Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

Epitheta in wijsnoemers

Soms wordt aan de wijsnoemerterm een bijvoeglijk naamwoord gekoppeld. Zo ziet men nogal eens ‘bekend’ en ‘gewoon’, bijvoorbeeld bij Pers:

De 6. Psalm
Op de gewoone stemme: Wilt my niet straffen, &c.²⁵¹

Het betreft een nieuwe berijming door Pers van psalm 6, die op de gebruikelijke Geneefse melodie voor deze psalm moet worden gezongen, zoals men die in de kerk zingt. Het incipit van Datheens berijming staat er ten overvloede bij. Ook een katholieke auteur als Theodotus maakt van deze figuur gebruik, wanneer hij boven zijn vertaling van O gloriosa Domina zet

Op sijn ghewoonlijcke Kerckelijcke wijse²⁵²

in plaats van iets redundants als ‘Op de wijs van O gloriosa Domina’. Elders lezen we bij hem

Den, Hymnus Pange lingua
Op sijn bekende Kerckelijcke wijse²⁵³.

‘Bekend’ en ‘gewoon’ maken in deze voorbeelden duidelijk op welke geestelijke melodieën de liederen moeten worden gezongen, namelijk op de gebruikelijke. ‘Bekend’ kan ook voor wereldlijke melodieën worden gebruikt, maar heeft dan geen onderscheidende maar slechts toevoegende waarde:

Een t'samen-sprake van de liefde tusschen de Bruydt [enz.]
Op de bekende wijse:
Van d' Engelsche Fortuyn, pag. 119²⁵⁴.

EERSTE LOF-ZANG.
Op de bekende Stem:
Verdwaelde Koninginne²⁵⁵.

‘Bekend’ is hier geen loze kreet: de melodieën ‘Engelsche fortuyn’ en ‘Verdwaelde koninginne’ genoten inderdaad grote populariteit. Een wijsnoemer met een heus epitheton ornans dat geen enkele zakelijke informatie bevat, vinden we in een van de wijsaanduidingen op rijm in Den nieuwen lusthof:

Een nieu lied op de voys’ cortoys
Van maskoraed' angloys’ niet boys²⁵⁶.

251 Pers, Gesangh der zeeden [1648], p. 182, voor ‘Straft my doch niet o Heere!’.

252 Theodotus 1638, p. 296, voor ‘O glorioose Vrouwe fijn’.

253 Theodotus 1638, p. 240, voor ‘O mijn tongh wilt vrolijck singhen’.

254 Theodotus 1638, p. 677, voor ‘Schoonder dan schoon’.

255 Stalpart 1631, p. 549, voor ‘Verdwaelde Koninginne!’ (vgl. p. 83).

256 Den nieuwen lusthof 1602, p. 41.

[p. 178]

Vanaf de late 17e eeuw worden vooisen graag met epitheta als ‘aangenaam’, ‘aardig’ en ‘schoon’ aangeprezen. Uit het tweede deel van Thirsis minnewit (1710) kan men een kleine catalogus samenstellen:

Op een aangename Voys

Op een aardige Voys

Op een schoone Voys

Op een bekende Voys

Er is één belangrijk verschil met de eerder aangehaalde voorbeelden: er wordt geen wijs genoemd. In feite gaat het hier om wederkerige wijsaanduidingen (zie p. 186).