Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 4

1393. 1629 mei 5. Aan Willem de Groot².

Scripsi heri Bruxellam, mi frater, ut is, qui ibi vivit³, aut commeatus literas tibi mittat aut quamprimum spem abscindat, quia difficulter hoc tempore impetrari dicuntur. Spero tamen successurum quod volumus et vos propediem hic futuros. Ex eo tuas et patris literas per consanguineum Delphium accepi, cui sua religio facilem hunc transitum praestitit⁴. Legi scripta, quae transmittis. Quod de democratia obtendunt, lusus ex ambiguo⁵. Vox ea apud politicos varie accipitur: praecipuae notiones ex materia et ex forma. Ex forma democraticae sunt civitates, in quibus imperium aut pars imperii a multitudine exercetur; quod fieri non potest sine concionibus et comitiis, qualia Athenis, Romae et ferme in plerisque Graeciae et Asiae non paucis urbibus fuere. At ex materia democratica est respublica, ubi non ex sola nobilitate aut definito censu fit electio, sed quilibet honesti cives maximorum munerum sunt capaces. Hac notione noster status democratiam admixtam habet, non illa altera. Neque pro plebecolis, quod respublica bono publico gerenda est. Nam ad hoc et reges tenentur; quos tamen delegatos a populo nemo dixerit. Plane sicut in reges electos jus aliquod transfertur ἀνυπεύϑυνον ita et in senatus perpetuos. Quod ibi est lex successoria aut electionis regis, id hic est lex eligendorum rectorum⁶. Alia acceptione democraticum dicitur regimen non absolute, sed comparate ad ea, quae paucioribus committuntur. Sic quae in

2 Gedrukt Epist., p. 818; zie ook Rogge, Wtenb. Br. III: 2, p. 436, waar een excerpt uit deze brief van de hand van Willem de Groot aan Johannes Wtenbogaert is afgedrukt.

3 Willem van Oldenbarnevelt, heer van Stoutenburg.

4 Niet geïdentificeerd.

5 Het boven, n. 2, vermelde excerpt heeft de lezing lusus ex ambiguo, die m.i. de voorkeur verdient boven het lusui est ambiguo van de Epist.

6 Het excerpt heeft regiae i.p.v. regis en sectorum i.p.v. rectorum.

[p. 48]

conventu imperii Germanici ex principibus et civitatum legatis constante tractantur, a quibusdam referuntur ad democratiam, quia scilicet penes multos tractantur respectu habito ad electionem imperatoris et alia, quae per paucos transiguntur. Et huc respexisse Guicchardinum¹ puto; nam sic multi ordinum conventus populari vocabulo comitia appellant, quanquam ϰαταχϱηστιϰῶς. Summam vero potestatem - quod alterum munimentum est libellaticorum² - non esse apud Foederatos Ordines³, ne in negotio quidem religionis ex omni historia, sacramento civium et magistratuum et ipso foedere manifestissimum est. Si quid rebus turbidis aliter factum est id in normam trahi exitiale est reipublicae. Eoque minus jus suum αὐτοϰϱατοϱίας omittere debent Hollandi, quia jam et exemplo et libris coepit oppugnari. Hollandi, qui Zelandiam Flandris eripuere, Frisiam tenuere aliquamdiu, in tutelam suam suscepere jam olim Trajectinos, Transisalanos, Groninganos, per hanc sine ullo jure usurpatam jurisdictionem obnoxii sociis fiunt, ita, ut quatuor nationum conspirationi semper cedere debeant et qui se eis opponit, illorum ipsorum subjiciatur arbitrio nec ab Hollandis defendi possit, quo quid intolerabilius? Nam quid si Geldri, Transisalani, Frisii, Groningani nomine Foederatorum decernant expellendos anabaptistas, quid erit, quomodo detrectari id possit, si novum illud jus recipimus. In tributis indicendis nihil mutatum est. Indicunt qui solent nobiles et urbium legati petente senatu foederis ut olim principe. Mutatus⁴ qui petit, non qui onera ista imponit. Plura nunc non addo, ne nimium excrescat epistola et colloquii, quod spe jam praesumsi, materiam absumam. Interim haec, quae scripsi, communicare Medio⁵ poteris, si non longe abest, cui et hoc epistolium aut trades aut mittes. Rex a Susa abscessit relictis ibi quater mille peditibus et mille quingentis equitibus, quibus magno sumtu ac labore ex Gallia alimenta vectantur, tanta sub Alpes et quod circum est Italiae sterilitas agros incessit: idque vel praecipue spem mihi facit bellum intermoriturum, quanquam nondum investitura ab imperatore⁶ venit neque probatio pacis ab Hispano. Sed Sabaudus⁷, Venetus, pontifex⁸ cum rege foedere illigati sunt vires jungere, si Hispanus quicquam in Mantuanum⁹ tentaverit. Deinde Casali iterum suppeditatus est commeatus. Rex Languedociam petit, obsessurus Privasium oppidum, quando urbes decreverunt Rohanio¹⁰ auctore de pace non agere nisi cunctae et quidem cum Anglo. Nam non cessat spem inde ostentare Rohanius, cum tamen aperte is

1 Francesco Guicciardini (1483-1540), Italiaans geschiedschrijver en politicus. Zijn beroemde Storia d'Italia (eerste uitgave Firenze 1561 in 16 dln., aangevuld met 4 dln., Venezia 1564, eerste volledige uitgave in 20 dln. Venezia, 1567) bevat de geschiedenis der Italiaanse staten van 1492 tot 1534 en is geschreven tussen 1537 en 1540.

2 Libellatici zijn degenen, die in het bezit waren van een libellus. Dit was ten tijde van de Christenvervolging van de Romeinse keizer Decius (250 n. Chr.) een attest voor Christenen, dat zij aan de heidense goden geofferd hadden.

3 Het excerpt heeft: non esse apud nos penes Foederatos Ordines.

4 Het excerpt heeft mutatus; het laat bovendien achter imponit eerst de laatste alinea van het postscriptum beginnende met Notandum est en eindigende met turbat volgen en daarna de woorden Est apud Jacobum tot en met nunquam afuere.

5 Johannes Wtenbogaert; Willem heeft zich van deze taak gekweten bij schrijven van 8 mei 1629; zie Rogge, Wtenb. Br. III: 2 n^o. DCXXX, p. 434 vv.

6 Ferdinand II.

7 Carl'Emanuele, hertog van Savoye.

8 Urbanus VIII.

9 Carlo Gonzaga, hertog van Mantua.

10 Henri de Rohan, aanvoerder der hugenoten.

[p. 49]

dixerit nihil se pro ipsis posse, et jam cum Gallo transegerit, ut tantum restet publicatio libertatis commerciorum, non pacis, quia nec bellum fuisse reges videri volunt.

Vale cum optimis parentibus, uxore¹, liberis, amicis. 5 Maji 1629.

Est apud Iacobum Meierum² folio 315, 360. insignis et politicae sapientiae plenus locus, in quo ostendit rem Gandavensem optime gestam senatu perpetuo, qui et cooptandi jus haberet, cuncta regente. Ex quo ad plebem referri negotia coepere, cuncta iisse retro, nec alium fuisse exitum quam ut abolitione libertatum omnium saluti urbis prospiceretur. Non poenitebit vidisse, ut noscantur Belgarum ingenia neque dominatus neque popularis imperii patientia, sed medio inter utrumque itinere gubernanda. Idem doceri possit Dordrechti exemplis et siqua praeterea oppida paulo δημοϰϱατιϰώτεϱα a quibus seditiones nunquam afuere.

Notandum est scriptorem libelli³ contra Arminianorum quam vocat factionem⁴ fateri ante Arminii tempora ejus sententiae pastores cum aliis in ecclesia vixisse. Non facit ergo ista sententiarum diversitas aliam religionem. Quod si sententia minus frequens ingenio defendentium frequentior facta est, quid in eo novi accidit? Idem in medicina, in iurisprudentia evenit: neque id statum reipublicae turbat. Rogo ubi huc veneris, - nam venturum plane spero - memineris de poli nostri elevatione⁵, de Niphi libro de animarum origine⁶, de Waltero - ni fallor - Borchio Trajectino⁷. Nam πεϱὶ ζωοφύτου haud urgeo amplius. Grolla⁸ si edita sit, erit Vosbergio⁹ dandum exemplar, quia is quasdam notas contribuit. De caeteris ibi quibus danda omnino exemplaria, tu cum affine judicabis memores et hic esse, quibus debeam multis nominibus.

Tui amantissimus frater
H. Grotius.

1 Alida Graswinckel.

2 Jacob de Meyer (1491-1552), Nederlands geschiedschrijver. De bedoelde plaats is te vinden in Chronicorum Flandriae per Jac. Meijerum door zijn neef Anthoni Meyerus in het licht gegeven onder de titel Commentarii sive Annales Rerum Flandriacarum Libri XVII auctore Jac. Meijero Balliolano, 1561, lib. XVI fol. 315 en 360.

3 Met de ‘scriptor libelli’ wordt bedoeld de schrijver van het bij Knuttel, Pamfl. n^o. 3960 vermelde geschrift, P.V.H., misschien de pensionaris van Haarlem, Gilles De Glarges (1559-1641).

4 Verbeterd i.p.v. fractionem; zie ook het p. 47 n. 2 vermelde excerpt.

5 Zie n^o. 1370, p. 14 en de verwijzingen in n. 3 aldaar.

6 Zie n^o. 1376, p. 19.

7 Wouter Brock; zie n^o. 1368, p. 12 n. 7.

8 Grollae Obsidio, Amsterdam 1629; Ter Meulen-Diermanse, n^o. 712.

9 Caspar van Vosbergen.