Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

[p. 192]

6741. 1644 maart 4. Van J. Balde.¹

Excellentissime domine,

Hoc puncto temporis liberationem filii sui Diderici gratulabundus accepi.² Legi et litteras quibus id poscebatur a patre. Consilio precibusque iuvi, ut restitueretur. Ex quo spectavi Christum patientem, ab Hugone Grotio scriptum,³ caeterae paene mihi omnes tragoediae viluerunt. Hanc amo, hanc in oculis et animo fero. Gravissimum thema fidei nostrae acerrimo iudicio subegit in numeros; sermonis efficacia et suavitate, priscis, si redirent, admiranda. Auribus me nil dare, neque tempori servire, argumento sunt Musae meae Cingarae libro V Sylvarum, ode 19, multo ante captivitatem filii scriptae.⁴ His initiationibus illectus incomparabili viro et quem Daniel Heinsius pro merito laudare desperat,⁵ lyrica mea offero, nuperrime edita. Cur non fusissimam oden de Grotio catholi-

1 Gedrukt in S. Görres, ‘Ist Hugo Grotius katholisch gestorben?’, in Historisch-politische Blätter für das katholische Deutschland, München 1914, p. 164-165 (Latijnse tekst) en p. 165-167 (vertaling). Antw. op brieven aan het hertogelijk hof te München, dd. 19 januari 1644, door Grotius opgesteld na ontvangst van het bericht dat zijn zoon Dirk de Groot tijdens de slag bij Tuttlingen (24-25 november 1643) door Zwabisch-Beierse eenheden krijgsgevangen was gemaakt en in Beieren in verzekerde bewaring gesteld (nos. 6659 en 6660).

2 Jacob Balde (1604-1668), geboren te Ensisheim, was in 1624 toegetreden tot de orde van de jezuïeten. In 1635 ontving hij een leeropdracht in de rhetorica aan de universiteit van Ingolstadt. Hier mocht hij in het najaar van 1637 het genoegen smaken van een succesvolle eerste uitvoering van zijn bijbelse drama Iephtias. Weldra maakte hij zijn opwachting aan het hof te München. De hem opgelegde taak van hofprediker moest hij na enkele jaren om gezondheidsredenen neerleggen. Hertog Maximiliaan I van Beieren belastte hem sindsdien met minder enerverende opdrachten. Meer en meer ging de jezuïet zich toeleggen op de geschiedschrijving en de dichtkunst. In 1650 verzocht hij ontheffing van de verplichting om in München te resideren. Hij vestigde zich eerst in Landshut en vervolgens in Neuburg aan de Donau (ADB II, p. 1-3, en NDB I, p. 549).

3 Hugonis Grotii tragoedia Christus Patiens, Leiden 1608 (BG no. 31, en De Dichtwerken van Hugo Grotius I, tweede deel, pars 5A en B).

4 Jacobi Balde ... Sylvarum libri VII, München 1643 en Keulen 1646: ‘Liber V, 19: Ad Valerium Adonem, Laurentii Adonis Fr. Musae Cingarae, sive artium et scientiarum de regno in regnum migratio’. Tegen het einde van deze ode leest men:

Hinc doctos non sola viros iam Graecia profert,

Nec sola tellus Itala.

Hinc est multifidi felix industria Belgae,

arteis in omneis fusilis

Hinc Batavus solers, et piscatoria cymba

multis tremenda classibus,

Hinc numeri faciles, et rasi pumice Versus,

Tubaeque clangor aureae.

Hinc, inter primas, animosa Tragoedia magni

Et invidenda Grotii.

5 Gedoeld wordt op het vierregelige vers ‘Depositum coeli’ dat de Leidse hoogleraar Daniël Heinsius (1580-1655) in 1614 vervaardigde om als onderschrift te dienen bij de beeltenis van Grotius naar een schilderij van Jan Anthonisz. van Ravesteyn uit 1613 (E.A. van Beresteyn, Iconographie van Hugo Grotius, p. 79 no. 5). Nadien werden de dichtregels ook afgedrukt onder recentere prenten met het portret van de grote geleerde; vgl. no. 5429 (dl. XII) en no. 5534 (dl. XIII). Zie voor de verering die de twee dichterlijke talenten in hun jeugd voor elkanders werken koesterden, J.H. Meter, ‘Daniël Heinsius en Hugo Grotius: van dichterlijke vriendschap tot politieke vervreemding’, in Acta universitatis Wratislaviensis no. 1299 (Neerlandica Wratislaviensia V), Breslau 1991.

[p. 193]

co inserui? Cur me hoc celavit Apollo? Offero nihilominus tenuis citharae laceratam compagem, animo rituque quo Phoebo quidvis a piis consecrari solet. Nos conamur, alii possunt. Malo tamen a docto corrigi quam ab imperito laudari.

Ita me superi ament: Grotii ingenium, iudicium vimque et florentem sine invidia facundiam amavi semper, alii ex societate nostra mecum, me suadente.⁶ Utinam tam felix ego historicus Bavariae fiam quam ipse in Gallia politicus et magnarum rerum procurator est. Gaudeo occasionem me nactum esse quod sentio, significandi. Ut divina providentia ludet in orbe terrarum! Illa ipsa, quae in Christi patientis prima scena sibi omnia ante oculos obiecit,⁷ etiam Grotium ad romana castra ex Batavicis et arminianis transiturum. Ut iuvat memorare bellorum vices sortesque, et nexus latentium causarum quibus in notitiam devenimus personarum. Inclaruistis etiam in captivitate, filius ac pater. Fatale vobis est feliciter capi! Fortuna aliquorum quandoque in custodia est, ne elabatur. Quid praeferam? Olim maritum liberavit uxor, modo filium pater. Genitorem captivum arca litteraria coniugis, gnatum littera parentis exsolvit.⁸ Agnosco patris studium, laudo uxoris ingenium, utrumque Hugone Grotio dignum; un‹i›us nisi fallor utrumque fecit: unus idemque patris studium nunc implevit, uxoris ingenium olim accendit.⁹

Vale, vir doctissime,

Excellentiae suae servus in Christo,
Jacobus Balde S.J.

6 In het najaar van 1641 had de Zuidnederlandse jezuïet Andreas Judoci aan kardinaal Francesco Barberini het nieuws gebracht: ‘Roterodami in Hollandia professionem fidei catholicae fecit Hugo Grotius, Armenianae sectae quondam addictus’. Misschien namen enkele goedgelovigen deze informatie voor waar aan (L. Ceyssens, Sources relatives aux débuts du jansénisme et de l'antijansénisme 1640-1643, p. 274-276; G. Brom, Archivalia in Italië III, p. 317, p. 324-325 en p. 329).

7 De Christus Patiens opent met Christus' gebed te Gethsémane.

8 In zijn Poemata auctiora, Leiden 1640, p. 291-292, had Daniël Heinsius het gedicht ‘De Hugone Grotio ab uxore carceri, in quo ad vitam damnatus erat, erepto’ opgenomen. Misschien dacht Jacob Balde aan dit gedicht toen hij deze vergelijking maakte.

9 Het nieuws van de vrijlating van zijn zoon ontving Grotius pas in de tweede week van april (no. 6803).

Monachii, 4 Martii anno 1644.

In de marge staat: Jakob Balde, jesuït en vortreffelijk Latijnsch dichter.

En in dorso: Exc. viro Hugoni Grotio, coronae Sueciae ad christianiss. regem oratori.