Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

De zoekroutines

Informatiesystemen met Nederlandse contrafacten zijn doorgaans gebouwd rond de velden tekstincipit (I) en wijsaanduiding (W). Wanneer men een liedtekst van zijn melodie wil voorzien - de primaire vraagstelling bij dit onderzoek - zoekt men gewoonlijk allereerst de wijsaanduiding van het lied in het register van wijsaanduidingen. Men hoopt dan een ander lied met dezelfde wijsaanduiding te vinden. Het volgende diagram visualiseert een zoekactie waarin die verwachting uitkomt. De rechthoeken stellen liederen voor, waarvan de wijsaanduiding in het bovenste vakje is vermeld en het tekstincipit in het onderste. Links ziet men het gegeven lied met incipit A en wijsaanduiding B, rechts het gevonden lied met incipit C en eveneens wijsaanduiding B. De zoekactie noem ik ‘wijsaanduiding in wijsaanduiding’ ofwel ‘W in W’:

[p. 220]

Dit is de eerste stap van de standaardzoekroutine naar de melodie van een lied. Levert W in W niets op, dan kan men de wijsaanduiding in het incipitregister opzoeken: wellicht komt het lied waarnaar in de wijsaanduiding verwezen wordt, wel zelf in ons systeem voor. Men zoekt dan W in I:



Men kan ook I in W zoeken om na te gaan of het gegeven lied niet zelf als wijsaanduiding heeft gediend:



Tenslotte checkt men I in I; we controleren dan of ons lied niet elders voorkomt met een andere wijsaanduiding of met een of ander aanknopingspunt:

Bovendien kan I in I ons op het spoor brengen van initiële ontlening. Een mooi voorbeeld van dat laatste vindt men bij een zoekactie naar Vondels ‘Rommelpot’ (p. 293).

Levert geen van de genoemde vier zoekacties iets op dan kan men nog de wijsaanduiding in het register van refreinen opzoeken, of het eventuele refrein in datzelfde register. Als er

[p. 221]

een register van titels is en de wijsaanduiding ziet er enigszins uit als een titel, kan men ook daar nog een poging wagen.

De strofevorm speelt bij dit alles geen rol. In de klassieke heuristiek van het Nederlandse contrafact wordt dit veld voornamelijk gebruikt bij de toetsing van de via de bovengenoemde zoekacties gevonden resultaten. Wanneer de strofevorm van het gevonden lied op een onlogische wijze afwijkt van die van het gezochte lied, is er reden om aan de geldigheid van het gevondene te twijfelen. Als ingang is de strofevorm in het onderzoek op het gebied van de Nederlandse contrafactuur nog maar weinig gebruikt. In het volgende deel zullen we echter de kwaliteiten van de strofevorm als zoekveld onderzoeken.