Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

7008. [1644] augustus [20]. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

A Constantinopoli disco sultani gratiam in multos partitam, cuius partem non magnam habeat is qui nunc est magnus vizirius, partes alias selectarus unus familiarium sultani, praeterea cadilesquerus Anatoliae, capitaneus bacha et aga ianissariorum.² Apud principem in tot affectus distractum non mirum est, si nutant consilia; quae pro imperatore Germaniae an pro Ragozio se sint datura, docebit dies. Classis Turcica³ etiamnum apud Hydruntem et Siciliam conspicitur. Romae tumultuosa videtur futura pontificis novi electio. Noluit is qui decessit novos alios cardinales facere, quanquam multum ro-

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 209 (met een verschrijving in de opgave van het jaar: lees ‘1644’ in plaats van ‘1640’); gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 466 no. 548. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 311. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 7010). Omdat deze nieuwsbrief gebeurtenissen en feiten weergeeft die Grotius voor zijn wekelijkse correspondentie op 20 augustus had vergaard, lijkt het beter de brief op [20] augustus te dateren en de datering 17/27 augustus aan te houden als de datum waarop deze brief naar Zweden is verstuurd.

2 Jean de La Haye, sieur de Ventelay (Vantelet), de Franse ambassadeur in Constantinopel, verdedigde de belangen van de Zevenburgse vorst György I Rákóczi. In zijn depêches gaf hij een beschrijving van de belangrijkste dignitarissen aan het hof van sultan Ibrahim: de nieuwe grootvizier Sultan-zâde Mohammed, de ‘silihdâr-pascha’ (hofmaarschalk) Yousouf en voorts Hoessein Djindji-Khodja, ‘kadiasker’ (krijgsraad) van Anatolië, ‘kapudân’ Bekir-Pascha en Salih, aga der janitsaren (Hammer, Histoire de l'empire ottoman X, p. 35-37; Atsiz, Das Osmanische Reich, p. 19-20, en Gazette 1644, no. 102, dd. 27 augustus 1644).

3 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. [20] augustus 1644 (no. 7007).

[p. 672]

gatus a proximis.⁴ Itaque Barbarini aemulos et plebem metuunt, domos muniunt, quaerunt amicos. Cardinales proposuerant die octavo mensis huius convenire ad comitia pontificalia, sed plerique volunt primum urbem liberari ab externo milite, qui multus in urbem venit missu praefecti Neapolitani, ducis Ethrusci, Parmensis et aliorum.⁵ Princeps Thomas relictis nonnullis ad obsidium arcis Aronae - nam oppidum cepisse dicitur - cum caeteris castellum imponit Navillae, qua aquaeductus Mediolanum versus protenditur; dicitur et Bremo exitus et aditus claudere. At praefectus Mediolanensis ut in apertum possit procedere, copias a Florentia Mutinaque exspectat et a Venetiis equites quingentos. Ad Gallos e Romania⁶ advenere milites quadringenti.

Ad repensandum damnum in Ilerda factum Galli dicuntur Tarragonam obsessuri; addit rumor Mottam Odincurtium inde revocari, ut minus fortunatum ducem. Credo nocere ei, quod ab aula abest Noierius, fautor eius et propinquus.

Friburgum in Bavarorum manus venit XXVIII Iulii. Post id iuncti cum copiis dux Anguianus - habebat is sex peditum millia, quatuor bonorum equitum - et marescallus Turenae perruptis Bavarorum munimentis peditem conciderunt aut ceperunt praeter eos qui in urbem Friburgum se receperunt. Eques Bavaricus in loca montana concessit, ubi eos Rosa persequitur.⁷ Gratulatus sum de hac Victoria principi Condaeo,⁸ qui non dubitabat, quin Friburgum brevi recuperaturi essent Galli aut impetu aut obsidione.⁹

Exspectatur hic dux Aurelianensis relicto ad Gravelingam Elbovio et Gassione, quorum hic castellum cepit ad Wattam, situ ferme media inter Borborgum et Sancti Audomari oppidum, et ad intrandara Flandriam opportuno. Dabit haec res dolores Hispanis, qui non potuerunt simul et Saxo Gandavensi subvenire et ab hac parte servare Flandriam, cummaxime pronam seditionibus, ut Gandavi cum periculo Melonis apparuit, quem aegre magistratuum cura servavit; etiam Bruxellae motus quidam plebis fuit. Verum nec Gallia immunis ab hoc malo est, quippe hoc ipso tempore lanii coierunt inter se, ne carnes vendant, quia in libram quamque impositi sunt solidi quatuor. Hispani vero et Mardycho timent, ubi Romanis temporibus portus fuisse creditur,¹⁰ novaque ibi excitant munimenta.

Dux Carolus indicavit Gallis se, cum nihil ab illis rebus suis conveniens intelligeret, iunxisse semet cum Hispanis, non alienum tamen a conditionibus, si aequiores in posterum e Gallia adferantur. Nuntius quanquam papa mortuo nec suffecto alio receptus hic est sedis romanae negotium gerens. Videtur dux Aurelianensis id moliri, ut se absente

4 Hoewel hij wist dat zijn leven ten einde liep, had paus Urbanus VIII zich niet laten overhalen tot een overijlde benoeming van acht nieuwe kardinalen in het Heilig College; zie no. 6878, en Pastor, Gesch. Päpste XIII 2, p. 877-879.

5 Groothertog Ferdinando II van Toscane, Odoardo Farnese, hertog van Parma, en de onderkoning van Napels mengden zich in de partijstrijd die in Rome was losgebarsten tussen de ‘Barberini’, de Fransen en de Spanjaarden (Pastor, Gesch. Päpste XIV 1, p. 15-19).

6 Het Frans-Savoyaardse leger kreeg waarschijnlijk versterking van soldaten die de Savoyaardse luitenant-generaal Guido Villa, markies van Cigliano en Volpiano, in Rome had gelicht; zie no. 7020.

7 In Glottertal, ten oosten van Freiburg im Breisgau, dreef de ‘Weimarse’ cavalerist Rheinhold von Rosen de Zwabisch-Beierse ruiterij van Johan van Werth uiteen (10 augustus) (H. Lahrkamp, Jan von Werth, p. 147).

8 Henri II de Bourbon, prins van Condé, de trotse vader van de hertog van Enghien, nam de gelukwensen in ontvangst. Op zijn verzoek werd op 20 augustus een Te Deum ter gelegenheid van de overwinning gezongen (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 205-210).

9 De voorspelling kwam niet uit: de Franse legers keerden niet naar Freiburg im Breisgau terug (Aumale, Histoire des princes de Condé IV, p. 361-363); op 16 augustus gaf de hertog van Enghien het bevel tot een mars langs de Rijn naar Philippsburg (aankomst op 25 augustus).

10 Mardyck; vgl. Caesar, De bello Gallico 5,2 en 5,5: ‘Itius portus’.

[p. 673]

locum suum in regiminis consilio impleat abbas Riverius.¹¹ Beckius in Luceraburgicum rediit. Equites quosdam ad eum finem, cum inde abiret, reliquerat dux Anguianus. Augentur praesidia Campaniae, Picardiae et circa Metim. Motta rursum a Gallis eminus premitur magis quam obsidetur. Munit se magis magisque ad Wattam Gassio et castello imminet cui nomen Hermino.¹² Paratur classis apud Massiliam. Regina Angliae et principis Thomae uxor se mutuo conspexere Salmurii; inde haec in hanc urbem venit, illa ivit ad aquas Borbonias, quarum lavacra paralyticis mederi dicuntur.

In Anglia inter legatos Batavos et homines parlamenti non optime convenit. Spes pacis retrofugit, quia parlamentariorum militum octo rex suspendi iussit in ultionem Hibernorum pari supplicio affectorum a parlamentariis. Nunc parlamentarii et bello captos et praeterea archiepiscopum pridem in vinculis habitum neci destinant.¹³ Etiam quosdam sui conventus in carcerem dedere, suspectos ex literis interceptis quae ad marchionem Novicastellium destinabantur. Rex Angliae et princeps Mauritius apud Excestriam copias suas iunxere; et creditur eodem iturus princeps Robertus. Elector Palatinus Londinii est,¹⁴ ut parlamentariorum animos leniat,¹⁵ offensos fratrum eius militia, laboretque ad restitutionem Palatinae domus, atque interim ut alimenta matri, sibi, sororibus suppetant.¹⁶ Princeps Robertus novi damni aliquid accepit, Leslaeo eius tergis insistente, qui et augmenta copiarum accepturus erat a Mancestrio. Calander Novum Castellum cum duodecim millibus obsidebat. Mancestrius apud Duncastrum erat; Walleras et Braunus non procul Oxonia; in qua urbe et dissidia esse dicuntur et pestilentes morbi. Essexius Rinfelli copias ceciderat, subvenerat Plimutho, in Cornubiam partem militis emiserat. Qui sub comite Novicastellio fuerant romanenses multi disiecto eo exercitu in domos suas se receperant Apud Londinium duodecim nova militum millia scribebantur. Farfaxius Eboraci erat. De Hohentvila nova pacta cuduntur Viennae.¹⁷

11 Gaston van Orléans had zijn politieke leidsman Louis Barbier, abt van La Rivière, aanbevolen voor een promotie tot kardinaal; zie no. 6999, en Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p.205.

12 Watten en het fort Hennuin, nabij Audruicq (ten zuiden van Gravelines).

13 Het proces tegen William Laud, aartsbisschop van Canterbury. Met hernieuwde ijver bracht het Parlement belastend bewijsmateriaal bijeen (Ch. Carlton, Archbishop William Laud, p. 218-223).

14 De lezing ‘it’ of ‘eat’ verdient misschien de voorkeur. Karl Ludwig, zoon en erfgenaam van de verdreven keurvorst Frederik V van de Palts, had de Staten-Generaal op 8 augustus mededeling gedaan dat hij binnenkort het hof van zijn moeder Elisabeth Stuart in Den Haag wilde verlaten. Voor het transport van zijn bagage naar Engeland charterde hij een schip van het Parlement Koningsgezinden kregen argwaan en attendeerden de Admiraliteit van Rotterdam op een verdacht schip in de haven (Aitzema (f^o) II, p. 982). De prins kreeg na dit incident twee Staatse kruisers aangeboden. Op 10 september arriveerde hij eindelijk in Londen (CSP Ven. 1643-1647, p. 130-143).

15 In afwachting van zijn ontvangst door het Parlement liet prins Karl Ludwig een verklaring opstellen: ‘Motives and reasons concerning his Highness the prince Palatine's coming into England, presented to both the honourable Houses of Parliament by his said Highness’ (The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 288-292). Een ontwerp van die verklaring legde hij wellicht aan zijn Parijse agent (Johann) Friedrich Pawel von Rammingen voor, die het op zijn beurt weer ter lezing aan Grotius aangeboden kan hebben.

16 De prinsen Rupert (Robert) en Moritz (Maurits) van de Palts vochten in het leger van hun oom Karel I van Engeland. Twee jongere broers, Edward (1625-1663) en Philips (1627-1650), waren van een reis door Italië teruggekeerd in Parijs (no. 6179 (dl. XIV)). De prinsessen Elisabeth (1618-1680), Louise Hollandine (1622-1709), Henriëtte Maria (1626-1651) en Sophia (1630-1714) woonden nog bij hun moeder Elisabeth Stuart in Den Haag (C. Oman, Elizabeth of Bohemia, p. 327-407).

17 Konrad Widerholdt had in de onderhandelingen met de Zwabisch-Beiersen over de

[p. 674]

¹⁷

Deus, excellentissime et illustrissime domine, christianum orbem, Suediam et Sublimitatem tuam respiciat propitius,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

17 overdracht van zijn vesting Hohentwiel ook de kwestie van het eerherstel van hertog Eberhard III (1614-1674) van Württemberg aan de orde gesteld. Begin juli waren de besprekingen op een dood spoor geraakt (Lettres Mazarin I, p. 724-725 en p. 781-782, en Rott, Hist. représ. dipl. VI, p. 32-33).

[p. 674]

Lutetiae, XVII/XXVII Augusti 1640 [sic].

Lanii adhuc vendunt carnes, quia Possiaci, quo eae adveniunt, heri nihil exactum est; videbimus, quid futurum sit futuro Veneris die. Quatuor cohortes Hazfeldii dicuntur ad Salam se tenere, ibi exspectaturae alias quae fuere in agro Norembergico.

Verum est,¹⁸ quod Excellentia vestra coniicit, Danos hucusque misisse triumphos rerum inanes, nec defuisse eis aures credulas, leve sane lucrum ex fraude non diu valitura. Sed liceat illis falsis rumoribus et se et alios pascere, dum res penes Suedos sit. Magnum sane decus Suedis hoc proelio partum est, et maiora videmur merito expectare tum mari, tum et terra, partim contra Gallassium, partim contra Langvedelam. De Ragozio hic et quae audimus sunt prospera, sed totum hoc negotium de aula Constantinopolitana pendet, quae natare videtur inter diversa consilia. Deus haec omnia ad bonam pacem dirigat, misertus tandem tot durissima patientium populorum.

18 De toevoeging ‘Verum est... populorum’ in een andere hand. Vermoedelijk heeft de copiïst dit fragment ontleend aan Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 7011).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Turcarum imperator nutat. De classi Turcica. De comitiis circa novum pontificem eligendum. De bello in Italia. Catalanica. Friburgum a Bavaris captum; ipsi ibi caesi. Spes de ista victoria. Successus Gallorum in Belgio. Motus Bruxellae et Lutetiae. Hispani timent Mardycho. A Lotharingo proposita. Nuntius, papa licet mortuo, receptus. Aurelianensis molimina. Varia bellica. De regina Angliae et principis Thomae uxore. Turbae Anglicae et Palatini conatus. De Hohentwila. De laniorum tumultu. Danorum falsi rumores. De Ragozio. Votum.