Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6238. 1643 mei 30. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

In proelio ad Rocroium² periisse dicuntur Gallorum III millia, hostium supra quatuor. Signa capta sunt ferme ducenta, quae primum ostentata in domo principis Condaei, nunc in aede cathedrali suspenduntur. Mitto historiam eius proelii curante principe editam.³ Nunc dicitur is qui sub duce Anguiano est exercitus ire in Hainoviam, Burgundicus vero in comitatum Burgundiae, Guebrianus contra Bavaricas et Lotharingicas copias, quae se iungere dicuntur.

Princeps Thomas arcem praecipuam Astae nondum cepit, neque spes videtur liberandae arcis Dertonae. Rex Hispaniae ad Caesaraugustam est, Silva inter Tortosam et Fragas. Motta Odincurtius Almarasiam in Catalania recepisse dicitur. Vana sunt quae de Siciliae urbibus iactabantur.⁴ Buquoium audimus ab Hispanis obtruncatum, quod Albuquercio,

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 141; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 293 no. 482. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 67. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6239).

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 30 mei 1643 (no. 6237).

3 De prins van Condé gaf op 27 mei ruchtbaarheid aan de heldendaden van zijn zoon Louis II de Bourbon, hertog van Enghien, in een ‘extraordinaire’ van de Gazette getiteld ‘La bataille de Rocroy’; zie no. 6235. In zijn Journal noteerde Olivier Lefèvre d'Ormesson (I, p. 58-59): ‘Ce jour l'on publia la relation de la bataille de Rocroy, qui est merveilleuse dans ses circonstances; je l'ai gardée. Néantmoins, la vérité ou la médisance dit que le duc d'Anguien voulut le combat contre le sentiment du mareschal de l'Hospital, qui fit ses protestations, et des anciens mareschaux de camp ...’.

4 Zie voor de geruchten, no. 6226.

[p. 303]

ita ut Melo voluerat, de imperio equestri cedere noluerat, eiusque exemplo irritati equites male se ad Rocroium gesserint. Dux Carolus Wormatiae est, Mileraius ad aquas, marchio Bressaeus Brouagii. Esguillonia in urbe, cui regina promisit tutelam suam contra vim omnem. Dux Aurelianensis uxorem Medoni reperit, ubi archiepiscopus Parisiensis nuptiis eorum benedixit, ad maiorem cautionem hac forma: si coniuncti non estis, ego vos coniungo. Dux Guisius, qui nunc iterum archiepiscopus Remensis dicitur, intra Galliam est Marchae.⁵ Redeunt et Espernonius, Elboevius et Sanctogermanus.⁶ Episcopus Bellovacensis additus est ministris regendi status, ut et praeses Bellevrius, reginae cancellarius.⁷ Praeterea regina Romam misit ut eidem Bellovacensi dignitatem cardinalitiam obtineat. Gerberus hic est missus ab Angliae rege ad luctus indicia peragenda et res alias.

Cantatus est hymnus Te Deum ob victoriam ad Rocroium. Burgundicus exercitus futurus dicitur ad XVIII millia. Pecuniae aegre hic expediuntur. Videtur res eo ire ut exprimantur ab eis qui plusculam sibi sumsere. Vicecomiti⁸ Turenae et Gassioni spes fit de dignitate mareschalli Franciae. Ranzovius a captivitate rediit.⁹ Qui ituri sint ad colloquia de pace, nondum constat. Ante regis mortem delecti ad id fuerant dux Longovillanus, Davausius, Emeriacus.¹⁰ Davausius quin iturus sit, non dubitatur. Sed multi putant dominum Chavigniacum, ut se eximat impendentibus procellis, legationem quam nuper excusaverat nunc libenter accepturum. Dandelotius, filius mareschalli Castilonaei, ad romanam ecclesiam se contulit, delinitus amoribus virginis non bonae famae.

Beckius cum decem millibus augere dicitur Melonis exercitum. Quod multi Germanorum principum voluerant quodque magis e re protestantium fuisset, ut per circulos deligerentur qui pacis colloquia dirigerent, dis[s]uasum est ab aliis, qui et Palatinum negotium Viennae seorsim tractari volunt, Bavaro maxime auctore, qui et impedivit ne Hamburgensium conquerentium de rege Daniae et civitatum Ansiaticarum pro Hamburgensibus laborantium ratio haberetur, ita ut faciendum censuerant legati electoris Magontiacensis. Proponitur Francofurti ut totus is qui ibi est conventus transferatur ad loca colloquii de pace. Guebrianus et naves et machinas secum habet multas.

Regina episcopatus et alia quae vocant beneficia dat ex consilio Mazarini, Bellovacensis, Lexoviensis episcopi et Vincentii, qui est ex ordine Missionis. Maxima est Condaei auctoritas ideoque assiduus fit, ubi res aut status aut pecuniaria[e] tractantur. Dat causas referendas quibus vult, primus sententiam dicit, signat acta.

Die Dominico venit ad me Girautius iussu domini Chavigniaci, quem dicebat iussu reginae venturum ad me, sed morbo impediri.¹¹ Venit autem ad me Chavigniacus ipse die Jovis sub vesperam et de luctu luctusque solatii[s] quaedam praefatus, dixit reginam constantem fore in proposito regis defuncti ad continuandum bellum aut pacem faciendam cum regina Suediae caeterisque foederatis. De foederibus ipsis, quanquam ego bis eorum mentionem inieci, nihil dixit. Videntur aliquid mutare velle, ut et nuper scripsi.

5 Henri II de Lorraine, hertog van Guise, aartsbisschop van Reims, bereidde in de Zuidelijke Nederlanden zijn terugkeer voor. Even later nam hij in de Republiek de boot naar Calais.

6 De terugkeer van de ballingen was in volle gang. Bekende tegenstanders van Richelieu als Bernard de Nogaret de La Valette, hertog van Epernon, Charles II de Lorraine (1596-1657), hertog van Elbeuf, en Mathieu de Morgues (1582-1670), abt van Saint-Germain, betuigden hun steun aan het nieuwe bewind.

7 Gedoeld wordt op hofkanselier Nicolas de Bailleul, president van het Parlement van Parijs; vgl. Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 64.

8 Het copieboek Dresden geeft: ‘Guebrianti’.

9 Luitenant-generaal Josias Rantzau, heer te Bothkamp, was op 29 mei 1642 bij Honnecourt door de Spanjaarden gevangen genomen. Spoedig na zijn vrijlating werd hij betrokken in het beraad over het vervolg van de campagne van de hertog van Enghien (Episodes Guébriant, p. 371-374; Aumale, Histoire des princes de Condé IV, p. 147).

10 In zijn brief van 2 mei maakte Grotius bekend dat Henri d'Orléans, hertog van Longueville, Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Michel Particelli, heer van Emery, de uitverkoren delegatieleden zouden zijn; vgl. no. 6198.

11 René de Girault (Giraut), plaatsvervangend ‘introducteur des ambassadeurs’, bracht deze boodschap op zondag 24 mei aan Grotius over; vgl. no. 6234.

[p. 304]

Vesperi die Veneris vidi ac salutavi et regem et reginam regentem. Dixi ea quae ad minuendum magis quam ad augendum luctum pertinebant. Inter laudes defuncti regis non tacui curam eius pro Suedis.¹² Dixi praeterea ea quae tempori congruebant. Respondit regina benigne admodum de suo in reginam dominam nostram affectu; praeterea constantissimam se fore in persequendis vestigiis regis mariti sui. Idque me significare iussit.

Deus res et regni huius et Suedici in corcordia ad felicitatem servet. Idemque, excellentissime et illustrissime domine, consilia optima Sublimitatis tuae aspiret,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

12 In de brief aan Johan Oxenstierna: ‘sociis’.

Lutetiae, XX/XXX Maii 1643.

Hassici qui hic sunt LX francicorum millia supra promissum accepere.¹³ De Buquoio quod est dictum parum adhuc liquet. Motta Odincurtius in terram Valentiae se iecisse dicitur. Dicitur nunc omitti consilium illud de comitatu Burgundiae invadendo; et quae in id [in]structae¹⁴ erant copiae partim ire in Italiam, partim in Germaniam. Dux Anguianus apud se habet octodecim millia, et alii eo mittuntur ex praetoriis cohortibus. Espernonius et Chevreusia in villis suis sunt, non in aula. Bastilia vacua est, nisi quod tres ibi tantum retinentur ad preces propinquorum. Comes Novicastelius pro rege Britanniae cepit Scheifieldum et Rhoteramum.

13 In Parijs onderhandelden de Hessische vertegenwoordigers Winand von Polhelm en Adolf Wilhelm von Krosigk met kardinaal Jules Mazarin over de verlenging van het Frans-Hessische verdrag van 27 augustus 1639 (Engelbert, ‘Der Hessenkrieg am Niederrhein’ in Annalen des hist. Vereins für den Niederrhein 162(1960), p. 70-77).

14 In Grotius' brief aan Johan Oxenstierna: ‘destinatae’. Gedoeld wordt op de troepen die onder bevel van Charles de La Porte, markies van La Meilleraye, en Henri de La Tour d'Auvergne, burggraaf van Turenne, de strijd zouden aanbinden in de Franche-Comté (Spaans Bourgondië).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Historiam proelii ad Rocroium mittit. Belgica. Germanica. Reginam se salutasse narrat eiusque in Suedos affectum laudat.