Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5764. 1642 juni 26. Van J. Oxenstierna.¹

Magnifice et generose domine legate,

Ex quo postremas ad Magnificentiam vestram 4 Aprilis expedivi,² multa in exercitu nostro evenere relatione dignissima, quorum tamen mentione hactenus abstinui, impeditus partim itinere meo et excursu in maritimas et limitaneas Pomeraniae urbes, partim etiam concursu caussarum circa adventum meum in hanc urbem.

Iam cum scribendi vices Magnificentiae vestrae rependere statuo, referre mihi licet Silesiam paene totam a marescallo Torstensonio victam et aliquot Moraviae loca occupata. Nam ubi vidisset Torstensonius magno constitisse archiduci quod Albim traiecisset indeque enervatum paene in Misniam rediisse, illico e veteri Marchia movit et uno paene eoque non interrupto

1 Minuut Stockholm, RA, E 915, coll. J.A. Oxenstierna ser. A II, Koncept G. De talrijke doorhalingen en verbeteringen van de hand van de opsteller van deze brief zullen niet worden gesignaleerd.

2 Johan Oxenstierna, de Zweedse gevolmachtigde ter vredesconferentie, had op 22 april het laatst iets van zich doen horen; zie no. 5691. In die tijd hield hij zich in Stralsund op. Na het afbreken van de onderhandelingen over de ratificatie van het Zweeds-Brandenburgs wapenstilstandsverdrag (infra), had hij zich naar Stettin begeven (Urk. u. Act. XXIII-1, p. 24-32).

[p. 284]

cursu Silesiae se superfudit, devictis Glogavia aliisque locis.³ Reliquae urbes Volau, Trackenberg aliaeque satis quidem erant munitae, sed fortunam ducis veritae, quaedam sponte, aliae coactae sese dedidere. Lignitzium intactum transiit, vel quod firmiori praesidio esset insessum munitumque iusta defensione quam ut illud aggredi posset, vel quia marescallus ad maiora gloriae decora properabat. Nam dum Jawr et Steinau occupat, nunciatur ducem Lauenburgicum Franciscum Albertum in itinere esse cum toto suo equitatu, cui plurimum fidebat, et quingentis velitibus, ut Sveinitzio suppetias ferat et adversus hostiles insultus praeservet. Itaque Torstensonius Konigzmarkio⁴ iam ante praemisso ad occupandos aditus eiusdem urbis succenturiat Vittenbergium,⁵ ipse festinans cum peditatu et tormentis quantum posset. Quod equidem ita illi successit, ut cum Lauenburgicus dimidio miliari ab urbe esset, Torstensonius cum integro suo exercitu intercederet illi urbique, mox quoque relictis ad urbem magnis tormentis aliisque quae victoriae forent impedimento, praemissoque agmine equitum, quod hostem distineret dum totus exercitus adveniret. Lauenburgicus anceps animi ter copias suas convertit, proposito, ut postea fassus est, relinquendi duas cohortes quae nostrates morarentur, dum ipse cum caeteris elaberetur. Verum tertia tandem conversione deprehensus a nostratibus, ordine licet ad pugnam instructo, non sustinuit primum impetum, sed ad eum congressum Saxonici primi in fugam ruunt eorumque inclinationem seq[u]uti alii nullo ordine, disiecti per campum prout quemque casus duxit, nostratibus etiam eos insequentibus per quinque milliaria. Lauenburgicus acceptis duobus vulneribus vivus est captus et cum eo generalis vigilum praefectus Hanovius, colonellus Vallofsky et plurimi alii officiales et gregarii milites.⁶

Hanc victoriam sequitur Sveinitzium quod postera die deditionem fecit, tradito per moenium rupturas colonello Bario, homine de nostratibus non bene merito.⁷ Qui huic pugnae superstites Vratislaviam venere, tantam consternationem peditatui et tribus equitum cohortibus iniecere, ut eadem nocte illinc moverint. Fugientium tergis usque Ulmitzium, Moraviae urbem, inhaesit campimarescallus cum expeditis suorum equitum, ceciditque greges militum hinc inde palantes, integrum etiam Rebecki regimentum, conantesque in Bohemiam ire antevertit et in montes qui Moraviam ab Hungaria dividunt compulit.⁸ Neissae obsidionem delegavit Lilliehökio, ipse caesis et in diversa actis hostium copiis Olimitium adiit ac 31 Maii obsessum tenuit. Quam urbem nunc vi captam et Neissam legibus deditam, aliunde audio.⁹ Lauenburgicus quoque 31 Maii Sveinitii obiit.¹⁰

3 Terwijl de keizerlijken onder bevel van aartshertog Leopold Wilhelm en Ottavio Piccolomini de Elbe bij Tangermünde overstaken, koos het leger van Lennart Torstensson voor een zuidelijker route. In april stak het bij Sandau de Elbe over. Vervolgens werd koers gezet naar Silezië. In mei veroverden Torstensson en zijn mannen in snel tempo Glogów aan de Oder, Wolów (Wohlau), Zmigród (Trachenberg), Jawor (Jauer) en Ścinawa (Steinau). Voor de muren van Świdnica (Schweidnitz) stootte het Zweedse leger op troepen van de keizerlijke veldmaarschalk Franz Albrecht, hertog van Saksen-Lauenburg. Op 30 mei vond de krachtmeting plaats. Zie voor Torstenssons successen in Silezië, Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 366-373.

4 Generaal-majoor Hans Christoph (ca. 1600-1663), graaf van Königsmarck, diende aanvankelijk de keizerlijken, maar trad in 1631/32 toe tot het Zweedse leger (SBL XXI, p. 778-781; NDB XII, p. 360-361).

5 Generaal-majoor Arved Wittenberg von Debern (†1657), afkomstig uit Finland, was zijn militaire loopbaan omstrecks 1622 begonnen (BLS XXI, p. 38-50).

6 De Saksische generaal-wachtmeester Augustin von Hanau en kolonel Peter Warlowsky konden later uit krijgsgevangenschap verlost worden; zie Doc. Boh. VII, p. 182 no. 528 en p. 200 no. 590.

7 Kolonel Franz von Bourré, gouverneur van Świdnica. De burgers van de stad dwongen hem tot overgave (Gazette 1642, no. 87, dd. 5 juli 1642).

8 Ook de Gazette 1642, no. 90, dd. 12 juli 1642, maakte in berichten uit Wenen van 18 juni gewag van de vernietiging van een regiment infanterie nabij Olomouc in Moravië, Over het lot van de commandant Rebeck (Ribbeck) is niets bekend.

9 Nysa (Neisse) in Silezië werd belegerd door Johan Lilliehöök (1598-1642), commandant van de Zweedse artillerie (SBL XXIII, p. 108-110).

10 Hertog Franz-Albrecht overleed op 10 juni n.s.

[p. 285]

Non possumus satis dignas Deo gratias agere quod reductis armis sacrae regiae Maiestatis in Silesiam tutam hanc maritimam oram praestiterit converteritque in propriam Lauenburgici cervicem machinationes huic provinciae et Megapeali ducatui¹¹ intentatas, ne dum quod caelestis Maiestas usque in Moraviam trophaea sacrae regiae Maiestatis adeoque spem resurgentis pacis protulerit.

Utinam insignis haec clades indere possit caesari meliorem quam hactenus habuit pacis amorem. Quibus tricis praeliminarem tractatum involverit, id orbi nunc notum. Ex eo Awesbergius plane conticuit¹² nisi quod subinde caesaris caussam apud alios rerum inter legatos Hamburgi¹³ gestarum ignaros ficto colore voluerit figurare. Si quid de caetero loquetur, non erit nisi nomine tenus, usque dum vires iam nonnihil debilitatas recuperaverint. Non alia res caesaris magis cordi est quam ut quibuscunque modis dissuat principes Germaniae eosque a regnis foederatis separet et regna denique ab invicem. Vim magnam habuit hoc consilium in electore Saxoniae aliisque exemplum eius sequentibus.

Qui Goslariae habitus est tractatus, etiam conclusus, sed non in executionem ductus dicitur, haesitantibus principibus quid facto opus sit.¹⁴ Induciarum tractatus¹⁵ cum Brandeburgico paululum est suspensus, forte usque dum elector ipse in Marchiam veniat, quod brevi futurum speramus. Quibus Magnificentiam vestram divinae protectioni studiose commendo,

Magnificentiae vestrae ad amica officia paratus,
Johannes Oxenstierna.

11 Mecklenburg (Megalopolitanus ducatus) zal hier bedoeld worden.

12 Rijkshofraad Johann Weichard von Auersperg voerde in 1641 een missie naar Den Haag uit. Dit jaar was hij door de keizer ingeschakeld bij de voorbereiding van de vredesconferenties (NDB I, p. 437-438).

13 De Franse, Zweedse en keizerlijke gezanten die in 1641 te Hamburg gewerkt hadden aan het opstellen van een preliminair vredesverdrag.

14 De hertogen van Braunschweig-Lüneburg hadden in Goslar een verdrag met de keizer gesloten. Nader onderhandeld moest worden over de aanspraken van de aartsbisschop-keurvorst van Keulen op het Sticht Hildesheim.

15 Op 14/24 juli 1641 waren Zweden en Brandenburg een voorlopig wapenstilstandsverdrag overeengekomen.

Sedini, 16 Iunii 1642.

In dorso: d. 16 Iunii anno 1642 ad Hugonem Grotium. Johannes Oxenstiern.