Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

[p. 78]

7105. 1644 oktober 22. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Cardinalis habet se non quam vellet bene sed meliuscule.² Regina et aula omnis, in qua nunc est et princeps Condaeus et filius eius, dux Anguianus, cis paucos dies hic sunt futuri. Urgetur adhuc comes Harcurtius, ut in Catalaniam eat, magnae sane opis egentem, quandoquidem Castellani Balageriam cepere, quae diei unius itinere abest a Barcinone, in qua erant milites sexcenti et quae victoribus cessit magna frumenti copia. Et nunc imminere dicuntur oppido Servierae, Catalanis plerisque Gallici imperii non minus pertaesis quam antea Castellani fuere.

In Germania multum augescunt copiae Bavaricae. Dicitur Binga Gallicum praesidium, quod tenue erat, expulisse, et idem futurum fuisse Mogontiaci, nisi auctum fuisset ex aliqua eius rei suspicione praesidium. Eo magis miror famam valide hic spargi de Treviris tutelam Galliae expetentibus. Magalottius Italus peramicus cardinali Mazarino, captis in Lotharingia locis non firmis Sanctavaugio, Sarbruca, Vaudervangia, addidit se copiis illis quae sub duce Anguiano fuere; nunc autem sunt sub marescallo Turennae. Adduxit equites mille ducentos, peditum plus aliquanto. Quidam hostium caesi ad Sanctum Menehaldum. Gassio apud Guinoci montem est et ex vicinis Flandriae locis ad Ipram usque tributa accepit. Rosa et Tubadelius volunt a militia exire. Elector Mogontiacensis Viennam iturus creditur.³ Archiepiscopus Remensis iam suae dioeceseos synodum habere vellet; permissum a regina regente obtinere non potuit.⁴ Marescallus Turennae dicitur per ripam Rheni descendere Mosellam versus. Maxima vero pars Bavarici exercitus esse ad Mosbacum apud Nicrum amnem. Dux Bavarus aliquem de suis huc misit, in speciem desiderans ut antehac sini medium se in hoc bello gerere, revera ut sine suo damno tempus extrahat donec omnes copias contraxerit.

Regina Angliae nunc dicitur huc non ventura. Credo, quod cardinalis Mazarinus id metuens disputationes quasdam ceperit⁵ super honoris habendi ritibus. Elector Palatinus Londinii in sermone publice habito multum approbavit causam parlamentariorum, quod regi Britanniae et hic reginae dolet. In domo Sabrani residentis Galliae capta est femina nobilis, ipsius hospita, credita cum Hibernis quibusdam ex eo numero quos parlamentarii rebelles vocant et qui incogniti Londinium venerant, consilia participasse. Sabrano apparitores non permiserunt seorsum ei feminae loqui. Et ipse ex hac re in suspicionibus est apud parlamentum. Regem autem ipsum Britanniae audimus nunc esse Excestriae; Plimuthi autem obsidionem a regiis derelictam. Wallerum et Mancestrium parlamentarios esse in Wallia, ubi oppida ceperint quaedam. Urbem Novi Castelli non ultra obsistere posse parlamentariis; iisdem comitem Essexium suspectum fieri.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 219; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 489 no. 557. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 368. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7106).

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch, dd. 22 oktober 1644 (no. 7104).

3 De Mainzer keurvorst-aartsbisschop Anselm Kasimir Wambold von Umstadt had aanvankelijk zijn toevlucht gezocht in Ehrenbreitstein (Hermanstein), een citadel nabij Koblenz. Op 27 september trok hij met een escorte van 3000 ruiters naar Aschaffenburg, ‘d'où l'on dit qu'il ira à Vienne, pour donner avis à l'Empereur de la misère de ces païs, et du peril où est maintenant l'Empire, s'il n'y donne ordre promptement’ (Gazette 1644, no. 127, dd. 15 oktober 1644).

4 Léonor d'Estampes-Valençay (1589-1651), sinds 1642 aartsbisschop van Reims, had de bisschoppen van zijn kerkprovincie uitgenodigd voor een bijeenkomst. Veertien dagen vóór de aanvang van het concilie (1 oktober 1644) ontving hij een koninklijk bevel om van dit voornemen af te zien (DBF XIII, kol. 175-176, en Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 383, p. 385 en p. 395).

5 ‘disputationes quasdam ceperit’; in de brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7106): ‘disputationes quasdam severit’.

[p. 79]

Magna hinc vis pecuniae Romam iit, ex qua Gallis nihil aliud quam contra eorum votum electi pontificis offensa parta est;⁶ quam tamen pontifex dissimulat.⁷ In Arragonia protonotarius quidam captus est et ad inquisitionem tractus sub magico crimine. Hic vero puer est educatus inter pontificios sed quem magni faciunt Carentoniani.⁸ Dicit se - horreo eloqui - raptum fuisse in tertium caelum.⁹ Carentonianis autem ideo placet, quod affirmet papam esse Antichristum¹⁰ et missam sacrum abominationis.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitati tuae det omnia prosperrima,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

6 Het geld bracht de Fransen weinig geluk (no. 7070, en Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 238-239). De kandidaat die kardinaal Jules Mazarin het meest ‘papabel’ achtte, kardinaal Giulio Sacchetti, had tijdens de stemming van 30 augustus 1644 slechts het vertrouwen van 12 kardinalen gekregen (no. 7039 (dl. XV), en Pastor, Gesch. Päpste XIV 1, p. 16-20).

7 Paus Innocentius X nam zich voor om alle oude ‘onlusten’ te vergeten; vgl. nos. 7082 en 7103.

8 In Charenton was de Parijse protestantse gemeente gevestigd.

9 2 Cor. 12: 1-4: ‘Ik ken een mens in Christus, voor veertien jaren - of het geschied zij in het lichaam, weet ik niet, of buiten het lichaam, weet ik niet, God weet het -, dat de zodanige opgetrokken is geweest tot in den derden hemel’.

10 De nationale synode van Gap (1603) had op aandringen van Jérémie Ferrier verordend dat de identificatie van de Antichrist met de paus opgenomen moest worden in de Franse geloofsbelijdenis; op verzoek van koning Hendrik IV werd de verordening niet uitgevoerd; zie no. 5600 (dl. XIII).

Lutetiae, XXII Octobris 1644.

Duo video dubitari, primum an e Binga eiectum sit praesidium Gallicum, deinde an Plimuthi obsidio a regiis in Anglia plane sit derelicta. Cardinalis Mazarinus, adhuc infirmus, Cholieti¹¹ apud hanc urbem sperat se recuperaturum sanitatem. Regina regens, si quid huic cardinali evenisset humanitus, destinabat ei successorem ex Italia cardinalem Bichium.¹² Wattenae in Flandria praefectus est Manicampius, qui Colmariae praefectus fuit.¹³ Dux Parmensis filiam suam fratris filio pontificis vult dare, ut eum a Barbarinorum, quos odit, affinitate abstrahat. Nomen ei iuveni est Camillus Pamphylius. Venit ad pontificem et a Melita Christophorus Pamphylius¹⁴ et multi e domo Alteria, quae affinis est Pamphyliorum. Legati qui ad pacem commendandam mittuntur, sunt cardinalis Antonius ad imperatorem, in Galliam Spada, in Hispaniam Sacchettus, is qui pontificatum speraverat. Quo vero magis valeat ad pacem suasio, pontifex omnes quos habuit dimisit milites, nisi qui ad praesidia aut ad custodiam corporis ipsius, quando ita moris est, necessarii putantur. Legati vero et principes qui Romae sunt, etiam quos ad sui tutelam sumserant, eos ablegarunt. Leges bonas contra vim et luxum facit pontifex, antehac iusti-

11 ‘Cholieti’; in de brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7106): ‘Chalioli’ (Chaillot).

12 Kardinaal Alessandro Bichi (1596-1657), bisschop van Carpentras, had op 31 maart 1644 vrede gebracht in het conflict over de rechten op het hertogdom van Castro. Tijdens het conclave bleef hij de Franse factie trouw (DBI X, p. 334-340, en H. Coville, Etude sur Mazarin et ses démêlés avec le pape Innocent X, p. 8).

13 De Picardische edelman Achille de Longueval, graaf van Manicamp, oud-gouverneur van Colmar, kreeg het bevel over de vesting Watten (Bernard de Saxe-Weimar, p. 230-249, p. 322, p. 363, en Lettres Mazarin II, p. 47, p. 49 en p. 61-62).

14 De Gazette 1644, no. 131, dd. 22 oktober 1644, liet de Maltezer ridder uit Gubbio vertrekken: ‘Le sieur Christoforo Panfilio Chevalier de Malthe est aussi venu d'Eugubio par ordre de Sa Sainteté, pour se tenir pres de sa personne; vers laquelle sont pareillement arrivez de Viterbe, plusieurs de la maison d'Altieri, alliée de celle de Panfilio’.

[p. 80]

tiae fama insignis. In Hibernia Eugenius Oneil¹⁵ parlamenti Anglicani milites quater mille occidisse dicitur. In Anglia vero domini Goringii hic legati filius cepisse oppida maritima Barnistapulam et Ilfarcombum. Rex Angliae cum principe Mauritio ire ad Angliae australia. Legati a parlamento missi sunt ad Essexium, sine quorum consilio nihil agat. Bavaricos et Gallos nunc Rhenus distinet apud Manhemum.

15 Owen Roe O'Neill (ca. 1590-1649) had de Spaanse legerdienst verlaten om leiding te geven aan het leger van de ‘Old Irish’ in Ulster (1642) (DNB XLII, p. 201-204). In september 1644 verdreef hij de manschappen van de Schotse generaal Robert Monro uit het graafschap Monaghan (DNB XXXVIII, p. 188-189; A new history of Ireland III, p. 308-309, en Gazette 1644, no. 131, dd. 22 oktober 1644).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Mazarinus valet. De aula Gallica. Catalanica. Varia ex Germania, Lotharingia et Flandria. Remensi synodum habere non permissum. De Turenna. Bavari desiderium. De regina Angliae. Turbae Anglicae. Pecunia a Gallis Romam missa. Quidam in Arragonia ad inquisitionem tractus. Dubia de Binga et Plimutho. De Mazarino; cui destinatus successor Bichius. De Manicampio. Varia de pontifice. Anglica. De Bavaris et Gallis ad Rhenum.