Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 8

[p. 203]

3019. 1637 april 9. Aan A. Oxenstierna¹.

Excellentissime Domine,

Resumtum ex quo hic consilium est Davausium² mittendi Coloniam, simul ab Estraeo³ Roma literae venerant et, ut quidam suspicantur, aliae a Clodio⁴. Substiturusne ibi sit diu an ostensurus se paratum, priusquam omnes caesariani⁵ Hispanique⁶ adsint, deinde iter suum in Batavos et Hamburgum persecuturus, in obscuro est. Id constat pontificem⁷, ut disputationes de rege romano⁸ praecideret, ipsum dedisse pro legatis Gallicis⁹ literas commeatus, quas perinde quasi ab iis, a quibus exspectari poterant, datae essent, valituras spopondit.

Ducis Vinarensis¹⁰ res tarde procedit. Datus ei comes Halerius¹¹, qui Gallico militi ipsum secuturo imperet.

XII C millia francorum ei a mense Novembri ex pactis debebantur: de iis VII C millia dari propediem volunt, quam omnem ipse pecuniam erogari ait in praesens ad armandum militem expediendasque machinas cum equis coemendisque alimentis. Quod restat, id detracta parte aliqua numerare Galli volunt ad Junium mensem: ita duplex damnum dux facit, in summa et in tempore; quod ei accedente memoria non ita pridem millione toto se elusum voces interdum liberiores excutit: ni sui, quae debet, habeatur ratio, se seorsim sibi suoque militi consulturum. Scripsit ad militem, ut, undecunque poterit, se sustentet. Propositum ei his diebus fuerat, ut Dolam obsessum iret; id plane rejecit non tantum, quod Germaniae rebus juvandis se destinatum diceret, sed et quod sedendo attritum iri suas copias praevideret.

Mire perculit hic animos nuntiatus Sigismundi ducis¹² iter in Suediam.

Ex eo cum Anglis quotidie sociata consilia haud dubie ad praeformandam pacem, quam quae impedire poterant, multa jam sublata sunt concesso fratri regis¹³, si vult, matrimonio et reditu in Galliam reginae matri¹⁴ everso parlamento Metensi, quae res erat nova contra jura imperii; ad quae accessere jam nunc duae res aliae.

Insulam Margaritae, quae subjectam vi sua habet Honorati alteram, egressi e navibus Galli intrarunt 28 Martii eodemque die ac sequente duo cepere castella

1 Gedrukt Epist., p. 314: Oxenst. Skrifter 2. afd II, p. 333. Gedeelt. vert. Brandt-Cattenb., Leven II, p. 102.

2 Claude de Mesmes, graaf van Avaux.

3 François-Annibal d'Estrées (1572-1670).

4 Codenaam voor Spanje.

5 Ferdinand Siegmund Kurz en Johann Ernst Fugger.

6 Francisco de Mello en Antonio Ronquillo.

7 Urbanus VIII.

8 Ferdinand III. Hij was op 22 december 1636 te Regensburg tot Rooms koning gekozen en op 30 december d.a.v. gekroond.

9 Voor hun namen zie men no. 2924, p. 26 n. 1.

10 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

11 François de l'Hospital, graaf van Rosnay (1583-1660), bekend onder de aanduiding ‘sieur du Hallier’. De tekst der Epist. heeft Haillaeus.

12 Markgraaf Sigismund van Brandenburg. Het gebruik van de titel ‘dux’ moet op een vergissing berusten; vgl. no. 3020 p. 208 n. 5.

13 Gaston Jean-Baptiste de France, hertog van Orléans.

14 Maria de Medici.

[p. 204]

Hispanorum et receptus, quos reductus vocant, aliquos. Sed supersunt castella hostibus complura, unam egregie validum, quod si expugnare poterunt, classis sumtuum nunc demum ratio constabit recuperatis insulis illis, quae multum videbantur pacem moraturae.

Tum vero Rhaeti, ut scribere antehac¹ memini, turbare pergunt. Scribet historiam Marinus². Fortuna Rohanio³ adfuit, quod Curia urbe exierat, ubi eum comprehensuri fuerant hi, qui adversus Gallos arma ceperunt; deinde cum in castellum proximum se recepisset, paene obsessus fuit. Sed hoc quoque periculum advocatis aliunde Gallicis cohortibus et tempus colloquiis extrahendo feliciter vitavit.

Scripta⁴, quae edunt Rhaeti illi, inclementia sunt in Gallos, tanquam fidei incuriosos et oppressores libertatis. Helvetii pontificii qui sunt, alunt hos conatus; qui protestantes sunt rogati, ut Gallis, si qui eo adventarent, iter praecluderent, misere qui res spectarent easque ad quietem aliquam, saltem temporariam deducerent. Jactant illi, qui Curiam tenent, parata sibi ab Hispanis Austriacisque auxilia; sed minae magis hae putantur esse quam propositum animi.

Eo autem cuncta tendere, ut Galli cogantur decedere castellis, quae in Valle Telina habent, ejusque vallis plenum imperium transitusque dandi ac negandi arbitrium Rhaetis, ut olim, permittere. Futurum autem videtur, ut eo impellat Gallos tum illa maximae Rhaetorum partis ab ipsis abalienatio, tum metus ingens ab hoste, tum e Comensi lacui proxima valle, tum e Tiroli Bormium ingruente.

Quod si eo venitur, jam illud quoque non leve pacis conficiendae obstaculum removebitur remque ad Mausoniana pacta⁵, quibus stari volunt Austriaci, reducet. Quod si deinde de Pignerolo cum Sabaudo⁶ aliquibus conditionibus conveniri possit et Lotharingus⁷ particulae alicujus concessione cetera redimat, haud multum curaturis Alsatiam Gallis, si Socovam et Picardiae oppidula recipere possunt, confecta pax erit, quo etiam eos, qui in bello rem faciunt, publica egestas et vota omnium trahent.

Princeps Condaeus⁸ cum eo modo, quo rex, ubi ipse adest, solet, edicta tributaria non perrogatis sententiis in acta Divione referri vellet, dilabente toto senatu parlamentario, cum actuario⁹ relictus est solus. Eam ob causam ex potestate, quam acceperat, omnes senatores muneris sui functione interdixit. Est et illud aut inopiae aut male dispensati aerarii argumentum, quod cum rei communis plurimum intersit, quamprimum movere se Batavos, tamen pecuniae ipsis pridem debitae non modo non numerantur, sed ne promittuntur quidem nisi longa

1 No. 3008.

2 Charles Marin(i), nieuwsagent voor Zweden betreffende Zwitserland en naburige landen.

3 Henri, hertog van Rohan, bevelhebber der Franse troepen in Graubünden en de Veltlin.

4 Dit anti-Franse geschrift werd door de regering van Graubünden op 18 maart 1637 gepubliceerd.

5 Het verdrag van Monçon, gesloten op 6 maart 1626 tussen Frankrijk en Spanje, waarbij de kwesties betreffende de Veltlin geregeld werden.

6 Vittorio Amedeo.

7 Karel IV, hertog van Lotharingen.

8 Henri de Bourbon, prins van Condé.

9 Antoine Joly de Blaisy, greffier civil du parlement de Dijon van 1618 tot 1649.

[p. 205]

die: de quo legatus Batavus, qui nunc hinc discessit¹, graviter conquestus est, ut mihi abiturus dixit.

In comitatu Burgundiae oppidulum Sancti Amoris, quod dicitur, captum est a duce Longavillano² caesique hostium ducenti: an et arcem jam teneat, dubitatur.

Cum Davausio Coloniam ibit Gothofredus³, historiarum novarum ac veterum sane peritus, et Stella Bipontinus⁴ pacis Pragensis⁵ criminatione famam assecutus; cujus liber, quo electionem regis romani in controversiam vocat⁶, nondum prodiit et, ut puto, proditurus non est.

Elector Palatinus⁷ ex Anglia in Batavos ire dicitur. Ego terriculamenta haec esse arbitror; revera Anglos accepturos quod obtinere poterunt. Et conatus isti mare praedis infestandi, etiamsi procederent, non multum nocere Hispanis possent, qui naves in propinquo non habent. Ita in aliarum gentium mercatores videtur incubitura, si modo se commorit, illa tempestas.

Omnia haec, quae aut fama aut conjecturis assequor, qua debeo libertate ac fide, Tuae Sublimitati scribo; nec me terret, quod pater Josephus⁸ Priandio⁹ res Mantuanas agenti, amico meo, dixit se et in id connisos antehac et nunc etiam conniti, ut ego hinc amovear, quod pro comperto habeant me Galliae rebus adversari. Ad quae responderi jussi parum mea referre, hic an alibi regno Suediae operam navem: me remoto venturum alium, qui non magis futurus sit in ipsorum potestate. Cum fidum me reginae¹⁰ regnoque Suedico Tua Sublimitas, judex optimus talium, credat, si ipsi Suediae non bene velint, jam non diffiteri me causam esse, cur mihi diffidant.

Audimus a Bavaro¹¹ conscribi LX millia. Brissacum venisse in stipendia CL M ducatorum; romanum regem jam imperatorem vocari.

Haec scribenti intervenit Gothofredus¹². Ait Fabium¹³ primum ire ad Cimonem¹⁴, inde ad Nervam¹⁵ collaturum ibi cum Sophianis¹⁶. Intellectis amicorum de pace¹⁷ sententiis petiturum Praecoqua¹⁸. Existimat rem ad Min-

1 Willem van Liere, heer van Oosterwijk. Hij was op 7 april uit Parijs vertrokken.

2 Henri d'Orléans, hertog van Longueville.

3 Théodore Godefroy.

4 Johannes Tilmanus (Jean Tilleman), ook bekend onder de namen Stella Bipontinus en Justus Asterius. Zie voor zijn Deploratio pacis Germanicae, sive Dissertatio de pace Pragensi no. 2913, p. 4 n. 11.

5 Betreffende de vrede van Praag zie men V, p. 292 n. 1.

6 Zie voor de titel van dit boek no. 2992, p. 159 n. 4.

7 Karl Ludwig van de Palts.

8 François Leclerc du Tremblay -père Joseph-, de bekende gunsteling van De Richelieu.

9 Giustiniano Priandi, resident van Mantua bij het Franse hof.

10 Christina van Zweden.

11 Maximiliaan I, keurvorst van Beieren.

12 Théodore Godefroy, historiograaf. De naam ‘Gothofredus’ staat in de tekst in cijfer: 56.59.68.14.42.94.75.53.2010.266.

13 Schuilnaam voor Claude de Mesmes, graaf van Avaux.

14 Cimon is een codewoord voor Staten-Generaal.

15 Codewoord voor Hamburg.

16 Sophi is een codewoord voor Zweden.

17 De woorden ‘de pace’ staan in de tekst in cijfer: 10.75. 82.70.22.33.

18 Codewoord voor Keulen. De uitgave der Epist. heeft de lezing: praecocia.

[p. 206]

nernum¹ ire. Restituendos dejectos omnes, etiam Ciceronem² sic tamen, ut Suecis³ aliquantum de Vespasiano⁴, Vindici⁵ de Tullo⁶ maneat.

Jam nunc ad me venit ordinarius Angliae legatus⁷ Dicit mihi ad se scriptum regem Poloniae⁸ velle partem Silesiae accipere permutatione cum iis bonis, quae in regno habet Neapolitano; Piccolominium⁹ ire Wormatiam; eo coire e Belgica et aliunde copias.

Haud dubie Batavos cum Hispano cardinali¹⁰ de indutiis habere colloquia et a duce Bulionio¹¹ operam interponi. Davausii iter prolatari, donec appareat, quid inter Gallos et Anglos futurum sit. Super maris piscatusque controversia inter Anglos et Batavos proponi a Gallis quietas res in biennium.

Ego ad hoc dixi expeditius mihi videri, ut legati, qui hic sunt, ex mandato promittant nihil in Batavos motum iri ante Hamburgensem conventum, ibi ut aliquid mansurum constituatur iis verbis, quae neutram partium laedant. Si Angli in bellum velint se socios addere, videri mihi rescindendam istam Belgicae partitionem, quae satis praepropere Gallos Batavosque inter facta est, ut Anglis dematur aemulatio. Si cardinalis Hispanus adduci nequit, ut Princeps¹² sub amicitia Galliae Angliaeque malit esse quam alieni imperii minister, in id laborandum, tota ut Belgica libera fiat. Posse nolentes fame ad discidium ab Hispano¹³ cogi, si mari cum Anglis Batavi oram maritimam, fines alios hinc Galli, inde Batavi et aliquis Suedorum in Westfalia exercitus obsideant. Sed haec ne surdis canam, multum metuo, sed parva est operae talis jactura.

----- Semper tibi pendeat hamus.
Quo minime credis gurgite piscis erit¹⁴.

Post legatum adit me dux Vinariensis. Ait Chavignium¹⁵, credo quod intellexisset durius ducem locutum Noyerio¹⁶, qui regis item a secretis res belli curat, bis ad aedes suas se absente fuisse. Ideo se ad eum itasse. Ostendisse, quam inique secum ageretur quantaeque e manibus occasiones elabi sinerentur. Apparebat cardinalem¹⁷, ut plerumque nunc fieri solet, dum is valetudini suae otium quaerit, nihil eorum, quae acta erant, scisse. Promisit cum cardinali se acturum Chavignius speratque dux remedium suis questibus. Inaudierat et ipse Gallos seorsim pacem venari.

1 Codewoord voor vrede.

2 Codenaam voor het huis van de Palts.

3 Dit is de lezing der Oxenst. Skrifter; de uitgave der Epist. geeft de onbegrijpelijke cijfers: 24.22.43.2040., hetgeen n c b i i s oplevert. Misschien is bedoeld: 22.48.4.2040: Curius; Curius is n.l. vermoedelijk een codenaam voor Zweden.

4 Codenaam voor Pommeren.

5 Schuilnaam voor (Lodewijk XIII van) Frankrijk.

6 Codenaam voor Lotharingen.

7 John Scudamore.

8 Wladislas VII (IV).

9 Ottavio d'Arragona, prins van Piccolomini, hertog van Amalfi.

10 Don Fernando, kardinaal-infant van Spanje.

11 Frédéric Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon.

12 Frederik Hendrik.

13 Philips IV.

14 Ovidius, Ars Amat., III 425.

15 Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny.

16 François Sublet, seigneur de Noyers, baron de Dangu.

17 De Richelieu.

[p. 207]

Dixi credere me aures ab illis praeberi, sed eo animo, ut nihil absque sociis constituere cupiant. Idem nobis destinatum.

Hic nunc erat rerum status, quem ut alia omnia Deus, Excellentissime atque Illustrissime Domine, in bonum regni Suedici, reginae ac Tuae Sublimitatis regat.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius¹.

1 Het onderschrift ‘Tuae Sublimitatis ... H. Grotius’ ontbreekt in de uitgave der Epist.

Lutetiae, 9 Aprilis novi Cal. 1637.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.