Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 8

3259. 1637 september 19. Aan A. Oxenstierna¹⁰.

Excellentissime atque Illustrissime Domine,

Non minus dulce mihi quam utile fuit per D. Mullerum¹¹ et per ea, quae scripta mandata accepit, cognoscere statum rerum in Suedia Germaniaque et ea discere, ad quae verba actionesque meas possim componere.

10 Gedrukt Epist., p. 360; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 394.

11 Georg Müller, secretaris van Oxenstierna.

[p. 576]

Nunc in eo sum, ut ad regem¹ aditum obtineam eique tradam reginae² literas, quaeque mihi injuncta sint explicem, ut deinde D. Mullerus pergat rem urgere apud D. cardinalem³. Rex Fontebellaquei ex piscatu venatuque voluptatem capit, quam noluit negotiis interpellari. Itaque ajunt admissionales exspectandum ejus reditum, qui futurus sit intra quatuor aut quinque dies.

Ut magni aliquid agere et in Germaniam penetrare possit dux Bernhardus⁴, majoribus ei, quam quae mittuntur, copiis video opus fore; in id enitemur.

Venit ad me Lagardius⁵, is, qui Coloniae fuit. Legatum, qui ibi est, pontificium⁶ laudat ut aequi amantem. Locum tamen conventui Coloniam ob adversa civitatis studia parum commodum esse non negabat interque sermones cogitatio nobis incidit, an transferri possit ista collocatio in locum aliquem propinquum Batavis, sed a bello vacuum, qualis est Sevemberga aut Hussa Cliviae, oppidum intra Batavorum amnes. Non videbatur ille id improbare. At Venetus legatus⁷, quem vidi postea, negat sine maximis difficultatibus mutari posse eum, qui semel et regibus⁸ et nobis quoque in pactis Wismariensibus placuisset, locum; et iis, quae ego adferebam, incommodis putabat reperiri posse remedia addebatque certum sibi regem Galliae missurum Coloniam, simulatque datae a caesarianis et Hispano essent tuti itineris literae pro legatis amicorum, sive Suedi eo mitterent, sive non mitterent; crediturum enim se, quod sui esset officii, praestitisse, ubi facultatem eo veniendi amicis fecisset. Pontificiam auctoritatem a rege sperni in ea re honeste non posse.

Interim pontificii nuntii⁹ de indutiis componendis inter Austriacos et Gallos laborant tum Madritii tum Viennae. Imperator¹⁰ recepit, quod rogabatur, se facturum missurumque Romam tractando ei negotio.

Difficultates interim tres movebat, de Lotharingia, de regina Matre¹¹, de obsidibus, quibus indutiae munirentur. Ad primum caput respondit nuntius sperare se, si rex Galliae duo loca Lotharingiae retinere sinatur, facile eum passurum, ut Lotharingus¹² in cetera redeat. At in Hispania, nisi etiam de conditionibus pacis quis sit regis Galliae animus in antecessum intelligant, non videntur placere indutiae, ideo quod ea ratio pertineat ad confirmandos Gallos in possessione rerum alienarum, quae possessio paulatim in speciem juris sit transitura. Haec docemur

1 Lodewijk XIII van Frankrijk.

2 Christina van Zweden.

3 De Richelieu.

4 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

5 Louis Escalin, baron de La Garde; zie no. 3105, p. 333 en n. 5 aldaar.

6 Martio, kardinaal Ginetti, door Urbanus VIII ter vredesconferentie in Keulen afgevaardigd.

7 Alvise Contarini di Nicolo.

8 Bedoeld zullen zijn Lodewijk XIII, Philips IV en Ferdinand III.
Het verdrag van Wismar tussen Frankrijk en Zweden was op 30 maart 1636 gesloten, maar de Zweden hielden de ratificatie op tot het najaar 1637.

9 Lorenzo Campeggi, pauselijk nuntius in Madrid, en zijn ambtgenoot in Wenen Malatesta Baglioni.

10 Ferdinand III.

11 Maria de Medici; zij verbleef in de Zuidelijke Nederlanden.

12 Karel IV, hertog van Lotharingen.

[p. 577]

literis scriptis mense Augusto, Madritii quidem 22 Augusti, Viennae autem 8 Augusti. Hispanicae illae literae praeterea nobis significant pacatum nuntii animum, qui non tantum ab aula se subduxerat, sed et excommunicationem minatus erat magistratibus, quorum jussu qiudam e familia nuntii¹ ob rixam cum apparitoribus virgis caesus fuerat, in quo ille jura et gentium et ecclesiae violata querebatur.

Irruptionem illam in Languedociam factam spe provincialium animos abstrahendi a regis obsequio concitoribus Mommorantii² propinquis; et classem Oquendi³, quae in Brasiliam ire dicebatur, illuc jam destinari, retinendas et multas naves ad tuendam Hispaniae oram, cum a Biserta⁴ praedones ad Carthaginis Hispanicae et ad Alicantiae agros populabundi se tulissent, nec ab Anglis abesset metus; eademque de causa non audere Hispanos pecunias mari transmittere, quanquam in magna egestate esse cardinalem Hispanum⁵ et stipendii penuria diffluere Piccolominii⁶ copias haud latebat. Genuatium amicitiam redimi constituto reddenda eis, quae ipsorum fuerant in Batavorum captis navibus.

At a Vienna, quas dixi, literae praeter jam commemorata hoc habebant deliberari adhuc de mittendo ad cardinalem Hispanum supplemento II mille equitum, quod ad res Germanicas magis necessarium videretur cavere, ne Vesontio obsideri possit.

Ex literis Constantinopoli scriptis 5 Iulii discimus missum quidem legatum⁷ a Persa⁸ ad Visirium⁹, qui apud Aleppum est, inde iturum Constantinopolim, sed tamen credi difficiles fore ad pacem inveniendam rationes ob controversiam de Mesopotamia et quia Turca¹⁰ nihil hostile a Transilvania, Tartaria Precopensi Poloniave metuens ferocior futurus esset. In Transilvaniam missa ad Ragoskium¹¹ munera et codicillos firmantes ei principatum; sed quibus subesse dolum et arcana ultionis consilia non pauci suspicarentur. In Tartaria jam novum certumque Turcae clientem¹² regno impositum. Eum, qui ibi antehac regnaverat¹³ nuperque centum et quinquaginta ductaverat millia, alii in privatam fortunam redactum, alii et interfectum narrabant, insigne exemplum ad noscendas rerum humanarum vices.

Cum Polonia pacem Turca et velle et habiturus creditur. Nam qui ad ipsum

1 Niet geïdentificeerd.

2 Henri, hertog van Montmorency, door De Richelieu ten val gebracht en in 1632 geëxecuteerd.

3 Antonio Oquendo, Spaans admiraal.

4 De uitgave der Epist. heeft ‘Bisertum’.

5 Don Fernando; zie over hem IV, p. 412 n. 11.

6 Ottavio d'Arragona, prins van Piccolomini, hertog van Amalfi, bevelhebber in het keizerlijk leger.

7 Het Perzische gezantschap dat uiteindelijk in Konstantinopel arriveerde stond onder leiding van Makssoudkhan.

8 Sefi (Sam Mirza), sjah van Perzië.

9 Beïram-Pasja.

10 Murád (Amurath IV), sultan der Ottomanen.

11 Georg Rákóczi, vorst van Zevenburgen.

12 Behadir-Ghiraï.

13 Inayet-Ghiraï.

[p. 578]

cum literis regis Poloniae¹ et armorum ducis² venerat, remissum cum donis ac mitibus verbis: Cantamirii³, qui Polonis nocuerat, factum adeo non probari, ut ipsius fors a captivo parum distet; filius autem ejus⁴ praecisis cervicibus luerit Poloni cujusdam⁵ caedem. Turcicas copias ad Istrum accessisse non malo in Poloniam consilio, sed ut novus Tartariae rex⁶ firmam possessionem tutamque haberet; neque aliud ad solidam pacem amicitiamque desiderari, quam ut Cosaccorum rapacitatem vicissim reprimant Poloni. Ii enim quadraginta ferme navigiis infestum habent Pontum Euxinum. Veneti ad conciliandos Turcae Polonos plurimum laborant. Addunt quaedam literae interfectum et Cantamirium, quo plenius Polonis satisfieret, idque in itinere cum ad novam iret praefecturam. Turcicis in Aegaeo navibus damni aliquid, sed non magni, datum a navibus Etruscis.

Refero me a longinquis ad propiora. Dux Bernhardus optima fecit initia per Germaniam belli. Nam cum simulasset se Konsingam obsidere velle captis jam prius Molbergo et Ettenheimo, hostis auctus jam Isolani⁷ ductu cohortibus sive regimentis Croatarum undecim minime ferendum ratus eripi sibi oppidum, quod et ad Brissacum et in Wirtenbergensem agrum uberem iter panderet, proelii avidus occurrit duplici peditum agmine, cum Croatis et draconariis omnibus, quatuor autem loricatorum cohortibus. Horum partem simulato recessu dux cum in se traxisset, subito conversa fronte eos impulit egitque in juxta fluentem rivum, ubi mersi multi, multi trucidati sunt. Nocte tota sparsos dux insecutus partem eorum integram reperit in valle non longe ab hostilibus castris et hos quoque per tres horas laceratos coegit per silvam se in castra referre. Adducit hosti alias copias et Goetsius⁸.

In Italia Gallia cum Sabaudis rem bene gessere Asta non procul, ubi sex hostium millia caesa dicuntur. Certiores nuntios exspectamus.

Qui hostium in Languedociam penetrarunt omissa cogitatione Leucatae obsidendae Palmam et alia quaedam invalida municipia cepere frumento ibi aucti satis multo. Numerum Alovinus⁹, praefectus Languedociae, esse scribit XIII peditum millia, equites mille quingentos, sed ut solent qui in periculo sunt, cuncta in majus effert, quo promptius ipsi subveniatur; quod ut fiat, et rex laborat et omnes Languedociae civitates crediturque brevi ibi futurus Gallorum ad XX M exercitus nec diu passurus hostem ibi grassari.

Baro Degenfeldius¹⁰ egressus castris ad Malbodium cum bono equite incidit in excursores hostium; iis captis cognovit in propinquo latere hostium insidias delectum ex omni exercitu militem. Eas ille corona circumvenit nulloque suorum vulnere cepit milites centum, non paucos ductorum. Ivoii qui in praesidio erant

1 Wladislas VII (IV).

2 Stanislaw Koniecpolski (± 1646).

3 Kantemir-Mirza.

4 Niet geïdentificeerd.

5 Niet geïdentificeerd.

6 Behadir-Ghiraï.

7 Ettore Giovanni Ludovico Isolani, bevelhebber van een contingent Kroaten in dienst van de keizer.

8 Johann, graaf van Götz, keizerlijk bevelhebber.

9 Charles de Schomberg, hertog van Halluin. De tekst der Epist. geeft: Alurnus.

10 Christoph Martin, vrijheer van Degenfeld; zie VI, p. 16 n. 3.

[p. 579]

Galli omnes oppidanorum conspiratione trucidati documentum dedere aut deserenda minora oppida aut tanto tenenda praesidio, quod victae magis quam domitae multitudinis vim non metuant.

Uxor Chevreusii¹ ex illa in reginae² domum inquisitione malum sibi metuens sumpto habitu ejus sexus, cujus curas induerat, in Angliam profugit. Et sunt, qui eodem ituram putant reginam matrem indigne nuper habitam a plebeis magistratibus suspicantibus Gallos milites in ejus domo abscondi.

Ajunt Dani scripsisse imperatorem³ regi suo⁴ exisse jam tempus vectigalis in Albim. Sed regem minari Hamburgensibus, ni secum transigant, se et in Oceano et in Baltico mari, non ut Holsatiae aut Stolmariae ducem, sed ut regem Daniae naves ipsorum hostiliter habiturum.

Iam audimus retro cis Rhenum in sua se recepisse ducem Lotharingum ideoque Longavillanum⁵ huc misisse, ut copiae sibi majores fierent; tenet hic etiamnum se ad Bleteravium. Ad Dampvilleriam perfecto jam castrorum ambitu sperant Galli ejus oppidi se intra sesquimestre tempus potituros.

Rex Fayettam⁶ iterum vidit, incertum an gnaro cardinali. Longavillano, cujus uxor⁷ mortua est, aula matrimonium destinat Combalettae⁸, qua ratione et rem suam familiarem ab omni aere alieno sit explicaturus et firmaturus jus praecessionis, quod contra Guisios hoc tempore satis invisos sibi vindicat.

Non desunt hic homines supra quam aequum sit suspicaces, qui collusione mutua cardinalis Hispani et principis Arausionensis⁹ Bredam cum Venloa et Ruremunda permutari volunt, secuturasque mox indutias; interim belli specie lactari Gallos. Multa sunt, quae mihi id faciant non credibile.

De Hanovia dolet quod audio, utinam falsus sit rumor, transegisse eam cum imperatore dicturosque oppidanos sacramentum et imperatori et comiti¹⁰ egresso acceptis pecuniis Ramsaeo¹¹, de quo ego homine et forti et literato tale quid horreo credere.

Iam puto in Anglia erit Reius¹², a Polonia missus, ut de spreto Palatinae conjugio¹³ regem suum excuset.

Si illud de Hannovia verum comperitur, multum metuo, ne ab Alexandrinis¹⁴

1 Marie de Rohan, echtgenote van Claude de Lorraine, hertog van Chevreuse.

2 Anna van Oostenrijk, koningin van Frankrijk.

3 Ferdinand III.

4 Christiaan IV.

5 Henri d'Orléans, hertog van Longueville.

6 Louise-Angélique Motier de La Fayette, voor wie Lodewijk XIII een bijzondere genegenheid had opgevat. Op 19 mei 1637 was zij in het klooster gegaan.

7 Louise de Bourbon, zuster van de hertog van Soissons; zij was op 9 september 1637 overleden.

8 Marie Madeleine Vignerot, dame de Combalet; zij was een nicht van De Richelieu.

9 Frederik Hendrik.

10 Philipp Moritz, graaf van Hanau-Münzenberg.

11 James Ramsay, gouverneur van Hanau.

12 Andreas Rey.

13 De Poolse koning Wladislas was op 13 september 1637 gehuwd met Cecilia Renata, zuster van keizer Ferdinand. Voordien was er sprake geweest van een huwelijk met Elisabeth, oudste dochter van Elisabeth Stuart, zuster van de Engelse koning Karel I, en paltsgraaf Frederik V, de Winterkoning.

14 Alexander is een codenaam voor (koning van) Engeland.

[p. 580]

id sit profectum et hi idem cum Arcesilao¹ moliantur. Quod si quando Vindex² ad Alcaeum³ respiciet, quid de cetero futurum sit, ominis vitandi causa parco dicere optoque cuncta in melius procedant: praecipue veto, ut Tua Sublimitas, Excellentissime Illustrissimeque Domine, res gerat feliciter.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius.

1 Schuilnaam voor Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel.

2 Codenaam voor (koning van) Frankrijk.

3 Codenaam voor vrede of bestand.

Lutetiae, 9/19 Sept. 1637.