Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

[p. 25]

32A. [1602] juli-augustus. Aan [D. Heinsius].¹

** i[uris]c[onsulti] epistola.

Exspectabamus ab hirco² aliquid arunco dignum. Fefellit opinio. Exortus est Tragoraster parvulus,³ dignum patella operculum.⁴

Fabula suppositum narrat pro virgine cervum.⁵

At nunc, pro capro, Brassica supposita est.

Video iam et mirari lectorem tam abruptum atque praeceps exordium; Brassicam aegre ferre, quod nomen effeminaverim. Sed veniam dabit, nam citra controversiam Brassica ‘fuste’ est mollior, quem ille θηλύνει.⁶ Quid igitur vetat, quominus diebus his Canicularibus, dum prolatae sunt res,⁷ eamus spectatum scabentes mutuum mulos?⁸ Ridebimus Brassicam et in Brassica Tragoram. Nam ille ex huius sterquilinio gemmas colligit⁹ placentque unice illius palato

Annales Tragorae cacata charta.¹⁰

Adeo verum est quod Plinius tradidit, verum ‘Brassicae laetamen esse fimum asininum’.¹¹

Videamus itaque quid sit hoc ‘saliare’. Carmen enim puto scriptum antiquis vocibus,

1 Gedrukt in Iani Philodusi ad calumnias Jacobi Brassicae pro Jano Dousa et se responsio placida, Leiden 1603 (Parijs, Bibliothèque Nationale, Z 3037bis en Leiden, UB, 458 B 27), p. 13-16, en Dichtw. I 2a/b 3, p. 246-250. Zie voor de datering infra, n. 7. De brief, door ‘Janus Philodusus’ (p. 12) aangekondigd als een aan hemzelf gericht schrijven van een zekere ‘clarissimus iurisconsultus’, vormt een kleine schakel in de langdurige polemiek tussen Leidse humanisten als Dousa, Heinsius, Baudius en Scriverius enerzijds en de historieschrijvers Petrus Bockenberg (1548-1617) en Jacob Cool (Brassica) († 1637) anderzijds. Het auteurschap van Grotius is gebaseerd op een handschriftelijke aantekening ‘Hugonis Grotii’ bij de titel ‘i[uris] c[onsulti] epistola’ in het Parijse exemplaar Z 3037bis (p. 13). De briefschrijver reageerde op Jacob Cool, Saliare Iacobi Brassicae Roterodami ad I. Philodusum, cognomento Trifaucem, Leiden, ‘ex typographico Christophori Guyotii’, 1602. Zie voor de context van deze brief Dichtw. I 2a/b 3, p. 239-246, en de aldaar vermelde literatuur, in het bijzonder B.A. Vermaseren, ‘P.C. Bockenberg (1548-1617), historieschrijver der Staten van Holland’, in: Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap 70 (1956), p. 1-57.

2 ‘hircus’ (bok), een toespeling op Petrus Bockenberg, in de polemiek ook wel aangeduid als ‘Tragoras’ (τράγος, bok, ὄρος, berg); vgl. no. 60 (dl. I).

3 Jacob Cool, het ‘hulpje’ van Tragoras.

4 Otto, Die Sprichwörter, p. 267-268; Erasmus, Adagia I, X, 72 (972) (LB II, kol. 387; ASD 11-2, p. 468-470).

5 Vgl. Ovidius, Metamorphoses 12, 34.

6 ‘fustis’ werd door Cool vrouwelijk gebruikt: Saliare ad I. Philodusum, cognomento Trifaucem, p. 6: ‘... roboream fustem ...’. Niet alleen op dit punt, maar ook in veel andere opzichten stemt de kritiek van de anonieme briefschrijver overeen met de bezwaren die ‘Janus Philodusus’ zelf tegen Cool aanvoerde (Ad calumnias Jacobi Brassicae, p. 5-12).

7 De hondsdagen, de heetste tijd van het jaar (19 juli - 18 augustus). Het is mogelijk dat de anonieme rechtskundige zijn brief pas in de zomer van 1603 op schrift stelde.

8 Erasmus, Adagia I, VII, 96 (696) (LB II, kol. 300; ASD II-2, p. 224-225).

9 Vgl. Phaedrus, Fabulae 3, 12 (ed. B.E. Perry, p. 278).

10 Vgl. Catullus, Carmina 36, 1-20: ‘Annales Volusi, cacata charta’ en Grotius, Dichtw. I 2a/b3, p. 251, r. 11-13: ‘... Nisi putamus/Nasi scommatibus Catulliani/Indignas Volusi fuisse chartas!’.

11 Plinius Maior, Naturalis Historia 19, (41), 138.

[p. 26]

ut illa olim ne sacerdotibus quidem suis intellecta.¹² Quaerendus forte Aelius Stilo,¹³ ut sciamus quid sit ‘pa’ et ‘po’, ‘pilomnae’, ‘poplae’ et ‘topper’ et ‘antigerio’ et ‘cerusmanus’ et centum monstra verborum. Nam quae sunt Saliaria, nisi Minervii versus et Iunonii et Janualii¹⁴ - est autem et hic de Jano nescio quid - similesque deorum hymni, aut certe axamenta illa,¹⁵ in quibus Mamurium celebratum cognovimus?¹⁶ At hic nihil horum, nisi forte ‘malefacium’ et ‘forispatium’¹⁷ inde est, atque huiusmodi ‘foriae’.¹⁸ Nam ‘porcus femina’¹⁹ non dubie est a Numae saeculo. Nec unquam Brassicae tam bona vox excidisset, nisi in Nizolio esset alicubi.²⁰ Quodsi tam bene Ciceronem pervolvisset quam Nizolium, scivisset profecto in emendatissimis exemplaribus vocem ‘obtrectari’ scriptam, nec uno in loco.²¹ At nos credebamus Brassicam ‘senibus ad focum’ historiam scribere;²² ille ornat pulpitum Nizolio, Calepino,²³ Perotto²⁴ et Adagiis Erasmi et Junii.²⁵ Hinc sint illae paroemiae, quas, ne non satis suae viderentur, abutendo ubique corrumpit. Haec officina ‘leunculos’ nobis dedit ‘compactiles’, ‘risum Chium de parasito, tanquam de hoste suo’, ‘Jovis suffragium’, ‘Bioneos sermones’, ‘glossogastores’, ‘botros’, ‘fucos’, ‘scapulas’ et ‘frontem’, ‘salivam lingere’, ‘nitrum’ denique, ‘cucurbitas’, ‘amaracinum’ et ‘nasturtium’.²⁶

Videtur tamen et lexico Graeco usus. Nam unde alioqui comperisset λαρυγγίζείν notandum accentu duplici, quod non modo in contextu ita scriptum, sed in ora libri re-

12 Het ‘Carmen saliare’, ter ere van Mars gezongen door de Salii, een godsdienstige gemeenschap in Rome.

13 De filoloog en grammaticus Lucius Aelius Stilo Praeconinus (154-90 v. Chr.) zou een Interpretatio carminum Saliorum (Varro, De lingua Latina 7, 2; Sextus Pompeius Festus, De verborum significatu p. 141 M.; ed, W.M. Lindsay (Teubner), Leipzig 1913, p. 124) geschreven hebben. Door opsomming van woorden als ‘pa’, ‘po’, ‘pilomnae’, etc., die in de Oudheid gebruikt werden in de Carmina saliaria (bijv. Festus, De verborum significatu p. 205 M; ed. W.M. Lindsay (Teubner), Leipzig 1913, p. 222-224), maakte de briefschrijver het Saliare van Cool belachelijk. Vgl. Quintilianus, Institutio oratoria 1, 6, 40.

14 ‘Janualius’, een zeldzaam adjectief van Janus, de god met het dubbele gezicht; vgl. Varro, De lingua Latina 5, 165.

15 ‘Axamenta dicebantur carmina Saliaria, quae a Saliis sacerdotibus componebantur, in universos homines composita’ (Festus, De verborum significatu p. 3 M; ed. W.M. Lindsay (Teubner), Leipzig 1913, p. 3).

16 Mamurius, een smid die op bevel van de Romeinse koning Numa Pompilius (715-673 v. Chr.) elf copieën van een goddelijk schild vervaardigde om dieven om de tuin te leiden, ter beloning waarvan hij in het ‘Carmen saliare’ werd opgenomen.

17 Zie Jacob Cool, Saliare, p. 7 en 13.

18 Niet teruggevonden.

19 Jacob Cool, Saliare, p. 5.

20 Marius Nizolius publiceerde in 1536 zijn Observationes in M.T. Ciceronem; vanaf 1551 verscheen zijn vaak herdrukte Dictionarium seu thesaurus Latinae linguae.

21 Cools Saliare was het antwoord op Jani Philodusi, Petri Philomusi filii, Antonii Tragoctoni nep. adversus nuperum Petri Cornelissonii Bockenbergii scriptum pro Jano Dousa Nordovici domino responsio. Item Lusus variorum in Tragoram cognomento Brassicam. Omnia cum glossis suis iam recens edita, Leiden 1602. In dit laatste geschrift (p. [A2^r]) wordt de vorm ‘obtrectari’ gebruikt, waar volgens Cool op grond van een passage in Cicero's Philippica (10, (2-3), 6) ‘obtrectare’ de voorkeur had verdiend (Saliare, p. 10). Hierop verwijt de anonieme briefschrijver hem geen betrouwbare edities te hebben geraadpleegd.

22 Jacob Cool, Saliare, p. 5.

23 Ambrosius Calepinus, samensteller van een vanaf 1510 veelvuldig herdrukt en uitgebreid woordenboek.

24 Nicolaus Perottus, auteur van een in 1499 gepubliceerde Cornucopia linguae Latinae. De briefschrijver verwijst naar een marginale aantekening (Jacob Cool, Saliare, p. 10), waarin wordt gesteld dat genoemde lexicologen de vorm ‘obtrectari’ vermijden.

25 Een reactie op Cools sneer (Saliare, p. 7-8) dat er aan de door Erasmus en Hadrianus Junius verzamelde adagia een nieuw moest worden toegevoegd: ‘Janus Talpa’ (Janus de mol). Cool was van mening dat Janus Philodusus blind was voor de juiste vormen van het Latijn.

26 Zie Saliare, resp. p. 9, 4, 10 (in de marge), 12, 12, 8, 11, 11, 11, 13, 8, 11, 8, en 9.

[p. 27]

petitum est,²⁷ ut observatu dignissimum, ne quis hoc scilicet operarum Guyoticarum²⁸ potius quam Brassicae Errratum [sic] crederet. At etiam fecit proverbia, non contentus describere. Nam quis ante illum dixit ‘ululantem daemonem’, et ‘butyro circumlita diplomata’? Iam vero illa, ‘quasi uno fasce colligare’, et ‘qui in vita tibi nullum detrimentum fecit’,²⁹ eruditionis sunt reconditioris, et mirum ni ex Elegantiis Manutianis.³⁰ Illa vero, ‘pectus tuum ingenuum nobis aperi, id est candidus esse voles’.³¹ Item, ‘tantopere non quod’, et, ‘forte Plautismus est elegans, ne quid hic ego mihi arrogem’,³² quam belle cohaerent? Quam sunt non publici gustus? Quam sapiunt Brassicam?

Tam lepide lexes compostae, ut tesserulae omnes
Arte pavimenti atque emblemate vermiculato.³³

Nec minus istud ‘quo pacto’ pro ‘quoquo pacto’³⁴ paucorum hominum est, hoc est Tragorae et Brassicae, nisi hic forte Naso Catullianus est.³⁵ ‘Probus’, inquit,³⁶ ‘feror’: magis credo, quam si ‘esse’ dixisset. Quid enim hoc homine potest esse nequius, qui invictos Bataviae Ordines, quasi per delicias ‘suos’ vocat?³⁷ Nobilissimo vero Dousae, sine cuius carminibus margines implere non potuit, parcere vult videri, ita tamen ut invidiam concitet, cum toties ‘ipsum’ vocat.³⁸ Putat, credo, nos omnes esse Pythagoristas, ut ipse est, nec aliud occinere quam semper αὐτὸς ἔϕα.³⁹ At nos Hercule scimus τὸ μαλάκιον τραγορίδιον in illius verba iurasse,⁴⁰ Ionum more, quibus illud semper in ore: ναὶ μὰ τὴν κράμβην.⁴¹ At quam triumphat in ‘extranei’ vocabulo,⁴² quo nescio quem perstringit; nec enim meminit homo insulsissimus lectum sibi in Erasmi Chiliasin, ubivis patriam esse,⁴³ aut putat ullam sibi patriam esse, quem sapiens nemo unquam natum putavit.

Iam ab initio repetamus has paginas. Postquam ‘delatorem’ et ‘hybernas noctes’ et verba illis noctibus frigidiora legeris, invenies ἐπιϕώνησιν plane divinam: ‘Quid porro egisse Brassicam putes, postquam accepit?’⁴⁴ Brassicam vero? Ego quidem ivisse decoc-

27 Saliare, p. 13. Vgl. Erasmus, Adagia IV, IX, 96 (3896) (LB II, kol. 1163; ASD II-8, p. 224).

28 Cools Saliare was te Leiden gedrukt door Christoffel Guyot (1559-1605), tevens uitgever van de Responsio placida (J.G.C.A. Briels, Zuidnederlandse boekdrukkers en boekverkopers, p. 300-303).

29 Saliare, resp. p. 13, 5, 3 en 7.

30 De briefschrijver doelde op de aan Aldus Manutius (1547-1597) toegeschreven Eleganze, insieme con la copia, della lingua toscana e latina, scielte da Aldo Manutio, utilissime al comporre nell'una e l'altra lingua, Venetië 1558, en vele andere edities, bijvoorbeeld Aldus Manutius, Elegantiae. Nunc primum a Jacobo Gaulterio ... Gallicae factae ..., Luik (Henri Hovius) 1600.

31 Saliare, p. 13.

32 Saliare, p. 9 en 7.

33 Een variant op een bij Cicero, De oratore 3, 171, te vinden fragment van Gaius Lucilius (ca. 180 - ca. 102 v. Chr.); vgl. Dichtw. I 2a/b 3, p. 278.

34 Saliare, p. 5.

35 Catullus voert in Carmen 112 een lastige en breedsprakige persoon genaamd Naso ten tonele.

36 Saliare, p. 1.

37 Saliare, p. 5.

38 Cool rept enkele malen van ‘ipse’ als hij Dousa bedoelt (Saliare, p. 8 en 11).

39 Van Pythagoras zijn geen teksten overgeleverd, maar zijn volgelingen plachten zich op hem te beroepen met de formule ‘hij heeft het zelf gezegd’.

40 Bedoeld is Jacob Cool als secondant van Bockenberg.

41 Deze vloek werd met name door de Ioniërs gebruikt om geheiligde namen te vermijden (Athenaeus, Deipnosophistae 9, 370 B-C; Erasmus, Adagia II, VI, 33 (no. 1533) (LB II, kol. 593; ASD II-4, p. 42).

42 Cool bezigt het woord ‘extraneus’ tweemaal (Saliare, p. 5 en 11).

43 Wanneer Cool stelt (Saliare, p. 11) dat hij de vaderlandse wetten heeft geëerbiedigd, herinnert de briefschrijver aan Erasmus' adagium dat de wijze overal zijn vaderland heeft: II, II, 93 (1193) (LB II, kol. 481).

44 Saliare, resp. p. 3, 3 en 4.

[p. 28]

tum. Quid vero illi cum Sisenna simultatis intercedit, nisi forte infensus est omnibus qui historiam bene scripserunt?⁴⁵ Mastigia ille ‘Brassicomastigas’ ausus est dicere, alter Homerus scilicet.⁴⁶ Larvatus est, nihil praeter ‘larvas’ et ‘larvam’ loquitur.⁴⁷ Grammaticum video et philologum et philosophum et ne quid supersit ad dementiam iurisprudentiam profitentem. Obiectos errores quam facunde diluit? Abi tenebrio et in ludum literarium redi. Quis te unquam docuit ‘virum novum’ dicere? ‘Hominem novum’ recte dicimus, atque ita loquuntur Tullius et quisquis legitur.⁴⁸ At ‘virum novum’ eo significatu quicunque ostendet mihi, ‘vir’ erit, quamvis ipse fuerit Tragoras. ‘Saeculum’ poni sive pro lustro, sive pro decennio inauditum est, et quod Ciceronem ita ais usurpasse, mentiris haud insolens.⁴⁹ Quodsi loquendi ϕράσιν ὑπερβολικὴν putas ἱστορικω̂ς poni posse, etiam hoc suadeo Annalibus tuis inseras, vixisse Martialis aevo Lesbiam, natam rege Numa.⁵⁰ ‘Anonymon’ fateris Graecam esse vocem. At quidni inquis inflectam Latine?⁵¹ Quo exemplo, fatue? Plinius ille, quem tu admodum oportune citas, herbam ‘anonymam’ dixit, an ‘anonymon’? Arborem similiter ‘euonymam’, an vero ‘euonymon’?⁵²

Nihil est manifestius quam te pariter et Graece et Latine callere. Iam vero illud erratum omnium turpissimum ita defendis, quasi non aeque ineptum esset Snoium dicere ‘ab herbis’ fuisse quam ‘a medicis’?⁵³ Deinde quae, malum, ista ἔλλειψις est, quam tu omnium hominum ineptissimus ‘circumscriptionem’ vocas,⁵⁴ quae duo sunt maxime contraria? ‘Breviter’ profecto ‘nimis et eleganter’ te quispiam ‘a stultis’ diceret. Subaudietur enim ‘fatuitatibus’. ‘Stultus. a. um’.⁵⁵

Fabulas etiam legisti, ut video, nec illas tantum Phrygis,⁵⁶ sed et poetarum; atque adeo vis videri peritus istarum rerum, quasi futurus sit quispiam, qui te ‘fabulatorem’ neget.

Non obtusa adeo gestamus pectora Poeni.⁵⁷

45 In Saliare, p. 10, stelt Cool Philodusus gelijk aan Lucius Cornelius Sisenna (2^e/1^e eeuw v. Chr.), een Romeins geschiedschrijver over wie Cicero geen onverdeeld gunstig oordeel velt (Cicero, De legibus 1, (2), 7; Brutus (64), 228).

46 Saliare, p. 9, in de marge: ‘Vitiligatores Brassicomastiges’, ofwel criticasters die Cool ervan langs gaven. De briefschrijver noemt Cool spottend een tweede Homerus, omdat Homerus hevige kritiek had ondergaan van de cynische filosoof Zoïlus (4^e eeuw v. Chr.), die daarom Ὁμηρομάστιξ, gesel van Homerus, werd genoemd.

47 Cool laat de term ‘larva’ driemaal vallen (Saliare, p. 13 en 15).

48 Saliare, p. 13. Een burger die niet om zijn afkomst, maar op grond van eigen inspanningen in de senatorenstand was opgenomen, werd in het oude Rome ‘homo novus’ (in plaats van ‘vir novus’) genoemd. Zie bijvoorbeeld Cicero, Pro Fonteio (12), 23 en De lege agraria 2, (2), 3.

49 Vgl. Saliare, p. 12, waar Cool zich ten onrechte beroept op Cicero (Cato de senectute (10), 31).

50 Lesbia, de geliefde van Catullus, leefde in de 1^e eeuw v. Chr., Martialis in de 1^e eeuw na Chr. en Numa Pompilius in de 7^e eeuw v. Chr.

51 Volgens de briefschrijver ging Cool (Saliare, p. 11-12) veel te ver in het aanpassen van Griekse woorden aan de Latijnse verbuigingen.

52 Zie voor ‘arbor euonymos’ Plinius Maior, Naturalis Historia 13, (38), 118; ‘anonymos’ als adjectief bij ‘herba’ komt bij Plinius niet voor.

53 Vgl. Saliare, p. 9, waar Cool de uitdrukking ‘a medicis esse’ verdedigt. De geschiedschrijver Reinier Snoy (1477-1537), een bloedverwant van Cool, had in Bologna medicijnen gestudeerd en nadien Adolf van Bourgondië als lijfarts gediend (E.O.G. Haitsma Mulier en G.A.C. van der Lem, Repertorium van geschiedschrijvers, p. 387).

54 Saliare, p. 9-10.

55 Cools wat schoolmeesterachtige uitleg van de woorden ‘Cui a medicis erat’ luidde als volgt: ‘Medicus. a. um. significatione numquid herbas omnes medicas in se complectitur seu quicquid ad medicinam facit? Ergo qui illis tum praeerat.’ (Saliare, p. 9).

56 Vgl. Saliare, p. 6 en 15, in de marge. Aesopus, de grote fabelschrijver, was afkomstig uit Phrygië.

57 Vergilius, Aeneis 1, 567.

[p. 29]

De Theseo et Meleagro quae annotasti nec Latina nec omnino sunt aliquid. ‘Nestor’, quantum video, accusativi casus est, ‘Bellerophone’ ablativi.⁵⁸ Ad haec quid respondebis, blatero? Nam ista nec Graeca nec Latina inflexio est. Erit forte Hebraica. In fine elegantissimi operis: ‘Ne Hercules quidem contra duos, multo minus contra larvam trifaucem’.⁵⁹ Mirum ni Panyasis hoc tibi dictarit.⁶⁰ At nos vulgariter eruditi putabamus Herculis proprium trifauces vincere, nec larvas, sed homines et canes. Hoc Cerberus testatur, hoc Geryon.⁶¹ Tu vero et Cerberus es, quia nihil aliud quam latras; et Geryon, ὅτι ἰβηρίζεις.⁶² Nec in tricipitio laborandum est: Brassica et Tragoras et Tragorae ancilla tres estis ἱστοριόγραϕοι.⁶³

Iam a te philosophica discamus: πὰνυ μὲν πρὸς ἔπος, quod de Academia in Nizolio reperisti, quasi cum Arcesila tibi res esset et scepticis.⁶⁴ At enim tantundem scis, quid sit illud ‘adversari semper omnibus in disputando’, καὶ ἐπέχειν σωκρατικω̂ς, quantum scis quid sit ‘Academia’.⁶⁵ Te vero nos non modo Academicum, sed Pyrrhonicum⁶⁶ putamus omnino, qui dubitare potes, an ille qui in te scripsit, sit ‘in rerum natura’.⁶⁷ Illis quae de paradoxis dicis nihil esse potest non modo παραδοξότερον, sed ἀδοξότερον. Et ita sim felix, ut ne tu quidem quid dicas, intelligis. Non describam locum;⁶⁸ leget qui volet, et mirabitur novum te τω̂ν περὶ τη̂ς ἑρμηνείας doctorem,⁶⁹ qui res non denotari, sed denotare dicis, quod aeque verum est atque illud ‘paradoxa in verbis consistere’.⁷⁰ Ita enim praecipis loqui et quae sequuntur ineptiora.

Homo supinae negligentiae legem citare ausus es, et quidem unicam ex eo titulo in quo sunt decem. Quae haec impudentia est? Disce, nebulo, sanctius agendum cum legibus quam tu cum historia soles. Lex illa, quam vis, non est de calumniatoribus, nec omnino eo pertinet, sed de famosis libellis.⁷¹ Ad rem ipsam serio tibi respondere possem non fieri cuiquam iniuriam, cum id obiicitur quod scire publice interest, eamque esse iurisconsultorum omnium sententiam. Nos igitur feremus apud exteras gentes Bataviam, quam iactare possumus matrem literarum in hac tanta saeculi luce, ex ingenio tuo Tragoraeque censeri? Sed haec aliquando diligentius exponemus, ubi uterque nobis tanti eritis. Interim pro nobis tibi respondebit Trebatius, iurisprudentium nobilissimus, cuius hic est cum Horatio dialogus in Satyris:⁷²

58 Saliare, resp. p. 7 (in de marge), p. 12 (‘Nestor’ als accusativus), en p. 7 (in de marge), waar ‘Bellephorone’ staat in plaats van ‘Bellerophonte’. Het is vreemd dat de anonieme briefschrijver niets over de metathesis opmerkt.

59 Saliare, p. 15.

60 Panyassis van Halicarnassus (5^e eeuw v. Chr.) schreef een fragmentarisch overgeleverd epos over Hercules.

61 Cerberus, de driekoppige hond die de onderwereld bewaakte, werd volgens de legende door Hercules naar het rijk der levenden gesleept; Geryon was een drielijvige koning, wiens runderen Hercules roofde.

62 Neologisme, afgeleid van Iberia, naar analogie van βαρβαρίζειν en σολοικίζειν, het laatste woord ook door Grotius gebruikt (Dichtw. I 2a/b 3, p. 258). Het gevecht tussen Hercules en Geryon vond volgens de traditie plaats op Erythea, een eiland in de omgeving van Cádiz.

63 Bockenberg schakelde bij zijn historisch onderzoek behalve Cool ook een dienstmaagd in (Dichtw. I 2a/b 3, p. 243 en 265-266).

64 Arcesila(u)s, Grieks filosoof (3^e eeuw v. Chr.), wiens onderwijs als sceptisch wordt gekenmerkt.

65 Saliare, p. 4, naar Cicero, De oratore 1, (18), 84. Cool had betoogd dat Janus Philodusus de Leidse Academie te schande maakte.

66 Pyrrhon (ca. 365 - ca. 275), grondlegger van het Griekse scepticisme.

67 Saliare, p. 7. Cool had zich afgevraagd of zijn tegenstander ‘in werkelijkheid bestond’ (‘esse in rerum natura’).

68 Saliare, p. 10-11.

69 Een nieuwe Aristoteles; de Griekse wijsgeer schreef een verhandeling Περὶ ἑρμηνείας.

70 Saliare, p. 10-11.

71 Cool citeert Codex Iustinianus 9, 36, 2, ‘De famosis libellis’, in Saliare, p. 5. In de marge had hij aangegeven ‘L. unica C. de calumniatoribus’ (Codex Iustinianus 9, 46).

72 Horatius, Satyrae 2, 1, 78-86.

[p. 30]

 

nisi quid tu, docte Trebati,

 

dissentis. Tr. Equidem nihil hic diffindere possum.

 

Sed tamen, ut monitus caveas, ne forte negoti

 

incutiat tibi quid sanctarum inscitia legum,

 

si mala condiderit in quem quis carmina, ius est

 

iudiciumque. Hor. Esto, si quis mala; sed bona siquis,

 

iudice condiderit laudatus Caesare. Tr. Si quis

 

opprobriis dignum latraverit, integer ipse,

 

solventur risu tabulae, tu missus abibis.

Finis.