Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6985. 1644 augustus 1. Van H. Appelboom.¹

Monseigneur,

J'ay receu lettres de Stocholm dattées le 19^me Juin style vieux et en ay appris que tout - graces à Dieu - y estoit en tres bon ordre et estat. Son Excellence Gustavus Horn fit reellement fortifier toutes les villes occupées en Scone et ayt rendu les correspondences franc et libres entre lesdites villes, et assiege maintenant Malmuyen.² La Pologne et

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1644, 27). Eigenh. oorspr. Antw. op no. 6976.

2 Het leger van de Zweedse veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn was begonnen aan de omsingeling van Malmö, het belangrijkste bolwerk van koning Christiaan IV in Skåne (Schonen) (Kong Christian den Fjerdes egenhændige breve V (1641-1644), p. 489; Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 314-316, en Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 102).

[p. 622]

la Mouscovie ont asseuré la couronne de Suede de leur bonne amitié et de sincerement maintenir la treve et la paix entre eux faite.³ Le grand-duc de Muscovie a fait des grands presents au l'envoyé de sa Majesté de Suede et a fait declarer de faire grandement punir tous ceux qui se taschent à faire quelque brouillerie ou desaffection entre ces deux pays et ainsy monstrer à tous le respect et l'affection qu'il a pour la conservation de la paix entre ces deux royaumes.⁴ Le comte Woldemaer est encore gardé en Mousco de 1000 Muscoviens, et cela soubz le pretexte que personne ne luy face du mal. Ses gens et toute sa suite sont separés de luy, et ne les permet-on pas de s'y entreveoir. Le grand accueil que les Polonois luy ont fait en Pologne le rend aussy grandement suspect, veu que les Polonois et les Muscoviens ne s'entendent trop bien.⁵

Messieurs les ambassadeurs de ces Provinces sont desja arrivées en Suede et en Dennemark. Ceux pour Suede se sont fait contraindre par six navires dennoises devant Gottenborg de descendre à Bohus pour aller à Gottenbourg,⁶ ce qui pourra estre tres mal pris en Suede et en sorte que malaisement y aurront-ils d'audience. Nous en aurrons bientost des nouvelles. Monsieur l'ambassadeur Scaep, le resident Cracou et le vice-admiral Witte Witteson mandent de 20^me Juillet⁷ qu'ils y ont esté encore pour l'heure assez sobrement acceptés,⁸ et confirment⁹ aussy que 16 navires suedoises attaquées de roy de Dennemark par ses 38 navires ont après un grand combat fait retirer le roy et toute sa flotte avec la perte de 600 soldats et matelots et quantité d'officiers de condition. Et quoyque quelques malveillants à Lybek et Hambourgh font divulguer des nouvelles con-

3 Het Zweeds-Pools wapenstilstandsverdrag dat op 2/12 april 1635 te Stuhmsdorf (Sztumska Wieś) was gesloten.

4 Peter Crusebjörn (Krusebjörn), de Zweedse resident in Moskou, en diens collega Peter Anton Lofelt hielden de Zweedse rijksraden op de hoogte van de laatste ontwikkelingen aan het hof van tsaar Michael Fedorovitsj. Uiteraard schonken zij in hun nieuwsbrieven ruim aandacht aan de ongelukkige afloop van het huwelijksavontuur van Valdemar Christian, graaf van Sleeswijk-Holstein, natuurlijke zoon van koning Christiaan IV van Denemarken; vgl. no. 6968.

5 In het gezelschap van de Deense gezant Petrus Marselius en de rijksraden Oluf Parsberg en Sten Bilde van Kjærsgaard was Valdemar Christian, graaf van Sleeswijk-Holstein, naar Rusland getrokken met de vaste wil om de tsarendochter Irina te huwen. Op de heenreis (december 1643) kreeg hij te Vilnius een vorstelijke ontvangst door koning Wladislas IV en koningin Cecilia Renata aangeboden (A.S. Radziwiłł, Memoriale III, p. 151-155).

6 De Staatse ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse maakten de reis naar Zweden op het schip van kapitein Anthonis van Zalingen. Omdat zes Deense oorlogsschepen de toegang tot de haven van Göteborg blokkeerden, moesten zij met de belegeraars, admiraal Ove Gedde en de Noorse gouverneur Hannibal Sehested, onderhandelen over hun doortocht. Na een oponthoud van tien dagen kregen zij toestemming om langs de vesting Bohus de rivier op te varen. Bij het naderen van de stad ontvingen zij een geleide van de magistraat van Göteborg. De reis over land naar Stockholm verliep voorspoediger (aankomst op 2 augustus) (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 130-131).

7 De brieven, waarin de Staatse vredesmissies verslag uitbrachten van hun aankomst in de havens van Göteborg en Helsingør, werden op 27 en 28 juli in de vergadering van de Staten van Holland gelezen (Res. SH, dd. 27/28 juli 1644).

8 De Staatse convooivloot van vice-admiraal Witte de With moest op last van de Deense kroonprins Christiaan buitengaats blijven (Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 426-427). Alleen het schip met de ambassadeurs dr. Gerard Schaep, Albert Sonck en de Friese raadsheer Joachim Andreae mocht op 14 juli de haven van Helsingør binnenlopen (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 111-115).

9 In zijn missive, dd. 19 juli 1644, berichtte de Staatse resident Carel Carelsz. van Cracauw uitvoerig over de slag die koning Christiaan IV op 1/11 juli in ‘de Colberger Heyde’ (de wateren in de Hohwachter Bucht) met de vloot van de Zweedse admiraal Klas Fleming had geleverd. Hij besloot zijn relaas als volgt: ‘Mijn is geadviseert dat in 't eerste gevecht op de Deensche armaede wel soude gebleeven sijn over de 600 man, maer de Deenen laeten maer in druck uytgaen van 80 dooden en 150 gequetsten’ (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 93-94 en p. 308-310).

[p. 623]

traires et desadvantageuses pour nostre flotte,¹⁰ si est-ce que n'avons d'autres nouvelles plus fraiches et asseurées que celles cy-susdittes.

J'ay parlé à un homme qui vient de Christianpris; il me dit qu'il y a veu de retour son Excellence monsieur l'admiral Flemming, qui estoit en fort bon estat et y a donné ordre à sa flotte de sortir encore. Peu d'officiers sont tués et blessés dans la bataille et ne sçavoit pas nommer un de condition.

On me mande d'Osnabrugge que tout y va encore lentement pour le traitté de la paix.¹¹ Il y avoient de nouvelles que monsieur le general-major Wittenberg a ruiné 4000 hommes de Gallas,¹² qui a eu ordre de se retourner pour la defaite qu'ont eu les imperialistes par Ragoczy.¹³ Monsieur le resident Rosenhane est party de Munster vers Osnabrugge,¹⁴ Monsieur le baron de Rorté¹⁵ et monsieur Croisus¹⁶ sont à Embden pour y accommoder le different entre les Hessiens et le comte d'Oost-Frisie. Je ne manqueray pas de me faire informer¹⁷ des ceremonies que font nos ambassadeurs et ceux de France aux ambassadeurs de Venise, et en faire part à vostre Excellence.

J'ay parlé à monsieur Elzevir¹⁸ et aux quelques autres touchant le manifest,¹⁹ mais n'en trouvants pas assez de profit, refusent à l'imprimer. Le resident de messieurs les Es-

10 In Hamburg ging het nieuws dat de koning van Denemarken vier Zweedse oorlogsschepen tot zinken had gebracht en veertien schepen buitgemaakt. De overige schepen hadden zwaar gehavend hun toevlucht gezocht in de haven van Christianspries (Friedrichsort) (Doc. Boh. VII, p. 118 no. 328, en Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 278). In werkelijkheid eindigde de strijd onbeslist.

11 Nog steeds was er geen overeenstemming bereikt over de aanwezigheid van een ‘onpartijdige derde’ op de vredesconferentie in Osnabrück.

12 De Zweedse generaal-majoor Arved Wittenberg von Debern bevond zich in de omgeving van Rendsburg. Hij vermoedde dat hier de verbinding zou plaatsvinden van de Deense garnizoenssoldaten uit Glückstadt en Krempe met het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas. Tot nu toe had hij niet hoeven in te grijpen (Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 401-402).

13 Het offensief dat de keizerlijken onder bevel van Johann, graaf van Götz(en), tegen de Zevenburgse vorst György I Rákóczi hadden ontketend, was op de onbegaanbare bospaden naar Kośice (Kaschau), Preśov (Eperies) en Tokaj tot stilstand gekomen (Doc. Boh. VII, p. 112 no. 309, p. 115 no. 318, en p. 117 no. 324).

14 De Zweedse resident Schering Rosenhane kondigde in een schrijven van 11/21 juli zijn vertrek uit Munster aan. Zijn verblijf in Osnabrück brak hij op 2 augustus weer af (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 274-276 en p. 279-282, en Die Französischen Korrespondenzen I, p. 412).

15 Frederik Hendrik had 11 Staatse compagnieën afgestaan aan graaf Ulrich II van Oostfriesland (Het Staatsche leger IV, p. 175-176). Tegen deze beschikking liet landgravin Amalia Elisabeth van Hessen-Kassel protest aantekenen: het Oostfriese land bood haar manschappen een goede uitgangspositie om assistentie te verlenen aan de legers die de Zweden en de Fransen tegen de keizerlijken hadden ingezet. Haar klacht werd door de Franse regering overgenomen; zie no. 6963. Reeds op 12 juli namen de Franse gevolmachtigden Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Abel Servien het besluit om de Franse resident te Osnabrück, Claude de Salles, baron van Rorté, naar Emden te sturen (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 363-364 en p. 393-394).

16 Ook de Hessisch-Kasselse raad Adolf Wilhelm von Krosigk haastte zich naar Oostfriesland. Het was de bedoeling dat hij ter plaatse de grieven zou aanhoren van de Hessische bevelhebber Caspar, graaf van Eberstein (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 394 en p. 401, en Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 282-283).

17 Hier reageert Harald Appelboom op Grotius' vraag naar de eer die de Franse en Zweedse gevolmachtigden in Munster hadden bewezen aan de Venetiaanse ambassadeur Alvise Contarini; zie no. 6976.

18 Lodewijk (Louis) Elzevier (1604-1670), sinds 1637-1638 boekverkoper, drukker en uitgever te Amsterdam (NNBW IX, kol. 239-240).

19 Harald Appelboom zocht een drukker die een uitgave van de Latijnse versie van het Zweeds Manifest, dd. 16/26 januari 1644, op zich wilde nemen.

[p. 624]

tats à Venise monsieur Sonnevelt²⁰ m'a appris par sa derniere qu'il a receu le manifest en latin et flammand;²¹ peut-estre qu'il l'y fait imprimer.

Pour les nouvelles de son Altesse le prince d'Orange, qui est passé le canal entre Sas et Gent avec peu de resistence et assiege maintenant Sas, je n'en feray mention,²² sçachant que vostre Excellence a des plus seures et particulieres de monsieur Vicqfort²³ et d'autres de la cour.

Les lettres de Hambourg que je reçois tantost ne font aucune mention desdittes 4000 hommes ruinés de Gallas par Wittenberg, dont je crois qu'il n'y en a rien.²⁴ Je reçois aussy tout à l'heure des lettres de leur[s] Excellences le general Torstenson et l'admiral Flemming,²⁵ dattées à Christi[a]npris le 16^me Juillet, par lesquelles on me mande que nostre flotte y est en bon estat et que son Excellence l'admiral a si bien accepté le roy de Dennemark,²⁶ qu'il s'est repenty de l'ambassade, car ledit admiral monsieur Flemming a - après un vehement combat avec le roy 5 heures durant - contraint le roy et toute sa flotte de prendre la fuite, et si la nuit et la tempeste ne les eussent separé, ce seroit maintenant fait de la flotte du roy. Selon l'advis de sondit Excellence Flemming, je crois que nostre flotte est à cet heure en mer pour encore attaquer celle de Dennemark. Ces sont les plus vrayes nouvelles que pourrons avoir touchant la flotte suedoise.²⁷

Il plaira à vostre Excellence d'excuser que je luy escris si franchement sans sçavoir enbellir le stile; ce me suffit de tesmoigner à vostre Excellence que je suis de coeur et d'affection, monseigneur,

vostre tres humble et obligé serviteur,
H. Appelboom.

20 Josua van Sonnevelt († 1648), consul van de Staten-Generaal te Venetië (Schutte, Repertorium I, p. 461-462, en Kronijk HG 17(1861), p. 414-438).

21 Het ‘Manifest, waer in die oorsaecken verclaert worden, welcke die Conincklijcke Majesteyt tot Sweeden, etc. Bewoghen ende ghedronghen hebben, tot een oorlogh te resolveren ... teghen ... des Conincks Christiani des Vierden tot Denemarck, etc. Vijandtlijcke ende gewelt-dadighe, attentaten. Wt de Sweedsche Spraecke in de Nederlandtsche overgheset’, Amsterdam 1644 (Knuttel, Cat. v. pamfl. no. 5075).

22 Frederik Hendrik had op 25 juli de aanval op Sas van Gent ingezet. Op de 27^ste juli sloegen 300 Staatse ‘zwemmers’ een brug over het kanaal (Briefw. C. Huygens IV, p. 12-14, en Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 343-345).

23 Voor het jaar 1644 zijn er geen brieven van de Hessische resident Joachim de Wicquefort aan de Zweedse ambassadeur in Parijs overgeleverd.

24 Supra, n. 12.

25 In de haven van Christianspries maakten Lennart Torstensson en admiraal Klas Fleming een inspectieronde langs de schepen die deelgenomen hadden aan de strijd met de vloot van koning Christiaan IV. In hun rapporten spraken zij van een grote Zweedse overwinning; vgl. Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 412.

26 In het heetst van de strijd in ‘de Colberger Heyde’ werd 's konings vlaggeschip ‘Trefoldighed’ geraakt door een Zweedse kogel. De voormalige Deense resident in Spanje, Ejler Ulfeldt, kreeg een dodelijk schot; diens broer Knud raakte aan de arm gewond. Koning Christiaan IV liep slechts een verwonding in het aangezicht op; desondanks sprak hij de matrozen moed toe met de woorden: ‘'t is geen noodt, ick ben noch hier’ (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 309).

27 Een afschrift van een brief van de Zweedse admiraal Klas Fleming, dd. 10/20 juli 1644, is aanwezig te Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 8; zie nos. 6987 en 6995.

De Amsterdam, le 1 Aoust 1644.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 9 Aug. 1644.

En in dorso: 2 [sic] Aug. 1644 Appelboom.