Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 9

3414. 1638 januari 6. Van G.J. Vossius⁸.

Hugoni Grotio Ger. Io. Vossius S.P.D.

S.P. Jam tertia est hebdomas, illustrissime domine, quod postremas tuas⁹ accepi. Iis saltem post longiusculam in scribendo cessationem quamprimum oportuit responsum. Sed more suo moratus me est Blauwius J.C.¹⁰. Eum semel,

8 Hs. Leiden, UB., coll. Pap. 2. Eigenh. oorspr. Gedrukt Vossii Epist., p. 340; Vossii Op. IV ep., p. 233; Dietsche Warande VII, p. 280. Antw. op no. 3338 (dl. VIII); samen met no. 3558 beantw. d. no. 3603.

9 No. 3338 (dl. VIII).

10 Dr. Johan Blaeu (1596-1673). De naam Blauwius ontbreekt in de Voss. Op. IV ep.

[p. 18]

iterum, tertio, conveni domi suae de editione Ἀνϑολογίας¹ idque tui quidem gratia, sed magis et mei et communium studiorum. Distulit rem semper his verbis conveniendum sibi prius esse parentem², quia nihil nisi ex ejus sententia statuere auderet. Velle me postea domi meae de omnibus facere certiorem. Ubi vidi me eludi, denuo accedo casuque illius in aedibus parentem et alterum etiam filium³ deprehendo. Prius senex dubia uti oratione. Sed cum dicerem aperte agendum esse absque eo nihil certi posse tibi respondere, in hanc sententiam absque circuitione aliqua est locutus: nec suae esse consuetudinis nec sententiae scriptoribus addicere exemplaria compacta; imo ne incompacta quidem ad centenorum numerum; plane id sibi fore damnosum, praesertim in hoc opere, quod aliunde esset edoctus hominum fore elegantiorum, non eorum qui solum qui πϱος τὰ ἄλφιτα attenderent; longe magis se rem facere ex scriptis, quae puerorum aut vulgi et semidoctorum manibus tererentur quam quae amarent ac mirarentur pauci de meliore luto a Prometheo⁴ efficti; praeterea terreri se malo vicino⁵, qui, simulac a se aliquid viderit editum, recudat confestim; aureum esse volumen, quod de jure belli scriptum⁶ a te fuit; vicino tamen recudente coactum se suam editionem longe minori pretio divendere quam impensae sinerent; ita damnum fecisse opere eo, emolumenti nihil; nec referre, si nulla hic culpa fuerit tua, dum suo factum sit damno; velle te Ἀνϑολογίαν tuam eleganter prodire; vicinum mox expressurum typis minoribus, charta viliori; id fore satis majori emtoreum parti, dum opus hoc quomodocumque habeant; tandem ita obsignare longos logos; paratum se esse excudere hoc opus, dummodo intra plus minus LX exemplaria incompacta consistatur neque id facturum tum se esse spe tantilli lucri, quippe damnum se magis praesentire, sed spe ista, ut excudere postea possit Historiam tuam⁷ et in Novum Testamentum notas⁸.

Haec ego apud Atticum Asiatico sermone⁹ diffudi, ut melius certiusque mentem hominis aperirem. Omnino is ingravescente hac aetate, praesertim post uxorem¹⁰ amissam - id ante menses tres factum - attentior ad rem evasit. Praeterea vir alioqui optimus μελαγχολιϰώτεϱος est ac imaginatur sibi non multum vitae superesse. Fortasse et terrent impensae post tantos sumptus, quos fecit in

1 Anthologia Graeca cum versione Latina Hugonis Grotii edita ab Hieronymo de Bosch. Ultrajecti e typographia B. Wild & J. Altheer; zie Ter Meulen-Diermanse no. 534.

2 Willem Jansz. Blaeu.

3 Cornelis Blaeu.

4 Prometheus zou de eerste mens uit klei gevormd hebben.

5 Johannes Janssonius, buurman en concurrent van Willem Jansz. Blaeu.

6 Het betreft hier de grote uitgave van Grotius' De ivre belli ac pacis, welke in 1631 door Blaeu gedrukt was. Janssonius had het werk nagedrukt; zie Ter Meulen-Diermanse, nos. 567-569.

7 Hvgonis Grotii Annales et historiae de rebvs Belgicis; zie Ter Meulen-Diermanse, no. 741.

8 Hvgonis Grotii Annotationes in libros Evangeliorvm (Ter Meulen-Diermanse no. 1135) en Hvgonis Grotii Annotationvm in Novvm Testamentvm, tomvs secvndvs (Ter Meulen-Diermanse, no. 1138).

9 Titus Pomponius Atticus (109-32 v.C.) was uitgever ten tijde van Cicero; bedoeld wordt Willem Jansz. Blaeu. Vossius zinspeelt op het ‘genus atticum’ en het ‘genus asiaticum’ uit de Griekse retoriek.

10 Maritgen Cornelisdr., vrouw van Willem Jansz. Blaeu. Zij werd op 2 november 1637 te Amsterdam begraven.

[p. 19]

Atlante¹. Nec enim minores esse possunt quam L, aut LX millium Karoleorum. Et tamen non abhorret ab editione Ἀνδολογίας, sed valde inhiat gemino operi jam memorato. Scit historias ab omnibus expeti ac legi et in tanto per orbem, qui theologi sint aut videri velint, numero non defore uspiam emtores sacro argumento, quod tam illustri se authore tueatur.

Opus nostrum de idololatriae origine ac progressu², spisse procedit, partim ob occupationes, quibus vix par sum, partim³ etiam quia sub manibus crescit. Itaque jam excusi quaterniones, ut vocant, LXXX. Nec video, ut ante tertium abhinc mensem exire in lucem possit.

Credo jam intellexeris de excessu Noomsii, Arlanderveniae domini⁴. Amabam virum, quia tam amicum se gessisset erga me et meos, et ea pietate esset erga Deum quam in paucis istius fortunae hominibus deprehendas. Unam sempet animum ejus cruciabat, quod stulte ante connubium egisset. Et per est verisimile hoc fatum ei accelerasse: adeo illud ad animum revocabat, etsi nihil ab eo peccatum deliberato, sed, si probe ab eo sum edoctus, ebrius insidias evitare non valuerit, quas sobrius non semel effugisset. Credo et eam fuisse caussam, cur equestri dignitate ornatum se cuperet, ut, quia videret uno altero obstante, in magistratu legendo sui rationem haberi nullam, titulis aliis non inferior aequalibus videretur. Non tamen S. Michaelis ordinem expetebat - negabat se pro tempore eo tantos spiritus gerere -, sed suffecisset honos, quo quomodocumque⁵ nobilitatis nomen referret.

Convenit me his diebus Thysius⁶, antea Hardervicenus, sed ab annis jam XVII Leidensis theologus. Is decrevit edere in lucem ea, quae pertinent ad scriptores ecclesiae, qui primo vixerint seculo. Quales etiam Ignatius⁷ et Polycarpus⁸, etsi aetatem ulterius continuarint. Scis latine extare Polycarpi epistolam ad Philippenses⁹. Eam Graece dicitur habere Sirmondus¹⁰. Habet et Salmasius¹¹ beneficio Sirmondi, a quo exscriptam nactus quoque Thysius. Sed ait, si ex latinis judicium sit faciendum, partem desiderari in illis, quae Salmasius et ipse habeant Graece. Metuere igitur, ne fucus sit Salmasio factus a Sirmondo partem epistolae Graece sibi reservante, ne honos iste editae epistolae ejus sit penes quemquam a Romanae Ecclesiae sententia alienum. Quae desiderantur, quantum recordor, incipiunt ab illis verbis: In his ergo state et domini exemplar sequimini, etc.

1 Bedoeld worden de door Blaeu uitgegeven atlassen. Voor een bibliografie van Blaeu's atlassen zie men Dr. Ir. C. Koeman, Atlantes Neerlandici, Amsterdam 1967, volum I, p. 67 vv.

2 De theologia gentili, et physiologia Christiana; sive de origine ac progressu idolatriae, ad veterum gesta, ac rerum naturam, reductae, deque naturae mirandis, quibus homo adducitur ad Deum, liber I et II. Liber III et IV. Amsterdami, apud Iohannem et Cornelium Blaeu, 1641.

3 De woorden, ob occupationes, quibus vix par sum, partim' ontbreken in de uitgave der Vossii Epist.; het gedeelte ‘Cum semel ... in lucem possit’ ontbreekt in de Voss. Op. IV ep.

4 Willem Nooms, heer van Aarlanderveen. Hij was op 2 oktober 1637 gestorven.

5 Zie no. 3169 (dl. VIII).

6 Anthony Thysius (1565-1640); zie IV, p. 429 n. 12.

7 Ignatius van Antiochie († ca. 107), heilige en martelaar, behorend tot de Apostolische Vaders.

8 Polycarpus, bisschop van Smyrna († 155 of 156), martelaar behorende tot de Apostolische Vaders.

9 Zie betreffende deze brief Quasten, Patrology I, p. 79.

10 De Parijse jezuiet Jacques Sirmond.

11 Claude Saumaise - Salmasius -, klassiek filoloog, hoogleraar te Leiden.

[p. 20]

Petiit igitur Thysius, hoc ad te scriberem plurimumque te rogarem, ut operam des, quo Graecum Sirmondi exemplar ipso videas, et per amanuensem quae desiderantur exscribi cures; vel, si Sirmondus non passurus sit codicem suum extra limen deferri, saltem per alium tantum efficias, ut etiam extrema a quocumque sed fido tamen homine de codice ejus exscripta habeamus. Multum metuo, ne sua Thysium de Sirmondo fallat suspicio. Sed ut vera¹ esset, parum est verisimile, quod facere noluit in gratiam eruditi Galli, id Belgae ergo facturum. Et si in hoc aut simili negotio frustra antehac fuisti, ut mihi relatum, merito verearis, secundo te repulsam laturum. Volui nihilominus hoc veteri dare collegae nec tibi ignoto, ut perscriberem, quod a me petiisset.

Meursii opera² hebdomade proxima incipiet excudere is, qui optimum virum jam quinquennium elusit.

De Philolao³, quem, ut petieras, tradidi Hortensio⁴ et Blauwio, quid futurum tandem sit, juxta scio cum ignarissimo. Blauvvio editionem commendavi sedulo. Postea negotium omne commisi Hortensio, qui ad se Philolaum, non me, missum aiebat. Ostendi igitur partem literarum tuarum, qua mihi mitteres, sed eo fine, ut judicio Hortensii et Blauvvii vel ederetur vel remitteretur. Mox caussatus me tribus mensibus detinuisse. Id pernegavi, qui pridie domum post vespertinam octavam accepissem. At, inquiebat, literis subscriptum ante trimestre esse exaratas. Narravi ergo, ut juvenis is⁵, cui Philolaum ad me dederas deferendum, eum cum literis ad Hortensium arcae suae inclusisset Hanc, ut ipse mihi juvenis exposuit, trimestri fuisse Rothomagi detentam. In istoc et similibus, ϑεϱμότης Hortensii molestior mihi foret, praesertim merita mea cogitanti, nisi virtutibus hanc compensari putarem et ad istiusmodi pene obduruissem jam ab adolescentia. Impense ab eo actum, ut publicis impensis idque auctoritate Ordinum Generalium ad Galilaeum⁶ de Galilaeis mitteretur. Perhonorificum hoc foret et ex colloquio cum viro reconditae doctrinae multa addiscere daretur; ac forte in Gallia vel Italia luculentior obtingeret dignitas, quam apud nos habet. Sed enim metuo, ne tam facile id nunc sit consecuturus; postquam urbicus senator Realius⁷, Indicus antea praefectus, vitae huic est ereptus; qui valde istoc negotium urgebat, ut nosse te arbitror. Quamquam vero non leviter incommodare possit illustri urbis hujus gymnasio, si compluribus mensibus, nullae habeantur auditiones mathematicae, nihilominus decretum, si auxilio nostro ei opus erit, adjutare eum apud urbis hujus proceres idque ea fiducia, quod publico nomine et stipendio missus futurus sit devinctior ad se sistendum postea Batavis, et quodcunque fructus ex profectione perceperit, suis potius impertiendum quam alienis.

Haec cum scripsissem, intervenit Constantinus L'Empereur⁸, Hebraeorum

1 De uitgave der Vossii Epist. en Voss. Op. IV ep. geven de lezing ‘verum’.

2 Voor de titel van de Historica Danica van Johannes Meursius, hoogleraar te Sorø zie men VII, p. 33 n. 2.

3 Philolaus is een pseudoniem van de astronoom Ismaël Boulliau; het betreft diens Philolai sive dissertationis de vero systemate mundi libri IV, dat in 1639 bij Blaeu te Amsterdam verscheen.

4 Martinus Hortensius. Hij schreef een voorwoord in het werk van Boulliau.

5 Niet geïdentificeerd.

6 Galileo Galilei.

7 Laurens Reael († 1637).

8 Constantijn l'Empereur van Oppijck.

[p. 21]

apud Leidenses literarum professor, vir tui amans et aestimans supra sui ordinis complures. Is se misisse ad te aiebat, quod proxime de Hebraeis legibus opus edidit¹. Sed cum adderet vix esse tres quatuorve hebdomadas, quod misisset, negavi mirum esse, si reponsum haberet nullum, quandoquidem magna saepe incuria esse eorum soleat, quibus libros damus deferendos. Non pessime actum iri, si vel tertio post mense acceperis, vel quarto. Id tibi in meis, mihi itidem² semel iterumque in tuis - ut illo, quem miseras, Philolao - contigisse. Recepi tamen sic poscente hujus me rei mentionem facturum iis, quas jam literas exararem.

Idem Constantinus revidere postremo solet paginas excusas Exercitationum sacrarum Heinsii in Novum Testamentum³. Credo partim ob Hebraea, quae intercurrunt, partim ne quid aspergatur, quod rerum sacrarum, praesertim de quibus controversantur in scholis, minus probet instelligentem. Is retulit mihi jam deventum esse a typographo ad notas in epistolam ad Romanos.

Transit hanc per urbem illustrissimus Polonici regis⁴ legatus⁵, vir doctus et perhumanus tuoque affini⁶ in Galliis juventutis tempore perfamilaris. Jam credo ex eo cognoris, ut legatio haec successerit in Britannia, Nam ad affinem tuum scripturum se aiebat. Apud nos filium⁷ cum ephoro⁸ relinquere maluit quam apud Leidenses ob tot foeda quae proximo mense illic peracta erga mulieres, sed et adolescentes. Referre ea pudet. Heu quantum locus ille immutatus ab eo⁹, qui in utriusque nostri erat aolescentia.

Jam menses aliquot praeteriere, quod in lucem prodiit affinis mei Francisci Juni¹⁰ opus de Pictura veterum¹¹; quod aliud, de Pictoribus antiquis¹², subsequeatur. Is mihi commisit, ut exemplar ad te transmitterem. Sed non video, ut commodo hinc fieret¹³ hiberna tempestate. Filio¹⁴ igitur exemplar dedi, quod fratri tuo optimo Guilielmo daret. Is occasionem aliquam melius intelliget.

1 ןיקיזנ תכסממ אמק אבב De Legibvs Ebraeorum Forensibus Liber Singvlaris. Ex Ebraeorum pandectis versus & commentariis illustratus: per Constantinvm L'Emperevr ab Opuyck. Lvgd. Batavorvm, Ex Officinâ Elzeviriorum. Anno MDCXXXVII.

2 Het woord ‘itidem’ ontbreekt in de uitgaven der Vossii Epist. en Voss. Op. IV ep.

3 Danielis Heinsii Sacrarvm Exercitationvm ad Novvum Testamentvm Libri XX. In quibus Contextus Sacer illustratur, SS. Patrum aliorumque sententiae examinantur. Interpretationes denique antiquae aliacque ad eum expenduntur. Qvibvs Aristarchvs Sacer, emendatior nec paulo auctior, Indicesque aliquot vberrimi accedunt. Lvgdvni Batavorvm, Ex Officinâ Elseviriorum. MDCXXXIX. Het werk verscheen in 1639.

4 Wladislas VII (IV) van Polen.

5 Andreas Rey.

6 Nicolaes van Reigersberch; zie no. 3359 (dl. VIII, p. 748).

7 Alexis Rey.

8 Andreas Winius.

9 Grotius en Vossius werden resp. in 1594 en 1595 te Leiden ingeschreven. Vgl. voor de uitdrukking Vergilius Aen. 2. 274-275: quantum mutatus ab illo // Hectore.

10 Franciscus Junius (1589-1677) -François Du Jon Jr.- was de broer van Vossius' tweede vrouw Elisabeth Junius.

11 Francisci Ivnii F.F. De Pictvra Vetervm libri tres. Amstelaedami, Apud Iohannem Blaev, MDCXXXVIII.

12 Dit werk is, voor zover mij bekend, nimmer verschenen.

13 aant.Van Vossius waren nog vier zoons in leven: Franciscus (± 1608-1645), Mattheus (± 1610-1646), Isaac (1618-1689) en Gerardus (1619-1640). Welke zoon bedoeld wordt is mij niet bekend.

14 aant.Cornelis de Groot.

[p. 22]

Amstelia Vondelii¹, quam illustri tuo nomini inscripsit, jam, ut puto, videris. Diu, quominus ageretur, obstitere aliqui, presbyterii, ut arbitror, nomine. Tandem id consuli Gravio² commissum, perlegere cum cura vellet. Dixit se nihil invenire, quod jure offenderet. Nam quod dicerent παπίζειν totum drama, uti et auctorem, id sibi parvi ponderis videri, eo quod personae debuerint introduci, non ad tempora reformationis, sed temporibus suis accommodatae. Nudius tertius primo actum id drama idque majore tanto cum applausu, quanto diutius elusa fuerat populi exspectatio.

Cum in eo essem, ut literae hae obsignarentur, domum meam venit Blauwius J.C. Querit, utrum jam ad te scripsissem. Dixi literas necdum missas. Petiit, in hunc modum scribere vellem ita jam occupata esse praela sua omnia, ut intra tempus longiusculum nihil novi tentare ausit. Nam hac ipsa hebdomade bina ternave praela occupaturum solis operibus Meursianis. Quaesivi, utrum prudenter satis rejiceret editionem tui operis, cum et Ἀνδολογἰα per se opus sit gratissimum et tanti interpretis tralatione et notis longe futurum sit commendabilius. Caussatus tum ille et malum vicinum et quod non posset ex animi tui sententia excudi, nisi gravioribus impensis et alia ante memorata, ut reponere nihil attineat. Nimirum hae vere αἰτίαι, quod renunciatum venerat, solum πϱόφασις fuit³.

Deus Opt. Max. diutissime te et heroinam conjugem et filiorum utrumque⁴ cum filia⁵ optima, - quos omnes ego et omnes mei impense salutari jusserunt - salvos et sospites conservet.

Scribebam festo Epiphaniae anni hujus MDCXXXVIII, quem prosperum ac foelicem, ut inchoantis anni tempore fieri amat, comprecarer, nisi superiori voto et hoc et alia mihi complexus viderer.

Tuus aeternum cultor
G.J. Voss.

1 I.V. Vondels Gysbreght van Aemstel, d'Ondergang van zijn stad en zijn ballingschap. Trevrspel. Vrbs antiqua ruit. t'Amsterdam, By Wilhelm Blaev. MDCXXXVII.

2 Jacob de Graef, Vrijheer van Zuid-Polsbroek.

3 Het woord ‘fuit’ ontbreekt in de uitgave der Vossii Epist., terwijl in de Voss. Op. IV ep. ook hier weer de passage over Blaeu (vanaf ‘Cum in eo essem’) ontbreekt.

4 Pieter en Dirck de Groot.

5 Cornelia.

Adres: Illustrissimo et incomparabili viro, Hugoni Grotio, Serenissimae Maiestatis ad Christianissimum Regem legato, Parisiis.

In dorso schreef Grotius: 6 Ian, 1638 Vossius;

Boven aan de brief: Rec. 15 Mai.