Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

Samenvatting

In dit hoofdstuk hebben we ons beziggehouden met aanvullende aanwijzingen voor de zang. Deze betroffen steeds incongruenties tussen de tekst en de melodie, vooral in het aantal regels. Soms bleken deze een gevolg van het voorschrijven van een niet-originele melodie (omwijzing) die niet goed paste op de tekst. In andere gevallen waren de aanwijzingen bedoeld om de zanger er op attent te maken dat de strofevorm afweek van die van het lied waarvan de wijs werd aangehaald. Het gaat bijna steeds om herhalingen van regels, zowel in de tekst als in de melodie, herhalingen die hetzij aangebracht of juist weggelaten moeten worden. Metrische aanwijzingen zijn zeer zeldzaam. Een en ander is uitvoerig geïllustreerd aan de hand van onder meer het Devoot ende profitelyck boecxken (1539). Het is opmerkelijk dat de meeste aanwijzingen die pasproblemen betreffen uit de 16e eeuw stammen.

In de 17e eeuw hebben aanvullende zangaanwijzingen meestal betrekking op een bijzondere behandeling van melodieën en strofevormen. Zo wordt soms aangegeven dat men

[p. 218]

een melodie slechts gedeeltelijk moest zingen. Dit betreft in het bijzonder psalmmelodieën. De verklaring van deze opmerkelijke praktijk moet wellicht worden gezocht in een eigenaardigheid van de toenmalige berijming van sommige psalmen, waarbij de slotstrofe halverwege de melodie eindigde. Dit werkte op twee manieren door in de contrafactuur: enerzijds in het genoemde gebruik van ‘halve’ melodieën, anderzijds in het toepassen van de incomplete slotstrofe in sommige contrafacten.

Sommige aanvullende zangaanwijzingen betreffen een verschijnsel dat ik ‘asynchronie’ heb genoemd. Men kan dan een liedtekst op een alternatieve melodie zingen, mits men de versregels op een andere manier in strofen groepeert dan genoteerd staat. Meestal worden de strofen daarbij verdubbeld of gehalveerd.