Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

1409A. 1629 juni 24. Van G.J. Vossius.¹

Utinam, amplissime et amicissime vir, fratri me tuo filioque in Gallias euntibus² comitem addere potuissem: neque id alia de caussa quam una hac, ut adspectu et alloquiis tuis, vel exiguo tempore, frui liceret. Sed nec publici muneris ratio, nec alia tam esse beato permittunt. Attamen gaudeo, quod brevi omnia de te et tuis, etiam minutatim, ex praestantissimo optimoque fratre tuo reduce cognoscere potero. Ille mihi vivae epistolae loco in iis omnibus erit quae literis tibi persequi longum nimis ac taediosum foret, praesertim melioribus usque adeo occupato.

Opto, ut filius talem vetus parenti sistat qualem sperasti. Sin voto non undequaque satisfaciet, cogitabis Suardecronium non potuisse omnia quae vellet idque ob miserabi-

1 Hs. Dordrecht, GA, voorl. hs. no. 1873: 2 (met bijlage), eigenh. oorspr. Inv. Vossius, p. 121. Met no. 1396 beantw. d. no. 1418 (dl. IV). Gerardus Joannes Vossius (1577-1649) doceerde geschiedenis, welsprekendheid en Griekse taal- en letterkunde aan de Leidse universiteit.

2 Willem de Groot begeleidde Grotius' oudste zoon Cornelis naar Parijs; vgl. nos. 1398, 1407 en 1414 (dl. IV).

[p. 316]

lem uxoris morbum quem est mors consecuta.³ Omnino excellenti filii ingenio magnopere delector. Nec video, quid ei defiat, nisi forte quod nondum suus esse possit tenera hac aetate, quae adeo proclivis esse ad segnitiem solet. Monui subinde, et spero non ingratum hoc ei fuisse. Lectiones quidem publicas tum Heinsianas, tum meas, sedulo audivit.⁴ Sed ne quid dissimulem, praeterea domi ei ἐργοδιώκτῃ⁵ opus fuit. Is defuit. At non deerit deinceps. Quia in curarum partem etiam veniet coniux tua. Itaque non dubito mihi magna de eo promittere. Uti et de reliqua omni sobole tua. De liberis quoque meis - Deo sint gratiae - sic satis omnia ex voto nisi quod unus alter valetudine sint minus bona. Sed mali hoc spero diuturnum non erit.

Accepi heri literas ex Britannia a filio meo Johanne, natu omnium maximo.⁶ Iis significat se regia beneficentia adeptum esse, ut sociis sit accensendus Collegii Jesu, quod est Cantabrigiae. Equidem nunquam fore putaram, ut me volente filius nomen daret Societati Jesu. Nunc mihi gaudeo et gratulor, speroque gradum hunc quandoque filio fore ad maiora. Saltem commode absque impensis meis honestam inter doctissimos viros proficiendi occasionem habebit, vel per omnem vitam, si volet. Sin abunde sibi profecisse post aliquot annos videbitur nec caetera quae in spe habet consequantur, tantum opus, ut scientiis omnibus et quod caput est pietate instructissimus redeat eo unde pedem tulerat.

Excurrit his diebus Cantuariam cum affine meo, Francisco Junio.⁷ Ubi vidit nomen etiam meum in Syllabo eorum qui aliquem in ecclesia illa honorem sustinent. Nempe diaconus factus sum, quia nonnisi diaconis canonicatus praeberi possit.⁸ Interim non inhio morti alienae.⁹ Sed ut vel longam mihi vitam largiatur Deus, aequo animo emolumentis carebo. Sed illud aequo animo ferre non possem, ut iudicio tam praeclaro serenissimi de me regis et tot procerum indignus viderer. Itaque cogitandum, quo pacto aliquid elaborare possim, quo me Britanniae probare possim. Sed ita undique distineor, ut nihil eorum facile sim effecturus quae iam diu animo concepi. Id quam me male habeat haut facile dixerim. Verum fortasse Deus aliquanto plus otii concedet cum minime putabo. Iamdudum id esset si satis esset favitorum, obtrectatorum minus, praesertim ex iis qui minime debebant. Sed inter hos numerare iam desino Balthazarem Lydium, qui ante hoc semestre, vel praeterpropter, vitam morte commutavit.¹⁰

3 Cornelis was in de kost geweest bij Hendrik Swaerdecroon (ca. 1594 - † na 1655), een remonstrant, die in Leiden en (vanaf 1627 of 1628) in Noordwijk school hield. Swaerdecroon was gehuwd geweest met Machtelt Jans van der Pluym. Zie NNBW V, kol. 1182-1183, en no. 917 (dl. II), no. 1283 (dl. III) en no. 1886 (dl.V).

4 Cornelis had in Leiden de colleges van Vossius en Daniel Heinsius gevolgd.

5 ἐργοδιώκτης: toezichthouder, slavendrijver, hier in de betekenis van huisleraar. Het woord komt vaak voor in de Septuagint (Exodus 3: 7; 5: 6, etc.).

6 Vossius' oudste zoon Joannes (1606-1636) verzond op 12 juni 1629 een brief (‘Mensis est ex quo non ...’) uit Cambridge (Inv. Vossius, p. 121; hs. Oxford, Bodleian Library, Rawl. letters 84 B, f. 149). Op 9 juli 1629 zou Joannes als ‘fellow’ van het Jesus College worden toegelaten; vgl. C.S.M. Rademaker, Life and work of Gerardus Joannes Vossius, p. 230-231.

7 Franciscus Junius (1591-1677), zoon van de Leidse hoogleraar van die naam en halfbroer van Vossius' tweede vrouw Elisabeth. Junius diende als huisleraar en, vermoedelijk vanaf 1639, ook als bibliothecaris onder Thomas Howard, graaf van Arundel (1586-1646).

8 Op 17 juli 1628 had de Engelse koning Gerardus Joannes Vossius de Engelse nationaliteit gegeven en hem tevens het eerst vrijkomende kanonikaat in Canterbury beloofd. In oktober 1629 reisde Vossius voor zijn installatie naar Engeland (C.S.M. Rademaker, o.c., p. 231-235).

9 Vossius nam de plaats in van kanunnik Alexander Chapman († 6 september 1629).

10 Balthazar Lydius (1577 - † 20 januari 1629), een felle contraremonstrant, sinds 1602 predikant te Dordrecht, met wie Vossius herhaaldelijk in conflict was gekomen. Zie NNBW VIII, kol. 1085-1086; no. 372 (dl. I) en no. 5752 (dl. XIII).

[p. 317]

Nostri etiam ordinis, academici dico, subinde aliquos mors carpit, uti ante trimestre Guilielmum Coddaeum.¹¹ Quamquam ille tempori subductus,¹² postquam orbi inutilis, suis etiam damnosus esse coeperat. Nam non modo memoriam aliquot mensibus ante excessum amiserat, sed rationem ipsam, ita ut pueri instar tractandus esset. Imo iam ciborum reliquias et quem poeta vocat saccatum corporis humorem¹³ haut magis continebat quam mensium paucorum infantes solent. Ad miseram hanc sortem redegerat eum assidua meditatio horum temporum, imprimis eorum quae ipse perpessus erat. Haec eo minus concoquere poterat - vir alioqui doctissimus -, quia nec iudicio nimium valeret, nec suo pretio pecunias aestimaret. Omnino enim ad rem attentior erat quam par fuit. Saepe monuere eum amici, cum sic satis cauta in re esset, non debere haec eum tantopere ad animum revocare. Sed surdo canebatur.¹⁴

In Commentariis meis oratoriis tertia pars superest. Quam spero intra trimestre posse excudi.¹⁵ Caetera ex fratre tuo cognosces. Uxor te et lectissimam heroinam tuam et liberos tuos aeque ac ego salute plurima impertit. Idem faciunt liberi mei,

tui nominis cultor devotissimus,
Ger[ardus] Jo[annes] Vossius.

11 Willem van der Codde (Coddaeus) (1575-1629), in 1601 buitengewoon hoogleraar in het Hebreeuws aan de Leidse universiteit en in 1602 ‘professor ordinarius’, was in 1619 om zijn remonstrantse overtuiging geschorst en in 1621 afgezet (NNBW VII, kol. 305-306).

12 Vgl. Velleius Paterculus, Historiae Romanae 2, 93, 2.

13 Lucretius, De rerum natura 4, 1028.

14 Vgl. Otto, Die Sprichwörter, p. 335; Erasmus, Adagia I, IV, 87 (387) (LB II, kol. 178; ASD II-1, p. 467).

15 Commentariorum rhetoricorum sive Oratoriarum institutionum libri sex, ita tertia hac editione castigati atque aucti, ut novum opus videri possint, Leiden 1630. Vossius zond Grotius op 6 april 1630 een presentexemplaar (no. 1490 (dl. IV)).

Lugduni Bat[avorum], 1629 VIII Kal[endas] Iul[ias].

Phoenissis tuis mirum in modum capior.¹⁶ Scio quam difficile Latio sit assequi atque etiam exprimere veneres transmarinas. Sed omne punctum tulisti,¹⁷ qui feliciter adeo certes cum auctore, tum gravitate, tum elegantia. Interim editio spisse procedit. Perpaucorum dierum opera foret, nisi subinde eam aliis edendis finderent. Sed uti hoc ferendum, ita operam dabimus, ut ne inemendate foetus hic tuus in patris opprobrium typothetarum prodeat incuria. Quo hominum genere, ut scis, nihil negligentius, nisi Lynceis oculis utaris.¹⁸ Salutem Tileno, Rigaltio, Salmasio,¹⁹ cui scribam eunte ad vos amplissimi Bellimontii filio, quod post mensem vel non multo post fore puto.²⁰ Ἔρρωσο.²¹

16 Vossius was betrokken bij de uitgave van Grotius' vertaling van Euripides' Phoenissae. Het manuscript was reeds in 1627 naar Holland gestuurd (no. 1148 (dl. III)). Uiteindelijk verscheen het werk onder de titel Euripidis tragoedia Phoenissae, emendata ex manuscriptis et Latina facta ab Hugone Grotio, Parijs 1630 [= Amsterdam 1631?] en Amsterdam 1631 (BG nos. 496-497).

17 Horatius, Ars poetica 343.

18 Vgl. Otto, Die Sprichwörter, p. 203-204; Erasmus, Adagia II, I, 54 (1054) (LB II, kol. 427-428).

19 Daniel Tilenus, Nicolas Rigault en Claude Saumaise.

20 Aernoud van Beaumont, oudste zoon van Grotius' vriend Simon van Beaumont, reisde in het najaar van 1629 naar Parijs (nos. 1424 en 1442 (dl. IV)).

21 Ἔρρωσο, ‘vale’, een veelgebruikte afscheidsformule in Griekse brieven.

Adres: Amplissimo et excellentissimo domino Hugoni Grotio, Lutetiam Parisiorum.

In dorso schreef Grotius: 1629, 25 Iunii Vossius.

[p. 318]

Bijlage:²²

Fulquinus sive Folquinus ex monacho Bertiniano abbas coenobii Lobiensis²³ temporibus vixit Lotharii imp[eratoris] et Ludovici iunioris.²⁴ Hic non Isidoro²⁵ quidem, ut Possevinus,²⁶ sed Sigeberto²⁷ memoratur in catalogo, cap[ite] CXXXVIII,²⁸ his verbis: ‘Fulquinus, abbas Lobiensis, scripsit Gesta abbatum Lobiensium,²⁹ subintroducens per digressionem plura legentibus utilia.’ Idem etiam quod Sigebertus praeteriit consignavit miracula Sancti Ursmari³⁰ et vitam Sancti Folquini,³¹ Morinorum episcopi, qui anno excessit 855 atque ad Sanctum Audomarum in Beati Bertini monasterio, ubi alter hic Fol-

22 De tekst van deze bijlage, een autograaf van Vossius, staat op een apart blad. Vermoedelijk is het document later aan Vossius' brief toegevoegd, want een inhoudelijke samenhang viel niet aan te tonen. Links boven staat het getal 860, met daaronder een onleesbaar woord. Dit ‘lemma’ over abt Fulquinus van Lobbes staat, inclusief het grafdicht, in iets uitgebreide vorm gedrukt in G.J. Vossius' De historicis Latinis libri tres, die in 1627 werden uitgegeven bij Joh. Maire te Leiden; vgl. G.J. Vossius, Opera IV (Amsterdam 1697/1699), p. 238-239 en C.S.M. Rademaker, Life and work of Gerardus Joannes Vossius, p. 186-187, 363 en 376-377.

23 Fulquinus (Folcuin) (ca. 935-990), monnik van het benedictijnerklooster in St. Bertin (Sint-Bertijn, Sithiu, in de omgeving van Saint-Omer/Sint-Omaars), in 965 abt van Lobbes (ten zuidwesten van Charleroi), auteur van werken als de ‘Gesta abbatum Lobiensium’. ‘Vita sancti Folquini’ (Leven van de H. Folcuin, bisschop van Thérouanne/Terwaan/Colonia Morinorum van 816 tot 855), en de ‘Miracula Sancti Ursmari’ (Lexikon des Mittelalters IV, p. 607).

24 Lotharius, koning van Frankrijk (941-986), en diens zoon Lodewijk V de Nietsdoener (967-987).

25 Isidorus van Sevilla (ca. 570-636). Vermoedelijk had Vossius diens De viris illustribus (PL 83, kol. 1081-1106) op het oog, want dit werk werd met de hierna (infra, n. 27) te noemen Catalogus de illustribus viris van Sigebert van Gembloux (Gembloers) in 1580 in één collectie uitgegeven.

26 De jezuïet Antonio Possevino (1534-1611). Vossius doelde mogelijk op diens Bibliotheca selecta de ratione studiorum, ad disciplinas, et ad Salutem omnium gentium procurandam, I-II, Keulen 1607. In de Universiteitsbibliotheek van Leiden bevindt zich een exemplaar uit de voormalige collectie van Vossius' zoon Isaac (688 A 1), met in dl. II op p. 519 een lijst van Griekse en Latijnse auteurs van lexica, onder wie ‘Isidorus’. Een verwijzing naar Sigebert van Gembloux/Gembloers (infra, n. 27) vindt men in Possevinus' Apparatus sacer ad scriptores Veteris et Novi Testamenti, eorum interpretes, synodos, ... theologos scholasticos, ... eos, qui casus conscientiae explicarunt, alios qui canonicum ius sunt interpretati, poetas sacros, libros pios, quocumque idiomate conscriptos III, Keulen 1608, p. 980.

27 De benedictijn Sigebert van Gembloux (ca. 1029-1112), auteur van een Catalogus de illustribus viris, in verscheidene handschriften overgeleverd. De editio princeps werd bezorgd door Suffridus Petri (1527-1597) in een editie van zeven Catalogi (o.a. Hieronymus, Gennadius, Isidorus, Honorius en Sigebert van Gembloux): De illustribus ecclesiae scriptoribus, Keulen 1580.

28 De verwijzing naar hoofdstuk 138 is niet juist: R. Witte, Catalogus Sigeberti Gemblacensis monachi de illustribus viris, Bern, Frankfort aan de Main 1974, p. 36: ‘Beim Satz der Erstausgabe wurde das Kapitel über Ansigisus (§ 88) einschließlich der Kapitelzahl vergessen, so daß der Erstdruck zwar 172 Abschnitte zählt, in Wirklichkeit aber nur 171 enthält.’ Vossius bediende zich waarschijnlijk van de editie uit 1580, waarin na hoofdstuk 87 direct 89 volgt, maar toch in totaal 172 hoofdstukken worden geteld. Vossius had in feite ‘CXXXVII’ moeten schrijven, in plaats van het duidelijk leesbare ‘CXXXVIII’ (vgl. PL 160, kol. 547-592, hier kol. 577).

29 Gesta abbatum Lobiensium (MGH Scriptores (in folio) IV (Hannover 1841), p. 52-74; XXI (Hannover 1869), p. 307-333).

30 Ex miraculis SS. Ursmari et Ermini (MGH Scriptores XV-2 (Hannover 1888), p. 831-842).

31 Vita Folquini episcopi Morinensis, auctore Folquino abbate Laubiensi (MGH Scriptores (in folio) XV-1 (Hannover 1887), p. 423-430).

[p. 319]

quinus monachus tum erat, sepultus fuit. Elogium quo idem monachus episcopum Folquinum prosecutus fuit huiusmodi est:³²

Hic veneranda patris Folquini membra quiescunt,

Antistes dudum qui fuerat Morinum,

Quique quaterdenis vitae dux exstitit annis,

Mente actuque pio iussa operando Dei,

Qui quartadecima decedens luce Decembris,

Clarus apostolicum gaudet adire chorum.

32 Ibidem, p. 430:

Folquini veneranda patris hic membra locantur,

Antistes dudum qui fuerat Morinum.

Quique quater denis vitae dux exstitit annis,

Mente actuque pio iussa operando Dei:

Atque die quarto decimo Decembris ab orbe

Sumptus, apostolicum gaudet adire chorum.