Ondrofeni sa leri ju: Tori's

[p. 8]

Vrede na ini oso

Wan man ben de A ben nen Jan Jansen. A ben libi en oso fu go farawè, go wroko. Na baka wan langa ten a draj baka kon na oso¹⁾. Di a kon baka, a no ben sabi en weefi moro, bikasi na weefi ben kenki maniri²⁾ leki dee nanga neti.

Fositen vrede³⁾ ben de, ma noo den tu no ben de ferstan makandra moro. Na weefi ben wani abi leti na ini ala sani. Efi na man no gi en leti, dan bigi trobi ben de pasa. Di a sani disi feferi a man, a tajgi⁴⁾ en bigi brada. A disi gi Jan na laj fu naki en weefi, ma Jan ben abi swaki-ati⁵⁾ fu du dati. Fa fu du noo?

Jan go na wan ooru pastoru fu na birti, tajgi en na tori, fa a no kan feni vrede nanga en weefi moro. ‘Soso trobi eri dee. Na ini ala sani a wani abi leti. San a wani, na dati musu pasa, a de pree basi’.

Na pastoru aksi Jan efi a no du noti fu kenki na weefi maniri’.

‘Ja, mi pastoru, doro mi de sori en en footu, mi preek sotè, ma noti no de jepi; mi preek te mi neki kon tapu’. A pastoru piki: ‘ià, ju musu gebore fu preek. Un leki pastoru srefi a de gi broko-ede fu preek, kon taki⁶⁾ ju, di no gwenti dati.

‘Ma mi bri⁷⁾ ju wani fu mi tan na mi weefi ondro’?⁸⁾

‘No no’! ‘Ma san dan, mi pastoru’? ‘Ju mu ferstan mi bun Jan! Ju musu krasi ju weefi bun, piri ju tifi, te ju de taki nanga en’.

Jan piki: ‘mi pastoru ju denki, dati sa jepi’? Pastoru taki: ‘ala sani na fu pruberi, Jan! Efi a no jepi, kon baka na baka tu wiki’.

Jan go na oso, ma a ben sabi en weefi tumusi, taki dati no ben sa jepi noti. Baka tu wiki a go baka na a pastoru ‘Fa a de noo, Jan’?

‘A srefi leki ala ten, a no kenki maniri wan aj’⁹⁾ ‘Ma fa

1) draaide hij terug, kwam naar huis.

2) had manieren veranderd.

3) Het Negerengels heeft geen woord voor ‘vrede’.

4) ‘tajgi’ is een samentrekking van ‘taki gi’.

5) had zwak hart.

6) ‘kon taki’: kom te zeggen = laat staan.

7) bri: afkorting van ‘bribi’.

8) dat ik blijf onder mijn vrouw.

9) geen oog.

[p. 10]

ju kan meki ju weefi pree ju basi so, Jan? Jan piki: ‘mi pastoru efi na ju ben de na mi presi, na sosrefi a ben sa pasa nanga ju. Ma só a no kan tan!’ Pastoru taki: ‘Ju sabi, san ju mu du, Jan?’ ‘No no.’ ‘Jere djà. Gi ju weefi na ini ala sani bigi leti. Dati sa jepi.’

Jan taki: ‘dan mi law, dati no sa kan srefi srefi!’

‘We, Jan, efi tranga no man jepi, dan ju mu pruberi nanga safri. Den suma de koti wan odo¹⁰⁾: tranga ne tjari kaw go¹¹⁾ na pen. Go na oso, gi ju weefi na ini ala sani bigi leti, dan jusrefi sa si a sa kenki maniri’. ‘Mi musu kon baka a baka tu wiki?’ ‘Soleki fa ju wani, Jan, ma dati no sa de fanoodu. Ju sa si, na laj disi sa dresi ju weefi’. Jan prakseri taki a pastoru taki so, bikasi a no abi ferstan fu weefi nanga man oso-libi.¹²⁾ A ferteri en brada na tori. Dati tajgi en: ‘naki en solanga a no kenki maniri’.

Di Jan kon na oso, na weefi meki tumusi babari ‘pe ju tan na eri dee, Jan? Un no ben musu go tide na mi sisa? San du ju?’

Jan bigin kuku fu atibron, ma a memre na laj fu na pastoru, a tajgi en weefi: ‘ju abi leti, weefi, bigi leti na fu ju, mi ben kan kon moro esi na oso, ma wakti, mi de kenki mi krosi esi esi’. Sondro wan draj-draj den teki pasi go¹³⁾ na a sisa fu na weefi.

Di den de na pasi, den kon pasa¹⁴⁾ na gron fu den, pe na man ben prani kasaba. ‘Ju si noo, Jan, taki na gron no bun fu kasaba; mi ben tajgi ju.’

Jan piki: ‘ju abi leti froo, mi no ben musu prani kasaba.’ A weefi ferwondru fa Jan piki en, fa a kisi leti so esi. Fu go na a sisa, den ben musu teki feerboto¹⁵⁾ fu koti abra. Fa den doro na a broki, na boto lusu kaba, den lasi ten.

Den ben musu wakti wan afu juru baka, te na boto draj baka.

‘Ju si, Jan, te ju ben kon moro esi na oso, a sani disi no ben sa pasa.’ ‘Ju abi leti, Koba,(na so Jan weefi nen) wan tra leesi a no sa pasa moro’. Noo na weefi prakseri, luku bun, Jan drungu, fa¹⁶⁾ a de gi mi leti so tide? Di den doro na a sisa oso, den ben abi tumusi prisiri. Koba bigin taki tori

10) de mensen snijden een spreekwoord.

11) ‘tjari go’ lett. brengen gaan.

12) van vrouw en man huis (elijk) leven.

13) nemen zij pad, gingen.

14) kwamen zij passeren de grond van hen.

15) veerboot.

16) hoe.

[p. 12]

nanga en famiri, te¹⁷⁾ a bigin nanga wan tori fu en oso srefi: ‘Jan seri wan kaw na wiki di pasa de,¹⁸⁾ tumusi bunkopu, ma un denki taki a de jere mi laj? Nowan juru’.

‘Ja Koba, ju abi leti, mi seri na kaw tumusi bunkopu, ju ben sa seri en moro diri, ma a no sa pasa mi moro’!

So Jan gi na weefi leti wan eri ten. Di a weefi si taki Jan de gi en leti na ini ala sani, a sani bigin feferi en. A ben gwenti na feti nanga atibron na ini oso fu en nanga Jan. Wan bun dee di Jan gi en weefi leti baka na ini wan sani, a gi na weefi feferi.

Fa a draj, a si Jan de lafu wan koni lafu, a ferstan na eri tori. Wantron a tajgi Jan: ‘a nofo noo, Jan, sò a no kan go moro, ju gi mi leti langa nofo; noo mi sa musu fu gi ju leti.’ Den luku densrefi, lafu. Jan ferteri Koba na eri tori. Sensi na ten dati bigi vrede kon na ini na oso fu ala ten. Fu prisiri Jan go na a ooru pastoru. Fa a doro a ben kan si na en fesi, taki na laj fu en ben jepi.

‘Ju weefi ati no de bron nanga mi, Jan?’ ‘No, no, pastoru, kweti-kweti, a taki: disi jari a sa gi feefi tron moro furu leki fa a gwenti’.

‘Ju weefi abi leti dan, Jan’? Ja, noo a abi leti, wi de ferstan wisrefi alaten. Wi keloku nanga makandra, bika vrede de na wi oso’.

Mi fristeri ju, Jan, tan bun. Efi wan dee ju abi mi fanoodu, ju kan kon na mi’.

A tori kaba.

17) tot ze begon met.

18) de week, die juist gepasseerd was.

[p. 9]

Vrede in huis

Er was een man. Hij heette Jan Jansen. Hij verliet zijn huis om ver weg te gaan, om te gaan werken. Na een lange tijd kwam hij weer terug naar huis. Toen hij terug was gekomen, herkende hij zijn vrouw niet meer, omdat de vrouw van gedrag was veranderd als dag en nacht.

Vroeger was (er) vrede, maar nu verstonden de twee elkaar niet meer. De vrouw wilde gelijk hebben in alle dingen. Als de man haar geen gelijk gaf, dan ontstond (er) grote ruzie.

Toen dat ding de man verveelde, zei hij (het) zijn oudste broer. Deze gaf Jan de raad om zijn vrouw te slaan, maar Jan had een te goed hart om dat te doen. Wat nu te doen? Jan ging naar een oude buurtpastoor (om) hem de geschiedenis (te) vertellen, hoe hij geen vrede meer kon vinden met zijn vrouw. ‘De hele dag niets dan ruzie. In alles wil zij gelijk hebben. Wat zij wil, dàt moet gebeuren, zij speelt de baas’.

De pastoor vroeg Jan of hij niets deed om het gedrag van de vrouw te veranderen. ‘Ja, pastoor, voortdurend wijs ik haar (op) haar gebreken, ik preek zòdanig, maar niets baat; ik preek tot mijn keel dicht gaat.’ De pastoor antwoordde: ‘ja, je moet geboren zijn om te preken. Ons als pastoor zelfs geeft 't hoofdbrekens om te preken, laat staan jou, die dat niet gewoon bent.’

‘Maar ik geloof, dat u wilt, dat ik voor de vrouw blijf onderdoen’?

‘Neen neen’! ‘Maar wat dan, pastoor’? Je moet me goed begrijpen, Jan! Je moet je vrouw flink berispen, (en) je tanden tonen als je met haar spreekt’. Jan antwoordde: ‘pastoor, denkt u, (dat) dat zal baten’?

(De) pastoor zei: ‘alles is te proberen, Jan. Als 't niet helpt, kom dan over twee weken terug’.

Jan ging naar huis, maar hij kende zijn vrouw te goed (om te weten), dat dat niets zou helpen. Na twee weken ging hij weer naar de pastoor. ‘Hoe is 't nu Jan’? ‘'t Zelfde als altijd, ze heeft haar gedrag geen steek veranderd’. ‘Maar

[p. 11]

hoe kun je je vrouw zo de haas over je laten spelen, Jan’? Jan antwoordde: ‘Pastoor als u in mijn plaats was, zou 't met u precies zo gebeuren. Maar zò kan het niet blijven’! (De) pastoor zei: ‘Weet je, wat je moet doen, Jan’? ‘Neen’! ‘Hoor (eens) hier. Geef je vrouw in alles groot gelijk. Dat zal helpen’. Jan zei: ‘dan ben ik (wel) gek, dat zal volstrekt niet kunnen’!

‘Wel Jan, als strengheid niet kan baten, dan moet je ('t) proberen met zachtheid. Men zegt (immers) met een spreekwoord: geweld drijft de koe niet in de stal. Ga naar huis, geef je vrouw in alles groot gelijk, dan zul je zelf zien, ze zal van houding veranderen’. ‘Moet ik over twee weken terug komen?’ ‘Zoals je wilt Jan, maar dat zal niet nodig wezen. Je zult zien, deze raad zal je vrouw genezen.’ Jan dacht, dat de pastoor zo sprak, omdat hij geen verstand had van het leven van man en vrouw thuis. Hij vertelde de geschiedenis (aan) zijn broer. Die zei hem: ‘Sla ze, zòlang ze niet van houding verandert’.

Toen Jan thuis kwam, maakte de vrouw heel veel kabaal: ‘waar ben je de hele dag gebleven, Jan? Moesten we vandaag niet naar mijn zuster gaan? Wat mankeert jou’?

Jan begon te koken van kwaadheid, maar hij herinnerde zich de raad van de pastoor (en) zei tegen zijn vrouw: ‘je hebt gelijk, vrouw, je hebt groot gelijk, ik kon vlugger naar huis gekomen zijn, maar wacht, ik trek gauw andere kleren aan’. Zonder talmen gingen ze op weg om naar de zuster van de vrouw te gaan.

Toen ze onderweg waren, kwamen ze langs hun grond, waar de man kasave geplant had. ‘Zie je nu, Jan, dat de grond niet deugt voor kasave? Ik had ('t) je gezegd. Jan antwoordde: ‘je hebt gelijk vrouw, ik had geen kasave moeten planten.’ De vrouw was verbaasd, omdat Jan haar (zo) antwoordde (en) omdat ze zo gauw gelijk kreeg. Om naar de zuster te gaan, moesten ze het veer nemen, om over te steken. Toen ze bij de steiger aangekomen waren, was de boot al los, ze verloren tijd.

Ze moesten weer een half uur wachten, tot de boot weerkeerde.

‘Je ziet, Jan, als je gauwer thuis gekomen was, zou dit niet gebeurd zijn’. ‘Je hebt gelijk Koba (zo heette Jan's vrouw), een volgende keer zal het niet meer gebeuren.’ Nu dacht de vrouw, kijk uit, Jan (moet) dronken (zijn) dat hij mij vandaag zo gelijk geeft?

Toen ze bij het huis van de zuster waren aangekomen, hadden ze erg veel pret. Koba begon te praten met haar familie

[p. 13]

en tenlaatste begon ze met een geschiedenis van haar eigen huis: ‘Jan heeft een koe verkocht de vorige week, veel te goedkoop, maar denkt jullie dat hij naar mijn raad luistert? Niet een ogenblik’. ‘Ja, Koba, je hebt gelijk ik heb de koe veel te goedkoop verkocht, jij zou haar duurder verkocht hebben, maar het zal mij niet meer overkomen!’

Zo gaf Jan de vrouw een hele tijd gelijk. Toen de vrouw zag, dat Jan haar in alles gelijk gaf, begon het haar te vervelen.

Ze was gewend aan vechten en kwaad zijn in huis tussen haar en Jan. (Op) een goede dag, toen Jan zijn vrouw weer gelijk gaf op een punt, verveelde het de vrouw. Mèt dat zij zich omkeerde, zag zij (dat) Jan een sluw lachje lachte en begreep zij de hele geschiedenis.

Aanstonds zeide zij tegen Jan: ‘nu is het genoeg Jan, zo kan het niet meer (door) gaan, je hebt me lang genoeg gelijk moeten geven; nu zal ik jou gelijk moeten geven.’ Ze keken elkaar aan (en) lachten. Jan vertelde Koba de hele geschiedenis. Vanaf die tijd kwam (er) grote vrede in het huis voor altijd.

Van plezier ging Jan naar de oude Pastoor. Nauwlijks was hij aangekomen, of hij kon aan zijn gezicht zien, dat zijn raad geholpen had.

‘Is je vrouw niet boos op mij, Jan’? ‘Neen, pastoor, volstrekt niet; ze heeft gezegd: dit jaar zal ze vijf keer meer geven dan zij gewoon is.’

‘Heeft je vrouw dan gelijk, Jan’? ‘Ja, nù heeft ze gelijk, we begrijpen elkaar altijd. We zijn gelukkig met elkaar, omdat (er) vrede in ons huis is.

‘Ik wens je geluk, Jan, 't beste. Als je mij eens nodig hebt, kun je bij me komen’.

Het verhaal is uit.