Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 1

279. 1613 Sept. 5. Van P. Bertius¹.

Ego verb, Amplissime vir, honori mihi duxi, quod σύγγραμμα illud tuum², veram saeculi nostri Panaceam, videre, legere, describere, licuerit. Etsi vero optassem aliquem ex meis³ fuisse, qui describendi laborem subiisset, tamen, quum et prolatis rebus plerique domo abessent, et qui aderant essent indoctiores, et in multis locis litterarum ea esset ratio ut Delio natatore⁴ opus esset, malui ego aliquo modo defungi hoc labore, et tibi gratificari, ac publico prodesse, quam perpeti, ut tam laudabile scriptum vitio discipulorum meorum in manus aliorum virorum veniret inemendatum. Vides nonnulla fuisse quae me quoque fugerunt. Monueram D. Utenbogardum de praefatione illa procacissima Sibrandi⁵ in librum Socini de Servatore, in qua ita petulanter Ill. Ordinibus, DD. Curatoribus et aliis quibusdam viris bonis insultat, ac si praemium propositum esset caninae isti, facundiae. Quaeso alicubi illius praefationis periodos aliquot examines. Adieceram de licentia Deputatorum Synodi, quorum gesta, decreta, dicta, haud aliter terrori bonis fuerunt, ac si tota Synodus per ipsos fuisset locuta.

Nunc adiiciam locum illustrem ex responsione Demetrii Chomateni, Archiepiscopi Bulgariae ad Constantinum Cabasilam⁶:

Ὁ βασιλεὺς γὰρ οἷα ϰοινὸς τῶν ἐϰϰλησιῶν ἐπιστημονάρχης ϰαὶ ὢν, ϰαὶ ὀνομαζόμενος, ϰαὶ συνοδιϰαῖς γνώμαις ἐπιστατεῖ, ϰαὶ τὸ ϰύρος ταύταις χαρίζεται. ἐϰϰλησιαστιϰὰς τάξεις ρυϑμίζει, ϰαὶ νομοϑετεῖ βίῳ ϰαὶ πολιτείᾳ τῶν τοῦ βήματος. Ναὶ μὴν ϰαὶ δίϰαις ἐπισϰόπων, ϰαὶ ϰληριϰῶν, ϰαὶ πρός γε χηρευουσῶν ψήϕοις ἐϰϰλησιῶν· ἐνάγει δὲ ϰαὶ ἀπὸ ἐλάττους τιμῆς εἰς μείζονα· δηλαδὴ ἀπὸ ἐπισϰοπῶν εἰς μητρόπολιν, ἢ ἀνδρὸς ἀρετὴν ἢ πόλιν τιμῶν. Et post paucula: Καὶ ὡς ἔπος εἰπεῖν, πλὴν μόνου τοῦ ἱερουργεῖν, τὰ λοιπὰ ἀρχιερατιϰὰ προνόμια σαϕῶς εἰϰονίζει ὁ βασιλεὺς ἐϕ᾽ οἷς πράττει νομίμως τε ϰαὶ ϰανονιϰῶς.

De libertate in Ecclesiis servanda probo iudicium tuum: sed ita, ut censeam

1 Hs. British Museum Londen, cod. Add. 24212 f. 14. Gedrukt Nederl. Archief voor Kerkgeschiedenis XIX (1926) p. 192. Beantwoord door n^o. 280.

2 Ordinum Pietas; zie p. 254 n. 7.

3 Nml. uit de alumni van het Staten-Collegie.

4 Zie p. 136 n. 4.

5 Zie p. 255 n. 1.

6 Dit citaat uit Demetrius Chomatenus drukt Grotius, met de Latijnsche vertaling, vóór in de Ordinum Pietas af.

[p. 257]

damnatas a priscis Conciliis haereses nobis fugiendas. Non placent mihi, qui, quum omnia ad Scripturas solas revocarint, ipsas quoque Scripturas volunt intelligi nisi ex sensu suo, quasi ipsi melius τὰ τῶν Χριστιανῶν μυστήρια intelligant, quam primi illi et sancti Ecclesiae Patres. Libertatem istam, si charitas nectat, ingens vinculum nacti sumus unitatis. Liceat ergo nobis discrepare sententiis circa apices rerum theologicarum, stet modo fundamentum solidum quod iecerunt Apostoli. Talis ego sum, mi Groti. Et qui de me aliter senserunt et locuti sunt, nunquam me norunt. Sociniani non minus tyrannidem - mihi crede - invecturi essent, si ipsis adflaret aura, quam olim exercent Pontificii. Magnorum virorum in Britannia iudicia de me, crebris quidem sermonibus, ad me perlata sunt, sed praeter Saraviam¹ et Casaubonum nemo ad me scripsit. Imo significavit amicus quidam non infimi subsellii, non esse scribendum ad quenquam, nisi si quem periculo illic, mea caussa, expositum vellem. Suspicor amantes mei esse Eliensem, Lincolniensem, Fuldensem, Decanum Londinensem² et paucos alios. Sententias Patrum περὶ τῆς ἀποστασίας τῶν ἁγίων posui in orthodoxo consensu³. Et scio neminem ex omni antiquitate illud tueri quod oppugno, plerosque etiam mecum sentire. Non fuit religiosa illa antiquitas tam fortis stomachi, ut talia concoqueret. Omnia illorum ad pietatem fuerunt comparata. Securitas ista religionem excutit, et triumphum canit ante victoriam. Vicimus quidem in Christo, sed haec victoria omnium est: vincendum quoque est singulis: si cessamus, non proderit nobis Christus triumphans. Temperamenta illa velim mihi tempestive suggeras, ut de remedio cogitem. Amo enim candorem tuum, etiam quum carpis. Vale. V Sept. Anno 1613.

Tibi deditus.
P. Bertius.

1 Adr. Saravia (omstr. 1530-1612) was 1584-1587 professor in de theologie te Leiden. Hij was betrokken in de Leicestersche samenzwering en vluchtte naar Engeland.

2 Lancelot Andrewes (p. 229 n. 2); Richard Neile, bisschop van Lincoln; en John Overall (p. 229 n. 2). Wie met Fuldensis gemeend is, ontgaat mij.

3 Hymenaeus desertor sive de sanctorum apostasia, problemata duo, Lugd. Bat. 1610.

Iuvenis quidam discipulus meus in eo est, ut ad ecclesiam Capellensem⁴

4 De predikant te Kapelle a/d. IJsel (dat tot de classis Rotterdam behoorde), Conradus Martinius, had in 1613 zijn ontslag ingediend en er moest dus een nieuwe predikant benoemd worden. Nu had de Rotterdamsche predikant Françoys Lansbergen aan Rutgerus, ‘jegenwoirdich staende in Abbenbroeck’, toegestaan, om op Zondag 2 Juni 1613 een proefpreek te Kapelle te houden, dit blijkbaar in overleg met den ambachtsheer Johan van der Veken. Maar Rotterdam had sinds 1576 het recht van benoeming van den baljuw van Schieland. En volgens de Vroedschap had deze als hoofdofficier van Kapelle het recht van collatie aldaar. De Vroedschap besloot 1 Juni 1613, dat de baljuw en burgemeesteren de Kerk te Kapelle van een geschikten dienaar zouden voorzien, ‘ten ware de voirnoemde Van de Veecque promptelijck konde bewysen, des hy tot noch toe in gebreke gebleven is, dat hy tot de voirsechde collatie recht hadde. Ende sijn de predicanten deser stede gelast op morgen den dienst aldaer gade te slaen ende van een bequaem dienaer te despicieren ende denselven Borgemeesteren voir te dragen. Alsoe men niet goet en vint den voirnoemde Rutgerum tot den voirsechde dienst, als daer toe niet bequaem genoech wesende, te promoveren’.
Johan van der Veken is de grootkoopman uit Mechelen, die zich te Rotterdam gevestigd had; hij was Katholiek gebleven, en was door koop ambachtsheer van Kapelle geworden,

[p. 258]

⁴

4 Zie over hem E. Wiersum in Handelingen Letterkunde 1911/12 p. 165 v.v., aan wien ik het bovenstaande dank. Over deze vacature handelen nog n^o. 281, 287 en 291.
Is Rutgerus de door Bertius aanbevolen Fries? Volgens Van Alphen, Kerkelijk Handboek 1907 Bijl. p. 100 stond te Abbenbroek 1599-1614 B.H. van Onna als predikant Misschien R(utgerus) H. van Onna?

[p. 258]

vestri districtus evocetur, sed aiunt generum La Maire¹, Oudartium² competitorem obstare. Ego autor sim, ut deligatur maxime idoneus, sitque libera optio ecclesiae, uterque enim dignus hac vitula. Noster sine dubio est doctior, sed est μογίλαλος, quod vitium tamen in concionibus mira dexteritate occultat. Ius vocationis est penes Magistratum vestrum. Gratum erit intelligere aliquam mei discipuli habitam rationem, et animabit ea res alios, magna nunc parte prostratos parum aequis aliorum actionibus. Alterum commendavit Utenbogardus nostris sed ignotum, et quidem rogatus. Vos despicite, et deligite, si res adhuc integra est.

1 Johannes le Maire, predikant te Amsterdam. Zie: G.J. Vos Azn., Amstels kerkelijk leven (1903), register.

2 Robertus Oudartius (Audaart, Audart) is 1613 te Kapelle a/d. IJsel beroepen, en in 1619 van zijn dienst gedeporteerd, omdat hij ‘stond in het gevoelen der Remonstranten’.

Adres: Amplissimo viro D. Hugoni Grotio, Fisci Hollandici Advocato et Syndico Rotterdamensi. Rotterdam.