Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

7028. 1644 september [3]. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Conveni ducem Aurelianensem,²

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 210; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 468 no. 549. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 326. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7029). Omdat deze nieuwsbrief gebeurtenissen en feiten weergeeft die Grotius voor zijn wekelijkse correspondentie op 3 september had vergaard, lijkt het beter de brief op [3] september te dateren en de datering 29 augustus/7 september aan te houden als de datum waarop deze brief naar Zweden is verstuurd.

2 De ‘generalissimus’ Gaston van Orléans werd in de eerste dagen na zijn terugkeer in Parijs (23 augustus) met eerbewijzen overladen. Bijna dagelijks ontving hij in zijn pa-

[p. 704]

² atque ei de Gravelinga capta gratulatus et alias in

2 leis ‘le Luxembourg’ gasten die hem wilden gelukwensen met de inname van Gravelines (Grevelingen) (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 209-210).

[p. 704]

posterum precatus victorias exposui causas belli in regem Daniae.³ Dicebat se non dubitare, quin gravissimis de causis id susceptum fuerit, seque in consilio reginae nostris rebus fautorem fore. Ostendi etiam belli illius causas legato Veneto dedique ei edictum reginae ad subditos suos,⁴ epistolam senatoris Poloni ad marescallum Torstensonium⁵ et significationem a legatis Suedicis, qui Osnabrugae sunt, factam imperatoris legatis.⁶ Respondit omnia quae pacificatorem decebant: neque ullo modo dubitandum, quin implicatos bello Germanico tam gravi Suedos nulla causa nisi plane necessaria egisset in arma contra Danos; non probari prudentibus tergiversationes, quas inde captarent caesariani; nec quod repudiassent accipere Suedorum perscriptas querelas.

Dominus Cerisantes domino comiti Bryennio locutus est de ineundis pactionibus.⁷ Respondit ei dominus Bryennius moris Gallici non esse, ubi sit legatus, eo praetermisso de pactis agere.

Fuere Iovis die in parlamento dux Aurelianensis et princeps Condaeus.⁸ Magna quaestio agitabatur, an regina regens si ipsa veniat in parlamentum, ita ut reges maiores annis solent, possit solo iussu sine sententiis eorum qui in parlamento sedent, efficere, ut edicta probentur et actis inscribantur. Captant parlamenta pupillarem regis aetatem, ut iura prope intermortua resuscitent. Et plebs sine parlamenti auctoritate aegre paret edictis nec facile reperiuntur redemtores qui absque ea fidem publicam tutam existiment. Fuit et alia dubitatio, an dux Aurelianensis⁹ ut vicarius possit corporis sui custodes eo adducere ubi regina cum praesidio est, ut nuper in aede sacra evenerat. Petuntur ab hac civitate mutui milliones viginti, pro quibus reditus quidam obligarentur. Sed effugia quaerit civitas ob exempla promissorum antehac non bene impletorum. Tam Gratia-

3 Na zijn audiëntie, op 16 juni, aan het hof te Ruel, had Grotius een rondgang gemaakt langs de leden van de ‘Conseil d'Etat’ en hen de brieven aangereikt die koningin Christina van Zweden op 27 januari/6 februari 1644 ter rechtvaardiging van haar optreden tegen koning Christiaan IV van Denemarken had laten uitgaan (no. 6696). Omdat ‘Monsieur’ op dat moment bij zijn troepen verbleef, had hij een bezoek aan ‘le Luxembourg’ overgeslagen. De gelegenheid diende zich nu aan; vgl. no. 6916.

4 Girolamo Giustiniani, ambassadeur van Venetië aan het Franse hof, mocht een exemplaar ontvangen van Grotius' versie van het schrijven van koningin Christina aan haar rijksstanden, dd. 16/26 januari 1644: Edictum serenissimae potentissimaeque reginae Suedorum ... missum ad populos imperii eius super suscepta regni et populorum defensione contra vim et iniuriam illatam a Daniae rege (BG no. 679 A).

5 Krzysztof Opaliński (1609-1655), ‘woiwode’ van Poznań, had op 6/16 mei [= maart] een vredelievende brief aan de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson geschreven; zie nos. 6826 en 6941.

6 De brief van de Zweedse gevolmachtigden aan de keizerlijke gevolmachtigden Johann Weichard, graaf van Auersperg, en Johann Baptist Krane, dd. 29 juli/8 augustus 1644, vermoedelijk naar de tekst zoals afgedrukt in de Gazette 1644, no. 104, ‘extraordinaire du II septembre 1644’: ‘La lettre des ambassadeurs de Suéde à ceux de l'Empereur, sur le retardement de la paix générale’; zie nos. 6996 en 7022.

7 Marc Duncan de Cerisantes, de Zweedse koninklijke ‘envoyé’ in Deense aangelegenheden, bepleitte misschien een Frans-Zweeds bondgenootschap tegen de Denen. De Franse staatssecretaris Henri-Auguste de Loménie, graaf van Brienne, weigerde de suggestie over te nemen.

8 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. [3] september 1644 (no. 7027).

9 Op 25 augustus, bij het aantreden voor de kerk waar een plechtige mis werd gecelebreerd ter nagedachtenis van de heilige koning Lodewijk IX van Frankrijk, nam de kapitein van de garde van de koningin aanstoot aan de ‘baton’ van de gardekapitein van ‘Monsieur’. De hertog van Orléans beriep zich op zijn waardigheid van ‘lieutenant général du Royaume’ en verbood zijn gardekapitein in het geschil toe te geven. Ter verdediging voerde hij aan dat zijn officieren alleen voor de persoon van de koning hun batons behoefden neer te leggen (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 211-212).

[p. 705]

nopoli quam in Languedocia motus fuere contra nova onera, non sine aliqua magistratuum caede. Quidam in Bastiliam missi sunt, novorum dogmatum suspecti. Et Divione puniti iudices inferiores, qui feminas sola aquae frigidae exploratione magici criminis damnaverant. Vetita hic invectio mercium inutilium ex Hispania ad servandas in regno pecunias. Tributa bellica ad redimendas agri direptiones inter Gallos et vicinos eis Belgas sublata sunt. Ecclesiastici in olim possessa Sedani restituuntur, ut quondam in Benearno, aliunde assignatis pecuniis per quas indemnes fiant reformati.

Exercitus sub Elbovio inter Borborgum, Bergam Flandriae et Montem Castellensem duabus fossis et vallo terreno se tuetur. Procedit et opus novi castelli sex propugnaculis ad Wattam, agiturque de struendis aliis praeterea duobus ad Wattendoncam et Dapam. Beckius ad Melonem adduxit bis mille pedites, equites octingentos, et Lotharingicos auxit Thauvanius,¹⁰ Longuiaci praefectus, peditibus [quinquaginta] supra quadringentos. Abest parum a castris Gallicis, ad Mardychium, ubi Iccium portum fuisse volunt Flandriae eruditi,¹¹ tenente se Piccolominaeo. Friburgum non obsidetur. Hohentvila libera est, Bavaro et inde et e praesidiis colligente quantum potest militis apud Rotteburgum. Ab eodem principe Hazfeldius eiusque copiae ab itinere Lucemburgum versus revocatae sunt, cum promisso se id apud imperatorem, qui contra iusserat, ex praesenti necessitate satis excusaturum. Galli in illis locis sunt ad X equitum, septem peditum millia. Accedunt ex praesidiis quae Galli in Lotharingia et vicinis locis habent, decem millia, pedites pars maxima. Eunt versus inferiora Palatinatus, forte Stolhoviam oppugnaturi. Merciacus illis quantum potest itinera impedit, faucibus quibusdam insessis. Vaubacurtius acceptis a Villaregio copiis Mottam in Lotharingia obsidet.

Reginae Angliae coeli natalis haustus brevi in tantum profuit, ut manum quae siderata erat, movere ad scribendum incipiat. Putatur post lavationem in aquis Borboniis ventura Galeonem, quae arx est specioso positu in Normannia, ut tanto propior sit rebus Anglicanis, quae regi non optime procedunt. Scripserat rex ad comitem Essexium, ut ad se veniret et pacem populis redderet. Respondit fidem suam parlamento adstrictam, eius esse de pace constituere. Electoris Palatini illuc profectio hic magnae ambitionis suspecta est.¹² Mancestrius parlamentarius dux Wilbecam in Nottingamia cepit; Middeltonius in Wallia Warham, concisis nonnullis principis Roberti equitibus. Etiam Eieri regii tribuni cohors damnum accepit. Apud Abingtonum erat Wallerus. Hiberni quadringenti ex Anglia in patriam rediere, ut protestantibus vires ibi recolligentibus obsistant.

Romae ut in interregno multae caedes fiunt. Princeps Thomas desperato, ut videtur, Aronae arcis obsidio et munitione ad Naviliam alia agitat, forte Santiae imminens. Hispani illorum locorum adhuc intra oppida manent. Dux Anguianus et marescallus Turenae pontem habent et machinas multas, et accepere decies mille saccos farinae, pecuniam ad sexaginta millia pistoriensium, ducenta millia francorum per Basileam. De Taragona a Gallis obsessa et morbo regis Hispaniae rumores incerti. Aula Turcica multum adhuc fluctuat. Aga ianizzarorum factus est tertius vizirius et primum locum sperat. Tres alii vizirii et sultanarum mariti ab aula in longinquas provincias missi sunt. Rutziuptarus Ichoglan¹³ ex puero cubiculari factus est aga ianizzarorum. Alii paris ordinis pueri et

10 ‘Thauvanius’ door Grotius eigenhandig toegevoegd in zijn nieuwsbrief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7029).

11 Mardyck; vgl. Caesar, De bello Gallico 5, 2 en 5, 5: ‘Itius portus’.

12 Karl Ludwig, zoon en erfgenaam van de verdreven keurvorst Frederik V van de Palts, had de Staten-Generaal op 8 augustus mededeling gedaan van zijn aanstaand vertrek van het hof van zijn moeder Elisabeth Stuart (de ‘Winterkoningin’) in Den Haag. Voor het transport van zijn bagage naar Engeland charterde hij een schip van het Parlement. Koningsgezinden kregen argwaan en attendeerden de Admiraliteit van Rotterdam op een verdacht schip in de haven (Aitzema (f^o) II, p. 982). De prins kreeg na dit incident twee Staatse kruisers aangeboden. Op 10 september arriveerde hij eindelijk in Londen (CSP Ven. 1643-1647, p. 130-143).

13 De copiïst heeft Grotius' handschrift niet goed kunnen ontcijferen. Lees: ‘rikâbdâr’ (houder van de stijgbeugel) Saban, aga der janitsaren.

[p. 706]

spado quidam Rhodum relegati. Selectar sultani antehac Musahipus,¹⁴ id est amicus primae gratiae, factus est capitaneus bassa in locum eitziris bassae, qui iam et vitae metuit. Praefectus armamentario et navibus longis strangulatus est.¹⁵ In aula adeo mobili incertum est, an pacis cum imperatore studium sit praevaliturum, an spes ex Ragozii successibus.¹⁶

Deus, excellentissime et illustrissime domine, consilia Sublimitatis tuae prosperet,

Sublimitatis tuae cultor devotissimus,
H. Grotius.

14 De ‘musahib’ Yousouf, voorheen ‘silihdâr-pascha’ (hofmaarschalk), verstootte Bekir-Pascha (‘Eitzir bassa’) van zijn positie van kapudân-pascha (bevelhebber van de Turkse vloot) (Hammer, Histoire de l'empire ottoman X, p. 46-50; Atsiz, Das Osmanische Reich, p. 16-22).

15 Kapudân-pascha Piyâle (Pialé) werd kort nadat de Sultan hem van diefstal had beschuldigd ter dood gebracht (Atsiz, Das Osmanische Reich, p. 20).

16 Op dit moment viel alle aandacht op de missie van de keizerlijke diplomaat Hermann, graaf van Czernin, naar Constantinopel. De vraag was of sultan Ibrahim nog langer neutraal wilde blijven in de strijd van de Zevenburgse vorst György I Rákóczi tegen de keizer.

Lutetiae, XXIX Augusti/VII [sic] Septembris anni 1644.

Regina regens in parlamentum non ibit, videns sibi de potestate moveri controversiam. Senatores huius parlamenti dixerunt duci Aurelianensi et principi Condaeo se nihil malle quam ut ad res necessarias pecuniae reperiantur, sed eas quaerendas non apud plebem exsuctam, sed apud hirudines regni et populi. De Santiae in Italia obsidio non ultra dubitatur. Prope Taragonam castellum quoddam ab Eremo nomen habens Galli cepere. In Friburgum quingenti milites augendo praesidio intravere.

Domini Hambraei negotium, cui magnum malum imminet ob fidem suam obstrictam pro popularibus multis, Sublimitati tuae, quantum ipsa pro summa sua prudentia aequum iudicabit, etiam atque etiam commendo. Ipse rem totam amplius explicabit.¹⁷

17 Deze passage ontbreekt in Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7029). De Zweedse theoloog en oriëntalist Jonas Hambraeus (1588-1671), predikant van de lutherse gemeente te Parijs, had borg gestaan voor Zweedse ‘touristen’ die door het verbreken van de postverbindingen met Stockholm in financiële problemen waren geraakt (SBL XVIII, p. 82-83). In een brief van 3 september 1644 maakte hij de kanselier attent op het ongeduld van de schuldeisers (Stockholm, RA, E 619).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Acta cum Aurelianensi et legato Veneto. De Cerisante. In parlamento Parisiensi agitata. Mutuum a Parisiis petitum. Tumultus in Gallia. Capti in Bastiliam missi. Iudices imperiti circa sagas puniti. Vetita Hispanarum mercium invectio. Tributa bellica mutuo sublata. Catholici Sedani restituti contra reformatos. De exercitibus in Belgio et Germania hinc inde dispersis. Regina Angliae haustu aquae Borbonicae convalescit. Acta regis Angliae cum Essexio. Gallorum mens de Palatino. Turbae Anglicae. Caedes Romae. De principis Thomae gestis, Anguiano et Turena. Fama ex Hispania. Fluctuant Turcae ob mutationes aulae. De parlamento Parisiensi. Santia in Italia obsessa. Eremus in Hispania captus. De Friburgo. Hambraei negotium commendat.