Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

Aanwijzingen betreffende het metrum

Alle tot nog toe genoemde aanvullende aanwijzingen in de wijsaanduidingen hebben betrekking op het aantal regels van de strofe, dat men als het belangrijkste kenmerk van de strofevorm beschouwde. De lengte van de regels werd minder belangrijk geacht, althans in de 16e eeuw. Dat deze enige variatie kon velen spreekt uit de volgende wijsaanduiding uit MS Brussel 2631:

Dit lyedekyn gaet op die wijse: Ter maes al opten ryn daer woent een Joncfroukijn fijn. Maer men sel die woerden vanden lesten reghel wat langhe in die mont houden ende draeyen, want men moet den dutsen altijt wat toe gheven van allen lyedekens dat een mer ende dat ander min. Als men wel tedeghen sijnghen sal, anders en ist niet veel tswaerts den sanghe³¹⁵.

In de laatste versregel moeten er dus melismen gezongen worden om goed uit te komen. Op zichzelf is dit niets bijzonders, maar de motivering is belangwekkend: in Nederlandstalige liederen zou men altijd enigszins moeten schipperen met de tekstplaatsing om tot een goed resultaat te komen. Eerder zagen we al dat in dit handschrift alle melodieën ‘met vier regels’ formeel gelijkgesteld werden.

Een geheel andere visie op tekstritme had Jacob Cats, bij wie ik een van de zeldzame andere metrische aanwijzingen vond. In zijn Klagende maegden (1634) laat hij een ‘vryster, geraeckt in haer maegde-kransjen’ klagen op

Stemme: Faut il qu'une beauté mortelle.
Ofte:
Mits de twee leste regels een syllabe verminderende.
Voyse: Quelque beauté que la nature³¹⁶.

De laatste twee regels hebben bij Cats mannelijk rijm, zodat we kunnen aannemen dat het door hem genoemde ‘Quelque beauté’ - waarvan tekst noch melodie bekend is - op die plaatsen vrouwelijk rijmt. In tegenstelling tot in het ruim een eeuw oudere MS Brussel 2631 zien we dat een metrische aanwijzing bij Cats juist grote zorg voor het metrum weerspiegelt. Meestal liet men dit soort details immers onvermeld, hoewel metrische variaties wel degelijk plaatshadden, zoals we in hoofdtuk 12 zullen zien (p. 261)³¹⁷.

315 MS Brussel II 2631, fol. 24v, voor ‘Claer luchtich hooch gheboren’. De wijsaanduiding werd reeds geciteerd in Knuttel 1906, p. 67.

316 Alle de wercken 1712, deel 1, p. 447, voor ‘Van alle, die hier komen klagen’. Ed. Van Seters no. 5.

317 Zo werd Cats' lied nog eens in Apollo's vastenavondgift (ca. 1750), p. 18, opgenomen met de driedubbele wijsaanduiding: ‘Quelque beauté que la nature/Wel hoe! Moet ik nog langer veinzen [een ander lied uit de Klagende maegden]/Faut-il qu'une beauté mortelle’, zonder metrisch commentaar.