Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5821. 1642 augustus 2. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Frater regius, ex quo Nizziaci est,² adiecit alia ad indicium prius. Rex de iis qui in vinculis sunt dure loquitur, quasi vitae suae liberorumque suorum insidiatis. Id tamen vix cuipiam persuadetur. Thuanus cum de eo interrogaretur, ita excanduit, ut in caput interrogantis scabellum coniecturus fuerit, ni alii intervenissent. Sanctimarcius autem ostendit, quam id esset incredibile: nunquam sibi bene convenisse cum regis fratre neque se sperare potuisse maiorem unquam apud illum ea, quam apud regem habebat gratiam. Qui res optime norunt, dicunt regem apud Perpinianum ita aegrotasse, ut morti proximus crederetur. Sanctimarcium et amicos eius tunc ita res disposuisse, ut si quid regi evenisset, ipse potius quam cardinalis clientesque eius rerum potirentur. Ad id parati dicuntur fuisse quatuor exercitus. Rex perscribit sermones, quos cum Sanctimarcio habuit. De induciis³ se conscio actum non negat. Cardinalis regem pessime adversus se animatum fuisse non ignorat. Hinc diffidentia utrinque.

Cardinalis cubiculo non egreditur. Urbem arcemque Tarasconae acribus custodiis tenet, advenientes explorat, Mazarinum apud se habet, quo ad negotia administro utitur. Chaviniacus comes regem, ita languidum ut sella plerunque gestetur, perpetuo obsidet, ne quis irrepat in

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 92; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 217 no. 439. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 185.

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrieven aan Nicolaes van Reigersberch en P. Spiring Silvercrona dd. 2 augustus 1642 (nos. 5819 en 5820; zie voor de mededelingen in het postscriptum ook no. 5818).

3 Het verdrag dat 's konings broer Gaston van Orléans, met medeweten van de hertog van Bouillon en de markies van Cinq-Mars, op 13 maart 1642 met Spanje had gesloten.

[p. 353]

vacantem gratiae locum. Noyerius, antehac discors, plane comiti Chaviniaco se dedidit.⁴ Eum omnes cardinalis amici pro rerum suarum servatore agnoscunt.

Dicitur dux Bulionius duci Lugdunum, ut ibi et ipse audiatur et coram eo vincti alii. Ac ne qua oriatur seditio, mitti ad urbis custodiam duo millia militum. Sed additur, lentius nunc procedere negotium ob incertam cardinalis valetudinem. Qui ea esse corporis constitutione a medicis creditur, ut non facile ad sanitatem sit reditura, praecipitari autem possit per febrem ex doloribus aut per gangraenam affectarum partium. Haec cardinalis non ignorans, quanquam forte sperat meliora, id omni modo agit, ut per principis Condaei potentiam et per comitis Chaviniaci gratiam apud regem, propinquos omnes suos post se relinquat tutos rerumque compotes. Regina tamen ad Fontem Bellaqueum est et, quantum colligere licet, bene ei cum rege convenit.

Davausius brevi hic erit. Misit ad me librum, quem edidit de iis, quae acta sunt ad res paci praeparandas. Video eum in id laborare, ut odio tardatae pacis Viennenses oneret.⁵ Neque ego eos absolverim. Interim video nusquam a Davausio dari Ferdinando imperatoris titulum, quem ei dant Suedia Germanique omnes. Ego vero non video quomodo, nisi hoc impedimento remoto, ad pacis colloquia veniri possit. Nam si ille imperator non est, nihil valent data ab illo tuti itineris diplomata et potestates legatis concessae. De Germania enim tota controversia est, non de Hungaria, cuius illum regem Galli semper vocarunt et vocant. At vero neque rex Henricus IV ad pacis,⁶ neque Batavi ad induciarum praevia venire unquam voluerunt, nisi collocata extra controversiam illi regis Galliae, his liberorum Ordinum qualitate.

Halerius, accepto augmento copiarum a Granseio et a Mediomatricum praefecto⁷ et ab Ossenvillio, XII Iulii arcem Vivarii a se captam aequavit solo; postridie Diosam redegit in potestatem et praesidium ibi reliquit.

Quatuor Scotorum millia regi militatura Diepam advenere. Melos et Beckius speciem praeferunt obsidere volentium Castelletium. Ideo ad Guisam se contulit Harcurtius, cui se iuncturus creditur et comes Guichius. Qui Perpiniani sunt, cum ad colloquium admissi conditiones tulissent valde iniquas - volebant enim ad tempus aliquod ab hostibus pasci - eo abrupto erupere aliquoties satis prospere. Nunc Leganesius omnia tentat, ut eis subveniat. Classium autem utraque tempestatibus disiecta est. Tentarunt post id Hispani duo Italorum millia in portum Rosarum exponere. Id an impedire potuerit Motta Odincurtius, nescimus. Certe ex Languedocia et vetus et voluntarius miles ad eum mittitur.

Habemus hic ordinarium e Portugallia legatum⁸ et Emanuelis Portugalliae principis filium ex Italia huc profugum.⁹

4 De staatssecretarissen Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, en François Sublet, seigneur de Noyers, gaven door eendrachtig samen te werken blijk van vertrouwen in de politieke richtlijnen van Richelieu.

5 Claude de Mesmes, graaf van Avaux, had te Hamburg meegewerkt aan de totstandkoming van het preliminair vredesverdrag van 25 december 1641. Het boek dat hij Grotius ten geschenke gaf, voerde het opschrift Exemplum litterarum ad serenissimum Daniae et Norvegiae regem a Gallico per Germaniam legato scriptarum, circa tractatus pacis, edities Parijs en Amsterdam 1642. Zie voor zijn tot eind september uitgestelde terugkeer naar Parijs, Correspondance inédite du comte d'Avaux, p. 260 n.

6 De vrede die Frankrijk en Spanje op 2 mei 1598 te Vervins hadden gesloten. Tijdens deze vredesonderhandelingen kwam ook de erkenning van het koningschap van Hendrik IV ter sprake; vgl. no. 5676.

7 Jean de Lambert (1586-1665), markies van Saint-Bris, gouverneur van Metz (NBG XXIX, kol. 136-139).

8 De nieuwe Portugese ambassadeur Vasco Luís da Gama, graaf van Vidigueira, werd op 15 augustus door de koning ontvangen; vgl. no. 5715.

9 Het betreft hier de avontuurlijke prins Guillaume-Christophe-Louis, zoon van Manuel van Portugal en Emilia van Oranje-Nassau (Het Staatsche leger IV, p. 384-385; Gazette 1642, no. 99, dd. 2 augustus 1642).

[p. 354]

Ad ferendum huc reginae matris corpus mitti creditur Mombazonius. Reginae vero regis uxori ii, qui nunc aulam gubernant, obtulere operam suam, ut revocaretur huc Chevreusia. At ipsa ostendit, id fieret an non fieret, sibi in aequo esse.

Londinii a parlamento in carcerem datus est urbis maior.¹⁰ Nihilominus parlamentarii, videntes inter se nasci discordias et metuentes ne maiores fiant, offerunt regi possessionem urbis Hullae et quorundam militiae ducum nominationes, dum militia sinatur parlamento fidem addicere et parlamento tertio quoque anno permittatur iudicium, an ea fides recte servata sit, et omnium hactenus actorum detur indulgentia.

Princeps Arausionensis regem Angliae de privato suo adiuvat. Johannes Waertius Magontiaci erat,¹¹ cum inde ultimae venere literae.

Deus, etc.

Hugo Grotius.

10 Lord Mayor Sir Richard Gurney werd op 22 juli in de Tower gevangen gezet (CSP Ven. 1642-1643, p. 107; The Parliamentary History of England II (1625-1642), kol. 1406-1413).

11 Met een deel van zijn onlangs in Zwaben geformeerde leger trok de Beierse generaal Johan van Werth langs de Rijn naar het Keulse Sticht (H. Lahrkamp, Jan von Werth, p. 120).

Lutetiae, XXII Iulii/II Augusti 1642.

Frater regius se in Helvetios recepit. Ibi dicit se, quae testatus est, ideo dixisse, ut e Gallia sibi exire liceret. Thuanus autem innocentiae suae documenta misit Romam. Rex his motus, omnes qui advocati regii sunt et qui fuere, advocavit consilii causa. Res intricata est. Motta Odincurtius impedire descensum non potuit. Monuit Milleraium¹² ut sibi caveret. Galli praesidiarios tum Lamottae in Lotharingia, tum Duaci male habuere. Harcurtium Creciaci esse intelligimus. Pars tertia apparitorum regni ad arma cogitur, quibus sumtum praebebunt partes alterae duae.

12 Charles de La Porte, markies van La Meilleraye, een van de twee Franse bevelhebbers die de capitulatie van het Spaanse garnizoen van Perpignan moesten afdwingen.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Captivis quae imputata. Quae illorum responsio. Cardinalis circumspectio. Davausii scriptum, quo tardatae pacis negotium Viennensibus imputat, nec Ferdinandum imperatorem agnoscit. Belgica. Hispanica. Anglica. Alia nova.