Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

[p. 36]

6045. 1643 januari 19. Van W. de Groot.¹

Frater optime,

De non ostendendis iis quae ad me missa sunt² domino senatori satis ipse meminero. Vellem tam tibi possem satisfacere in inveniendo apologista idoneo. Interim et hoc scias velim, litteras quas postremo a te accepi, esse mihi suspectas aperturae non bona fide factae; etenim signaculum tuum in iunctura chartae ruptum repperi, cui ut medela afferretur aliquantum cerae introrsum erat suppositum. Hoc an Antverpiae an alibi factum sit, ego sane nescio.

Ostendit mihi litteras Guebriani comitis Brassetus,³ quibus ipse honorem filio habitum gratulatur seque ipsum magni aestimare profitetur.⁴

Iis quae nuper de Cyrillo⁵ perscripseram addenda sunt quae ab amico nuper accepi et, ut mihi quidem videtur, praemitti possent reliquis,⁶ si editio adornetur, quod ibi commodissime fieri poterit.⁷ Pro iis quae de rebus Gallicis scribis gratias habeo, sed nisi me coniectura fallit, potestas impatiens consortis erit.⁸

De iis quae ad Rivetum notasti cogitabo, sed id si solum prodiret, vereor ne et tu deridiculo futurus sis ob nimiam brevitatem. Florum sparsionem tuam magna ex parte legi, et volupe mihi fuit videre aliorum scriptorum cum iurisconsultis consonantiam in arte aequi et boni. Correctionibus vero tuis, paucis quidem illis sed insignibus, ut accedam, non suades, sed cogis. Liber iste apud omnes eruditos et politioris litteraturae amantes semper fiet maximi, quare dolet exempla tua nondum comparere.⁹

Nunc ad privata venio tibique matris optimae¹⁰ agonem summa cum tristitia nuntiare cogor. Ea cum post autumnum tussi et catharris valde fuisset afflicta, nudiustertius magnam valetudinis mutationem experta est, cum deliquio animi et crebro vomitu, ex defluxu catharri, qui et linguae usum impediit; deinde ex parte refecta, locuta nobis est, sed

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 24, 340 (inclusief bijlage). Eigenh. oorspr. Antw. op no. 6030, beantw. d. no. 6063.

2 Vermoedelijk de stukken die in de volgende alinea's nog eens aan de orde komen.

3 Henri Brasset (ook bekend als Jean Brasset), in de jaren 1627-1645 Frans ambassadesecretaris, later, tot 1654, resident in Den Haag (Schutte, Repertorium II, p. 7-12). Zie over zijn belangstelling voor Grotius' familie, nos. 5729 en 5999 (dl. XIII)

4 Grotius' jongste zoon Dirk, officier in het Frans-Weimarse leger van maarschalk Guébriant, was op 15 november door koning Lodewijk XIII onderscheiden met de titel en waardigheid van ‘aide de camp’; vgl. nos. 5966 en 5967 (dl. XIII).

5 Het martelaarschap van de reformatorische patriarch Cyrillus Lucaris van Constantinopel bracht Rivet ter sprake in zijn ‘animadversiones ad articulum XIII’ van Grotius' Annotata ad Consultationem Cassandri (BG nos. 1165-1168). In aansluiting hierop schreef Grotius in zijn Votum pro pace ecclesiastica (BG nos. 1183 en 1184): ‘Cyrillum illum Constantinopolitanum novi pridem, et ille me. Doleo illum consiliis externis, politicis sane, non theologicis ad ea abductum, quae si fecisset papa, iam illum aperte ϰαταϰυϱιεύειν τῶν ϰλήϱων [dominari in cleris] omnes scholarum, omnes basilicarum parietes resonarent’. Deze woorden vormden voor Rivet de aanleiding om in zijn Apologeticus pro suo de verae et sincerae pacis ecclesiae proposito, contra Hugonis Grotii Votum (BG no. 298 en BsG no. 319) nog wat meer gegevens over deze patriarch boven water te halen (p. 110-111 en p. 295-296).

6 De ‘anathematismi ab ecclesia Graeca in Cyrillum vibrati’; zie no. 6036. Willem de Groot had zijn broer de tekst gegeven van een exemplaar dat begin van het jaar in Amsterdam circuleerde.

7 Zie de bijlage.

8 Lucanus 1, 92-93.

9 De reeds lang verzonden presentexemplaren van de Florum sparsio (BG no. 791) waren en bleven voorlopig nog onderweg.

10 Aeltgen Borre van Overschie, dochter van Frans Pietersz. van Overschie en Adriana Adriaansdochter van Adrichem, was op 22 oktober 1561 te Delft geboren (E.A. van Beresteyn, in Ned. Leeuw 43 (1925), kol. 168, en H. Wijnaendts, in Ned. Leeuw 51 (1933), kol. 403-404).

[p. 37]

aegrius. Heri post meridiem etiam Psalmum CIII¹¹ integrum cecinit. Sub vesperam recruduit febricula, ita ut omnino actum crederemus; post nonam vero caruit omni loquela inque eo statu permansit circiter circa vigintiquattuor horas, ita ut praeter respirationem pulsumque et levem motum nihil vitalis supersit. Nunc in horas singulas extrema expectamus. Adfuit ei hodie optimus senex Utenbogardus,¹² quo de salutis negotio verba faciente, cum sermo non suppeteret, capite nictebat, ne aut auditu aut sensu defectam crederemus. Medicus eam doloris expertem iudicat, neque quicquam ex sua arte polliceri audet, in corpore tam exsucco et flaccido. Spectaculum hoc valde me cruciat, neque quicquam superest quam ut continuis ad Deum precibus liberationem a miseriis et in gloriam Dei receptum flagitemus; cuius favori te, uxorem, tuos nostrosque omnes commendo,

tibi obsequentissimus frater,
Guilielmus Grotius.

11 Psalm 103: ‘Looft de Here om zijn genade’.

12 De remonstrantse theoloog Johannes Wtenbogaert (1557-1644).

Raptim. Hagae, XIX Ianuarii 1643.

Bijlage:

Cyrillus Lucaris,¹³ cum aliquamdiu vixisset apud Ruthenos¹⁴ et Constantinopoli dein familiaris factus esset legato Verhagen¹⁵ eidemque placuisset, ab eodem interrogatus annon cuperet fieri patriarcha Constantinopolitanus, officio isto tum vacante, annuit quidem, sed negavit sibi tantum esse pecuniae, quantum eam in rem expendendum. Legatus Verhagen mutuat ei tantum, ea lege ut et gratus sit et calvinianorum dogmatum seminatorem se fore spondeat, et accepto promisso, intercessione sua obtinet confirmationem ab imperatore, Osmanni strangulati successore.¹⁶ Cyrillus fit patriarcha; pecuniae multo plus rependit legato promotori; spargit scripta calviniana. Relegatur hoc nomine ab imperatore - ut quo inscio illicitum introducere religionem vel sectam insolitam - in Rhodum aliamve insulam. Legato eodem intercedente inde dimittitur atque ad patriarchatum Constantinopolitanum redit.¹⁷ Spargit iterum scripta calviniana.¹⁸ Imperator tunc strangulari ipsum

13 De bijlage is geschreven door een vriend van beide broers.

14 Cyrillus Lucaris (ca. 1572-1638), die in zijn jeugd enige tijd aan de universiteit van Padua had gestudeerd, werd in 1596 naar Polen gestuurd waar hij tot 1601 werkte aan een verzoening tussen orthodoxen en hervormingsgezinden (A. Jobert, De Luther à Mohila, p. 341 en p. 353-355).

15 Mr. Cornelis Haga (1578-1654), Staats orator te Constantinopel 1612-1639 (Schutte, Repertorium I, p. 302-304). In de tijd dat hij zijn eerste audiëntie bij de Sultan kreeg, bekleedde Cyrillus Lucaris voor de duur van een maand de plaats van interim-patriarch van Constantinopel.

16 Sultan Osman II (†1622) kwam om in een paleisrevolutie. Zijn opvolger, de geesteszieke Mustafa I, werd al na een jaar afgezet. In 1623 kwam Murád IV (†1640) aan het bewind (Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas III, p. 365-367 en p. 252-254).

17 Na de dood van patriarch Timotheus II (1612-1620) werd Cyrillus door de synode aangewezen om de vacante plaats te bekleden. Voor zijn benoeming betaalde hij de Sultan prompt de verschuldigde som. Desondanks kreeg hij spoedig te maken met een tegenkandidaat die hem verplichtte de boot naar Rhodos te nemen (zomer 1623). Op 2 oktober 1623 werd Cyrillus echter weer in zijn waardigheid hersteld (S. Runciman, The great church in captivity, p. 259-288; G. Hering, Ökumenisches Patriarchat und Europäische Politik 1620-1638, p. 176-206).

18 Het bekendste geschrift van zijn hand was de Confessio fidei waarvan in 1629 een Latijnse versie te Genève werd gedrukt.

[p. 38]

curat, Successor Cyrilli synodum celebrat, ubi Cyrillus condemnatus.¹⁹ Haec ita retulit cui et legatus Verhagen et Cyrillus Constantinopoli fuere noti. Itaque Verhagen imposuit Batavis, plura iis de Cyrillo persuadere conatus; et aucupatus magis videtur favorem popularium suorum, illorum in Occidente, et cumprimis pecunias in Oriente, quam religionem nostram. Ut taceam quod Johannes Mathaeus Caryophilus,²⁰ archiepiscopus Jenensis [sic], Cyrilli fraudes nonnihil etiam detexerit, in scripto quo(dam) ...

19 Op weg naar een nieuw ballingsoord werd Cyrillus eind juni 1638 door zijn bewakers gewurgd. Zijn leer werd op de door zijn opvolgers Cyrillus Contaris van Berrhoea (1638-1639) en Parthenius I (1639-1644) bijeengeroepen synoden van Constantinopel (1638) en Constantinopel-Iasi (1642) veroordeeld. Aangezien velen hierin een complot van de jezuïeten zagen, publiceerde André Rivet later een Appendix ad Mysteria patrum jesuitarum in qua habetur Narratio historica, turbarum quas Constantinopoli moverunt jesuitae adversus Cyrillum patriarcham a.d. 1627 et 1628, et alia notatu dignissima. A viro docto qui fuit αὐτόπτης fideliter conscripta ad illustriss. dominum M.D. (Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 60-61, en S. Runciman, o.c., p. 286 (met een verwijzing naar een brief van Nathanael Conopius aan de Staatse ambassadepredikant Antoine Léger)).

20 Joannes Matthaeus Caryophi[l]lus, aartsbisschop van Iconium, liet in 1631 te Rome een werk verschijnen, getiteld Censura Confessionis fidei seu potius perfidiae calvinianae, quae nomine Cyrilli patriarchae Constantinopolitani edita circumfertur.

Adres: A monsieur/monsieur Grotius, ambassadeur de Suede, à Paris. 13 s. D'Holl.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 28 Ian. 1643.

En in dorso: 19 Ian. 1643 W. de Groot.