Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

[p. 635]

6991. 1644 augustus [6]. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Die Iovis regem et reginam regentem vidi,² valentes ambos, regem supra quam fert aetas sexennis corpore et ingenio praestantem. Gratulatus utrique sum de Gravelinga. Dixi ex historia vetere et nova quae rei convenire videbantur. Addidi quaedam de rebus nostris contra Danos.³ Ad quae nihil regina regens; tantum hoc testata est non dubitare se, quin res suae prosperae gaudium reginae nostrae adferrent. Causas belli Danici fusius quam ante explicatas, quas e Suedia acceperam, ut hic recudi facerem, omnes compellavi librarios. Nemo est qui id suscipere audeat sine permissu, quem a cancellario Franciae impetrare non possunt.⁴ Itaque de duobus transmissis ad me exemplis alterum mihi ad memoriae subsidium retinui, alterum dedi comiti Bryennio, ut secretario status ad res externas,⁵ edocendo ipsi et per ipsum aliis de iustitia, imo necessitate horum armorum.

Gravelingae munimenta⁶ ita cuniculis machinisque et oppugnandi defendendique artibus confusa perturbataque sunt, ut sesquimestri tempore futurum sit opus ad ea reponenda. Interim Gassio dicitur mari ire ad principem Arausionensem, qui castellis aliquot captis Saxo Gandavensi imminet et Piccolominaei exercitum in se trahit Potuerat de Dunquerca cogitari,⁷ nisi iam dux Anguianus se iunxisset cum marescallo vicecomite Turenae spe eximendi ab obsidio Friburgi, aut, si id ob bene munita hostium castra fieri nequit, invadendi Bavariam. Partem aliquam copiarum ad Luxemburgicum finem reliquit. Qui in Friburgo sunt, et bene se tuentur et eruptiones faciunt non inprosperas. Dux Carolus adhuc obumbrat consilia sua et rumoribus in partes diversas materiam suppedi-

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 207; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 456 no. 544. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 301. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 6992). Omdat deze nieuwsbrief gebeurtenissen en feiten weergeeft die Grotius voor zijn wekelijkse correspondentie op 6 augustus had vergaard, lijkt het beter de brief op [6] augustus te dateren en de datering 3/13 augustus aan te houden als de datum waarop deze brief naar Zweden is verstuurd.

2 Koningin Anna van Oostenrijk en koning Lodewijk XIV verleenden op 4 augustus audiëntie aan diplomaten die hen wilden gelukwensen met de verovering van Gravelines (Grevelingen).

3 Waarschijnlijk verwerkte Grotius in zijn toespraak enige nieuwe feiten over de overwinningen die de Zweden hadden behaald in de strijd tegen leger en vloot van koning Christiaan IV van Denemarken.

4 Kanselier Pierre Séguier had zijn goedkeuring onthouden aan een herdruk van de Latijnse versie van het Zweeds Manifest dd. 16/26 januari 1644; Manifestum, declarans causas, quibus Sac R. M.^tas Sueciae, permota et adacta est, ad decernendum bellum, ac tuendum armis, suum ... ius, adversus ... Christiani quarti Daniae regis, violentos et hostiles actus ac conatus ...; zie no. 6976, en BG no. 679A rem. 4.

5 Staatssecretaris Henri-Auguste de Loménie, graaf van Brienne, onderhield de contacten met het corps diplomatique; vgl. nos. 6913 en 6916.

6 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 6 augustus 1644 (no. 6990).

7 Frederik Hendrik belegerde Sas van Gent. Om de aandacht van het leger van de Zuidnederlandse ‘gouverneur des armes’ Ottavio Piccolomini van het Vlaamse front af te leiden, hield maarschalk Jean, graaf van Gassion, de Franse elitetroepen langer in het veld. Weldra bleek dat een expeditie in de richting van Duinkerken te hoog was gegrepen (Lettres Mazarin II, p. 30-31, en Briefw. C. Huygens IV, p. 39-40).

[p. 636]

tat. Mitto leges deditae Gravelingae,⁸ pares Atrebatensibus,⁹ etiam in eo, quod protestantes ibi vivere non sinuntur. Ilerda dicitur defendi adhuc et spes aliqua esse eius liberandae per exercitum XV millium, qui est sub Motta Odincurtio. Ad Hohentvilam obsides utrinque dicuntur redditi; exitus inde difficiles fieri. Bavaricus peditatus imminui fame et transfugiis.

In Italia Galli dicuntur Spinum oppugnare. Eum locum, quod tutamen sit Finalis, auctum praesidio mille hominum ab Hispanis; Seravallem vero mille Germanis et quingentis cum multo victu et belli paratu. Princeps Thomas nihil videtur hoc anno acturus magni, quanquam manet adhuc rumor obsideri ab eo Aronam. Helvetii in omnibus his rebus satis se medios gerunt.¹⁰ Caesareae Mauritaniae, quae Algeria dicitur, praedones naves aliquot eripuere Hispanis.

Elbovius cum levi manu apud Guisam est. Granceius praeficitur Gravelingae. Inter Milleraium et Gassionem simultates sunt, nisi quid amplius. Lis quae fuerat inter ducem nunc Mantuanum et inter ducis eius, qui fuit, filias¹¹ ita definita est, ut dux terras in Gallia sitas Nivernensis successionis habeat, virgines autem duae reditus ex iis terris ad libras francicas sexagies mille. Procuratores parlamenti huius emanent a curia ideo, quod tributum novum eis imponitur. Sunt et motuum semina in Delphinatu et ad Burdegalam. Dux Longovillanus it in Normanniam. Ad ducem Anguianum mittuntur novem cohortes novae et una vetus Albreti, quatuor autem millia ad custodiendos Lemovices et loca vicina, machinae multae ad tuendam Gravelingam et oppugnanda castella quaedam ad Borborgum.

A Francofurto quae discimus, haec sunt. Neque literas neque commeatus tuto ultra pervenire a Vienna ad eum qui sub Goetzio est exercitum, sed mandatum Bouchaimio, ut viam sibi faceret, obviam ei itura parte Goetziani exercitus, verum periculum ei esse ab agricolis infestis imperatori. Apud Saros¹² partem caesariani exercitus, quae erat in agmine ultimo, concisam a Ragozianis. A bassa autem Offensi dari spem caesarianis fore, ut Ragozius ex illis finibus abeat, simul ab imperatore legatio Constantinopolim venerit. Hispanos qui Francofurti sunt, magnas flare Dani victorias,¹³ spes ingentes de Gallassio. Cum in conventu, qui Francofurti adhuc manet et mansurus videretur, in manibus esset deliberatio super literis legatorum e Gallia, ostendisse legatos Austriacos quantum

8 De capitulatievoorwaarden had de Gazette 1644, no. 90, dd. 1 augustus 1644, opgenomen in haar ‘extraordinaire’: ‘La prise de Graveline, par monseigneur le duc d'Orleans’. In de artikelen die de hertog van Orléans de geestelijkheid en de burgerij van Gravelines had opgelegd, was de bepaling opgenomen: ‘Que la liberté de conscience ne sera permise dedans laditte ville, banlieue et bailliage d'icelle, ains la foy catholique, apostolique et romaine seule maintenue et conservée’.

9 Het Spaanse garnizoen van Atrecht (Arras) capituleerde op 9 augustus 1640 (nos. 4789 en 4790 (dl. XI), en Lettres Richielieu VI, p. 716-718). Artikel 2 van de ‘articles accordez à messieurs les députez des ecclesiastiques, nobles, magistrats, corps et communautez des ville et cité d'Arras’ ging dieper in op het alleenrecht van ‘la foy catholique, apostolique et romaine’ (Gazette 1640, no. 104, dd. 16 augustus 1640).

10 De Zwitsers hadden van 4 juli tot en met 19 juli 1644 te Baden hun landdag gehouden. Een Spaanse klacht over excessen van Zwitsers in Frans-Savoyaardse krijgsdienst namen zij met enige terughoudendheid in ontvangst (Vogel-Fechter, Eidgen. Abschiede V 2 1, p. 1323-1327).

11 Karel I van Gonzaga († 1637), hertog van Nevers, sinds 1627 hertog van Mantua, werd opgevolgd door zijn kleinzoon Karel II (1629-1665). De opvolging van de jonge hertog in het hertogdom van Nevers werd betwist door de dochters van Karel I van Gonzaga: Maria (1612-1667) en Anna (1616-1684) (DBI XX, p. 282-287, en DBF XVI, kol. 603-607). Op 7 november 1645 deed de ‘Conseil du Roi’ uitspraak in het geschil (Arrêts du Conseil du Roi, Règne de Louis XIV I, p. 16, p. 20, p. 45 en p. 63).

12 Sárospatak of Sajószentpéter, plaatsen op de weg van Kośice (Kaschau) naar Miskolc.

13 De slag die koning Christiaan IV op 1/11 juli in ‘de Colberger Heyde’ met de vloot van de Zweedse admiraal Klas Fleming had geleverd, alsmede het laatste nieuws over de mars van het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas, van Boizenburg naar Bad Oldesloe.

[p. 637]

imperatori semper pax cordi fuerat, sed semper interiecta a Gallis impedimenta, praecipue vero anno 1630.¹⁴ Iure quidem potuisse revocari tuti itineris tabulas adversus eos qui tam procaciter contra imperatorem scripsissent, sed imperatorem hoc solo contentum fore, si ostendant Imperii ordines eam quae capiti facta est iniuriam ad corpus totum pertinere. Bavaricorum legatorum sententia fuit retrahenda omnia literarum illarum exempla et remittenda legatis Gallicis cum exprobratione proterviae et alieni a pace animi. Idem sensere Burgundici. Modestiores alii, si quid imperator pro se aut domo sua querendum haberet, non esse impediendum, caeterum principes et ordines Imperii ita fractos bello, ut nullas nisi de pace promovenda cogitationes suscipere possint. Quidam etiam proponunt non abs re fore, si corpus ordinum permittatur se miscere pacis negotio iis in locis, ubi id tractetur. Sed an hi numero superaturi sint caeteros, dubitatur. Dux Neoburgicus dicitur multum excitare civitates, ut ius suum defendant.

Venio ad res Anglicas, malas sane regi. Ingens enim accepta est clades, et princeps Robertus a Novicastellio et aliis qui mari Hamburgum se recepere, reus fit consiliorum audacium magis quam providorum. Post hanc cladem Eboracum deditum parlamentariis. Ostvestria et Schropsira exemta regiorum obsidio; ab Essexio captum oppidum Tauntonum et vicina quaedam, a Bruno Londiniensi Greenlandia ad Tamesim. Princeps [Robertus] dicitur arcium se incendio ulcisci in vallibus Coverdaliae, Wens[ley]daliae, Svendaliae.¹⁵ Novicastellius a consilio militari regio damnatus defectionis crimine. Parlamentarii cum Hibernis bellum ita gerunt crudeliter, ut nemini vitam indulgeant capto. Regina Angliae, recens a puerperio, aegra corpore, humero siderata, in Britanniam Armoricam apud Brestum appulit. Petivit hinc medicos, et videtur itura ad aquas Borbonias. Missus est a regina regente qui ei occurrat, primum Souvraeus,¹⁶ deinde comes Harcurtius.¹⁷ Si huc veniat, arceri ab arcanis cum regina regente colloquiis non poterit: omnia conabitur, ut in Germania, si pax nondum potest, indutiae fiant et ope regum, ad quos exemplum hoc spectare videtur, rex maritus suum in ius restituatur; cuius nunc spes omnes partim Hibernos, partim externos respiciunt. Et certe metuunt multi, ne aura ista libertatis trans mare huc perveniat.

Deus haec gubernet, idemque, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitati tuae det omnia quae optari possunt,

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius.

14 Het verdrag van Regensburg van 13 oktober 1630. Namens Frankrijk hadden Charles Brulart de Léon (1571-1649) en François Le Clerc du Tremblay (1577-1638) (‘le Père Joseph’) deelgenomen aan de onderhandelingen over de beëindiging van de Mantuaanse successieoorlog. Zodra de overeenkomst was getekend, begon Richelieu bedenkingen aan te voeren tegen de volmachten van zijn onderhandelaars. De koning nam het advies van zijn eerste minister over en weigerde het verdrag te ratificeren (Lettres Richelieu III, p. 940-952).

15 De ‘Yorkshire dales’: Nidderdale, Wensleydale, Wharfedale, Swaledale en Airedale.

16 De Franse regering voegde Jacques de Souvré († 1670), commandeur van de orde van Malta, toe aan het gevolg van koningin Henriëtte Maria van Engeland (Lettres Mazarin II, p. 20-21).

17 Henri de Lorraine, graaf van Harcourt, had tijdens zijn vredesmissie in Engeland het vertrouwen van de koningin gewonnen. Misschien moest hij haar voorbereiden op een ontmoeting met kardinaal Jules Mazarin; vgl. no. 7006, en Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV II, p. 106.

Lutetiae, III/XIII [sic] Augusti 1644.

De pace agitur inter regem Angliae et parlamentum per Batavos magis quam per Gallos. In America Angli, secuti exemplum originis divisi in regios et parlamentarios, magna clade affecti sunt ab Americanis.¹⁸ Arcem Sartiranae,¹⁹ rem non magni momenti,

18 Het copieboek Dresden laat op de zinsnede ‘magna clade affecti sunt ab Americanis’ een passage volgen die als postscriptum thuishoort in de nieuwsbrief van Grotius aan Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius (no. 6992).

19 De Frans-Savoyaardse troepen veroverden Sartirana, ten zuidoosten van het fort van Breme.

[p. 638]

captam non longe a Bremo Galli ut sua solent pro magno aestimant. Galli qui Zirquae sunt cepere arcem Guaningam, sibi vicinam.²⁰ Legati Castellae, Portugalliae, Batavorum plane parlamento quod est Westmonasterii apud Londinium, eos honores detulere quos ipsi voluerunt. Sabranus a Gallia residens adhuc ea in re tergiversatur.

Vidi hic praelustrem dominum baronem Oxenstiernam;²¹ quanto cum affectu viderim, non possum verbis exprimere, cum omnia patri eius debeam, virtutibus eius et ingenio plurima, etiamsi beneficium tam magnum abesset. Utinam diutius hic ei, ut meretur, inservire potuissem, nihil in vita mea mihi accidisset dulcius. Nunc cum ultro ire instituerit, nihil opto magis quam ut vita mihi eo usque duret, ut in filio cum redierit, monstrare possim, quantum patri me debere sentiam et libentissime profitear.

20 Soldaten van de gouverneur van Sierck (‘le sieur de Brisacier’) overvielen op 20 augustus de burcht ‘Gueninguen’ (12 mijl van Sierck) (Gazette 1644, no. 93, dd. 6 augustus 1644).

21 Erik Axelsson Oxenstierna, zoon van de rijkskanselier, had een bezoek gebracht aan de Zweedse ambassade te Parijs.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Acta cum rege et regina matre. Ipsi non permissum causas belli Danici recudendas dare. Munimenta Gravelingae vastata. De Gassionis consiliis, Anguiano. Friburgensium virtus. Lotharingi animus latet. Leges Gravelingae deditae. De obsidio Ilerdae; Hohentwila. Italica. Helvetii medii. Algerianorum rapinae. De Elbovio, Granceio. Lis orta inter Milleraium et Gassionem; inter Mantuanos sedata. Motus in Gallia; varia. Tumultus Ragozii. Ab Hispanis iactata. Acta Francofurti. Res Anglicae malae regi. Regina Angliae in Galliam appulit. Iudicium de rebus istis. Pax in Anglia a Batavis proposita. Clades Anglorum in America. De Oxenstiernio. Sarbisana capta, et Guaninga a Gallis. Honores a multis Anglorum parlamento delati, a Gallis denegati. Alia de Oxenstierna.