Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7262. 1645 januari 19. Van J. Oxenstierna.¹

Magnifice et generose domine,

Ingredientis huius anni primae meae literae votum afferunt Magnificentiae vestrae pro eius prosperitate; scilicet Deum rogo, velit annum qui nunc inchoatur et plures alios felici serie vobis nectere largirique in publica privataque re salutaria quaeque.

Tractatus noster, qui circa initia sua et exitum veteris anni expeditior fore credebatur, novis subinde tricis a caesareanis implicatur. Nos vi conventionis praeliminaris, et praecipue salvi conductus generalis pro regiae Maiestatis foederatis et adhaerentibus, postulavimus salvum conductum specialem a plenipotentiariis caesaris pro Stralsundae deputatis ad hunc tractatum.²

1 Minuut Stockholm, RA, E 915, coll. J.A. Oxenstierna ser. A II, Koncept G. De talrijke doorhalingen en verbeteringen van de opsteller van deze brief zullen niet worden gesignaleerd.

2 De Zweedse gezantschapssecretaris Mattias Mylonius Biörenklou had de keizerlijke gevolmachtigden Johann Maximilian, graaf Lamberg, en Johann Baptist Krane op 5 december 1644 benaderd met een verzoek om een paspoort voor de gedeputeerden van de stad Stralsund. De keizerlijken hielden de Zweden echter voor dat het preliminair

[p. 366]

² Diu nos suspensos tenuerunt spe eius potiundi; tandem

2 vredesverdrag van Hamburg (25 december 1641) weliswaar sprak over de afgifte van vrijgeleidebrieven aan de ‘confoederati et adhaerentes’ van de Zweedse kroon, maar dat deze regeling slechts betrekking had op de vertegenwoordigingen van de ‘immediatreichsstände’ en beslist niet op ‘alle und iede im gantzen Römischen reich ihnen zugethane und anhangende stätte ... alß Stralsundt, Stetin, Wißmar und Erffurth ...’ (Acta pacis Westphalicae; Diarium Lamberg, p. 31; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 89 en p. 99-101; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 442-445, en Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 392-394).

[p. 366]

vero responderi fecerunt non comprehendi nec gaudere posse hoc securitatis diplomate mediatos Imperii status, qualis est Stralsunda,³ utpote subdita Pomeraniae duci. Verba salvi conductus, foederati et adhaerentes, esse adiective accipienda et respicere substantivum status.⁴ Indeque intelligi debere tantum de statibus immediatis, qui habent ius comitiorum et propterea proprie status vocantur.⁵ Si promiscive admittendi essent, etiam mediatae et subordinatae urbes, praeiudicium afferretur, ut illi dicunt, non modo ipsi caesari, sed universis Imperii ordinibus, in specie vero electori Brandeburgico⁶ ob Stralsundenses.

Nos contra provocavimus ad acta et protocolla praeliminaris tractarus⁷ et tot principum eorumque omnium qui operas suas complanando dicto praeliminari tractatui impenderunt conscientiam; manifestum esse omnibus vel ob has voces in longum protractos tractatus; omissam semel vocem adhaerentes concepto salvi conductus authoritate regis Daniae⁸ restitutam fuisse. Ex Dani literis ad caesarem, domini Salvii ad cancellarium Rebenklau,⁹ explicationem petendam per foederatos semper nos intellexisse ordines Imperii

3 De keizerlijken weigerden paspoorten uit te schrijven voor de delegaties van Stralsund en andere aan de Zweedse kroon gelieerde ‘mediatstände’ en bleven bij de conclusie: ‘daß man solche pass ze geben gar nit schuldig und zumaln propter pessimas consequentias rotunde abschlagen solt’ (Acta pacis Westphalicae; Diarium Volmar I, p. 238-240; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 109-113, p. 120-121, p. 129-134, p. 137-139 en p. 142-144).

4 Het preliminair vredesverdrag van Hamburg, dd. 25 december 1641, sprak over de afgifte van vrijgeleidebrieven ‘pro universis Imperii Statibus Sueciae foederatis et adhaerentibus in genere’. De keizerlijken plaatsten een komma achter ‘Statibus’ (Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 8-10, en Acta pacis Westphalicae; Diarium Volmar I, p. 238-240, en Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 161-165).

5 Deelnemers aan de ordinaris ‘Reichsdeputation’ waren de keurvorsten en de vorsten en standen van de ‘Fürstenrat’: Oostenrijk, Beieren, Gulik, Hessen, Bourgondië, Braunschweig-Lüneburg en Pommeren, en voorts de graaf van Fürstenberg, de bisschoppen van Würzburg, Munster en Konstanz, de abt van Weingarten en de steden Keulen en Neurenberg.

6 Bogislaw XIV, hertog van Pommeren, was in maart 1637 overleden (ADB III, p. 56-58). In 1638 erkende de keizer de aanspraken die keurvorst Georg Wilhelm († 1640) van Brandenburg liet gelden op de Pommerse erfenis (Urk. u. Act. I, p. 509-521).

7 Gedoeld wordt op de ‘acta’ die Joban Adler Salvius als Zweeds ambassadeur in Hamburg had bijgehouden van de onderhandelingen met zijn collega's Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Konrad von Lützow over de vredespreliminaria (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. XIX, en Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 121 en p. 163-165).

8 Koning Christiaan IV van Denemarken had zich garant gesteld voor de naleving van het Hamburgse verdrag van 25 december 1641 (nos. 5497, 5510, 5520 en 5531 (dl. XII)). De formulering van de vrijgeleidebrieven voor de gevolmachtigden ter vredesconferentie leverde echter zo veel problemen op dat de Deense vorst pas in het voorjaar van 1643 een termijn kon stellen voor de uitwisseling van de geratificeerde documenten (nos. 6128 en 6173 (dl. XIV), en Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 172-177 en p. 293-313).

9 De brief van koning Christiaan IV van Denemarken aan keizer Ferdinand III, dd. 3/13 oktober 1638, en een brief van Johan Adler Salvius, Zweeds ambassadeur te Hamburg, aan de Deense kanselier Ditlev Reventlov, dd. 29 september 1638 (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 449-451 en p. 467-469; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 133-134, en Diarium Volmar I, p. 272 en III, 57R).

[p. 367]

qui habent ius foederis faciendi; per adhaerentes vero reliquos omnes non status, non modo urbes et oppida, sed etiam quoscunque alios privatos qui partes nostras essent sequuti.¹⁰ Non venire Stralsundam et eius similes, ut hic sedeant eo loco quo status immediati, sed ut interesse proprium observe[n]t modo sibi permisso. Hoc iam dudum per praeliminaria pacta regiam Maiestatem obtinuisse, nec posse permittere ut nunc irritum fiat, tam Stralsundae aliorumque causa, quam ob propriam conscientiam et honorem. Certum praeiudicium fieri imperatori ex nova et inexpectata hac interpretatione utpote qua nomen verbumque eius et data fides temerantur. Tantum abesse ut status immediati suis iuribus Stralsundae admissionem obesse sentiant, ut qui hic sunt suadeant insistendum huic postulato, ne facto vel exiguo praeliminaris conventionis hiatu tota deinde concidat.

Hisce et aliis rationibus nihildum eos movere potuimus. Accessit nuper aliud facinus caesarei militis,¹¹ quippe qui non longe ab hac urbe sine ullo respectu mei salvi conductus impetum fecit in cadaver et suppellectilem domini Rodrici Botelho, terebrando et lancinando cadaver idque cum reliquis rebus, famulo meo, equis et carribus auferendo in praesidium Forstenou. Questi sumus de hoc facto apud commissarios caesaris, prout adiuncta copia epistolae nostrae ad dominum Andradam Lusitanum id fusius indicat.¹²

Ex ordinum deputatis hic comparuere Lunaeburgicus Lampadius, Hassiacus Schefer, Megapolitanus doctor Keyser,¹³ nomine Hansae et trium urbium Lubecae, Bremae et Hamburgi Gloxinus, Liborius de Lina, Kock et Meurerus.¹⁴ Adest etiam hic a parte archiepiscopi Magdeburgensis eius secretarius, qui dicit dicti episcopi aulae magistrum Eynsidel et alium consiliarium venturos.¹⁵ Habet quoque comes Nassavius Sarepontanus¹⁶ nobilem quendam hic aliique expectantur in dies. Prae se ferunt caesarei quasi dominus eorum nolit impedire, quin imo libenter videre, adventum ordinum. Verum fama nunc aliud fert, eum scilicet nunc moliri comitia Imperii quibus videtur velle divertere status ab hoc conventu¹⁷ et istic pro more res Imperii tractare.¹⁸ Tempus docebit omnia.

10 De Zweedse gevolmachtigden hadden hun eerste uitnodiging aan de Duitse vorsten en standen (met inbegrip van de ‘mediatstände’), dd. 14/24 november 1643, vergezeld doen gaan van een in Rinteln gedrukt exemplaar van de op 28 januari 1642 door de keizer bekrachtigde vrijgeleidebrief; zie Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 71-76, en Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 43-46.

11 De aanhouding van de lijkstoet van de Portugese gevolmachtigde dr. Rodrigo Botelho de Moraes. Inmiddels had de Fürstenauer commandant Michael Wilhelm Kobolt von Tambach de Zweedse lijfwacht Daniel Jansen weer in vrijheid gesteld; vgl. no. 7261.

12 De bijlage ontbreekt. De brief aan de in Munster residerende Portugese gevolmachtigde Francisco de Andrade Leitão was op 8/18 januari opgesteld (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 453).

13 Dr. Jacob Lampadius (1593-1649), gevolmachtigde van de hertogen van Braunschweig-Lüneburg; Reinhard Scheffer (1590-1656), gevolmachtigde van de landgravin van Hessen-Kassel (no. 6910 (dl. XV)), en dr. Abraham Kayser (Keysser) (1603-1652), gevolmachtigde van de hertog van Mecklenburg (no. 7195).

14 De Hanzesteden Lübeck, Bremen en Hamburg stuurden hun syndici dr. David Gloxinus (1597-1671), Liborius von Line(n) (1595-1664), dr. Gerhard Koch (1601-1660) en dr. Johann Christoph Meurer (1598-1672) naar het vredesoverleg; zie no. 7261.

15 August (1614-1680), tweede zoon van keurvorst Johann Georg I van Saksen, administrator van het aartsbisdom Maagdenburg, had zijn raadsheren Konrad von Einsiedel (1597-1668) en dr. Johann Krull (1610-1668) aangewezen voor de missie naar Osnabrück (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 328).

16 De keizerlijke gevolmachtigden verleenden Johann Ludwig († 1690), graaf van Nassau-Saarbrücken, op 25 november 1644 een vrijgeleidebrief (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 401; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 89-90 en p. 106, en Diarium Lamberg, p. 28).

17 De keizer had op de Regensburger Rijksdag (1640/1641) de vorsten en standen het recht gegeven hun ‘gravamina’ voor te leggen aan de commissarissen die namens hem het woord zouden voeren op de vredesconferenties (R. von Kietzell, ‘Der Frankfurter Deputationstag von 1642-1645’, in Nassauische Annalen 83(1972), p. 118-119).

18 De rijksstanden toonden geen belangstelling voor een rijksdag te Regensburg: zij begeerden volwaardige deelname aan het vredesoverleg te Munster en Osnabrück; zie nos. 7188 en 7204, en Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 173-178 en p. 186-189.

[p. 368]

Nondum accepimus regiae Maiestatis proprias literas. Aliorum tamen relationibus constat sacram Maiestatem iam passam esse humeris suis imponi regendi imperii onus.¹⁹ Deus, rerum omnium moderator et qui tenellam aetatem et principia novi regiminis felici rerum omnium statu tam terra quam mari beavit, det in reliquo successum optatum,

Magnificentiae vestrae ad amica officia paratissimus,
Johannes Oxenstierna Axelson.

19 Het nieuws van de troonsbestijging van koningin Christina van Zweden op 7/17 december 1644; zie nos. 7257 en 7259.

Osnabrugae, 9 Ianuarii 1645.

In dorso staat: Osnabrugis, die 9/19 Ianuarii 1645. Ad dominum legatum Hugonem Grotium. J.O. Axelii.