Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

905A. 1624 juni 9. Van W. de Groot.¹

Frater optime,

Fui ego his feriis apud optimum Vossium, qui mihi ostendit litteras per Martinum Ruarum Francofurto ad Oderam ad se scriptas 8^o Eidus Novembris 1623² in haec verba:

1 Hs. Boston, Public Library, Ch. G. 11. 52, eigenh. oorspr. Antw. op no. 905 (dl. II).

2 De brief van de sociniaanse leidsman Martinus Ruarus (1588-1657) aan Gerardus Joannes Vossius, dd. 6 november 1623, is in gedrukte vorm bewaard gebleven: Vossii Epist. II, p. 36 no. 54 en Vossii Op. Epist., p. 36 no. 53 (Inv. Voss., p. 75).

[p. 228]

Socinianorum nomen revocat mihi in mentem Antigrotium, quem scias Racoviae iam sub typis fervere et fortassis ad umbilicum esse perductum.³ Vidi enim iam ipse bonam illius partem. Auctor illius est Johannes Crellius, iuvenis mihi iam ante plurimos annos notus in Academia Altorphina, ubi iam tum emicabat in illo singularis quaedam ingenii acrimonia et iudicium supra aetatem, quae tamen ille modestia plane virginali quantum poterat celabat et deprimebat. Hactenus ille, unde colligere potes non degenerem antagonistam qui causam socinianorum suscipiat tibi se opponere.

Ipse Vossius a quibusdam male feriatis hominibus vexari non desinit. Exhibuerunt nuper ipsi quidam ad id a synodo deputati suas censuras.⁴ Aiunt Historiam Pelagianorum in favorem remonstrantium scriptam, ita ut cum laude ab ipsis citetur. Vossium falsis patribus uti asserunt, quia Hypognosticorum scriptorem⁵ saepius allegat, quem librum ipsi damnatum aiunt, utpote qui nimius sit in defendenda arbitrii libertate. Addunt iniuria a Vossio Godscal‹s›co⁶ notam inuri, cum tamen ipsum iesuitae antiquum Lutherum vocent. Asperguntur et alia Vossium nimirum scribere fideles in Christo morientes in atrio caelorum esse, distinctionem δουλέιας et λατρείας aliquomodo utilem esse, Melanchtonem docere opera bona esse ad salutem necessaria et similia, item τεκμήρια semipelagianismi non omnia indicari cum addenda fuerit doctrina gratiae universalis et alia quaedam, quae iam in remonstrantibus damnata sunt. Denique sentire eum Deum sine ulla satisfactione potuisse peccata hominum remittere et angelis potestatem aliquam creandi potuisse communicare. Sugillant revera per calumniam, nam ipse omnes obiectiones ex suis scriptis suoque instituto luce meridiana clarius refutavit, adeo ut Facultati theologicae iam satisfactum sit. Utinam istae censurae cum responso Vossii ederentur, miraretur orbis terrarum hominum inscitiam cum maxima acerbitate coniunctam. Quid illi iam futurum sit tempus ostendet.

Erpenius noster⁷ in edenda historia Saracinica totus est,⁸ postea editionem bibliorum Hebraicorum sine versione cum punctis et notis musicis - quas nemini hactenus

3 Johannes Crellius, Ad librum Hugonis Grotii, quem de Satisfactione Christi adversus Faustum Socinum Senensem scripsit Reponsio, Raków 1623 (BsG no. 295). Johannes Crellius (Krell) (1590-1633) had zich op 11 november 1606 aan de universiteit van Altdorf laten inschrijven. In de jaren 1616-1621 was hij rector van de sociniaanse academie te Raków. Zie H. Grotius, De Satisfactione (ed. E. Rabbie), p. 44-48.

4 De Synode van Zuid-Holland (Rotterdam 1621) had Balthasar Lydius en Henricus Arnoldi opgedragen de Theses Theologicae (Leiden 1615-1619) en de Historiae de controversiis, quas Pelagius eiusque reliquiae moverunt, libri septem (Leiden 1618) te examineren. Lydius en Arnoldi stelden een lijst van ‘Bedenckingen’ op, waarna Vossius reageerde met ‘Considerationes’, die hij op 24 mei 1624 bij de Leidse kerkeraad inleverde. De theologische faculteit en de Leidse classis gingen met Vossius' verdediging akkoord, maar de Zuid-Hollandse Synode (Den Haag 1624) toonde zich ontevreden en verweet de Leidse autoriteiten laksheid. Zie voor de (ongepubliceerde) ‘Bedenckingen’ en ‘Considerationes’ Amsterdam, coll. RK, III F4, 3 (C.S.M. Rademaker, Life and work of Gerardus Joannes Vossius, p. 145-146).

5 Bedoeld is Ps. Augustinus, Hypomnesticon contra Pelagianos et Caelestianos haereticos, ‘vulgo libri Hypognosticon’. Vgl. G.J. Vossius, Historiae de controversiis, quas Pelagius eiusque reliquiae moverunt libri septem, Cap. XVI (ed. Amsterdam 1655, p. 60-62) en PL 45, kol. 1609-1664.

6 De benedictijn Godscalcus (Gottschalk) van Orbais (ca. 807-867/869), in 848/849 om zijn dubbele predestinatieleer veroordeeld.

7 De Leidse oriëntalist Thomas Erpenius zou op 13 november 1624 overlijden, waardoor het merendeel van de hierna door Willem vermelde projecten niet tot uitvoering kwam. Zie W.M.C. Juynboll, Zeventiende-eeuwsche beoefenaars van het Arabisch in Nederland, p. 59-118.

8 Historia Saracenica, qua res gestae Muslimorum, inde a Muhammede primo imperii et religionis Muslimicae auctore, usque ad initium imperii Atabacaei, per XLIX imperatorum successionem fidelissime explicantur ... Arabice olim exarata a Georgio Elmacino ... et Latine reddita opera ac studio Thomae Erpenii. Accedit et Roderici Ximenez ... Historia Arabum ..., Leiden 1625. Deze posthume uitgave verscheen met een voorwoord van Jacobus Golius (1596-1667).

[p. 229]

recte observatas dicit - in octavo molietur. Addet Testamentum Novum Graece eiusdem formae. Eadem opera cogitat specimen suum commentariorum in evangelistas edere. Habet et multa alia quibus eruditorum rempublicam beare potest et [quae] aliquando in publicum emittet, nimirum historiam Persicam Persice conscriptam ab ipso Assyriorum regno ad Muhamedem usque, cui si iungatur haec Saracenica a Muhamede ad Turcarum adventum Arabice et alia ab initiis regni Turcici ad nostra fere pertingens tempora Turcice exarata, nihil nos eorum quae in istis terris acta sunt lateret. Rogavi quid de chronico Samaritano, cuius Scaliger aliquando mentionem facit, sentiret; respondit ipse esse sibi in manu illud chronicum Arabice, sed aliis characteribus conscriptum.⁹ Samaritanam autem linguam puram putam Hebraicam esse asserebat. Haec domino Peiresio,¹⁰ cui qualiacunque sint non ingrata fore arbitror, rogo indices.

Publica quod attinet, publicarunt nuper Ordines decretum quo in singulas butyri libras quadrantem pendi pro tributo voluerunt.¹¹ Ea res magnos hic motus excitavit in plebe, quae butyro singulis diebus in foro emto victitare consuevit. Harlemi enim domus publicani¹² qui hoc tributum exigebat spoliata et tantum non diruta est. Nemo seditioni coercendae par erat, imo vix armati cives omnes quos convenire magistratus iusserat. Tandem duorum sclopetis¹³ occisorum mortibus sancita est auctoritas diffugientibus undique seditionis auctoribus. Amsterodami populus non longe aberat ab iniuria magistratui inferenda; tandem mulier quaedam anus furentibus oblata et pro saga et malefica arrepta omnes in se avertit et tandem in aquis expiravit. Hagae pauculi aliquot pueri et puellae admixtis etiam nonnullis faeminis exordio ab eo publicano qui butyri tributum exigebat facto omnium reliquorum publicanorum vitra iniectis lapidibus fregerunt, etiam eorum qui hoc anno nulla conduxerant vectigalia, ita ut non tantum necesse fuerit cohortem principis, sed etiam omnes cives armari. Sic omnis eorum ira in vitia¹⁴ desaeviit. Sex aut septem capti dicuntur auctores seditionis, quos poenas daturos ut metus ad omnes redeat arbitramur. Delfis armati milites portas servant, cives Curiam,¹⁵ nihil tamen ibi, sicut nec Leidae, attentatum est. Princeps Henricus interea hinc discessit Resam versus,¹⁶ ut creditur, ubi hostis nescio quid conari putatur; multi Mursiae timent.

Ex litteris tuis intelligo sororem brevi huc venturam;¹⁷ illa tuum apud nos locum supplebit. Expectamus gratissimam hospitem. De libro quem Ordines quaerunt nihil certi intellexi, nisi quod quidam ferunt natam ex libro Dwinglonis¹⁸ quaerendi occasionem,

9 Zie voor dit in Samaritaanse karakters gestelde Arabische handschrift Leiden, UB, Legatum Warnerianum, cod. Or. 249, uitgegeven in Chronicon Samaritanum, Arabice conscriptum, cui titulus est Liber Josuae. Ex unico codice Scaligeri nunc primum edidit ... Th. Guil. Joh. Juynboll, Leiden 1848. Vgl. A. Grafton, Joseph Scaliger II, p. 413.

10 Nicolas-Claude Fabri de Peiresc; vgl. Chronicon Samaritanum, Arabice conscriptum ..., p. 8-10.

11 Na langdurig overleg waren de Hollandse Staten op 10 mei 1624 tot overeenstemming gekomen op het punt van de invoering van een belasting op boter (Particuliere Notulen van de vergaderingen der Staten van Holland 1620-1640 door N. Stellingwerffen S. Schot, II (september 1623 - mei 1625), p. 287). Het verzet tegen deze belasting staat bekend als de ‘Boterkrijg’ (oproeren en rellen in Haarlem, Leiden, Amsterdam, Geertruidenberg, Den Haag en Delft); zie R. Dekker, Holland in beroering. Oproeren in de 17de en 18de eeuw, p. 28-31.

12 Cornelis Luytgensz. Groen, pachter van de belasting op boter te Haarlem; zijn klacht ‘over de groote foulen bij 't rapallie in zijn huys gepleeght’ kwam op 16 december 1624 in de Statenvergadering in behandeling.

13 ‘sclopetum’, ‘tormentum bellicum manuale’ (geweer).

14 De lezing is niet helemaal zeker. Wellicht schreef Willem ‘vitra’.

15 Bedoeld is het Prinsenhof.

16 Frederik Hendrik was naar Rees vertrokken.

17 Maria van Reigersberch was in het begin van juni op weg gegaan naar Holland (nos. 907-910 en 913-914 (dl. II); in no. 905 (dl. II), dd. 1 juni 1624, schreef Grotius al: ‘Parcius scribo, quia uxorem spero ad vos brevi futuram, vivam epistolam’).

18 Verantwoordinghe van Bernardus Dvinglo, ghewesen predicant tot Leyden, teghen de publicatie van den Raet Provinciael ... (Knuttel, Cat. van pamfl. nos. 3553 en 3553a).

[p. 230]

quem ego nec legi, nec vidi, alii ex tuo Stobaeo,¹⁹ sicut nuper scripsi. Graswinkelum nostrum²⁰ saluta meis verbis et narra ipsi cognatum nostrum Nicolaum Dedelium in Academia Lugdunensi professione iuridica donatum.²¹ Mirantur multi tam iuvenem electum.

Vale, mi frater, et nos paulo crebrius valetudinis tuae fac certiores,

tibi obsequentissimus frater,
Guilielmus Grotius.

19 Dicta poetarum quae apud Io. Stobaeum exstant, Parijs 1623 (BG no. 458); zie voor deze briefpassage ook no. 905 (dl. II).

20 Dirck Graswinckel.

21 Nicolaus Dedel (1597-1646), afkomstig uit Delft, was op 9 mei tot ‘extraordinarius professor Institutionum Iuris’ benoemd (M. Ahsmann, Collegia en colleges, Groningen 1990, p. 220-222).

Hagae Comitis, 9^o Iunii 1624.

Uxor mea²² tibi tuaeque et amicis omnibus se commendat.

22 Alida Graswinckel.

Adres: A monsieur/monsieur Grotius, à Paris.

In dorso schreef Grotius: 9-11 Iunii 1624 J. [et] W. de Groot.²³

23 Vgl. no. 905B, n. 1.