Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6259. 1643 juni 13. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Ii qui ex cardinalis Riceliaci restant disciplina, dicunt intra triennium de pace non cogitandum, interim sperandum fore ut Neapolitani, Mediolanenses aut alii Hispanicum imperium excutiant. At aliter animati sunt ac disserunt novi rerum administri.² Dux Aurelianensis velit ante caetera componi negotium Lotharingicum, qua de causa ad eum

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 143; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 298 no. 484. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 70.

2 Vgl. no. 6019 (dl. XIII). Het nieuwe bewind durfde dergelijke krachtige uitspraken nog niet over te nemen.

[p. 329]

misit dux Carolus.³ Regina vero regens ait multa sibi in his rebus opus circumspectione, ne credatur originis suae plus aequo meminisse. Ducis Bulionii postulata de Sedano reiecit ad id tempus, quo rex suae erit tutelae.⁴ Butillerius cum videret se retinere non posse praefecturam aerarii,⁵ de ea se excusavit. Et facile accepta est excusatio eaque cura translata in praesidem Baliolum et in dominum Davausium, quem puto non immemorem fore honorum sibi a Suedia habitorum.⁶ Multi credunt id eo factum ut a legatione ad pacem amoveatur. Qui autem eo ituri sint, latet adhuc. Sed fama destinat Estraeum, qui Romae legatus cum esset perpetuas cum pontifice controversias habuit, Castellinovium, antehac sigillorum custodem, postea in carcerem datum, unde liberatus nunc prope urbem est, et Servianum, antehac unum ex quatuor secretariis Status. Dux Espernonius hic est et obtinuit ut causa sua denuo iudicetur.

Dux Anguianus, accepta parte copiarum quae in Burgundia fuerant et machinis, praeter arces aliquot etiam oppida cepit Malbodium et Binchium. Nunc se recepit ad Galliae limitem, ne a crescentibus hostium copiis circumsideatur. Ad Mottam Odincurtium missi sunt francicorum millia quadringenta et duodecim. Dicitur autem habere peditum XX millia, sex equitum. Dertonae arx tandem Hispanis cessit. Interea princeps Thomas ad Astam quosdam hostium cecidit. Audimus autem uxorem eius in Hispania custodiri in carcere.

Guebrianus a nova aula nova exspectat mandata. Caesariani metuunt ne is se coniungat cum Conningsmarcio, qui nunc ad Francofurtum usque tributa exigit. Wurtzburgicis auxilium petentibus Bavarus duas tantum misit cohortes, id est regimenta. Constantiae civitatis legati Francofurto abiere, de rebus suis prope desperantes. At Argentoratensibus Johannes Waertius minatur hostilia si transirum Gallis permittant per vicinum urbi pontem.⁷ In conventu autem Francofurtensi agitur adhuc de re iudiciaria, agitur et de pecuniis. Principes pro Hamburgensibus ad regem Daniae scripsere. Austriaci, Bavarici, Burgundici volunt Palatinam causam acerrimam pacis causa separari, neque volunt a Francofurto conventum in Monasterii urbem transferri. Sed maior pars principum in utroque contra sentit. Qui Palatinas hic res agunt⁸ scriptum ministris regiminis distribuere, cur Galliae intersit eam domum in vetera iura restitui.⁹

In Cebennis calviniani arma sumere incipiunt et minari, nisi quae volunt obtineant.

3 De echtgenote van Gaston van Orléans was een zuster van hertog Karel IV van Lotharingen. De twee families onderhielden contact met elkaar via tussenpersonen, onder wie Nicolas Brulart (Bruslart), heer van Boulay (no. 6390), en een zoon van Benjamin Aubéry du Maurier, de voormalige ambassadeur in de Republiek (Lettres Mazarin I, p. 638).

4 Eerder had Frédéric-Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon, een voorstel tot schadeloosstelling voor het verlies van het prinsdom Sedan afgewezen (Congar, Sedan et le pays sedanais, p. 336).

5 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 13 juni 1643 (no. 6258).

6 De nieuwe staatssecretaris (surintendant) Claude de Mesmes, graaf van Avaux, was geen onbekende voor de Zweden. In 1635 had hij een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van het Pools-Zweeds wapenstilstandsverdrag. Vanaf 1637 zetelde hij in Hamburg, waar hij deelnam aan de voorbereiding van de aanstaande vredesconferenties (DBF IV, kol. 832-837).

7 Johan van Werth, een van de bevelhebbers van het Zwabisch-Beierse leger, attendeerde de Straatsburgers vermoedelijk op de schipbrug die maarschalk Guébriant tussen Wittenweier en Rhinau had laten aanleggen; vgl. no. 6219.

8 Welllicht het pamflet ‘Discours monstrant le notable interest, que le public a en la cause palatine’, z. pl. 1643 (Stadtbibliothek Frankfurt am Main, Flugschriftensammlung ‘Discursus politici’, Frankfort 1930, p. 221).

9 In dit kader ontving Grotius in mei een schrijven van Karl Ludwig van de Palts; zie no. 6233. Behalve op de Zweedse ambassadeur deed de prins voor de verdediging van zijn aanspraken ook een beroep op de Staatse ambassadeur Willem van Liere, heer van Oosterwijk (Aitzema (f^o) II, p. 884), de Engelse resident sir Richard Browne en vooral op zijn agent (Johann) Friedrich Pawel von Rammingen (CSP Dom. 1641-1643, p. 461 en p. 466).

[p. 330]

Dandelotio regina regens promisit dignitatem ordinis Spiritus Sancti.¹⁰ Eadem regina bibliothecam quae cardinalis Riceliaci fuit, dedit regi. Et ipse cum rege migrat in palatium quod ab eodem illo cardinali regi relictum est; ablatisque prioribus insignibus, regia ibi sunt posita. Dux Elboevius hic est. Imperatorem alii Norembergam aiunt ire, alii Lintzium. Ab Hispania per celeres equos literae huc ad reginam regentem venere.

In Anglia parlamenti classis inferior reginam Angliae pronuntiavit sontem summae proditionis, ideo quod monilia regni oppigneraverit et quod regem armis instruxerit. Iam enim quinquaginta sex currus cum armis et pulvere ab ea regina ad regem maritum venere.¹¹ Nobilitas adhuc ea de re deliberat. Sunt qui putant parlamentarios eo venturos audaciae ut et adversus regem aliquid tale pronuntient, ideo maxime quod literas quasdam eius ad Hibernos pontificios intercepere.¹² Regi prosperae quaedam pugnae evenere. Et parlamentarii pecunias exercitibus suis aegre expediunt. Cardinalis Mazarinus petitam iterum a regina regente missionem nondum impetravit.¹³

Deus, excellentissime et illustrissime domine, consilia tuae Sublimitatis fortunet,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

10 Een bericht over de bekering van Gaspard IV de Coligny, markies d'Andelot, verscheen zelfs in de Gazette 1643, no. 70, dd. 6 juni 1643. De zoon van de protestantse maarschalk Gaspard III de Coligny, markies, naderhand hertog van Châtillon, kwam door zijn geloofsovergang in aanmerking voor een ridderorde die koning Hendrik III in de tijd van de godsdienstoorlogen had ingesteld.

11 Koningin Henriëtte Maria stond op het punt York te verlaten. Met een legermacht van 3000 infanteristen en 1000 ruiters hoopte zij voor zich een weg te kunnen banen naar het hof van de koning in Oxford (CSP Ven. 1642-1643, p. 283 en p. 290).

12 Het koninklijk schrijven aan James Butler, graaf van Ormond, met het voorstel om de katholieke ‘confederation of Kilkenny’ te bewegen tot het aangaan van een wapenstilstand voor de duur van één jaar, dd. 23 april/3 mei 1643 (A new History of Ireland III, p. 306-308). Brieven die op deze zaak betrekking hadden, werden gevonden in de bagage van Randal MacDonnell, graaf van Antrim (DNB XXXV, p. 55-58).

13 Kardinaal Jules Mazarin had al een keer eerder zijn ontslag aangeboden; vgl. Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 48 en p. 54.

Lutetiae, III/XIII Iunii 1643.

Vidi principem Condaeum eique omnia negotia nostra commendavi. Respondit plane ut optaveram, aitque scriptum hinc in Suediam de servandis foederibus¹⁴ et putat inter legatos ad pacem fore Davausium. Rumor est ducem Anguianum ire ad obsidendam Theodonisvillam. Vidi postea et Chavigniacum. Idem mihi dixit de foederibus.¹⁵ Commendavi utrique et negotia domus Palatinae quantum res ferent, et si cum duce Carolo agatur, negotia ducis Croiaci¹⁶ et comitum Nassaviorum Saraepontanorum.¹⁷

14 Enkele dienaren van de kardinaal hadden in de week van 17-23 mei al te sterk hun onkunde op het gebied van de Frans-Zweedse betrekkingen laten blijken. Voor de Zweedse ambassadeur gaf het gebrek aan precisie de doorslag om audiënties aan te vragen bij Gaston van Orléans en de prins van Condé. De laatste kwam zijn belofte na. Op 27 juni werden brieven naar Stockholm verstuurd waarin de verzekering werd gegeven dat het subsidieverdrag van 30 juni 1641 nageleefd zou worden (no. 6350). De ontvangst van de officiële documenten werd op 27 juli/6 augustus door de Zweedse rijksraad bevestigd (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 230).

15 Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en staatssecretaris Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, waren betrokken geweest bij de onderhandelingen over de verlenging van het Frans-Zweeds subsidieverdrag; zie no. 5308 (dl. XII).

16 In 1635 begon Grotius in Parijs de belangen te behartigen van Anna van Pommeren, weduwe van Ernst, hertog van Croy en Aerschot († 1620). Een zoon uit dit huwelijk, Ernst Bogislaw (1620-1684), hertog van Croy, zag het levenslicht in de Lotharingse plaats Fénétrange, maar werd opgevoed aan het hof van zijn oom Bogislaw XIV van Pommeren; vgl. nos. 2185, 2213 en 2255 (dl. VI), nos. 2595 en 2731 (dl. VII), en no. 6414; NDB III, p. 426-427, en Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 24.

17 Karel IV, hertog van Lotharingen, pretendeerde recht te hebben op de territoria die tot 1635 in het bezit waren geweest van graaf Wilhelm Ludwig van Nassau-Saarbrücken (F. Petri, in Rheinische Geschichte: Neuzeit, p. 144-146, en ADB XLIII, p. 131-133).

[p. 331]

Guebrianus esse dicitur in marchionatu Badensi, caesariani pontem habere ad Spiram, Bavarici esse ad Tubingam. Audimus praeterea Portugallenses incursum fecisse in illam Castellae partem quae Vetus dicitur, Olivaresium manere in potestate inquisitorum, Leganesium propter concussiones de capite periclitari, bona eius fisco datura milliones quinque; legatos qui ab Hispania ad pacem eunt, hac transituros; Hispanos qui ad Fragas se tenebant, retro in Arragoniam cessisse; a duce Parmensi captum in Ferrariensi agro castellum Stellatum nomine.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Gallicorum circa pacis negotia agitationes. Intestina Germanorum mala. Dissidia inter Angliae regem et parlamentum. Hispanicae turbae.

Bijlage:¹⁸

(Memoi)re de monsieur l'ambassadeur (de) Suede, 1643.

L'ambassadeur de Suede asseure la reine-regente que la reine de Suede continue en ses intentions d'observer exactement les traittez et de faire courageusement la guerre jusqu'à ce que on puisse obtenir une paix juste, honnorable, seure et ferme pour les deux couronnes et pour les alliez.

Prie sa Majesté de donner ordre aux ambassadeurs qui iront aux traictez de la paix de faire tout ce qui faire se pourra pour le restablissement de la maison palatin[e].

Et en cas qu'on traitte avecq le duc Charles de Lorraine de vouloir avoir soing des droicts du duc de Croy et des comtes de Nassau-Sarbruck.

18 De tekst van de bijlage is ontleend aan Parijs, AE, Corresp. politique, Suède, t. V, f. 408.