Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

De verdringingstheorie

Wanneer we een aantal contrafacten op een bepaalde melodie verzamelen, zullen we in eerste instantie zoeken naar liederen met dezelfde wijsaanduiding. Het kan evenwel gebeuren dat een van die contrafacten zelf weer als wijsaanduiding is gebruikt. Blijkbaar is dat lied dan bekender geworden dan het lied dat oorspronkelijk als wijsaanduiding fungeerde. Men kan zo'n situatie als volgt in een diagram uitdrukken:

In dit diagram gaan de liederen B tot en met F op de wijs van A en de liederen G tot en met L op de wijs van C. Men kan zeggen: C heeft A in populariteit verdrongen.

Dit verdringingsschema is in de meeste gevallen een vereenvoudiging van de werkelijkheid. In het diagram is de factor tijd bijvoorbeeld buiten beschouwing gelaten. Wanneer men deze dimensie erin brengt, krijgt het plaatje een geheel ander aanzien. Stellen we een verticale tijdas in en plaatsen we de liederen in volgorde van het jaar van uitgave, dan zou het plaatje er kunnen uitzien als volgt:

[p. 222]

In dit geval duurt het even voordat de ‘verdringing’ doorzet: de liederen E en F hebben nog steeds de oude wijsaanduiding A, terwijl er al diverse contrafacten op C zijn verschenen.

In dergelijke situaties, waarin een melodie met verschillende namen wordt aangeduid, kan het praktisch zijn een standaardnaam in te voeren, de zogenoemde melodienorm. Men kan daarvoor de oudst bekende naam gebruiken (zoals is gedaan op het Nederlands Volksliedarchief van het P.J. Meertens-Instituut) of de meest gebruikte, welke optie ik in de voetenbank heb aangehouden. Bij twijfelgevallen - wanneer de aantallen ongeveer gelijk zijn, zoals hierboven - houd ik de oudste (A) als melodienorm aan. Alle liederen van dit diagram hebben dus als melodienorm A, ook diegene die als wijsaanduiding C dragen.