Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 9

3598. 1638 mei 28. Aan A. Oxenstierna⁴.

Excellentissime atque Illustrissime Domine,

Receptis reginae dominae nostrae clementissimae⁵ ad regem⁶ et ad me literis⁷ aditum postulavi ad regem, cujus nunc commodum exspecto.

Quae a duce Vinariensi⁸ geruntur, satis late explicant diligentes D. Mulleri⁹ literae. Non duplicabo itaque Sublimitati Tuae legendi laborem.

Apud legatum Venetum¹⁰ fuimus ante hos sex dies ego et D. Schmalchius¹¹. Literas ei tradidimus, tum quae ad ipsum erant, tum quae ad ducem Venetum¹², quorum se jam accepisse dicebat exemplum.

Quae dixi de inscriptione ad reginam non ex more facta a Venetis, cum a regibus principibusque omnibus salutari soleat Serenissimae Potentissimaeque elogio, silentio transmisit. Neque ego ultra institi, quam ut dicerem in posterum id emendandum, si literas suas gratas esse velint. Locutus de hac re fuissem pressius, si quid ab Anglis¹³ didicissem certi, qui me trahunt obtenduntque morbum secretarii regii¹⁴.

Quod a nobis postulavit Venetus, ut non longe a Colonia eligeremus locum colloquii de pace, quo minus morae inter commeandum intercederet, id a Gallis

4 Gedrukt Epist., p. 430; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 481.

5 Christina van Zweden.

6 Lodewijk XIII.

7 No. 3542.

8 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

9 Georg Müller, secretaris van Axel Oxenstierna.

10 Anzolo Correr.

11 Peter Abel Schmalz, secretaris van Axel Oxenstierna.

12 Francesco Erizzo (circa 1570-1646). Sinds 1631 was hij doge van Venetië.

13 John Scudamore en Robert Sidney, graaf van Leicester, resp. ordinarius en extra-ordinarius Engels gezant te Parijs.

14 Niet geïdentificeerd.

[p. 322]

profectum ex Chavigniaci¹ antehac sermonibus et ex misso ad me nuper Priandio² non dubitabam. Respondimus diu de loco in Suedia consultatum neque potuisse adduci Suediae rectores³, ut locum sumerent nimis longe a se remotum, qualia essent ea, quae sunt circa Coloniam. Saepe opus fore, ut ipsi a legatis consulantur, quod eo citius posset fieri, quo abessent propius. Hamburgum aut Lubecam saepe a caesarianis ipsis proposita nobis. Utram urbem mallent, nos contentos ea fore. Esse in iis regionibus vicinos principes, quibuscum saepe legati communicanda habituri essent de pace consilia. Neque vero impedire nos posse, quominus et alii operam suam ad pacificandum conferent. His de causis in foedere cum Gallis inito speciatim id expressum, ut ipsi quidem Coloniae de pace agerent, nos vero Hamburgi aut in vicina Hamburgo urbe. Ab eo semel constituto non posse decedi. Quare si placeret caesarianis de pace agere, dare eos debere tuti itineris literas pro legatis Suedicis⁴ Hamburgum aut Lubecam ituris proque eorum comitatu et commeaturis ultro citroque tabellariis, tum vero pro iis, qui res Suedicas procuraturi essent Coloniae, eorumque itidem comitatu et tabellariis, praeterea pro legatis viduae Hassicae⁵, ducis Vinariensis aliorumque reginae Suedicae foederatorum, qui mittere vellent Hamburgum.

Hac autem de re ita locutus sum indefinite, ut ipsine isti legati sua desideria essent proposituri, an eam curam relicturi legatis Suedicis, id in ambiguo relinquerem.

Dicebat apud cardinalem Riceliacum esse literas tuti itineris antehac missas, pro legatis Suedicis, qui Coloniam ituri dicebantur; mutato loci nomine, posse manere cetera.

Respondi me nihil unquam ejus vidisse neque de formula non visa posse judicare. Volebat operam dare, ut eam a cardinali acciperet, quod ego ipsi liberum reliqui. Caesarianos dicebat in dando [tuto] itinere pro subditorum suorum legatis, maxime Vinariensis, qui familiae ne suae quidem caput esset, nonnihil tricari.

Ego ad hoc ostendi Germaniae principes non mere subditos esse, sed cum libertate foedera faciendi; patere id Verbiniana pace⁶, ubi multos eorum rex Galliae, non paucos rex Hispaniae⁷ tanquam socios, quibus vellent cautum, nominassent. Ipsum Ferdinandum II et hunc tertium egisse ac pepigisse cum multis Germaniae principibus; conditiones obtulisse saepe duci Bernhardo, nato electorali stirpe, quales quo essent in Germania, etiam ipsis ducibus magna territoria possidentibus ob orginis splendorem anteponerentur. Caesarianos putabat neque a pace neque ab indutiis averso esse animos moram omnem ab Hispano esse.

Divagante ad multa sermone cum diceret in pace cudenda nodum esse difficilem inter Hispanos Batavosque de Indiis, dixi mihi non videri eum inexplicabilem, sive Hispanus vellet utrinque teneri, quae tenerentur, et liberum esse apud

1 Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny.

2 Giustiniano Priandi, staatsman uit Mantua.

3 Voor hun namen zie men no. 3424, p. 40 n. 1.

4 Zij waren, voor zover mij bekend, nog niet aangewezen.

5 Amelia Elisabeth van Hanau-Münzenberg, landgravin van Hessen-Kassel. De gezanten waren, voor zover mij bekend, nog niet aangewezen.

6 De vrede van Vervins, gesloten in 1598.

7 Resp. Hendrik IV en Philips II.

[p. 323]

gentes neutrius partis imperia agnoscentes commercium, sive pace apud superos facta atque incolumi bellum vellet relegari ad inferos, id est ad loca trans cancri circulum sita, quo jure Galli Anglique cum Hispano viverent. Namque inter eos id observari, ut quae in tam longinquis partibus vi agerentur, ea hujus nostri orbis pacem non turbarent. Dicenti videre se lentius quam vellent pacem amantes processurum hoc negotium regessi mirum id haberi non debere, cum in fabricandis Batavicis indutiis per biennium et aliquantum ultra sudatum esset.

Nunc quiescimus et ego et D. Schmalchius, ambo exspectantes responsum tum a Chavigniaco tum a Veneto, ego vero etiam tempus compellandi regis.

Castilionaeus¹ XV apud se habens millia putatur in S. Audomari obsidium accingi. Lafortius², cujus miles Castilionaeo attributus est, alias copias quaerit. Princeps Condaeus³ mulos conducit multos ad scandenda cum machinsi Pirenaei juga.

In Hispania trucidatum Olivarium⁴, qui principem in ea aula gratiae tenuit locum, rumor huc advenit parum laetus exemplo. Genuae sectatorum Austriae⁵ conatus pro Hispano successit infeliciter validiore ea parte, quae libertatis studium et amicitiam Galliae sibi obtendit.

Misit huc rex Magnae Britanniae⁶ virum nobilem⁷ ad gratulationem et bona vota pro utero reginae⁸. At duorum istorum regnorum amicitiam, si unquam, hoc certe tempore necessariam, dissuere incepit res non magna per se, nisi omnia tanti essent, quanti aestimantur.

Apud reginam Angliae⁹ neque legatorum uxoribus neque principibus feminis considere mos est, contra quam apud Galliae reginam. Chevreusia¹⁰ tamen ab itinere statim reginam Angliae accedens, quasi ab itinere lassa, considere jussa est. Dissimulatum id forte in alia foret. Sed in hac femina e Gallia exulante multum displicuit legato Gallico¹¹, qui uxori suae¹² a regina jus considendi poposcit. Neque enim aequum legati uxorem minori esse honore quam Chevreusiam. Regina Chevreusiae semel id datum dixit ob lassitudinem ex itinere non repetitum postea neque vero se adduci posse, ut veterem Angliae morem novo introducto more immutet. Id huc perscriptum huic aulae non satisfecit cumque legati ordinarii Anglici uxor¹³ ad reginam salutandam itaret, obviam ei missus est, qui diceret eam reginae non adsessuram.

His inanibus tempus teritur, dum perit Palatinus¹⁴. Id enim futurum prae-

1 Gaspard de Coligny, maarschalk van Châtillon.

2 Jacques Nompar de Caumont, maarschalk van La Force.

3 Henri de Bourbon, prins van Condé.

4 Gaspar de Guzmán, graaf-hertog van Olivarès.

5 De uitgave der Epist. geeft de lezing ‘Auriae’.

6 Karel I.

7 Raphael Tartereau.

8 Anna van Oostenrijk, koningin van Frankrijk.

9 Henriette Marie.

10 Marie de Rohan, hertogin van Chevreuse.

11 Pomponne de Bellièvre.

12 Marie de Bullion.

13 Elizabeth Scudamore, echtgenote van John Scudamore, ordinarius Engels gezant te Parijs.

14 Karel Ludwig van de Palts.

[p. 324]

videmus, nisi Meppa recipitur et major pecunia ex Anglia mittitur. Neque enim qui eum adjuvat Crewenus¹ Crassus² est, qui exercitum suis e reditibus alere possit.

Post Mulleri literas longe alia docemur. Hostem alio itinere simulato consedisse ad lacum Constantiae. Inde Steno, ubi pons est imminere, ut commeatus ab Helvetiis aliisque locis intercipiat Vinariensi. Et Helvetios minis territos retinere penes se omnia. Ipsorum vero pontificios, ne iis quidem rebus, quae e Gallia veniunt, permittere transitum aemulatione in vicinos partim et emptis studiis. Caesarianos³ supra XVIII millia esse; Vinarienses praeter eos, qui praesidiis attinentur, ad XIV millia; eos ivisse non, ut ante consilium fuit, in Wirtembergicum agrum saeve habitum a caesarianis exusta, ut dicitur, et Sturtgarda, sed Landshutum et Hohentwilam versus. Lotharingos vero Longavillani⁴ metu ad comitatum Burgundiae tutandum retro cedere. Gallasium⁵ Rheno se admoturum propius, ut Goetsio⁶, si forte laboranti, sit subsidio.

Haec postquam scripseram adii extraordinarium ab Angliae legatum⁷. Habetur is fautor rerum Galliae. Is vero neque Gallos posse adduci existimat, ut protestantium res esse velint validas neque Batavos, ut imperatori⁸ se hostes faciant, et horum opera factum, ne Galliae poscentibus id Suedis imperatori bellum denuntiaret.

Multis verbis ostendi ei, quam prope exitium venisset res Palatina, nisi eam prostratam erigendi exemplum ab Anglis daretur. Non aequum id eos exspectare, ut consanguinei ipsorum nobis magis cordi quam ipsis essent.

Jam significatur mihi die crastino regem mihi vacaturum. Prima, quae post hanc veniet a me epistola, quid ibi egerim, quid intellexerim, significabit.

Dicit mihi Heufdius⁹ rursum naves ex Hispania XL cum pecunia, milite rebusque aliis necessariis perductas Dunquercam Anglorum praesidio et tutela. Haec res nihil inde bonae spei nobis ostentat.

Inter causas, cur cardinalis Riceliacus indutias malit quam pacem, una est, quod in pace reditus reginae matris¹⁰ vitari non poterit, quem ipse maxime metuit.

Deum rogo, Illustrissime Domine, ut, quae nunc in actu consiliisque versantur, ea omnia ad bonum gloriamque regni Suedici, reginae Tuaeque Sublimitatis regat.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius.

1 William Craven (1606-1697).

2 De romeinse triumvir Marcus Licinius Crassus Dives, die uit eigen middelen een leger op de been bracht.

3 De troepen van Ferdinand III.

4 Henri d'Orléans, hertog van Longueville.

5 Matthias, graaf Gallas.

6 Johann, graaf van Götz.

7 Robert Sidney, graaf van Leicester.

8 Ferdinand III.

9 Johan Hoeufft, bankier te Parijs.

10 Maria de Medici.

Lutetiae, 18/28 Maii 1638.

[p. 325]

Is, qui Olivarium interfecit¹, nepos naturalis fuisse dicitur ducis quondam Ossunae².

Principem Casimirum³ tempestatibus a Genua repulsum in oram Massiliensem advenisse audio; retineri ibi, quod additur, non puto neque enim ullam video in eo juris speciem.

1 Nadere gegevens over deze mislukte aanslag heb ik niet kunnen vinden.

2 Pedro Tellez-Girón, hertog van Osuma (1574-1624).

3 Jan II Kasimir.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.