Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5911. 1642 oktober 10. Aan W. de Groot.¹

Mi frater,

Videmus plane propositum fuisse potentibus perdere Thuanum. Nihil ei obiici potuit, nisi quod federis cum Hispano initi notitiam habuerit. Idque in ipsum ut diceret Cinqmarcius adductus fuit arcano cancellarii colloquio, tormenta ei minantis ni agnosceret, et si agnosceret spem dans vitae, sed inanem. Intellexerat autem hoc Thuanus aliquo post tempore, cum iam mutata essent consilia. Ipse vehementer id improbavit. Quod si ad regem pertulisset indicium, nulla habens documenta periclitaturus fuerat haberi pro falso delatore. Statim atque hoc Cinqmarcius dixit et ipse coram eo fassus est, ivere iudices ad sententiam, quae eodem die scripta, pronuntiata et exsecutioni mandata est. Magnus ubique est moeror ex hac morte.²

Nostras chartas de negotio cum Rotterodamensibus legi gaudeo, item illa non male scripta contra Laurentiaden.³ Scripturas interpretandi libertas, quae nunquam tanta fuit quanta hoc saeculo, repagulis quibusdam coercenda est. Ea autem repagula sunt consensus saeculorum et gentium in aliquo dogmate. Omnia loca Scripturae quae agunt de poenis post hanc vitam egregie putant a se solvi tum sociniani tum Camphusiani.⁴ Ego vero quo magis Scripturas lego,

1 Gedrukt Epist., p. 943 App. no. 622. Antw. op no. 5901, beantw. d. no. 5926.

2 In de hoop dat hij met een volledige bekentenis zijn leven kon redden, had de markies van Cinq-Mars op de laatste dag van het proces ten overstaan van kanselier Pierre Séguier verklaard dat de medeverdachte François-Auguste de Thou alles wist van het geheim verdrag met Spanje dd. 13 maart. Dezelfde dag - de 12^de september - lieten beide ‘samenzweerders’ het leven op het schavot (‘Procez de MM. de Cinq-Mars et de Thou’ in Archives curieuses de l'histoire de France, 2^e série V, p. 295-308).

3 De Autentycque stucken (BG no. 889) en het geschrift Verwondering aan Jacobus Laurentius van een onbekend medestander van Grotius in de Republiek.

4 Dirck Raphaëlsz. Camphuysen (1586-1626) studeerde theologie te Leiden waar hij onder invloed kwam van het arminianisme. In 1620 moest hij uit de Republiek vluchten, maar keerde twee jaar later terug en vestigde zich als predikant te Dokkum. Zijn tolerante - weliswaar anti-calvinistische - denkbeelden legde hij vooral vast in het werk getiteld Van 't onbedrieghelyck oordeel (BWPGN II, p. 11-17).

[p. 464]

eo magis video rectum eorum sensum congruere cum traditione, maxime in negotio iustificationis, in quo protestantes sine causa triumphant. Ut antehac scripsi, plura sunt quae docti et doctores scire et docere debent quam sine quorum cognitione nemo de plebe servari possit. Et habent illa suas quoque utilitates. Regimen vero ecclesiae quale esse debeat maxime ex traditione constat. Si indocti converti non possunt nisi amotis illis quae cum legibus illorum positivis pugnant, nunquam convertentur. Legem autem nullas in sacro usu habendi imagines non esse naturalem Cherubinorum exempla docemur.⁵ In quaestione τϱίαδος video catholicos multo tractabiliores esse calvinistis. Et facile iudaeo puto id persuaderi posse quod illi exigunt.

De Groenlandia si quid cognoscas, discam lubens.⁶ De domino Spiringio doleo.⁷ Opto illi valetudinem meliorem.

In Voto pacis praeter erratum de quo scripsi, est et aliud quod in omnibus exemplaribus corrigi pervelim. Pagina 42 positum est comma inter ‘Gersonem’ et ‘Bucerum’, cum ego neque Gersonem accusem doctorem Parisiensem, neque M. Bucerum, qui episcoporum ordinem probavit, sed Gersonem Bucerum, hominem nuperum, Bernae [sic] ministrum.⁸ Sunt alia minora quae non opus est corrigi, nisi nova fiat editio: ut [p.] 102 ‘qualis’ pro: quales, [p.] 106 ‘longe’ pro: lege, p. 111 ‘aliter’ pro: alite.

Sors Thuani eo deplorabilior, quod septem e iudicibus⁹ eum ad exilium tantum damnavere. Allegavit ex paterna historia exemplum eius qui de duce Guisio quaedam Henrico III detulerat, et cum probare non posset tractus fuit equis.¹⁰ Dicitur cardinalis Riceliacus fore legatus a latere.

Saluta, quaeso, matrem, uxorem tuam, liberos et amicos,

tibi obligatissimus frater,
Hugo Grotius.

5 Vgl. Exodus 25 : 18-20 en 26 : 1.

6 Het bericht dat Bruyn van der Dussen twee zeelieden had ontmoet die dit jaar ‘vera Groenlandia’ hadden mogen aanschouwen.

7 Petter Spiring Silvercrona, de Zweedse resident in Den Haag, was de laatste tijd slecht ter been.

8 In zijn brief van 3 oktober (no. 5904) had Grotius al een correctie gesignaleerd voor een eventuele herdruk van zijn Votum pro pace ecclesiastica (BG no. 1183). De te verwijderen komma is te lezen ad art. VII (Opera omnia theologica III (BG no. 919), p. 658 r. 60B). Met het weghalen van de misplaatste komma maakte Grotius van twee grote theologen één kleine: de Veerse predikant Gerson Bucerus (ca. 1565-1631) die op 16 augustus 1608 zijn huwelijk met Maria van Reigersberch had ingezegend (Biogr. Lexicon voor de Geschiedenis van het Ned. Protestantisme II, p. 107-108). Helaas ging deze verandering voorbij aan de verzorgers van herdrukken van het Votum (BG nos. 1184-1189).

9 Volgens de officiële papieren stemden slechts 2 rechters tegen het doodvonnis (Lettres Richelieu VII, p. 122 n.).

10 De Historiarum sui temporis ab anno ... 1543 usque ad annum ... 1607 libri CXXXVIII van Jacques-Auguste de Thou. De zaak zou betrekking kunnen hebben op de executie (door ophanging) van de advocaat François Le Breton op 22 november 1586. Een beter voorbeeld geeft Pierre Dupuy in zijn ‘Mémoires pour servir à justifier l'innocence de Messire François-Auguste de Thou’, waarin gesproken wordt van een ‘sieur de G. lequel ayant accusé un prince d'un crime tres atroce contre la personne du Roy, et ne l'ayant pû prouver, fut condamné(e) à mort, et executé par arrest du Parlement de Paris du 4 octobre 1617’ (Thuani historia VII, X, p. 54). Volgens het verslag van een ondervraging op 9 september moet François-Auguste alleen gezegd hebben ‘qu'après avoir beaucoup considéré dans son esprit s'il pourroit honnestement déclarer au Roy ce qu'il sçavoit de ce traicté, qu'il avoit jugé ne le pouvoir faire sans mettre sa vie et son honneur dans un péril manifeste et tout apparent ...’ (Archives curieuses, 2^e série V, p. 300-301).

Lutetiae, 10 Octobris 1642.

Omnino opus erit chartarum editarum XXX exempla mitti Rotterodamum quo tempore coibit ordo, ut per ianitorem tradantur.¹¹

11 De uitreiking van de Autentycque stucken aan het voltallige stadsbestuur van Rotterdam.