Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

629B. 1621 april 11. Van J. Hemelaer.¹

Hugoni Grotio iurisconsulto.

Cum nuper ad te, Hugo Groti, - quando miro quodam commento ceu stratagemate, ipse paullo ante custodia damna[tu]s, per excubias et custodias inimicas, in custodia viatoria, ab ipsis custodiis tuis, sed ignaris, ex hostili custodia et poenali carcere elatus feliciter evasisti et iam liber Antverpiam hanc nostram applicuisti - visendi et congratulandi caussa accessissem, et pro re nata et sermonis, ut fit, vario cursu tu scazontes tuos versus in solatium tibi caussaeque et carceris socio Hogerbetio scriptos recitasses² eorumque

1 Opdrachtbrief in Angeli custodis ad Hugonem Grotium super nupero eius carcere paraeneticon exceptum et publicatum a Joanne Hemelario ..., Antwerpen 1621 (BG no. 285; BsG no. 294), p. 3-9. Zie voor de datering van deze brief infra, n. 7. Johan Hemelaer (Hemelaers, Hemelarius) (1570-1655) was kanunnik van de kathedrale kerk te Antwerpen en had zich als numismaat en Neolatijns dichter onderscheiden (NNBW VIII, kol. 743-744). Op verzoek van Hemelaer verzond Jean-Gaspard Gevaerts op 9 september 1621 een exemplaar van Angeli custodis paraeneticon via de gebroeders Dupuy naar Grotius (M. Hoc, Etude sur J.-G. Gevaerts, p. 198-199). Een ander exemplaar, door de auteur aan de drukker-uitgever Balthasar Moretus (1574-1641) cadeau gedaan, bevindt zich te Antwerpen, Museum Plantijn Moretus, R 4.6; op de schutbladen noteerde Hemelaer de tekst van twee aan hem gerichte brieven van Grotius (nos. 669 en 694 (dl. II)). In de laatste brief, dd. 24 september 1621, reageerde Grotius op de toezending van Hemelaers boekje.

2 Het vierregelige, voor Rombout Hogerbeets (in hinkjamben) geschreven gedicht ‘Quos matris alvus carcer edit in lucem’ (BG no. 285), gedrukt in Angeli custodis paraeneticon, p. 12. Hemelaers eigenlijke antwoordgedicht, ‘Angeli custodis paraeneticon’, volgt op p. 13-36. Grotius' gedicht ook in Brandt-Cattenb., Leven I, p. 259 (met Nederlandse vertaling), en in no. 653 (dl. II).

[p. 177]

etiam copiam fecisses, incessit me mox lubentia super hoc carceris tui atque felicis ex eo effugii argumento simili carminis genere aliquid ludendi, quod elegantissimis tuis versibus si non lepore, saltem materia responderet. Verum cum in id intendenti cogitationem mihi, et iam stylum in manus sumenti inventiunculae crescerent ac se diffunderent, et scazontis illa claudicatio concinna, lasso facile paenultimae sedis desultorio illo iambi pede, difficulter admodum mihi procederet et in plusculos se passus seu saltus producere recusaret, verti modos et assueti magis, ut sic dicam, tripudii iambos ut minus fatigandos in scenam produxi.³ Hi cursum, ut videbis, longiusculum producere ausi sunt, unius quem pro tota orchestra et cavea sibi spectatorem auditoremque destinarant, seu paucorum certe aliorum oculis et auribus ut se probarent animati; tum et benevolentiae stimulis excitati, quae tibiae suae velut modos ad numeros opportune et largiter adhibebat. Qui quidem seu auditor seu spectator vel unus vel saltem primus, cum tute esses, non potui non hunc lusum arbitrii et iuris tui facere.

Habebis igitur hunc super vario carcerum genere conceptum, non ingenii aut doctrinae, quae mihi non arrogo, sed voluntatis in rem et salutem tuam saltem nostrae propensioris foetum; eoque manifestioris, quo diffusior hic sermo est. Amor enim, ut nosti, si minus esse disertus possit, multiloquio tamen gaudet. Quem etiam vel ex hoc probare possis, quia eo maxime tempore alloquium hoc produxit, quando nostri instituti homines, qui ecclesiae functionibus adscripti sumus, plures et statae occupationes seriaeque differre et detinere fere totos solent: hebdomadae quippe illius feriis minime feriatis, quam ob maxima in nos christianos illo anni tempore collata caelitus beneficia et charismata maiorem sive bonam sive sanctam prisca nuncupatione indigitamus. Sed et curae atque amoris in te Angeli custodis tui peculiariter hic tesseram agnosces, quo et ipsum accensum meo Custodi haec ut describenda mihi suggereret - instantaneo illo scilicet Angelici sermonis modo, quo alter alteri suae mentis conceptus pandere solet - auctorem fuisse vix dubitandum putem. Neque enim ego - qui ad quattuor vestros viginti plus minus versus pangere paraveram, in eo scriptionis et metri genere vix versatus, et si aliquando fuissem, arefacta iampridem per dessuetudinem vena, eorumque argumentum et velut σκιογραϕίαν⁴ iam cum Casperio Gevartio,⁵ qui mecum ad te viserat, candidissimo et elegantissimo illo amico communicaveram - tam sat multos, humilem licet rusticumque et simplicem ac minime cothurnatum sermonem ad modulum et morem nempe ac tenuitatem census hic et alibi mei, crescente sub ipso stylo et manu materia et non gravate in ordines et numeros suos se aptante, effudissem, nisi omnis Phoebi aut Euterpes loco Angeli boni suggestio materiem et verba scribenti fere ex tempore suppeditasset.

Leges itaque, sed - quod paciscor et serio atque amice peto - qualis caussas pro tribunali definiturus soles, seposito inolitae tantisper consuetudinis, quam Batavia patria nunc habet, et institutionis a puero tibi infusae affectu, utramque scilicet aurem vacuam et non praeoccupatam adferens agnoscendae veritati. Tum et hocce, rogem, schemate tibi proposito haec legere non detrectabis, atque si totidem verbis Angelum tuum, divina sed visibili tibi specie iuxta adstantem, amantissimum velut paedagogum, caligantis - quod in re fidei ardua et supra humanum captum ascendente necesse est - iudicii et intellectus moderatorem, compellantem et instantem tibi coram oculis cernere, auribus blando illo caelestis oris sono illabentem audire contingeret. Quae quidem Angelicae visitationis familiaritas ut multis e Sanctorum numero contigit, ita peculiariter et frequenter nobili virgini et martyri Caeciliae, itemque Sanctae Franciscae viduae, Romanis, et nostrae, passionibus Christi domini per triginta tres annos conformatissimae virgini et populari Sanctae Lydwidi Sciedamensi;⁶ quas et mentis puritas et mundi solidus contemptus et flagrans amor Dei hacce Angelicae visionis familiaritate olim et nuper dignas fecit.

Atque utinam ea vis Angelicae huius Paraenesios sit, ut - quod est oratore tanto dig-

3 Na een vergeefse poging Grotius' hinkjamben te imiteren besloot Hemelaer in gewone jambische trimeters te antwoorden.

4 ‘een eerste ontwerp’.

5 Jean-Gaspard Gevaerts (1593-1666), filoloog en dichter.

6 De heiligen Caecilia, Francisca Romana en Liduina van Schiedam.

[p. 178]

num - non apposite tantum, sed efficaciter etiam ad persuadendum et dixisse et auscultatus esse possit. Faxit Deus teque reducem ecclesiae suae et in ea nobis clementer sistat Dominus ille redemptor tuus et meus; qui et ex omnibus carcerum periculis animam tuam liberasse videtur, ut tute iuris iam tandem tui factus, et voluntatem sub eius lege sponsaeque eius ecclesiae, et intellectum sub regula traditae et propagatae caelo orthodoxae catholicae fidei, et memoriam sub acceptorum agnitione et gratia beneficiorum ceu gratitudinis praescripto debitoque iugo non gravate aut valde restitans ideoque affluentiore merito, ut tuae iam spontis existens, libere captivares; quique idem Dominus ac salvator noster hodierno magno illo ac solemni prae ceteris die et hac eadem qua haec maxime scribebamus hora - sub auroram Paschalis nempe diei⁷ - confracto inferni carcere, captivaque ducta captivitate triumpho nobili victor ad superos gloriose est revectus. Sic per illa ut paullo ante humiliati et indignissima passi, ita hac hora clarificati et supra modum exaltati Domini gloriosa merita ex animo vovebam, spei bonae plenus et fere securus de eventu, quando et eodem hoc magno publici christianorum triumphi atque gaudii die te materni carcer uteri in liberam hanc lucem - quod recens intellexi⁸ - feliciter produxerit; ut tam laureata nimirum festaque solemnitate - cui nec Alexandri Macedonis natalis gemina Philippi parentis victoria illustris⁹ componi vel per umbram potest - mundi huius stadium ingressus, nec tu de indulgentissimi agonothetae palmis seu bravio desperares, neque nos, qui prolixam in ceteris divinae bonitatis erga te liberalitatem admiramur, in eo quod unum est necessarium,¹⁰ aut tuam voluntatem desiderandam, aut Dei manum abbreviandam metueremus. Cum enim solemni inaugurandi principis ingressu publicaeque laetitiae die, exulum omnium, quotcumque currum eius assectantur, vita, libertas iusque patriae ac familiae in integrum restitui soleant, quis non confidat hunc tam singularis laetitiae atque indulgentissimae beneficientiae caelestis regis comitem, ad triumphantis ingressum se sistentem, imo ab ipso eodem productum, triumphalis participatione privilegii privatum iri vix posse? Verum quia revocandae Donationis iura in una, ut maxime, ingratitudinis culpa fundari iurisconsulti vestri tradunt,¹¹ hanc tute ut evadas, in tua nunc industria et manu occasionisque oblatae non supino amplexu, adspirante quae nunc tibi se offert divina gratia, situm scias. Hanc autem occasionis bonae horam tuam, ne ruat tibi, aut ruisse eam post serus gemas,¹² bonam tibi inprimis mentem et ad Angelicam commonitionem aures contriti et humiliati cordis a Deo propitio concedi totus precor. Quo in voto finem facio, non evanidi affectus erga te et salutem tuam mei, lucubratiunculae huius quali quali cura, etsi minus ad meam voluntatem et aciem tuam accurata, fidem tibi factam volens et factum iri confidens,

Jo. Hemelarius.

7 Pasen viel in 1621 op 11 april.

8 Grotius, geboren op Paasdag 10 april 1583, placht zijn verjaardag op Pasen te vieren.

9 Vgl. Plutarchus, Alexander 3.

10 Lucas 10: 42.

11 Vgl. Codex Iustinianus 50 (51), ‘De revocandis donationibus’.

12 De briefschrijver zinspeelt hier op Grotius' lijfspreuk ‘hora ruit’.