Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5669. 1642 april 7. Van W. de Groot.¹

Frater optime,

Mitto tibi reliquias operis Rivetiani, id est dedicatoriam, praefationem, epigramma et libellum anonymi.² Ego maiorem ubique lenitatem et moderationem speraveram in scripto de conciliatione agente et opposito tuis Annotatis, quae in neminem invehuntur et pacifica omnia continent. Sed ita est hominis ingenium. Epigramma³ agnoscit suum non esse⁴ - et certe aliter olent catuli, aliter sues⁵ - sed auctorem non nominat. Ego paucos novi qui id praestare possint; quare quantum potero inquiram. Interea vide, an placeat quod mitto responsum Riveti meritis condignum.⁶ Libellum anonymi e familiaribus Riveti intelligo esse Calvini et antea quidem typis impressum⁷ neque tamen eius operibus insertum et oppositum Germanico Interim.⁸ Miror,

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 24, 238. Eigenh. oorspr. Antw. op no. 5656, beantw. d. no. 5684.

2 Op 31 maart had Willem al een aantal katernen van Hugonis Grotii in Consultationem Cassandri annotata. Cum necessariis animadversionibus Andreae Riveti... (BG no. 1172) naar zijn broer in Parijs gestuurd. Het pakket dat nu verzonden werd, bevatte de dedicatio aan de curatoren van de Leidse Universiteit, dd. Hagae Comitis kal. april., de praefatio ad lectorem, voorts een epigramma en tenslotte de Tractatus de Christianae pacificationis et ecclesiae reformandae vera ratione, ab eximio quodam theologo, ante annos LXXX editus.

3 Het epigram ‘De Hugonis Grotii annotatis Henoticis, ad Consultationem Cassandri’. Weldra zal blijken dat dit een gedicht van Constantijn Huygens was (Worp, De Gedichten van C. Huygens III, p. 178, en IX, p. 58). Zie voor enige correcties in de tekst, no. 5761.

4 De tekst van het epigram zoals afgedrukt in BG no. 1172:

Qui se cumque nigrâ primi caligine victâ
Romano fortes eripuere luto,
Non indignamur si queis epidermide summâ
Sordibus elotas non habuere manus.
Vel serò sapuisse Phryges sapientia saeclo
Major et erecto digna vel aere fuit.
Illâ Cassandri, Wicelique, Melanchthonis illâ,
Illâ Modrevii conditione placent;
Illâ operum, Spalatine senex, sine crimine laudem
A non ingrata posteritate refers.
Sed veteres è luce nova repetisse tenebras,
In vomitus prava sponte redisse suos,
Fabellas et decrepiti deliria mundi
Coelitus incenso substituisse faci;
Vim vero facere, ut falsi confinia tangat,
Mollius, et tacitè fiat hic ille color:
Aeneus haec certò: sed si respiret, Erasmus
In Grotio, nisi sit ferreus, ista ferat?

5 Vgl. Plautus, Epidicus 579.

6 Willems repliek ontbreekt; zie voor het oordeel van Grotius, no. 5684.

7 Het tractaat van Calvijn was in 1549 te Genève verschenen onder de titel Interim adultero-Germanum, cui adjecta est vera Christianae pacificationis et ecclesiae reformandae ratio.

8 Het Augsburgse Interim van 1548 was een poging om op dogmatische punten tot een verzoening tussen protestanten en katholieken te komen.

[p. 172]

quid Rivetum impulerit epistolam tuam pag. 251 edere⁹ alieno sane tempore et nihil fere quod ipsum iuvet continentem praeter novitatis vocabulum de Arminii dogmate usurpatum. Certe in ponendo anno valde erravit, cum Arminius ante annum 1615 diu fuerit mortuus. Velim et indices, cui eam epistolam scripseris¹⁰ et an non Heinsio.¹¹ Nam notas N.R. falso additas et Reygersbergium aut alium eius nominis tangere non puto. Iudicium Utenbogardi, quod inibi refertur, verum et divinum fuisse probavit eventus.¹² Ego omnino tibi rescribendum censeo, sed pacate ut antea, ne tu pacis suasor minus pacifice scripsisse videaris, et ita quidem ut rationum momenta examines et sententiam tuam aliorum, maxime protestantium, auctoritate munias. Ad scommata et sarcasmos mallem alium quemvis respondere. Posset id sane praestare filius maior, quem nihil iam magnae rei agere puto.¹³

A Blavio necdum quid accepi itaque quod ea de re scribam non habeo. Libros tuos de Iure belli et pacis prima occasione mittam. Vosbergius maximo cum periculo aegrotat.¹⁴

Spero verum fore quod credis Suedos tibi scripti tui nomine minus iniquos fore, sed video et Rivetum publice agere, ut eos in te concitet, et idem ab aliis clam agi non dubito. De Petri rebus, quando ita tibi videtur, tecum silebo. Ab editione privatorum¹⁵ ego, ut ante scripsi, excusari debeo ob privatas quas indicavi causas.

Quid de Arragoniae motu futurum sit, libenter intelligam et quid in Ruscinonensi tractu agatur. In Hibernia ambiguo Marte pugnatur. In Anglia nondum consilescunt turbae. Rex Jorcae est et parlamenti postulata reiicit. Si e Scotia aut Dania aliquid praesidii rex expectat, male sibi consuluerint qui iam eius maiestati proterve insultant.

Vale, frater optime,

tibi obsequentissimus frater,
Guilielmus Grotius.

9 Grotius' brief aan Nicolaes van Reigersberch (N.R.) van [juni] 1608 (vgl. no. 137 (dl. I)) is in de editie BG no. 1172 te lezen op pp. 251-254; vgl. ook BG no. 1277.

10 In een brief die hij op 26 mei 1642 aan Claude Sarrau schreef, vertelt Rivet hoe hij aan de tekst van Grotius' schrijven is gekomen: ‘Le N.R. est le beau-frere du legat, Nicol[as] Reigersberg, qui me communiqua cette lettre a Thoüars l'an 1608 qu'il faut corriger ou il y a 1615 en mon livre’ (Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau I, p. 146 n. 32 en p. 155-157). In deel I van de Briefwisseling komt aan het licht dat Nicolaes van Reigersberch in 1608 een ‘tour’ door Frankrijk had gemaakt (vgl. no. 137 n. 8 en no. 143).

11 Daniel Heinsius (1580-1655), hoogleraar en bibliothecaris van de Leidse universiteit (zie dl. I van de Briefwisseling, passim).

12 In de door Rivet openbaar gemaakte brief aan N.R., gaf Grotius een beschrijving van een godsdienstgesprek dat op 30 mei 1608 voor de Hoge Raad had plaatsgevonden. Bij die gedachtenwisseling waren betrokken Gomarus, Arminius en op enige afstand ook Johannes Wtenbogaert. Van deze laatste zou Grotius de voorspelling hebben gehoord dat de Arminianen op den duur overstemd zullen worden door de orthodoxe calvinisten.

13 Grotius' oudste zoon Cornelis bevond zich in het ouderlijk huis te Parijs.

14 De verzending van de auteursexemplaren van de nieuwste druk van De iure belli ac pacis (BG no. 571) had oorspronkelijk via Caspar van Vosbergen jr. moeten geschieden.

15 De Autentycque stucken, raeckende de saecke van den heer Hugo de Groot... (BG no. 889).

Hagae, VII Aprilis 1642.

Parlamentum Angliae declarationem emisit, qua omnium dissidiorum fons et origo in regem et reginam derivatur omnibusque gubernatoribus iniungitur ut se in praesidia sua conferant ibique arma capiant, quae rex sine suo iussu iniusta dicit, parlamento contra obnitente et in eo nemine contradicente.¹⁶ Dicuntur et Scoti viginti militum millia parlamento Angliae

16 ‘The Declaration of both Houses, setting forth the Causes of their fears and jealousies’, dd. 7/17 maart 1642; vgl. no. 5653. In de Republiek werd de tekst van deze declaratie verspreid door de Amsterdamse courantier Jan van Hilten (Knuttel, Cat. v. pamfl. no. 4820: ‘Een declaratie van de beyde Huysen des Parlements aen sijn Majesteit, den 9 Martii ouden stijl, ghepresenteert’, 1642).

[p. 173]

obtulisse. Hispani in Clusam¹⁷ insultum fecere, sed egregie repulsi sunt. Interim Dunkerkani septem nostras naves ex Anglia venientes cum multis mercibus ceperunt.

Postquam haec scripseram, dixit Reigersbergius epistolam ad se scriptam, a se Riveto traditam fuisse.

17 Lécluse (plaats ten oosten van Atrecht) of Sluis in Zeeuws-Vlaanderen.

Adres: A monsieur/monsieur Grotius, ambassadeur de Suede, à Paris.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 14 April.

En in dorso: 7 April 1642 W. de Groot.