Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 5

1742. 1632 februari 12. Aan J. de Cordes⁸.

Agnovi, vir reverende, magna mea cum voluptate amicam manum, meique hujus gaudii participem Vossium⁹ feci, qui ex meo relatu non minus te amat quam si diu una vixisset.

8 Gedrukt Epist., p. 106; Ep. ad Gallos, p. 286. Beantw. d. no. 1750. Geadresseerde, Jean de Cordes (1570-1642), een geleerd Frans auteur, bezat een der rijkste bibliotheken van zijn tijd, die later door kardinaal Mazarin werd gekocht en aan de bibliotheek van de koning geschonken.

9 G.J. Vossius; vgl. no. 1724, p. 4 n. 5.

[p. 22]

Multum de communibus studiis inter nos contulimus et inter alios sermones delapsi sumus ad ea, quae de nomine Cainan apud Lucam curate scripsisti¹. Fecit ut homo bonus non minus quam eruditus repudiatis aliorum etiam soceri sui² sententiis faceret, quod ego feci, id est tibi accedere³. Utinam scriptum tuum cum defensione publici juris fiat. Si Lutetiae minus id licet, invenies hic, qui editionis curam suscipiant.

Hibernus Episcopus⁴ libello nuper evulgato de historia Godescalci⁵ Vossio controversiam movet. Existimavit Vossius Godescalcum affinem fuisse ei sententiae, quam Piscator⁶ et alii quidam novitii magistri de praedestinatione ita defendunt, ut Deum scelerum causam magis dicere quam sentire formident. At ille plane eum vult intra Augustini fines stetisse nec ulterius evagatum. Si usus impetrari possit ad tempus aliquod sub restituendi fide illorum, quae necdum edita super ista controversia te habere memini, et nescio an et alia insuper Sirmondus⁷ habeat, quem Vossius merito maximi facit, possent ea scripta aut hic edi aut certe ex iis lux aliqua illi historiae adferri. Plane pro certo habe, si quid est lectu dignum, quod apud vos aut edi per theologos non possit aut librarium non inveniat, qui sumptus facere velit, non defuturos hic, qui publicis utilitatibus inserviant. Pertinebit id simul ad ornandam scholam, felicibus sane initiis hic crescentem⁸.

Quod meas res satis adhuc fluctuantes tuis votis adjuvas, facis pro solita tua pietate atque humanitate. Sed tu rationes conturbas, qui, quod locis disjungimur, in tuum damnum refers, cum ego sim, cui id maximo dispendio constet. Et Richerii⁹ viri boni, tantum in multa senectute nimium facilis, et senatoris Loiselli¹⁰ mortem tecum doleo. Atque ita de me ac de litteris est meritus senator Hottomannus¹¹, ut de luctibus ejus participare debeam.

Mirum si nunc in Brabantiam tertius e coelo cecidit Cato¹²

1 Vgl. De Cordes' antwoord no. 1750, p. 28.

2 Vossius' schoonvader Franciscus Junius (1545-1602)

3 Het eerste woord van deze zin luidt in de lezing zowel van de uitgave der Epist. als van die der Ep. ad Gallos ‘feci’ en het laatste woord ‘accederet’. De ‘t’ van ‘fecit’ is kennelijk achter ‘accedere’ terecht gekomen.

4 Jacobus Usserius - James Ussher of Usher - (1580-1656), Iers-protestants aartsbisschop van Armagh en primaat van Ierland; hij schreef o.m. Gotteschalci et praedestinatianae controversiae ab eo motae historia. Dublini 1631.

5 Godeschalcus - Godschalk - (805-868 of 869), benedictijn van Orbais; hij legde zich toe op de theologie en bestudeerde vooral de werken van Augustinus en Fulgentius, waaruit hij zijn dubbele predestinatieleer putte. Hij werd in 848 te Mainz veroordeeld en in 849 gesuspendeerd. Vervolgens verbannen naar het klooster Haut-Villiers bestreed hij Hincmar (± 806-882), aartsbisschop van Reims, die hij van sabellianisme beschuldigde. Vgl. ook Vossius' Historiae de Controversiis, quas Pelagius eiusque reliquiae moverunt, libri septem. Lugduni Batavorum, Excudit Ioannis Patius ... Anno 1618, lib. VII pars IV (Vossii Opera t. VI, pp. 812 vv.).

6 Joannes Piscator (1546-1625), protestants theoloog; volgens hem ligt alleen in de lijdelijke gehoorzaamheid van Christus de verdienende oorzaak der rechtvaardiging.

7 De jezuiet Jac. Sirmond; zie over hem III, p. 116 n. 1. Vgl. ook no. 1750, p. 28 n. 8 en p. 29 n. 1 aldaar.

8 Vossius was - met Caspar Barlaeus - in 1631 aan het pas te Amsterdam opgerichte Athenaeum Illustre benoemd.

9 Edm. Richer; vgl. no. 1736, p. 16 en n. 3 aldaar.

10 Claude, neef van Antoine Loisel († 1617).

11 Jean Hotman; zie over hem III, p. 1 n. 3.

12 Hoe ouder hoe zotter Brabander (‘hoe ouder hoe botter Hollander); zie Proverbia Belgica; ab amico non uno communicata, tali tamen, ut nesciam an nomina sua prodi velit; melioribus monumentis alio qui spectatissima in: Florilegii ethico-politici nunquam ante hac

[p. 23]

¹². Nam apud nos

12 editi Pars altera: Procurante Jano Grutero. Accedunt Gnomae paroemiaeque Graecorum: Item Proverbia Germanica, Belgica, Brittannica, Italica, Gallica. Francofurti, In Bibliopolio Ionae Rhodii, Anno MDCXIV, p. 149. Voor de woorden ‘tertius e caelo cecidit Cato’ zie men Juvenalis, Sat. II 38 vv., waar Laronica, een overspelige vrouw, tot een van haar zedeprekerige hekelaars zegt: ‘Felicia tempora, quae te // moribus opponunt! Habeat iam Roma pudorem. // Tertius e caelo cecidit Cato.’ De derde Cato (na Cato Censorius en Cato Uticensis) in de trant van de achtste wijze, de tiende muze is al vroeg spreekwoordelijk; vgl. C. Sollius Modestus Apollinaris Sidonius, Carm. IX, 342. Ik weet niet, op wie Grotius doelt. Trouwens, ook De Cordes had er moeite mee; zie zijn antwoord op p. 28.

[p. 23]

Hollandos proverbium est, in Brabantia homines quo vivunt longius, eo magis ad stultitiam proficere. Maximum omnes, quibus vera sapientia cordi est, lucrum fecerunt reperto libro viri incomparabilis Pauli Servitae¹ praesertim de argumento tam nobili causaque alibi magnorum motuum apud nos etiam belli tam pertinaciter exerciti.

Bodini opus² supremum estne ut lucem speret? Quid vero molitur Rigaltius³, quid Sionita⁴. Nam Salmasium⁵ ob spem propinquam jam Batavis annumero.

A me in hoc rerum salo nihil exigendum est, nisi ut valeam; et tamen de Veritate Religionis nostri omnium, id est Christianae, liber jam tertium recuditur⁶. Utinam is, cui inscriptus est⁷, tam bene valeat quam ego; eum semper suo merito faciam maximi.

Vale, vir clarissime, cum amicorum grege.

Resalutant te nostri.

12 Febr. 1632.

1 Paolo Sarpi; vgl. III, p. 153 en n. 7 aldaar. Misschien doelt Grotius op het III, p. 153 en n. 8 aldaar al genoemde geschriftje De Arcanis Papatus.

2 Jean Bodin (1530-1596), magistraat en schrijver, liet behalve een aantal gedrukte werken ook een in manuscripto na: Heptaplomeres, sive colloquium de abditis rerum sublimium arcanis, dat eerst in 1841 te Berlijn het licht zag. Het is mogelijk, dat Grotius met zijn vraag op dit werk doelt.

3 Nicolas Rigault; zie over hem IV, no. 1495, p. 188 en nn. 14 en 15 aldaar.

4 Gabriel Sionita; zie over hem IV, no. 1366, p. 10 en n. 6 aldaar.

5 Cl. Salmasius, die in 1631 te Leiden benoemd was en in november 1632 aldaar arriveerde; vgl. no. 1741, p. 20 n. 4.

6 Hugo Grotius De veritate religionis Christianae. Editio tertia, prioribus auctior, & emendatior. Lvgdvni Batavorvm, Ex officinâ Ioannis Maire. MDCXXXII. Ter Meulen-Diermanse, no. 947.

7 Jérôme Bignon; vgl. no. 1741, p. 21 en de verwijzing in n. 3 aldaar.