Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6561. 1643 november 28. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Quaero aditum ad reginam regentem, ut ea quae super re Benfeldiana mandata sunt literis reginae nostrae datis VII Octobris² ei eloquar.³ Sed mirum in modum regina hic regens, ut nuper rex, obsidetur, ne rerum notitia ad eam perveniat.⁴ Tempore Henrici II

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 169; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 362 no. 508. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 151. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6562).

2 Brief no. 6484, dd. 7/17 oktober 1643. Koningin Christina had haar boodschap opgesteld naar aanleiding van ‘groote clachten’ van Friedrich Richard Mockhel, resident in de Zweedse enclave Benfeld.

3 Sinds maarschalk Guébriant het Frans-Weimarse leger weer naar de overzijde van de Rijn had gebracht, was de rust in de Elzas teruggekeerd.

4 Het was niet de eerste keer dat Grotius de regentesse benaderde met ‘groote clachten’ uit Benfeld; zie nos. 6480 en 6481.

[p. 727]

homo quidam, creditus fatidicum habere spiritum,⁵ [dixit] eius regis liberos tres regnaturos, deinde Navarraeum, post id se nihil videre nisi galeros rubros.⁶ Videtur sane res eo ire.

Videbimus, quid futurum sit in Transrhenanis locis.⁷ Cladem non exiguam accepere Vinariensium ductorum praecipui, Tubadelus et Rosa, caesis suorum ferme trecentis, equis et sarcinis captis caeterorum; erant autem mille et quingenti. Manet Francofurti qui fuit conventus;⁸ legatos autem in Westphaliam missuri sunt imperator et electores. Mercius peditatu plus quam equitatu valet.⁹ Lotharingi sunt ad quater mille, aequis ferme copiis equestribus et pedestribus, sic et Hazfeldius.¹⁰ Hassici putantur cognato principum suorum Darmstadiensi vicem pro factis relaturi.¹¹ Elector Mogontiacensis et episcopus Wurzeburgicus colloquia coram habuere ad sui tutelam. Erlachius quingentos equites misit Guebriano. Dux Carolus ipse adest Bavaricis, nec eo minus Lotharingis suis qui ad Longuiacum sunt, vetuit ne quid hostile in Gallos coeptarent, famamque spargit pactionum cum Gallis. Interim copias suas auget. Rumor est, nescio an certus, quatuor militum millia ad Guebrianum mitti.

Monsonem Hispani obsident viginti millium exercitu. Motta Odincurtius pecuniam accepit ad CCC millia scutatorum, et ducentos hostium equites disiecit. Rex Hispaniae multos ad se trahit Catalanos,¹² nullum in mutatione reperientes operae pretium. Lafortius, ducis filius, et alii qui marescallatum Franciae speraverant, cum alios viderent eo pervenisse, abierunt in villas suas, non dissimulantes offensionem. Decem novae cohortes conscribuntur et ala tota in usum cardinalis. Viginti solidorum onus in vinum manet in oppidis, ubi praesidia sunt; aufertur in vicis. XXV praesidia per diversa huius urbis loca collocantur contra seditiones, quarum magna sunt semina. Regina regens dicitur sibi velle maris imperium, vicario usura Guisio.¹³ At regis patruus, non contentus ea quam habet potestate, tantam expetit quantam habuit Antonius Navarrae rex, regente regnum Catarina Medicaea.¹⁴ Marchio Sancti Chaumontius iam in Italiam abiit.¹⁵ Dux Bellifortius in carcere manet nec iudicio sistitur quod expetit. Probationes adversus eum quaeruntur, sed non

5 De astroloog Nostradamus ( Michel de Nostre-Dame) (1503-1566), arts aan het hof van Catharina de' Medici, echtgenote van koning Hendrik II van Frankrijk en moeder van de ongelukkige koningen Frans II, Karel IX en Hendrik III. In 1589 nam Hendrik (IV) uit het huis Bourbon-Navarra de Franse koningskroon over.

6 Grotius hekelt hier het scharlakenrood van de kardinalen Richelieu en Mazarin.

7 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 28 november 1643 (no. 6560).

8 In de ‘Fürstenrat’ sluimerde nog steeds het verzet tegen het aanhouden van de ‘Deputationstag’ in Frankfort.

9 Volgens de nieuwsbrief aan Johan Oxenstierna: ‘Mercius equitatu plus quam peditatu valet’. De Beierse veldmaarschalk François de Mercy, de belangrijkste strateeg in het Zwabisch-Beierse leger, werkte nauw samen met de cavalerist Jan van Werth.

10 Na de samenvoeging met het leger van de keizerlijke veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen kwam de getalsterkte van de Zwabisch-Beiers-Lotharingse troepenmacht ongeveer op 15000 manschappen te liggen (H. Lahrkamp, Jan von Werth, p. 135).

11 Hessische eenheden onder bevel van Johann Geyso betraden tijdens hun tocht over Alsfeld en Kirchhain naar de Wetterau het grondgebied van landgraaf Georg II van Hessen-Darmstadt (Gazette 1643, no. 152, dd. 5 december 1643).

12 Aan de hand van de nieuwsbrief aan Johan Oxenstierna verbeterd uit: ‘Nec Hispani multos ad se trahunt Catalanos’.

13 Henri II de Lorraine, hertog van Guise en titulair aartsbisschop van Reims, had tegelijkertijd het verzoek ingediend om in de ‘Conseil d'Etat’ de plaats te mogen innemen van ‘duc et pair ecclésiastique’ (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 115).

14 Gaston van Orléans spiegelde zich aan het voorbeeld van Antoine de Bourbon († 1562), koning van Navarra, luitenant-generaal van het koninkrijk ten tijde van het regentschap van Catharina de' Medici.

15 De in september benoemde Franse ambassadeur Melchior Mitte de Chevrière-Miolans, markies van Saint-Chamond (Chaumond), was op 21 november zuidwaarts getrokken. Pas in januari 1644 ontving hij het begeerde paspoort voor Rome (Gazette 1643, no. 151, dd. 28 november 1643).

[p. 728]

repertae sunt hactenus. Dux Anguianus uxorem suam, defuncti cardinalis propinquam, ita aversatur ut eam nec videat.¹⁶

Parlamentarii Angli, ut Gallos avertant a rege Angliae, simulant se velle foedus facere cum Gallis ad arcenda et inferenda bella, non quod id facturi sint, ut ego quidem arbitror, - nimis enim amant quaestum, qui maximus est ex Flandriae et Hispaniae commerciis - sed ut tempus ducendo pericula evitent. Interim per idoneos homines concitant Batavos, ut et ipsi se adiungant foederi quod Angli et Scoti ad tutelam, ut aiunt, religionis et libertatis fecere.¹⁷

Ethrusci per victoriam ad Petilianum Montem Rotundum cepere et expulere e Perusia egressos. In Gallia civitas Turonensis, ne praesidio oneretur, quinquaginta scutatorum millibus redemit. Ducis Aurelianensis uxor gravida adhuc esse [a] domesticis creditur. Soror eius, dicta princeps Pfaltzburgica, gravida est ex nobili Italo Guasco, Flandriae praefecto. Clandestinas cum eo nuptias fecisse dicitur. Et ipse Guascus ob id in carcerem datur. Multum ob has nuptias irascuntur et dux Aurelianensis et uxor eius, quasi immemores eandem antehac nupsisse notho cardinalis Lotharingi.

Germaniam quod attinet, est libertatis pulchrum nomen,¹⁸ sed paucis ea curae; sua quisque agunt. Invitos si liberos facere velis, iam non facies liberos: quia libertas est facere quae velis ipse, non quod alii volunt.¹⁹

Deus, excellentissime et illustrissime domine, auferat omnia impedimenta bonae pacis, misertus tandem et innocentium qui in summis calamitatibus versantur, tuaeque Sublimitatis consilia ad bonum et Suedici regni et totius orbis christiani dirigat,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

16 Louis II de Bourbon, hertog van Enghien, echtgenoot van Claire-Clémence de Maillé-Brezé, steunde zijn vader in het proces tegen Richelieu's lievelingsnicht Marie-Madeleine de Vignerot, hertogin van Aiguillon; vgl. no. 6518.

17 Walter Strickland coördineerde in de Republiek de propaganda voor de ‘solemn league and covenant’ (S. Groenveld, Verlopend getij, p. 128-129).

18 Tacitus, Ann. 11, 16, 2. In deze passage zinspeelt Grotius op het recht van de Duitse rijksvorsten en standen om mee te beslissen over zaken van oorlog en vrede (Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 124-163).

19 Vgl. Cicero, Parad. 5, 34.

Lutetiae, XVIII/XXVIII Novembris anni 1643.

Motta Odincurtius, impar Hispanicis copiis, tamen aulae iussibus excitatus, XII Novembris huius se movet ad liberandam ab obsidio Monsonem, quae iam cuniculis impetitur. Creduntur esse in periculo et ipse Gallorum exercitus et alter Guebriani. Interim Germani qui Gallis militant, ad Caesaraugustam usque factis excursibus, boves inde et equos abduxere. Et papa et Veneti hic militem scribunt. Barbarini Monterchium cepere ac loca propinqua quaedam, Ethrusci arcem Sancti Viti prope Perusiam et arcem Sancti Aeneae. Suedi ex Erfurto Mogontiacensi agro mala intulere. Hiberni praedicant se venturos in Angliam in auxilium regis, si eo intrent Scoti.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Aditum ad reginam frustra quaerit. Vaticinium. Clades Vinariensium. Germanica et Lotharingica. Monson ab Hispanis obsessum. Catalanica. Plurima de Gallis. Parlamenti Anglorum fraudes. Ethruscorum res gestae. De Aurelianensis et Pfalzburgici uxoribus. Germanis libertas minus curae. De Monsonis obsidio. Delectus papae et Venetorum. De bello Ethrusco. Suedi Mogontiaco mala inferunt. Hiberni favent regi.