Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 2

1034. 1625 Nov. 30. Van J. de Haen².

H. Grotius. Erentfeste hoochgeleerde wyse voorsienige, zeer discrete heere en waere Medebroeder. U.E. cordiale en vrundelicke rescriptie van den 3^en Octob.³ op mijn leste schryven van den 11 Augusti⁴, met mijn zoon Henrick de Haen, naar Vranckrijck tot Rouen reysende - om te sien aldaer by een goet coopman te comen, om de fransche spaecke voorts perfect te mogen leeren, en hemselven in de coopmanschap te styleeren -, aen U.E. gesonden, is my onder couverte van den brief van den selven mynen zoon op ten 22. Novembris well ter handt gecomen, en daeruyt vooreerst seer ongaerne en met droufheyt verstaen U.E. soo langdurege swaere sieckte, waeruyt dan ick oock well affnemen can, soe U.E. oock schrijft, de oorsaecke van U.E. voorgaende silentiën in't rescriberen op myne voorgaende brieven. Godt de heere will U.E. voerts in langdurege gesontheit sparen ter saligheit, opdat alsoe U.E. tijdt en gelegenthent magh hebben, om alle de werrelt en die posteriteit noch naerder te mogen ontdecken den oorspronck van de droevege ende schadelicke veranderinge van den voorgaenden loffelicken standt en regeringe in ons lieve vaderlandt, mit verdruckinge van de onschuldige onnooselheit, U.E. voorts zeer hogelicke bedanckende van communicatie van de gelegentheit van het buytenlandts en binnenlandts oorlooge aldaer; Godt de heere will alles ten beste keeren ende tot ruste en vreede nyet alleen daer, maer oock alomme in de gansche Christenheit, die, Godt beter, soe jammerlick en dierlicke door de bloedige en drouvege oorlogen wordt geruineert, U.E. voorts bedanckende van de goede affectie en genegenheit tot de Friederichstadt, mit toewensche van alle voorspoet, waerom voorwaer well te wenschen is, en Godt den heer te bidden, overmits de liberteit en vryheit aldaer voor de Remonstrantsche Christenen, haer by S.F.G. goedertyrlicken vergunt om openbaerlicken vry haere religie en Godtsdienst naer de Godtsaligheit te mogen exerceeren en beleeven, mit oock permissie om mittertijdt alhier Illustrem Scholam te mogen aanvangen, en publicas lectiones theologicas en in ander faculteiten by provisie te mogen laeten doen, sulcx oock d. doctor ac professor Conr. Vorstius za. gedachte voor sijn doet, by S.F.G, aengenomen Theologus, vastelicke voorgenomen hadde te doen en oock temet het predicampt waer te nemen, soo het syne Godtlicke wille waere geweest hem het leeven langer te vergunnen, hetwelcke voorwaer geen cleine saecke en is voor de Remonstrantsgesinde, en gansch dien-

2 Hs. Bibl. Rem. Gem. Rotterdam. Gedrukt Navorscher LIV (1904) p. 294.

3 Zie p. 480 n. 3.

4 N^o. 999.

[p. 494]

stigh en noodigh tot voorplantinge en bevorderinge van haere goede saecke en religie, en oversulcx oock geensins en dient verwaerloost, maer ten hoochsten behertight, gemerckt alsnoch by geenen princen, potentaten of republycke in geenen plaetse sulcx den Remonstranten georloft en toegelaten is, en hierdeur dese plaetse den Remonstranten, gelijck de stadt van Geneve den Calvinisten, soude cunnen dienen tot een Seminarie en opqueeckinge van studenten en jonge predicanten, waermit de Remonstrantsche kerken en gemeenten in de Vereenighde Nederlanden, als elders, gedient soude cunnen worden in plaetse van de oude tegenwoordige kerckendienaers, mittertijd affstervende, en sonder wederom opvoedinge van andere jonge studenten in haere plaetse de voors. kercken en gemeenten haer onversien en gepriveert sullen vinden van goede, bequaeme en getrouwe herders en dienaers, tot merckelick nadeel, schaede en prejudicie van de goede saecke der Remonstranten, en voorplantinge van de waerheit die na de Gotsaligheit is, hoewell nochtans, Godt betert, men siet en bevindt dat by veelen sulcx nyet en wordt behertight en in acht genomen, als't well behoort, meer siende op haer particulyr als op't gemeene beste en bevorderinge van dien, en in plaetse van de goede luyden te animeeren en te encourageeren tot bevorderinge van de voors. plaetse en soo goeden saecke, deselfde poogen en trachten mit onwaerheid en onbehoorlick voorgeeven daervan te diverteeren en affkeerigh te maecken; anderen, haer vergapende en latende aesen mit een ydele hoope van veranderinge van saecken in ons vaderlandt, overmidts het overlyden van den ouden....nieuwen gouverneur¹ in desselfs plaetse, laeten haer oock dese saecke weinigh ter herte gaen. Hoewell nochtans allschoon en ten besten comende, dat deur dese veranderinge in't gouvernement mitte Remonstranten eenighsins geciviliseert ende geconniveert soude mogen worden, hoewell nochtans men alsnoch het contrary bevindt, als noch onlancx tot Leiden en tot Uytrecht is geschiet, soo meenen oock eenige wyse, verstandighe en verre siende politycquen, dat den tegenwoordigen standt van ons lieve vaderlandt qualick soedanige veranderinge soude cunnen lyden, sonder uyterste gevaer en ruyne, en als allschoon mitten Remonstranten eenigszins geconniveert soude mogen worden, soe is nochtans evenwell niet te geloeven en buiten apparentie, dat men haer aldaer soude toelaten een seminarium op te mogen rechten om, als vooren verhaelt hier toegelaten is, jonge studenten te mogen opvoeden, en oversulcx oock des nyet tegenstaende in allen gevallen dese plaetse in alle maniere soude dienen geavanceert en gevordert. De kerckendienst alhier wort per vices noch waergenomen by D. Grevinchovium, Peter Engelraven, Paludanus, Jeremias Tyckmaker en by Selcaert², sonder dat wy alsnoch hier van een ordinaris kerckendienaer sijn voorsien, hoewell nochtans D. Grevinchovius voor desen daertoe hadde verstaen en als ordinaris denselven dienst nu eenigen tijdt heeft bedient, doch wederom daervan heeft verexcuseert overmits het accident van sijn soontgen en indispositie van sijn huysvrouwe hier daertoe ordinarie nyet en conde vaceeren, soedat nu wederom als vooren den kerckendienst alhier by de voors. broeders per vices waergenomen wordt, totdat tegen het voorjaer dese

1 Tusschen ‘ouden’ en ‘nieuwen’ schijnt ‘en optreden van den’ uitgevallen.

2 Grevinchoven, Engelraven, predikant te Boskoop, later Roomsch-Katholiek geworden; Godefridus Paludanus, vroeger predikant te Grave; Tyckmaker; Caspar Selcart, predikant te Abbenbroek; alle in 1619 ontslagen.

[p. 495]

plaetse mit een goet, clouck, geleert, godtvresent en bequaem ordinaris kerckendienaer magh worden voorsien. Hadden gaerne gesien dat op ons naerder aenhouden en instantie d. Grevinchovius denselven ordinaris kerckendienst wederom aengenomen hadde, overmits, Godt loff, zijn zoontgen van den steen en sijn accident gesneden en gecureert was, dan heeft 't selfde alsnoch gerecuseert en goetgevonden is, alsoe men verhoopt dat d. Uytenbogardus en d. professor Episcopius tegens het voorjaer wel herwaerts over souden mogen comen, so Godt de heer haer het leven spaert, om alsdan mit haer advys te procederen tot beroupinge van een ordinaris kerckendienaer alhier, alsoe daeraen nyet weinigh gelegen is, dat deze plaetse mit eenen voorneemen persoon tot kerckendienaer werde voorsien, om verscheiden consideratiën en redenen.

Voor tydinge hier nyet besonders, dan dat de Ma. van Dennemarcken en Mons^r. Tilly vanweegen den Keyser noch in wapenen sijn, de Ma^t. voor desen het casteel van Sontenau, gelegen opte Weser en resorterende onder den Hertoogh van Bronswigh ....¹, is syn leeger op d'eene syde van de ryvyre overvallen van't Keyzers volck van Tilly, die evenwel daer de voors. plaetse verovert heeft, en sijn revange becomen op Tillis volck en een groet deel geslagen. Men is vast besigh en versameldt tot Bronswijck om de saecke tusgen de Keyserlicke M^t. ende den Coninck van Denemarcken te bevreedigen, sijnde aldaer de gesanten van den Chuirvorst van Saxen tot dien einde ende van andere potentaten en vorsten om de saecke te sien te verdragen waertoe men meent grote apparentie toe is, dat Godt de heere ons will vergunnen vrede in de gansche Christenheit. Uyt Sweeden hebben wy hier diversche tydinge, d'een d'ander contrariëerende, vermeldende dat de Coninck van Sweeden in Polen geslagen en gevangen soude sijn, anderen dat hy seeckere stadt by hem aldaer belegert veroverd soude hebben en daermee becomen een goeden schadt en menighte van geschut en wapenen; wat hiervan sy sal den tijdt medebrengen. Mijn leste schryven van Amsteldam van den 12^en. deser vermeldt onder anderen 18. oorloghsscheepen van Duinckerken uitgeloopen waeren, mit eenige onser oorloghsschepen slaeghs waeren geweest en groote vreese was voor schaede onder de buysen en pincken; dat veele van dien gevlucht ingecomen waeren, dat de Engelsche en Hollandtsche vloot van omtrent 180. scheepen den 15. Octob. uyt Engelandt in zee geloopen was, werom in Pleymoudt ingecomen met een groten beuit, den 18. derselver maent wederom vandaer in zee geloopen was; waerop sij't wyders gemunt hebben den tijdt mede brengen sall; dat uyt Engelandt en uyt de Nederlanden nae Vranckrijck gaen, om te sien een accordt te maecken tusschen de Ma^t. en die van Rochell; dat hoewell de Prince van Orange tegenwoordich well schijnt de Remonstranten nyet qualick geaffectioneert en toegedaen te sijn, dat nochtans des nyettemin continueert mitte vergaderingen van de Remonstranten te verstooren, als noch onlangs tot Uytrecht, Leiden en tot Rotterdam was geschiet; dat Subyse mit sijn schepen in Engelandt ingecomen, aldaer van weegen de Ma^t. verseeckert soude sijn. Ick verlange te verstaen in wat poincten en termins U.E. proches staet tegen den fiscum belangende de geconfisqueerde goeden, alsoe ick niettegenstaende iteratyf schryven aen mijn Advocaet en procureur de Jonge² in den Hage daerop geen antwoordt en verneem, noch oock van de gelegentheit van mijn proches tegen

1 Ook hier is iets uitgevallen, b.v. ‘willende bezetten’.

2 Mr. Dierick de Jonge; zie den brief van 1 Febr. 1626.

[p. 496]

denselven fiscum. Ick hebbe over eenigen tijdt eenige myne penningen wesende geconsigneert in de Thesaurie te Haerlem onder cautie gelicht, sonder dat ick alsnoch tot de reste hebbe cunnen geraecken, om die onder ander cautie te mogen lichten. Hiermede nae hertelicke myne groetenisse aen U.E. will deselfde mit desselfs gansche famille Godt almachtich in genade beveelen.

Friederichstadt den lesten Novemb. 1625.

U.E. dienstwilge
Johan de Haen.

Adres: A Monsieur Mons^r. Hugo Grotius A Parys.

In dorso schreef Grotius: 31 Nov. 1625.