Verzen

[p. 167]

Verantwoording

Welbewust is Gorters bundel in dit boek vóor al het overige geplaatst na de titelpagina krijgt de lezer allereerst de verzen onder ogen. Hun teksten zijn hier zeer nauwkeurig volgens de eerste uitgave, van 1890, in de toen gegeven volgorde, en zonder weglatingen of toevoegingen, afgedrukt. Alleen de storende drukfouten zijn, als zij als drukfouten inderdaad onmiskenbaar waren, hersteld; zo werd Mijnt liefste was dood: Mijn liefste was dood. Zowel deze als ook de als drukfouten betwijfelbare die in de regel bleven staan, zijn per gedicht in de aantekeningen aangewezen, mèt hun later lotgeval in de door Gorter verzorgde herdrukken. - Ook de zetwijze van de versregels is conform aan die van de eerste druk; de lange laatste regel van Toen bliezen de poortwachters is bijvoorbeeld in zijn volle lengte behouden gebleven. - De streepjes die in de oorspronkelijke uitgave onder elk gedicht stonden, zijn vervangen door een punt boven elk nieuw gedicht. Alleen de streepjes binnen het gedicht Mijn liefste was dood, die een fase-verdeling aangeven, zijn gehandhaafd.

Het opstel dat na de eigenlijke bundel volgt, beoogt een inleiding tot de gevoels- en gedachtenwereld van de schrijver van déze verzen te geven. Van zijn geestelijke ontwikkeling wordt dus wel het een en ander aan vóorgeschiedenis gereleveerd, maar de verschillende fasen van zijn leven en dichten nà 1890 blijven onbesproken. De plaats van Gorter en van de bundel binnen ‘Tachtig’ wordt niet uitvoerig behandeld (hiervoor wordt verwezen naar Endt 1978 en 1980). Geheel onbesproken blijft zijn plaats in de internationale literaire contekst; in de aantekeningen is daarvoor verwezen naar Slauerhoff 1955 en Brandt Corstius 1964a. De paragraaf over de volgorde van de verzen binnen de bundel en over de herdrukken wil vooral het verder onderzoek in deze stimuleren. Paragraaf 5 is niet meer dan een schets van de waarderingsgeschiedenis, die een verdere uitwerking, en dan wellicht ook correctie, behoeft.

Als stimulans voor verder onderzoek dienen ook de aantekeningen bij de afzonderlijke gedichten, en wel vooral díe notities, die op steeds terugkerende motieven of vormverschijnselen wijzen. Wie daar werk van maakt, zal nogal eens aanloopjes vinden naar een bredere, deels ook nieuwere visie op het werk als geheel. Op dit ogenblik leek mij de

[p. 168]

tijd nog niet rijp voor een samenvatting van deze suggesties in een totaalbeeld. Wèl meen ik, dat zo'n conceptie het moet hebben, behalve van een maatschappelijke of cultuurhistorische opvatting, van het onderzoek op het werk zelf; het is minder waarschijnlijk, dat de beschikbare documenten van of over Gorter daartoe zouden leiden.

Ook over elk vers afzonderlijk willen de aantekeningen bepaald niet mijn laatste woord zijn. Om ze zo leesbaar mogelijk te houden, heb ik details dikwijls onbesproken gelaten. Op de eerste vragen van een geïnteresseerde lezer willen zij een antwoord geven, niet altijd even stellig, vaak suggererend en op verschillende mogelijkheden wijzend; soms is het antwoord een rechtstreeks ‘dat weet ik ook niet’, en mijn persoonlijk oordeel: ‘dat is dunkt me niet een van de beste’ of ‘hoe mooi’ heb ik met opzet hier en daar uitgesproken, omdat dit voor lateren dan wij veelzeggender kan zijn dan de meer technische opmerkingen. - De enkele verwijzingen naar de levensomstandigheden van Gorter zijn gescheiden gehouden van de notities betreffende de vorm of inhoud. - In een nieuwe alinea worden de handschrift- en drukgegevens en de varianten vermeld. In een volgende de plaatsen waar het gedicht in kwestie genoemd, of besproken is. Dit laatste is maar al te zelden het geval.

Tenslotte spreek ik nog eens mijn hoopvolle verwachting uit, dat de inleiding en de aantekeningen tot discussies over de sensitieve verzen zullen leiden, in literaire of vaktijdschriften.

Bij de derde druk

In de Inleiding en in de Aantekeningen is een aantal drukfouten verbeterd; ook een enkele inhoudelijke correctie kon worden aangebracht.

Aanvullingen uit publikaties die sinds de eerste druk, 1977, verschenen zijn, werden ingevoegd als zij beknopt konden worden geformuleerd. Uitvoeriger te verwoorden aanvullingen vonden hun plaats in de afdeling Addenda. Aldaar worden ook, als afsluiting, enige nieuwe publikaties genoemd, waarin de bundel als geheel ter sprake komt.

Voor de gebruikers van de tweede druk van de Herman Gorter Documentatie is alhier na de afdeling Addenda een Concordantie opgenomen tussen de in Inleiding en Aantekeningen genoemde paginacijfers van HGD¹ en de signatuurnummers van HGD².