Ondrofeni sa leri ju: Tori's

[p. 14]

Na moro bigi lawman

Fu someni tenti¹⁾ jari pasa, na ini wi totro ten, suma ben de, di ben musu meki Koonu prisiri, te a sidon njan, nanga ala tra juru fu na dee tu. Den suma disi ben musu meki lafu sani, poti prisiri fesi nanga furu tra sani. Den suma dati den²⁾ ben kari: ‘nar’. Fu someni ondro jari pasa den sortu disi ben de furu.³⁾

Fosi Koonu teki den na ini en oso, den krebi den ede krinkrin. Dan den weri wan buriki musu gi den⁴⁾ nanga langa jesi nanga gengen efi kaka kankan. Na tapu den krosi den poti na Koonu marki. Nanga den sani disi den tron nar fu Koonu oso.

Soleki mi ben taki kaba, a nar ben musu meki Koonu prisiri ala ten nanga switi taki nanga prisiri fesi. Furu tron a ben de meki kes'kesi sani, meki⁵⁾ Koonu lafu. A ben de⁶⁾ tan krosibee fu Koonu. A ben kan tajgi ala dinari fu Koonu nanga Koonu srefi, san en skin ben de gi en.⁷⁾

Efi a ben wani taki tru, a no ben musu diki en olo srefi srefi.⁸⁾ A ben kan ori suma na spotu, a ben kan rigeri na ini Koonu oso fa en ati wani. A ben breeti, efi a kisi wan krapu. Efi a ben kisi wan krapu na en baka jesi dan a ben de taki: ‘tangi fu ju’. Ma a ben du dati sowan fasi, meki Koonu srefi, di gi en na krapu, ben de firi na dreegi moro na ini en ati, leki a nar ben de firi na skin-ati. A ben abi dree aj⁹⁾, fu tajgi Koonu, san de na tapu en tongo. Nowan suma ben kan tapu dati, bika a ben abi fri pasi fu dati.

Wan dee, wan Koonu teki wan fu den suma disi na en oso. Koonu meki den dinari fu en weri wan njun krosi gi en, soleki wan nar fiti fu weri. A gi en wan langa tiki. Koonu tajgi en: ‘ju no mu gi nowan suma a tiki disi. A nar piki: ‘Ia, mi Koonu’.

Koonu taki: ‘efi ju sa si wan tra suma, di moro law leki ju, ju musu gi en na tiki. A pramisi Koonu dati. En srefi no ben sa wani lasi na tiki fu nowan moni fu grontapu.

1) voor zoveel tien jaren.

2) zij.

3) deze soorten waren veel.

4) ‘weri musu gi den’, lett.: dragen muts voor hen.

5) maken koning lachen.

6) ‘de’ noemt hier een gewoonte.

7) wat zijn lichaam gaf hem.

8) Creools spreekwoord: suma wani taki tru, a kan diki en olo.

9) droog oog.

[p. 16]

Wan sjatu ten a baka, Koonu siki tumusi. So meki¹⁰⁾ ala suma ben frede, a sa dede.

Koonu skrifi en testament. Na ini en gesontu jari a no ben prakseri en baka-libi srefi srefi¹¹⁾. A no ben suku Gado pasi fu nojti. Den poti suma, di a ben kan jepi, efi a ben wani nomo, no njan nowan kopro sensi fu en. A poti ala en famiri na tapu a papira fu kisi en gudu te a ben sa dede. Srefi na en dede juru a no ben prakseri fu du wan poti suma wan bun. Ala dinari fu Koonu nanga en famiri ben de na ini dipi sari. A nar jere fu a tranga siki fu en masra. A aksi datra, fa Koonu tan?

Datra piki en taki: ‘Koonu de fu¹²⁾ gowe’.

Na nar ben go luku Koonu na ini en sribi-kamra.

A aksi Koonu: ‘masra, mi jere taki ju de gowe, na tru?’

Koonu piki en: ‘ia, na tru, me gowe libi ju’.

A man taki: ‘pe je go dan? na wan tra kondre, mi Koonu? Oten je kon baka? Na baka wan mun?’

Koonu piki: ‘no no, fu nojti moro me draj baka’.

A nar aksi: ‘mi Koonu, je dede na ini Gado anu? Ju sorgu fu ju baka-jibi? Ju sorgu, fu ju jeje feni rostu?’

Koonu piki: ‘nowan fu den sani dati mi prakseri’.

Di Koonu piki en dati, a nar teki en tiki, gi Koonu en na en anu. A tajgi Koonu: ‘teki ju tiki baka, bikasi ju na wan moro bigi lawman leki misrefi’. Koonu firi tumusi bigi sjen, di na nar tajgi en so sani. A teki na tiki na en anu. A no switi gi en. A no firi bun moro. A njan kakalaka, en bere draj noo.¹³⁾ Na nar sidon na see Koonu bedi e luku en.

A aksi: ‘fa ju feni dati noo, mi Koonu?’

A ten disi na nar e nik en nomo sondro taki wan wortu.

Koonu piki: ‘na ori mi na spotu, mi no didon bun.’¹⁴⁾

Koonu aksi en: ‘san mi mu du noo?’

Na nar piki: ‘fa ju libi didon so, ju no mu drajdraj, bika

10) zo maakte.

11) ontkenning + srefi srefi = helemaal niet.

12) ‘de fu’ + werkwoord = op het punt zijn te + werkwoord.

13) Creools spreekwoord: ju njan kakalaka, ju bere e draj.
De bedoeling is: als je gezondigd hebt, begint je geweten te spreken.

14) ik lig niet goed.

[p. 18]

a ten sjatu kaba. Du someni bun leki ju man, bika a dee sjatu’.

Fu dati Koonu seni kari¹⁵⁾ den dinari fu en fu prati moni gi ala poti suma. A begi Gado pardon.

Na nar taki: ‘mi Koonu, me begi ju, gi mi na tiki baka, bika noo mi tron na moro bigi lawman baka’.

Efi wi ben abi den nar disi na ini na ten, di wi de libi noo noo, dan den ben sa musu gi furu fu wi libisuma na tiki, bikasi furu fu wi moro law leki nar srefi.

15) ‘seni kari’ = zenden roepen = ontbieden.

[p. 15]

De grootste gek

Voor zoveel tientallen jaren geleden, in onze overgrootouderstijd, waren (er) mensen, die moesten maken, (dat de) Koning plezier had, wanneer hij zat te eten en alle andere uren van de dag ook. Die mensen noemde men ‘narren’. Deze mensen moesten lachwekkende dingen doen, grappige gezichten trekken, en vele andere dingen. Voor zoveel honderd jaar geleden waren (er) veel van dat soort.

Voordat Koning hen opnam in zijn huis, scheerde men hun hoofd helemaal kaal. Dan zette men hun een ezelsmuts op met lange oren en belletjes of hanekammen. Op hun kleren bevestigde men het Koningskenteken. Door deze dingen werden zij nar van het Koningshuis.

Zoals ik reed gezegd heb, moest de nar maken, (dat de) Koning altijd pleizier had door aangenaam gepraat en vrolijk gezicht. Vele malen maakte hij apengrimassen, om Koning te laten lachen. Hij bevond zich gewoonlijk dicht bij Koning. Hij kon alle dienaren van Koning en Koning zelf zeggen, wat zijn hart hem ingaf. Als hij (de) waarheid wilde spreken, behoefde hij zijn (eigen) graf helemaal niet te graven. Hij kon mensen voor de gek houden, hij kon de boel op stelten zetten in het huis van Koning, zoals zijn hart wilde. Hij was blij, als hij een klap kreeg. Als hij een klap achter zijn oren kreeg, dan zei hij: ‘dank je wel’. Maar hij deed dat gewoonlijk (op) zo een manier, dat Koning zelf, die hem de klap gaf, de spot meer in zijn hart voelde, dan de nar de pijn voelde.

Hij had (het) lef, om Koning te zeggen, wat hem op de tong lag. Niemand kon dat beletten, want hij had vrije baan daarvoor.

(Op) een dag nam een Koning een van deze mensen in zijn huis. Koning liet zijn dienaren hem een nieuw costuum aantrekken, zoals een nar behoort te dragen. Hij gaf hem een lange stok. Koning zei hem: ‘je moet aan niemand deze stok geven.’

De nar antwoordde: ‘Ja, mijn Koning’.

Koning zei: ‘als je een ander zult zien, die gekker is dan jij, moet je hem de stok geven’.

Hij beloofde Koning dat. Hij zelf zou de stok niet willen verliezen voor geen geld van de wereld.

[p. 17]

Een korte tijd daarna was Koning zeer ziek. Zo kwam het, (dat) iedereen bang was, (dat) hij dood zou gaan.

Koning schreef zijn testament. In zijn gezonde jaren had hij helemaal niet gedacht (aan) zijn leven hiernamaals. Hij had de weg van God nimmer gezocht. De arme mensen, die hij had kunnen helpen, als hij slechts gewild had, hadden geen koperen cent van hem genoten. Hij zette heel zijn familie op dat papier, opdat zij zijn schatten zou krijgen, wanneer hij gestorven zou zijn. Zelfs in zijn doodsuur dacht hij (er) niet aan, om een arme mens een weldaad te bewijzen.

Alle dienaren van Koning en zijn familie waren in diepe droefheid. De nar hoorde van de ernstige ziekte van zijn meester. Hij vroeg (de) dokter, hoe Koning het maakte.

Dokter antwoordde hem (en) zei: ‘Koning is op het punt heen te gaan’.

De nar ging Koning opzoeken in zijn slaapkamer.

Hij vroeg Koning: ‘meester, ik heb gehoord, dat gij op het punt staat heen te gaan; is het waar?

Koning antwoordde: ‘ja, 't is waar, ik ga je verlaten’.

De man zei: ‘waar gaat gij dan naar toe? naar een ander land, mijn Koning? Wanneer komt gij terug? Na een maand?’

Koning antwoordde: ‘neen neen, nooit meer keer ik terug’.

De nar vroeg: ‘mijn Koning, sterf je in Gods hand? Heb je gezorgd voor je leven hiernamaals? Hebt je gezorgd, dat je geest rust zal vinden?’

Koning antwoordde: ‘(over) geen van deze dingen heb ik nagedacht’.

Toen Koning hem dat antwoordde, nam de nar zijn stok (en) gaf hem Koning in zijn handen. Hij zei Koning: ‘neem je stok terug, want je bent een groter gek dan ik zelf’. Koning voelde zeer grote schaamte, toen de nar hem zulke dingen zei. Hij nam de stok in zijn handen. Dat was niet prettig voor hem. Hij voelde (zich) niet goed meer. Hij had een kakkerlak gegeten, zijn maag draaide nu.

De nar zat naast het bed van Koning hem aan te kijken. Hij vroeg: ‘hoe vind je dat nu, mijn Koning?’

Toen zat de nar hem maar aan te kijken zonder een woord te zeggen.

Koning antwoordde: ‘houd me niet voor de gek. Het zit niet goed met me’.

Koning vroeg hem: ‘wat moet ik nu doen?’

De nar antwoordde: ‘zoals je leven (daar) zo ligt, moet je

[p. 19]

niet talmen, want de tijd is al kort. Doe zoveel goed, als je kunt, want de dag is kort’.

Daarom ontbood Koning zijn dienaren, om geld uit te delen aan alle arme mensen. Hij vroeg God vergiffenis.

De nar zei: ‘mijn Koning, ik verzoek je, geef mij de stok terug, want nu ben ik de grootste gek weer geworden’.

Als we deze narren in de tijd hadden, waarin wij nu op het ogenblik leven, dan zouden ze aan vele van ons mensen die stok moeten geven, want vele van ons zijn gekker dan narren zelfs.