan moj bigi oso gi en. Baka tu mun na temreman kaba na oso. A go baka na foto go taki nanga wan ferfiman fu kon ferfi na oso. Na ferfiman teki na wroko. Baka dri wiki na oso ferfi kaba.

Na man ati prisiri fu di ala sani ben waka bun.

Tide na fodeewroko, ete dri dee na Sonde. Na Sonde disi sa de na moro grani Sonde fu mi, bika na dee dati mi sa memre na dee fu mi siksi-ten-ti jari. Satra neti mi sa sribi na ini mi njun oso. Sosrefi leki a pramisi, a du tu.

Satra neti a frojsi go na ini en moj, bigi njun ferfi oso.

A set' en oso fa en skin ben de gi en¹¹⁾. A meki wan boketi, poti en na tapu na mindri-oso-tafra. A njan en bere furu, smoko en pipa. Neegi juru a go didon. En skin firi switi¹²⁾, bika tamara ben sa de na bigi dee fu en. Mindrineti a kisi berurtu, a tan dede¹³⁾ na tapu en bedi.

Na baka dri dee, di den birti no si na man, den go piki lanti-

9) hij werkte niet meer met handen

10) ‘go taki’ lett. ging spreken

11) zoals zijn lichaam hem (in) gaf

12) zijn lichaam voelde lekker

13) ‘hij’ bleef dood

[p. 24]

bakra¹⁴⁾ taki den no sabi san pasa, ma sensi Satra neti, di na man go didon na ini en njun oso, den no si en moro. Na oso tapu lontu.

Lanti seni skootu, fu go luku san de pasa. Den naki na doro kari na man sote, ma den no ben jeri noti. Den broko na doro, go na ini na oso. Di den go na ini na kamra, den si na man dede na tapu en bedi. A ben de tingi kaba.

Esi esi den go teki wan dedekisi, poti en na ini, tjari en go beri.¹⁵⁾ Na tra dee den go ondrosuku na oso. Na ini en krosikasi den feni wan pikin isri kisi nanga dri-ten-ti-dusun kolu.

Den tjari na moni gowè, gi den edeman fu lanti.¹⁶⁾ Baka wan tu dee lanti skrifi na koranti taki suma na famiri efi suma abi moni fu kisi fu Nelis Waggers, di tan dede na ini en oso, mu kon na kantoro nanga en papira, fu teki san na man ben mu paj den, so meki na famiri ben sa kisi san libi fu prati. Siksi mun langa lanti skrifi tu tron na wan mun fu kari famiri nanga tra suma, di mu kisi moni fu en. Ma no wan suma ben kon, bika a no ben abi pajman. Ala en famiri dede kaba.

So lanti ben teki ala na moni di na gridiman ben wroko¹⁷⁾ fo-ten-tin jari langa fu kon gudu.

Na paal na tapu en grebi pori fadon kaba.

A kaba.

14) 's lands blanken

15) dragen hem gingen begraven

16) de hoofdmannen van het land

17) het geld, dat hij gewerkt had

[p. 21]

Vergeefs

Ik zal jullie een verhaal vertellen, wat gebeurd is met een man, die streefde naar aardse schatten.

Lang geleden was (er) een man, die grond beplantte. Hij was (als) een goede jongen opgegroeid in zijn vaders en moeders huis.

Maar sinds de tijd dat ze gestorven waren, begon de man onverschillig te leven. Hij begon achter aardse rijkdom te jagen.

Deze man woonde op (een) buitenweg, zoals alle mensen, die grond bewerken. Hij woonde in een pina-hut. Na twee jaren was zijn grond mooier geworden dan heel wat andere (percelen), want hij werkte zwaar van de vroege morgen tot (de) late namiddag. Tweemaal in de week kwam hij naar de stad om dingen van zijn grond te verkopen, zoals tajers, napis, kassave, zoete aardappelen en houtskool. Die dingen laadde hij in een handkar, die hij zelf gemaakt had van een pakkist en twee fietswielen. Als hij klaar was (met) de waren te verkopen, dan kocht hij toespijs (om het) mee te nemen naar buiten, zoals bakkeljauw, olie, zoutvlees, suiker, zout, en zo meer.

Het geld dat overbleef, verstopte hij goed.

Zo werkte de man jaar in jaar uit om veel aardse rijkdommen te hebben. Hij had geen vrienden, omdat hij zo inhalig was. Omdat hij geen bonjour bonjour wilde, had hij zijn huis niet langs de weg gebouwd. Zó vreesde hij, als hij (het) hield met vrienden, dat zij hem zouden verzoeken om hen te helpen met dit of (met) dat.

Dikwijls kwamen zijn buren hem vragen om hen te helpen. Sommigen vroegen hem 'n paar bananen-plantsoenen, anderen vroegen hem kassavestekken, anderen vroegen hem tajerknollen, maar nooit wilde hij hen helpen. Altijd zei hij hun: ‘'t is er niet’, ‘ik heb niet’, ‘jullie moet niet meer komen, want ik wil mijn rust hebben met mijn zaken’. Zo werkte de man tot hij veel spaargeld had.

(Op) een dag kwam een van de buren hem vragen om hem drie halve guldens te lenen, om een auto te huren om zijn zoon naar het hospitaal te brengen, want de hele week

[p. 23]

brandde hij van koorts. Alles wat hij at, gaf hij weer over. Maar als hij grond-producten verkocht had, zou hij de drie banknoten terug betalen.

De man vroeg hem: ‘Heb ik jouw kind ziek gemaakt? Ga weg, ik heb niet’. Met droefheid in het hart ging de man weg. Vier dagen daarna stierf het kind.

Na twintig jaren was de man rijk geworden. Hij deed geen handenarbeid meer. Hij huurde werklui om al het werk te doen. Het weekloon, dat hij hun betaalde was zeer weinig. Maar de arme werklui hadden grote zorgen, zodat ze (wel) moesten werken voor dat kleine weekloon.

(Op) een avond toen de vrek ging liggen om het lichaam rust te geven, kon hij niet slapen, omdat hij (aan) veel dingen dacht, hoe hij zou doen, opdat het geld méér zou worden. Die avond was het eind van de maand Mei. Hij kreeg een idee: ik zal een mooi nieuw huis bouwen met een schutting eromheen, want nog drie maanden (dan) ga ik 60 jaar worden.

Tegen die tijd zal mijn nieuw huis gereed zijn (en) dan zal ik gaan leven als een groot heer, omdat ik al 40 jaren gewerkt heb zonder rusten, zonder plezier maken. Ik heb alsmaar gewerkt. Zo viel hij in slaap.

's Morgens stond hij op. Hij ging naar de stad (en) sprak met een timmerbaas, opdat (hij) een mooi groot huis voor hem zou komen bouwen. Na twee maanden had de timmerman het huis klaar. Hij ging weer naar de stad om te praten met een schilder, om het huis te komen verven. De schilder nam het werk aan. Na drie weken was het huis al geverfd. De man zijn gemoed was verblijd, omdat alles zo goed gegaan was.

Vandaag is het Donderdag, nog drie dagen (dan) is het Zondag. Deze Zondag zal de eervolste Zondag voor mij wezen, want op die dag zal ik herdenken de dag van mijn zestig jaren. Zaterdagavond zal ik in mijn nieuw huis slapen. Zoals hij (zichzelf) beloofde, deed hij ook.

Zaterdagavond verhuisde hij naar zijn mooi, groot, nieuw geverfd huis. Hij regelde het huis naar zijn smaak. Hij maakte een bouquet (en) zette die op de tafel midden in het huis.

Hij at zijn buik vol (en) rookte zijn pijp. Negen uur ging hij liggen. Hij voelde zich lekker, omdat morgen de grote dag voor hem zou zijn. Middernacht kreeg hij (een) beroerte (en) bleef dood op zijn bed.

Na drie dagen gingen de buren, omdat zij de man niet (meer) zagen, de heren van 't bestuur waarschuwen (zeg-

[p. 25]

gend), dat ze niet wisten wat (er) gebeurd was, maar sinds Zaterdagavond, toen de man ging liggen in zijn nieuw huis, hadden ze hem niet meer gezien. Het huis was rondom dicht.

Het bestuur stuurde agenten om te gaan kijken, wat er aan de hand was. Ze klopten (op) de deur (en) riepen de man zodanig, maar ze hoorden niets. Ze forceerden de deur (en) gingen in het huis. Toen zij in de kamer gingen, zagen zij de man dood op zijn bed. Hij riekte reeds. Vlug gingen ze een doodkist halen, plaatsten hem erin (en) droegen hem ten grave.

De volgende dag gingen zij het huis doorzoeken. In zijn klerenkast vonden zij een ijzeren kistje met 30.000 gulden. Ze haalden het geld weg (en) gaven het aan de landsbestuurders.

Na enige dagen schreef het gouvernement in de krant, dat, wie familie was of wie geld had te vorderen van Nelis Waggers, die doodgebleven was in zijn huis, moest komen naar het kantoor met zijn papieren om te nemen, wat de man hun moest betalen, zodat de familie zou krijgen wat overbleef om te verdelen. Zes maanden lang schreef het gouvernement tweemaal in een maand om familie en anderen uit te nodigen, die geld van hem moesten krijgen. Maar niemand kwam, omdat hij geen schulden had. Al zijn familie was al dood.

Zo nam (het) land al het geld, dat de vrek veertig jaar lang verdiend had, om rijk te worden.

De paal op zijn graf is al verrot (en) omgevallen.

Het is uit.