Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6798. 1644 april 4. Van H. Appelboom.¹

Illustrissime et excellentissime domine legate, domine et patrone observandissime,

Quam saepissime hic Dani spargunt² marescallorum belli ducum mortes et exercituum nostrorum strages, cum tamen certo adhuc constet dominum marescallum Hornium³ occupasse Helsingburgum et praecipuas circumquaque urbes castellaque aut vi expugnasse aut deditione cepisse aut obsidere. Daniae rex Hafniae defensionem Zelan-

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1644, 13). Eigenh. oorspr. Antw. op no. 6784, beantw. d. no. 6817.

2 Vooral de nieuwsagenten in Hamburg beleefden drukke dagen met het verspreiden van ware en onware berichten over de strijd tussen de Zweedse en Deense kronen; vgl. Doc. Boh. VII, p. 82 nos. 196 en 197, en Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen I, p. 319.

3 Veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn bedwong de kustplaatsen in het Deense gewest Skåne (Schonen). Helsingborg viel op 27 februari in Zweedse handen.

[p. 292]

diae parat,⁴ filius Malmogium defensum iverat,⁵ quod fortiter a nostratibus oppugnari fertur. Torstensonius⁶ vivit valetque et nuperrime ex Fiunia erumpentes et in Juthiam transgredi tentantes ita repulit, ut quadringenti caesi aut submersi sint.⁷ In illa velitatione nonnulli Suedorum milites caesi, qui mox a Danis in magni nominis duces conversi sunt, ut non dubitaverint etiam marescallum ipsum mortuum affirmare, quem constat Haderslebiae adhuc castra habere, castellum ibidem munire, Rhensburgum cogitare et unam legionem post aliam in superiorem Germaniam ablegare.

De literis mittendis nulla adhuc securitas⁸ antequam mare septentrionale a Gerianis navibus, quae serio parantur, purgatum sit et hinc Gotheburgum tuto eatur.⁹ Quae ex Juthia Gotheburgum cogitabat navicula cum literarum fasciculis in Danorum manus pervenit.

Missus est a domino Gerio¹⁰ ad Torstensonium nuntius qui exquireret quo pacto optime disponeretur illa quae hic paratur classis. Gallos Batavosque malle Austriacorum vim frangi quam potentiam Suedorum augeri, magis magisque patefit. Inde dominus de Tuillerie in Suediam nunc abitum parat¹¹ et Foederati Proceres de mittendis legatis et componendis rebus serio cogitant.¹² Interea magnam etiam munitissimamque classem instruunt, quae legatos mercesque Oresundam usque feret, ut armati pro pace loquantur et res eo deducant, ut maneat pristinum rosenobilis vectigal, pro quolibet malo Sundam permeante.¹³ In eo facile cum Battavis congruunt Hanseaticae urbes.¹⁴

Est et hic editum Germanorum pro pace votum a Veidenhemio non ineleganter

4 Koning Christiaan IV legde de laatste hand aan de verdedigingswerken op het eiland Seeland. Burgers van Kopenhagen en Helsingør werden ingeschakeld voor het lopen van wachtdiensten.

5 Kroonprins Christiaan (1603-1647) zou toezien op de verdediging van Malmö (DBL III, p. 336-338; Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 298 en p. 306, en Kong Christian den Fjerdes egenhændige breve V (1641-1644), p. 499).

6 In het hoofdkwartier te Haderslev had de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson zich door resident Schering Rosenhane op de hoogte laten stellen van de ontwikkelingen in de Habsburgse landen. Het voorstel om zijn kwartieren in Rendsburg op te slaan wees hij van de hand; vgl. Gazette 1644, no. 34, dd. 9 april 1644.

7 Zeshonderd Deense soldaten waren van het eiland Funen naar Jutland overgevaren. Ruiters van het Zweedse garnizoen te Kolding dreven hen met geweld weer in de boten; vgl. Gazette 1644, no. 37, dd. 16 april 1644.

8 Het scheepvaartverkeer bleef door de Deense blokkaden in de Noord- en Oostzee ontregeld.

9 Omdat de Zweedse vloot nog ingevroren lag in de ‘Scheeren’ (het eilandenrijk vóór de haven van Stockholm), werd in de kwartieren van de Zweedse legers reikhalzend uitgezien naar de komst van de hulpvloot die de koninklijke commissaris Louis de Geer in het Vlie zeilklaar maakte.

10 Begin maart bracht Louis de Geer aan de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson verslag uit van zijn eerste bevindingen in de Republiek (‘Brieven van Louis de Geer’, in BMHG 29(1908), p. 247-249 en p. 252).

11 De door de regering in Parijs aangewezen vredesbemiddelaar Gaspard Coignet, sieur de La Thuillery, ordinaris Frans ambassadeur in de Republiek, begon op 9 april zijn missie naar de hoven van koning Christiaan IV en koningin Christina.

12 Frederik Hendrik en de Staten-Generaal durfden zich niet te binden aan de verplichtingen van het Zweeds-Staats verdrag van 1/11 september 1640. Zij besloten een vloot ter bescherming van de Staatse koopvaarders uit te zenden. Op de schepen zou logies worden ingeruimd voor de gezanten die namens de Staten-Generaal hun bemiddeling aan de kronen van Zweden en Denemarken zouden aanbieden.

13 De Staten-Generaal streefden naar terugkeer van het tarief zoals dat ten tijde van het erftractaat van Spiers van 1544 gold: één rosenobel (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 14-15, p. 30 en p. 221). In de marge schreef Grotius: ‘Angelot’ (het equivalent van een rosenobel).

14 De Hanzesteden Lübeck, Hamburg en Bremen begeerden eveneens een snelle beëindiging van de oorlog.

[p. 293]

scriptum;¹⁵ forte idem iam aut Lutetiae recusum aut eo ab Elzeviriis transmissum.¹⁶ Loccenii Antiquitates Sueo-Gothicas¹⁷ non credo adhuc typis mandatas; si quid de iis aliquando audivero, Excellentiae vestrae ocius significabo. Eiusdem argumenti volumina et alii parant, utpote Georgius Lilia, nobilis Suedus et parlamenti Dorpatensis vicepraeses,¹⁸ qui etiam ostendit quatenus Sueo-Gothica lingua cum orientalibus congruat, quod etiam fecit magister Sveno Jonae Westrogothus, linguarum orientalium in academia Upsaliensi professor.¹⁹ Messenius iunior²⁰ quoque multa ex antiquitate Sueo-Gothica a patre²¹ eruta protrudere conatur. Illius pater tempore Sigismundi regis Upsaliae iura et humaniores literas profitebatur et catholicis plus satis addictus fuit atque propter crimina nonnulla carceri perpetuo in ultima septentrione addictus ante annos aliquot obiit. Pastor ecclesiae Jenicopensis Basius²² historiam Sueo-Gothicam ecclesiasticam nisi fallor conscripsit.

Ex hisce quaedam nondum parata aut typis commissa, quaedam adhuc sub praelo sunt. Optarem haec et alia ex cancellaria patria in manibus Excellentiae vestrae esse, ut a celso ingenio et eruditissima prudentia illustrissimae Excellentiae vestrae patria nostra illustraretur.²³

15 Johan Weidenhain (Weydenhayn), omstreeks 1603 in Thüringen geboren (Album studiosorum acad. Lugd.-Bat. I, kol. 257). Hij was hofmeester van de Zweedse edelman Lars Jespersson Kruus tijdens diens ‘tour’; zie no. 3956 (dl. X), nos. 4716 en 4936 (dl. XI) en nos. 5218, 5235 en 5250 (dl. XII); naderhand Zweeds agent te Danzig (S. Tommos, The Diplomatica Collection in the Swedish National Archives, p. 146). Van zijn hand was misschien het op 1 juli 1643 vervaardigde geschrift Germanorum populi votum pro pace, quae post feralia XXV annorum per Europam bella, rem Imperii Rom. cumprimis, et Germaniarum conclamatam, parari incipiet Monasterii et Osnabrugi (Wulp, Catalogus Isaac Meulman I, p. 386 no. 2649).

16 Jan Elzevier voorzag de Parijse boekwinkels van de nieuwste publikaties uit de Republiek; zie no. 6785.

17 De Antiquitatum Sueo-Gothicarum ... libri tres van de Zweedse jurist-historicus Johannes Loccenius verschenen pas in 1647.

18 Georg Stjernhjelm (Stiernhielm) (1598- ca. 1672) noemde zich aanvankelijk ‘Lilja’. In 1626 ving hij aan met het opstellen van een ‘Lexicon Gothicum a G. Lilia, Sueo-Montano’. Ook na zijn aanstelling in de ‘hovrätt’ te Dorpat (Tartu in Estland) zette hij zijn studies voort. In 1643 publiceerde hij te Stockholm zijn Gambla Svea och Götha Måles fatebur, seu Lexicon vocabulorum antiquorum Gothicorum (BLS XVI, p. 1-24, en Sveriges Bibliografi 1600-talet I-II, Uppsala 1942-1946, kol. 884-890).

19 Sveno Jonae Vestrogothus († 1642) studeerde in de jaren 1613-1615 met een koninklijk stipendium te Giessen (Oxenst. Skrifter 2. afd., XII, p. 7, p. 23 en p. 26). In 1621 kreeg hij een leeropdracht in het Grieks en het Hebreeuws aan de universiteit van Uppsala (Sveriges Bibliografi 1600-talet I-II, Uppsala 1942-1946, kol. 431). Volgens Jöcher, Allgemeines Gelehrten-Lexicon II, kol. 1957, zou hij een Investigator Antiquitatum, seu collatio linguae Suecicae cum linguis orientalibus opgesteld hebben.

20 Arnold Johan Messenius (1608-1651) trad in het voetspoor van zijn vader Johannes Messenius (infra, n. 21). Na een gevangenschap van 16 jaar in 1641 vrijgelaten, kreeg hij een aanstelling in de kanselarij. Op 24 februari 1645 werd hij benoemd tot historieschrijver. In 1651 werd hij wegens hoogverraad ter dood gebracht (SBL XXV, p. 423-430). Zijn belangrijkste werk was de Historia begripandes orsakerna til den oenighet, som warit hafwer emellan Herr Sigismund ... och Herr Carl ... den nijonde (SBL XXV, p. 428-430).

21 De historicus Johannes Messenius (ca. 1579/80-1636), professor in de rechten aan de universiteit van Uppsala 1609-1613, assessor in de ‘Svea hovrätt’. Verdacht van geheime contacten met koning Sigismund III werd hij naderhand tot levenslange gevangenschap in Finland veroordeeld (SBL XXV, p. 423-428).

22 Joannes (Jöns) Baazius (1581-1649), rector van de school van Växjö, pastoor te Jönköping sinds 1624, en in 1647 benoemd tot bisschop van Växjö. In 1642 verscheen te Linköping zijn Inventarium ecclesiae Sueo-Gothorum (SBL II, p. 515-521).

23 De uitgave van Grotius' Historia Gotthorum, Vandalorum et Langobardorum (BG no. 735).

[p. 294]

Quod illustrissima Excellentia vestra sibi placere facit literas meas,²⁴ sola ingenuitate et obsequio se commendantes, et adhuc admittere dignatur, pro summo Excellentiae vestrae in meam tenuitatem favore interpretabor, quem obsequiis, fide et servitiis semper demereri conabor.

Voldemarus comes, quem populi rumor mortuum voluit, a Muscoviae duce sponsaque honorifice exceptus est et eodem die quo Muscoviam intrabat,²⁵ de irruptione Suedorum in Holsatiam cognoscebat.²⁶ Caesaris auxilia aut nulla aut infirma fore existimo, cum et Hungaria a numeroso exercitu infestetur et in Misniam Koningsmarckius, in Silesiam Duglassius²⁷ eat. Tum etiam suspecta Turcarum imperatoris arma²⁸ et protestantium in Hungaria fides.²⁹ Inter hos Europae motus novos sunt adhuc qui pacem sperant et indefessis votis se impetraturos existimant.

Quod det Deus omnis boni pacisque auctor et illustrissimam Excellentiam vestram cum suis perpetuo salvam felicemque servet, illustrissime et excellentissime domine legate,

illustrissimae Excellentiae vestrae obsequiosus servitor,
H. Appelboom.

24 Het gunstige oordeel over Appelbooms wekelijkse nieuwsbrieven; vgl. nos. 6763 en 6784.

25 Eind januari maakte Valdemar Christian, graaf van Sleeswijk-Holstein, zijn entree aan het hof van tsaar Michael Fedorovitsj. De tsarendochter Irina mocht hij echter niet aanschouwen. Dit voorrecht zou hem verleend worden na bekering tot de grieks-orthodoxe kerk.

26 Koning Wladislas IV van Polen zond op 20 januari een koerier naar Moskou (A.S. Radziwiłł, Memoriale III, p. 158). Inmiddels had koning Christiaan IV zijn tolgaarder Nikkel Kock aangewezen voor het overbrengen van de tijding dat de Zweden zijn landen hadden overvallen; zie no. 6763.

27 Het Zweeds-Zevenburgs verbond van 16 november 1643 verontrustte keizer Ferdinand III. Het was niet ondenkbaar dat manschappen van de Zevenburgse vorst György I Rákóczi de wapens zouden verenigen met de Zweedse expeditielegers van de generaal-majoors Hans Christoph, graaf van Königsmarck, en Robert Douglas.

28 De keizer had op 19 maart 1642 te Szöny een verdrag met Turkije gesloten. De vraag was of sultan Ibrahim zich nog gebonden achtte aan deze overeenkomst.

29 In zijn Manifest van 17 februari 1644 had de Zevenburgse vorst de Hongaren opgeroepen om zich van de keizerlijke tirannie te bevrijden (Doc. Boh. VII, p. 77 no. 187 en p. 82-84 no. 198).

Amstelodami, 4 Aprilis 1644.

Adres: Sacrae regiae Maiestatis Suediae apud christianissimum Galliarum regem legato ordinario, illustrissimo domino/domino Hugoni Grotio, domino meo observandissimo.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 14 Martii [sic].

En in dorso: 4 Aprilis Appelboom 1644.