Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

[p. 19]

22A. [1601, zomer]. Aan de Lezer.¹

Lectori.

Instituti nostri quae fuerit ratio, quisquis es, ex ea quae ad Galliarum principem scripta est epistola² intelligere potuisti ideoque non multis mihi hic compellandus. Tragoediae prolixitatem si accusas, hoc habe. Si placitura erat non poterat nimis longa, si displicitura non satis brevis fieri; excusabit tamen argumenti foecunditas, si quid hac in re peccatum est. Quanquam cur peccatum, cum etiam exemplo possit defendi? Et quaeso, quis unquam modum statuit aut statuerit? Quisque sui operis magister. Stylus non videtur cothurno dignus? Causam non dico quo minus ita sit, nam scio etiam esse quibus nemo post Senecam³ satisfacit, nec ille quidem integer. Mantissae⁴ loco habes sacrorum carminum cumulum, aut ἐπίμετρον. In eo, speciminis loco, Evangeliorum quatuor initia versibus vidisti expressa; deinde hymnos et psalmos aliaque nonnulla quae reperire potui. Nam sunt et alia non pauciora eiusdem generis, quae nunc in manus non venerunt; et si qua venerunt, ea omissa sunt, ne opus in nimiam molem excresceret. Pleraque horum carminum mihi in itineribus lusa, dum aliud quod agam non invenio. Unde rudiora forte erunt quam oportuisset abs quoquam proficisci qui cum funderet, poeticam supellectilem ad manum habuisset.⁵ Ego tempus fallere volui et quia ne pugillares quidem saepe in promptu, memoria potius mecum certare quam ingenio. Ultimo hoc loco nobilis apud nos matronae est epicedium,⁶ quod dum reliqua imprimuntur, sub manu natum. Id si sacrum non est, at omnino profanum dici non potest.

Hoc opusculum si tibi placuisse intelligam, erit quod mihi gratuler laborisque non poenitebit. Alia etiam varii argumenti partim perfecta, partim affecta, istis stimulis accensus publico non invidebo.⁷ Primum in sacris dialogus, cui Philarchaeo⁸ nomen, iam in manibus est, in quo Mosis sacra historia plurimis ethnicorum firmatur testimoniis, si tamen ita loquendum de re quae per se firma externo ad fidem auxilio non eget. In eo multa ex Aegyptia, Phoenicia, Orphica, Pythagorica theologia non contemnenda promentur. In iure - quanquam plus temporis forensi actioni quam nudae scientiae exercitio tribuendum existimem⁹ - tamen haec, si fata sinent, lucem non effugient, ne quis posthac criminetur nos musarum deliciis inescatos Themidis non frequentasse sacrarium. Commentarius in sex leges difficillimas, quas damnatas vocant, iam ante biennium absolu-

1 Brief aan de lezer in Sacra in quibus Adamus exul tragoedia, Den Haag 1601, p. 54-55 (BG no. 21, rem. 8). Met een Nederlandse vertaling ook gedrukt in Dichtw. I 1a, p. 294-297. Zie voor een uitgebreid commentaar Dichtw. I 1b, p. 198-202.

2 De opdrachtbrief die aan de Sacra voorafgaat en die gericht was aan Henri II de Bourbon, prins van Condé, dd. 18 augustus 1601. Cf. Dichtw. I 1a, p. 20-27 (anastatische herdruk van de ed. 1601, met Nederlandse vertaling) en no. 23 (dl. I).

3 Lucius Annaeus Seneca, de Jongere, (ca. 5 v. Chr. - 65 na Chr.) schreef behalve filosofische werken ook tragedies.

4 ‘mantissa’, op-, aan- of bladvulling'; het woord, dat hier de ‘Sacrorum carminum cumulus’ (Dichtw. I 1a, p. 188-273) aanduidt, komt in het klassieke Latijn slechts een enkele keer voor.

5 ‘poetica supellex’, literaire hulpmiddelen, naslagwerken.

6 Het epicedium gewijd aan Geertrui († 25 juni 1601), oudste dochter van Johan van Oldenbarnevelt (Dichtw. I 1a, p. 274-293).

7 Zie ook, voor een later overzicht van uit te geven werken, Grotius' autobiografie (hs. Leiden, UB, Pap. 11A; ed. [J. Meursius], Illustris Academia Lugd-Batava, id est Virorum clarissimorum icones, elogia ac vitae ..., Leiden 1613 (BG no. 711)).

8 De ‘Philarchaeus’ (‘liefhebber van de Oudheid’) is in deze vorm niet uitgegeven en verloren gegaan. Wellicht verwerkte Grotius het geschrift in zijn Bewijs van den waren godsdienst en in De veritate religionis christianae (BG nos. 143 en 944). Zie BG no. 944, rem. 3 (suppl.) en BsG nos. 474 en 483.

9 Sinds half december 1599 was Grotius als advocaat in Den Haag werkzaam.

[p. 20]

tus.¹⁰ Pandectarum eclogae indigestae sunt et tertia parte imperfectae.¹¹ Institutionum Iustinianearum ἔμμετρος μετάφρασις dimidio sui ante annos aliquot expedita est.¹² His accedant in Papianum posterioris aevi iurisconsultum,¹³ et ea quae apud Isidorum de iure traduntur, notae.¹⁴ Ad civilem scientiam spectant nostratis reipublicae cum aliis olim nobilibus successuumque inter se comparatio;¹⁵ et alia, ut spero, ad historiam eorum quae in mea patria meo aevo aut circiter illud accidere.¹⁶ Ad humaniores literas quod attinet, paratae sunt ad Orphicos hymnos, quos Onomacrito Tatianus videtur asscribere, notae,¹⁷ et si ea tanti, profanorum carminum farrago, in quibus silvae, elegiae, odae, epigrammata cum sacrorum reliquiis.¹⁸

Quae omnia sensim ea me conditione praestiturum confido, si Deus et vitam dederit et valetudinem et otium. Nam quicquid horum defuerit, profiteor me non obligatum. Neque haec ambitiose, sed vere a me dicta esse, amici testes sunto, quos nihil meorum operum latet quique sciunt ei rei unice me operam dare, ut publico natus publico ostendam octodecim hos annos non abiisse mihi otiosos, etsi forte futuri sunt qui me nihil egisse dictitent. Sed illorum vocibus non deterreor.

Errata in hoc opere pauca me praesente, absente plura commissa sunt, ut plerunque hoc infortunio laboro. Itaque eorum quae inter legendum te morari poterant, catalogum cum paginae versuumque numero in operis principio quaere, et, si me amas, corrige et salve.

Finis.

10 Een nooit uitgegeven commentaar op zes plaatsen in de Digesta en de Codex Iustinianus, die alle aanvangen met het woord ‘damnatur’, vandaar ‘leges damnatae’ (Digesta 5, 2, 19; 12, 1, 40; 12, 1, 41; 12, 6, 38; 28, 2, 29 en Codex 3, 36, 24).

11 Misschien het eerste ontwerp van (een gedeelte van) Grotius' Florum Sparsio ad Ius Iustinianeum (BG no. 791).

12 Van deze metrische bewerking van Justinianus' ‘Instituten’ publiceerde Grotius een klein gedeelte (Institutiones 2, 1) in de Poemata Collecta, Leiden 1617 (BG no. 1; vgl. BG no. 222).

13 Handschriftelijke aantekeningen van Grotius bij het ‘Liber Papiani’, tegenwoordig aangeduid als de ‘Les Romana Burgundionum’, zijn bewaard gebleven in een exemplaar van de Codex Theodosianus (ed. Lyon 1566, KB, Stockholm) en uitgegeven door P.J. Verdam, Een commentaar van Hugo de Groot op de Lex Romana Burgundionum, Amsterdam 1963. Het ‘Liber Papianus’ werd toegeschreven aan een jurist, Papi(ni)anus, die in de tijd van Theodorik (493-526), koning van de Oostgoten, zou hebben geleefd.

14 Isidorus van Sevilla (Hispalensis) (7^e eeuw na Chr.), auteur van de Etymologiae, waarvan 1, 10 en 5, 1-27 over het recht handelen. Grotius' aantekeningen zijn verloren gegaan.

15 Uitgegeven in Parallelon rerumpublicarum liber tertius (BG no. 750).

16 Annales et Historiae de rebus Belgicis, in 1657 uitgegeven (BG no. 741).

17 Deze ‘Notae in hymnos Orphei’ zijn niet bewaard gebleven. Grotius putte eruit bij de redactie van zijn De veritate religionis christianae (BG no. 944; vgl. BsG no. 477 en p. 209). Het orfisme was een mystieke stroming, die haar naam ontleende aan de mythische zanger Orpheus, aan wie ten onrechte vele orfische hymnen werden toegeschreven. Voor de toeschrijving van de hymnen aan de dichter Onomacritus (6/5^e eeuw v. Chr.), zie Tatianus (2^e eeuw na Chr.), Oratio ad Graecos, cap. 41 (ed. J.C.Th. Otto, p. 156-158).

18 Hier spreekt Grotius voor het eerst over de inhoud van zijn in 1617 verschenen Poemata Collecta. Deze bundel bevatte onder meer drie boeken ‘Silvae’, een boek ‘Elegiae’, drie boeken ‘Farrago’ en twee boeken ‘Epigrammata’.